d o c e n t e n h a n d l e i d i n g Economie

Transcriptie

1 docentenhandleiding Economie

2 ThiemeMeulenhoff Ericastraat SG Baarn Correspondentieadres: Postbus AE Baarn Klantenservice Voortgezet Onderwijs Telefoon: Internet: Projectcoördinatie Bataille Tekst Etc., Utrecht Ontwerp omslag 557DESIGN, Ronald Wassink, Soest Redactie Ivonne Hermens, Eindhoven ISBN / NUR Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, Baarn, The Netherlands Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

3 Inhoudsopgave 1 EXAMENPROGRAMMA EN ECONOMIE IN CONTEXT EXAMENPROGRAMMA ECONOMIE HAVO SAMENGEVAT SCHOOLEXAMEN EN CENTRAAL EXAMEN EXAMENPROGRAMMA IN ECONOMIE IN CONTEXT CONTEXTEN CONCEPTEN COMPACTE BESCHRIJVING ECONOMIE IN CONTEXT BOEKDELEN, DOMEINEN EN HOOFDSTUKKEN GEBRUIK INFORMATIEBOEK EN OPDRACHTEN- OF WEBWERKBOEK INFORMATIEBOEKEN OPDRACHTENBOEKEN WEBWERKBOEKEN ANTWOORDENBOEKEN ICT LEERLING SAMENVATTINGEN DIAGNOSTISCHE OEFENTOETSEN IN OP WEG NAAR HET EXAMEN WEBWERKBOEK REKENVAARDIGHEDEN ICT DOCENT TOETSEN EXPERIMENTEN ANTWOORDENBOEKEN PLANNING VAN DE LEERSTOF RELATIE INHOUD ECONOMIE IN CONTEXT EN EXAMENPROGRAMMA/SYLLABUS DOMEIN I: ECONOMIE THUIS DOMEIN II ECONOMIE IN BEDRIJF DOMEIN III MARKT EN BELEID DOMEIN IV CONJUNCTUUR EN STRUCTUUR RELATIE VAARDIGHEDEN ECONOMIE IN CONTEXT EN EXAMENPROGRAMMA/SYLLABUS HAVO LINKS Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -2- ThiemeMeulenhoff 2010

4 1 Examenprogramma en Economie in Context Economie in Context is volledig afgestemd op het nieuwe examenprogramma economie dat met ingang van het schooljaar 2010/2011 wordt ingevoerd. Samengevat ziet het examenprogramma er als volgt uit: 1.1 Examenprogramma economie HAVO samengevat Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen en concepten: Domein A Vaardigheden De kandidaat kan economische concepten herkennen en toepassen in uiteenlopende contexten. Domein B Concept Schaarste De kandidaat kan in contexten analyseren dat beperkte middelen en ongelimiteerde behoeften dwingen tot het maken van keuzes. Domein C Concept Ruil De kandidaat kan in contexten analyseren dat het ruilproces de basis vormt voor een optimale inzet van middelen en iedereen optimaal zijn comparatieve voordelen kan benutten. Voorts kan de leerling analyseren dat ruil arbeidsdeling mogelijk maakt en op welke manier geld het ruilproces soepeler laat verlopen. Domein D Concept Markt De kandidaat kan in contexten analyseren dat de keuzes en ruil die plaatsvinden worden gecoördineerd via de markt. Prijsvorming is het coördinatiemechanisme waarmee vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd. De manier waarop prijsvorming plaatsvindt, is afhankelijk van de marktstructuur (marktvormen) en heeft gevolgen voor toetreding, welvaart en economische politiek. Domein E Concept Ruilen over de tijd De kandidaat kan in de context van gezinnen, bedrijven en overheid analyseren dat ruil niet alleen op één moment in de tijd plaatsvindt maar ook over de tijd. De prijs die deze intertemporele ruil coördineert is de rente. Domein F Concept Samenwerken en onderhandelen De kandidaat kan in contexten analyseren dat, wanneer belangen van individuele actoren conflicteren, samenwerken en onderhandelen meer surplus oplevert voor (markt)partijen dan te vertrouwen op het nastreven van eigenbelang. Centralisatie, waarbij (collectieve) dwang het middel is om acties tot stand te brengen, kan een alternatief coördinatiemechanisme zijn voor individuele keuzes. Domein G Concept Risico en informatie De kandidaat kan in contexten analyseren dat gezinnen en bedrijven bij het maken van keuzes informatie verzamelen ten einde onzekerheid te verkleinen. Aangezien de informatie vaak een beperkt karakter zal hebben moeten transactiepartijen een inschatting maken van mogelijke gebeurtenissen (risico) en de mate waarin transactiepartners gebeurtenissen beïnvloeden of informatie achterhouden die relevant is voor het tot stand brengen van een transactie (asymmetrische informatie). Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -3- ThiemeMeulenhoff 2010

5 Domein H Concept Welvaart en groei De kandidaat kan in contexten analyseren wat op nationaal en op mondiaal niveau de oorzaken zijn van economische groei en van de verdeling van inkomen en welvaart. Keuzes op microniveau werken door op macroniveau in elke economie die gekenmerkt wordt door wederzijds afhankelijke markten. Domein I Concept Goede tijden, slechte tijden De kandidaat kan in contexten analyseren waarom er sprake is van korte termijn schommelingen in economische activiteiten en welke mogelijkheden en grenzen er zijn voor conjunctuurbeleid. Markten laten zich niet gemakkelijk reguleren mede door toedoen van rigiditeiten. Domein J Onderzoek en experiment De kandidaat kan uit het deelnemen aan experimenten een conclusie trekken die getuigt van een economische kijk op maatschappelijke verschijnselen en van strategisch inzicht. De kandidaat kan analyseren welke grenzen aan de verklaringskracht van theoretische concepten kunnen worden gesteld. Domein K Keuzeonderwerpen De kandidaat kan een economisch concept in verschillende contexten vergelijkenderwijs analyseren. De kandidaat kiest ten minste twee keuzeonderwerpen om deze analyse uit te voeren. Voor uitwerking van de concepten: en Schoolexamen en Centraal examen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het centraal examen Het centraal examen heeft betrekking op de domeinen D, E, F, G, H, I, in combinatie met domein A. Het College voor examens (CvE) stelt het aantal en de tijdsduur van de zittingen van het centraal examen vast en maakt, indien nodig, een toelichting bekend bij de examenstof van het centraal examen. Het schoolexamen Het schoolexamen heeft betrekking op domein B, C, J en K, in combinatie met domein A en: Indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: een of meer domeinen of subdomeinen waarop het centraal examen betrekking heeft; Indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen, die per kandidaat kunnen verschillen. Uitgebreide formele informatie over het examenprogramma is te vinden op de volgende websites: van het College voor examens (opvolger van de CEVO) en voor de leerplanaspecten op De pilotexamens havo kunt u vinden op Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -4- ThiemeMeulenhoff 2010

6 en Overigens zijn deze examenopgaven ook te vinden op de website van Economie in Context en wel in elk hoofdstukonderdeel Op weg naar het examen. 1.3 Examenprogramma in Economie in Context Zie Hoofdstuk 7 van deze handleiding: Relatie inhoud Economie in Context en examenprogramma/syllabus. Hoofdstuk 8: Relatie inhoud Economie in Context en examenprogramma/syllabus Hoofdstuk 9: Relatie vaardigheden Economie in Context en examenprogramma/syllabus havo. CEVO, Staatsexamencommissie VO en Staatsexamencommissie NT2 zijn met ingang van 1 oktober 2009 opgegaan in het nieuwe College voor Examens (CvE). Het College is een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) en is verantwoordelijk voor: - centrale examens in het voortgezet onderwijs; - examens rekenen en taal in het (middelbaar) beroepsonderwijs; - staatsexamens in het voortgezet onderwijs; - staatsexamens Nederlands als tweede taal. De SLO is het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. De kern van de expertise betreft het ontwikkelen van doelen en inhouden van leren, voor vele niveaus, van landelijk beleid tot het klaslokaal. De SLO ondersteunt beleidsmakers, scholen en leraren bij het maken van inhoudelijke leerplankeuzes en het uitwerken daarvan in aansprekend en succesvol onderwijs. Economie in Context is vanzelfsprekend een contextrijke methode. Een context is een voor een leerling herkenbare situatie of gebeurtenis waarin economische concepten een rol spelen. 1.4 Contexten De contexten in de eerste zes hoofdstukken van domein 1 (Economie thuis) zijn ontleend aan voor leerlingen herkenbare thuissituaties. De in elk hoofdstuk verschillende identificatiefiguren leiden de leerlingen door de stof van het hoofdstuk. Onderwerpen als inkomen, sparen, beleggen en lenen, verzekeren, huren en kopen, levensloop en het consumentensurplus worden in diverse situaties behandeld. Op die manier vindt transfer van een concept in verschillende contexten plaats. Ook de andere drie domeinen kennen deze uitgangspunten. Uiteraard zijn alle gekozen contexten afgestemd op de inhoud van het programma. En uiteraard worden alle verplichte contexten behandeld. Voor havo verplichte contexten zijn: Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -5- ThiemeMeulenhoff 2010

7 functieverdeling binnen gezin en bedrijf, arbeidsmarkt, Cao-onderhandelingen, huis en hypotheek, onderwijs en human capital, pensioen, maatschappelijk verantwoord ondernemen, prijzenoorlog, faillissement en aansprakelijkheid, sociale zekerheid, Europese integratie, ECB en stabiliteitspact 1.5 Concepten De contexten moeten worden behandeld door er met de economische bril van de concepten naar te kijken. Deze acht concepten zijn: schaarste, ruil, markt, ruilen over de tijd, samenwerken en onderhandelen, risico en informatie, welvaart en groei en goede tijden, slechte tijden. De concepten zijn verplicht voorgeschreven volgens het examenprogramma. Zie hiervoor. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -6- ThiemeMeulenhoff 2010

8 2 Compacte beschrijving Economie in Context Methode overzicht Leerlingenmateriaal Informatieboek 1 4H Informatieboek 2 5H Toelichting Leer- en informatieboek (Gebruiksmateriaal) Domein 1 Economie Thuis Domein 2 Economie in bedrijf Leer- en informatieboek (Gebruiksmateriaal) Domein 3 Markt en welvaart Domein 2 Conjunctuur en structuur Keuze uit Opdrachtenboek 1 4H Opdrachtenboek 2 5H of Invulbaar WebWerkBoek 1 4H Invulbaar WebWerkBoek 2 5H Verwerkingsboek (Gebruiksmateriaal) Verwerkingsboek (Gebruiksmateriaal) Verwerking op website. (Verbruiksmateriaal) Verwerking op website (Verbruiksmateriaal) Antwoordenboek 1 4H Antwoordenboek 2 5H Ten behoeve van eventueel gebruik in de klas (Gebruiksmateriaal) Ten behoeve van eventueel gebruik in de klas (Gebruiksmateriaal) Keuzeonderwerpen Leerlingen dienen in het schoolexamen tenminste twee keuzeonderwerpen behandeld te hebben. Zie Rekenvaardigheden Uitleg en oefening vereiste rekenvaardigheden volgens examenprogramma op methodesite Op weg naar het examen Diagnostische oefentoetsen per hoofdstuk op website, tevens geschikt als herhaling en examenvoorbereiding. Verwerking op website of na printen te gebruiken als werkboek. (verbruiksmateriaal) Materiaal voor docent Experimenten Uitvoerige beschrijving van op de methode afgestemde experimenten. Hoe voer je een experiment uit? (Gratis voor gebruikers van Economie in Context) Toetsen incl. antwoorden Bewerkbare toetsen inclusief antwoorden: per paragraaf 1 opgave met gemiddeld 5 vragen, in totaal dus 100 opgaven met in totaal zo n 500 vragen/opdrachten. Digitaal beschikbaar. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -7- ThiemeMeulenhoff 2010

9 Antwoordenboek 1 4H Antwoordenboek 2 5H Antwoorden Op weg naar het examen In boekvorm en op website (Gebruiksmateriaal). In boekvorm en op website (Gebruiksmateriaal). Uitwerkingen diagnostische oefentoetsen op website. Docentenhandleiding Gebruik Economie in Context Korte beschrijving methode Examenprogramma in contexten en concepten ICT-leerling ICT-docent Relatie inhoud examenprogramma en Economie in Context Relatie vaardigheden examenprogramma en Economie in Context Links Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -8- ThiemeMeulenhoff 2010

10 3 Boekdelen, domeinen en hoofdstukken De havo-methode is opgebouwd uit 2 boekdelen met elk 2 domeinen. Dat geldt zowel voor de leer/informatieboeken als de opdrachten- en (web)werkboeken. HAVO KLAS 4 EN 5 HAVO KLAS 5 Contextonderwerpen Contextonderwerpen Contextonderwerpen Contextonderwerpen vanuit thuissituaties uit bedrijfsleven en vanuit diverse vanuit maatschappe- overheid marktvormen lijke vraagstukken Hoofdstukken 1 Economie en welvaart 2 Sparen, beleggen, lenen 3 Risico en verzekeren 4 Huren en kopen 5 Levensloop 6 Marktvraag Hoofdstukken 7 Arbeidsverdeling 8 Een eigen bedrijf 9 Omzet, kosten en winst 10 Marktaanbod 11 Overheidsproductie Hoofdstukken 12 Perfecte markteconomie? 13 Overheidsingrijpen 14 Economische macht 15 Arbeidsmarkt Hoofdstukken 16 Inkomen en groei 17 Werk en werkloosheid 18 Inkomensverdeling 19 Inkomen en koopkracht 20 Europa en de wereld Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -9- ThiemeMeulenhoff 2010

11 4 Gebruik Informatieboek en Opdrachten- of WebWerkBoek De methode Economie in Context voor havo gaat uit van de vakinhoudelijke informatie uit het nieuwe examenprogramma en biedt daarom een uitstekende voorbereiding op de schoolexamens en het centraal examen voor het vak Economie. Omdat het nieuwe examenprogramma sterk afwijkt van het voorgaande is Economie in Context sterk vernieuwend. Zowel inhoudelijk als didactisch. Richtlijn daarbij is steeds: vernieuwing is haalbare vernieuwing. De methode is daarom bruikbaar voor de meer klassikale benadering, maar is tevens zo voorgestructureerd dat leerlingen ook zelfstandig aan de slag kunnen. Er kan dus zowel vanuit het leer/informatiedeel (docentgestuurd) als vanuit het verwerkingsdeel (leerlinggestuurd vanuit opdrachtenboek of WebWerkBoek) worden gewerkt. Ook is er in de methode voortdurend sprake van wisselwerking tussen contexten en concepten en zo ook tussen stofbehandeling, de dagelijkse praktijk en de betekenis hiervan voor het individu en de maatschappij. Door de werkelijkheid in contexten te verbinden met de leerstof in concepten wordt drempelverlaging bij het leren bereikt. Dit leidt tot een betere motivatie, een beter inzicht en een beter begrip voor de betekenis van de stof bij de leerlingen. 4.1 Informatieboeken In de prikkelende intro van elk hoofdstuk wordt uitgegaan van een herkenbare maar voor het hoofdstuk fundamentele context. Ook wordt daarin de identificatiefiguur geïntroduceerd, die de leerling begeleidt door het hele hoofdstuk. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -10- ThiemeMeulenhoff 2010

12 Er is in Economie in Context naar gestreefd de onderwerpen niet geïsoleerd, maar in samenhang met andere onderwerpen, te behandelen. Zo nodig vindt een terugkoppeling plaats naar onderwerpen die eerder behandeld zijn. De teksten zijn zakelijk, bondig en eenvoudig geschreven. Ze zijn niet voor tweeërlei uitleg vatbaar en bevatten geen hiaten die door de docent aangevuld moeten worden. De gedegen uitleg zorgt ervoor dat de leerling de tekst (later) zelfstandig kan volgen. Het heldere taalgebruik is afgestemd op de doelgroep. De opbouw biedt leerlingen houvast en structuur. Illustraties, tabellen, grafieken, foto s en cartoons op zich verluchtigen en versieren, maar zijn bij Economie in Context vooral contextrijk, functioneel, tekstvervangend en verrijkend. Ze leggen een verbinding met de werkelijkheid. In deze methode worden de illustraties steeds als bronnenmateriaal aangeduid. Ze zijn voorzien van een onderschrift/ bronvermelding/ titel of een bijgevoegde vraag waarop in het opdrachten- of werkboek wordt teruggekomen. Vergelijkbaar met het examen dus: opdrachten met een apart informatiedeel. Belangrijke definities zijn ingekaderd. In de inhoudsopgave van elk hoofdstuk en bij de betreffende paragraaf wordt met het experimenticoon aangegeven dat er bij deze paragraaf een experiment mogelijk is. Deze experimenten vindt u op de methodesite. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -11- ThiemeMeulenhoff 2010

13 In het leer/informatieboek wordt op basis van de hierboven beschreven inhoudsopgave de stof uitgelegd, wordt een grote hoeveelheid bronnenmateriaal aangedragen, is er separate uitleg bij van belang zijnde vaardigheden en is er ruimte voor een samenvatting per hoofdstuk, welke laatste overigens ook digitaal beschikbaar is. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -12- ThiemeMeulenhoff 2010

14 4.2 Opdrachtenboeken Vanuit de opdrachtenboeken maken de leerlingen allereerst de startopdracht, die is gekoppeld aan de intro in het informatieboek. Op basis van gestelde hoofd- en deelvragen bij elke paragraaf maakt de leerling vervolgens een drietal gevarieerde basisopdrachten, die de inhoud van de paragraaf dekken. Differentiatie is mogelijk met behulp van de extra integratieopdracht, een opgave in samenhang met eerdere paragrafen/hoofdstukken. Bij de vraagstelling, het niveau en de vraagvormen in de opdrachtenboeken is voortdurende aansluiting gezocht bij de inrichting en structuur van de nieuwe examens. Op de website zijn alle grafieken, tabellen en schema s te downloaden en te printen, die nodig zijn om de opdrachten uit het opdrachtenboek te maken. Leerlingen hoeven deze dan niet over te nemen in hun schrift. De opdrachten waarbij dit mogelijk is, zijn herkenbaar aan het symbool Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -13- ThiemeMeulenhoff 2010

15 hierboven. De grafieken, tabellen en schema s zijn te vinden onder een combinatie van het hoofdstuknummer en het nummer van de opdracht. Voorbeeld: een document met de naam 01-02b hoort dus bij opdracht 2b van hoofdstuk WebWerkBoeken Zie Antwoordenboeken De antwoordenboeken geven in leerlingentaal antwoord op de basisopdrachten en integratieopdrachten in de opdrachtenboeken en de werkboeken. De docent kan kiezen of deze boeken op de lijst worden gezet als klassikaal naslagwerk. Bij zelfstandig leren ligt dit voor de hand. De antwoorden zijn ook digitaal verkrijgbaar. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -14- ThiemeMeulenhoff 2010

16 5 ICT leerling Economie in Context heeft een eigen methodesite: Op deze site vindt de leerling per hoofdstuk onder meer samenvattingen, diagnostische oefentoetsen en als daarvoor is gekozen het webbased werkboek. Ook is er speciale aandacht voor rekenvaardigheden. 5.1 Samenvattingen De samenvattingen in de informatieboeken zijn ook digitaal beschikbaar. Leerlingen kunnen deze downloaden en printen. Handig om nog even snel de leerstof door te nemen. 5.2 Diagnostische oefentoetsen in Op weg naar het examen In proefwerken, toetsen of schriftelijke overhoringen wordt niet alleen naar kennis gevraagd. Leerlingen moeten ook allerlei vaardigheden beheersen. Zo moeten zij berekeningen uitvoeren, statistische gegevens interpreteren, conclusies trekken uit een artikel en een eigen mening over een onderwerp geven. Dit zijn voorbeelden van vaardigheden uit het examenprogramma. Als voorbereiding op een proefwerk kunnen leerlingen daarom bij elk hoofdstuk de diagnostische oefentoets Op weg naar het examen maken. Dit is een uitgebreid voorbeeld van proefwerkopdrachten en -vragen over het hele hoofdstuk. Op weg naar het examen is gebaseerd op opgaven die ook zijn te verwachten in het centraal examen in de vijfde klas. De opgaven zijn contextrijk en geven een duidelijk beeld van het examenniveau. Leerlingen kunnen kiezen voor een digitale of een printversie. De keuze voor Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -15- ThiemeMeulenhoff 2010

17 printen of digitaal maken leerlingen op de site. De antwoorden staan op de docentensite. U kunt de antwoorden bespreken in de klas of deze kopiëren en ter beschikking stellen van uw leerlingen. In de vijfde klas biedt Op weg naar het examen een prima herhaling en een gedegen examentraining. Naar hoofdstuk en dus naar onderwerp gerubriceerd. En jaarlijks aangevuld met de nieuwste examens. 5.3 WebWerkBoek Als eerst economiemethode in Nederland kent Economie in Context een webbased werkboek. Leerlingen kunnen de opdrachten op hun PC maken en opslaan. Docenten kunnen reageren met de digitaal beschikbare antwoorden. De leerlingen maken allereerst de startopdracht. Deze is gekoppeld aan de intro in het informatieboek. Op basis van bij elke paragraaf gestelde hoofd- en deelvragen maakt de leerling vervolgens een drietal gevarieerde basisopdrachten, die de inhoud van de paragraaf dekken. Differentiatie is mogelijk met behulp van de extra integratieopdracht, een opgave in samenhang met andere paragrafen/hoofdstukken. De opdrachten in het opdrachtenboek en het WebWerkBoek zijn inhoudelijk van een vrijwel gelijk niveau. 5.4 Rekenvaardigheden Berekeningen met procenten, grote getallen en indexcijfers, het oplossen van lineaire vergelijkingen en het tekenen en interpreteren van grafieken zijn voor talloze havo-leerlingen Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -16- ThiemeMeulenhoff 2010

18 moeilijke onderdelen in het vak economie. Voor elke vaardigheid is er een apart uitlegdocument en een aantal oefenopgaven. Leerlingen kunnen hun eigen antwoorden controleren. De behandelde vaardigheden zijn: 1 Ongewogen gemiddelden 2 Gewogen gemiddelden 3 Gemiddelden naar periode 4 Afronden van bedragen 5 Rekenen met grote getallen 6 Procenten en promillages 1 Hoeveel is x% van een bedrag? 7 Procenten en promillages 2 Hoeveel % is dit van dat? 8 Procenten en promillages 3 Hoeveel % meer dan, minder dan? 9 Machtsverheffen 10 Volgorde van bewerkingen 11 Indexcijfers 12 Statistiek in diagrammen 13 Functies en grafieken 14 Oplossen van vergelijkingen Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -17- ThiemeMeulenhoff 2010

19 6 ICT docent Economie in Context heeft een eigen docentenwebsite: Behalve alle onderdelen van de leerlingensite zijn op de methodesite ook experimenten, toetsen en de docentenhandleiding te vinden. 6.1 Toetsen Zonder toetsen geen goede methode! In Economie in Context vindt u per hoofdstuk een vijftal toetsopgaven inclusief de digitaal beschikbare antwoorden. Elke naar paragraaf gerubriceerde opgave heeft gemiddeld 5 vragen, in totaal dus 100 opgaven met in totaal zo n 500 vragen/ opdrachten. Uiteraard met antwoorden. De toetsopgaven zijn bewerkbaar zodat u deze naar eigen inzichten kunt gebruiken. Het niveau en de vraagstelling/vorm zijn afgeleid van examenopgaven. Voorbeeld toetsopgave 2.1 Sparen en rente De DSB-bank adverteerde onder meer met een hoogrentende achtergestelde spaarrekening. In oktober 2009 ging de bank na een turbulente periode failliet. Bron 1 Achtergesteld Deposito Voor een extra hoog rendement op uw spaargeld biedt DSB Bank nu een deposito met een rente van maar liefst 7,5% per jaar! Heeft u een deel van uw spaargeld voorlopig niet nodig, en wilt u een vaste rente van 7,5% ontvangen? Dan is Achtergesteld Deposito Sparen van DSB Bank beslist iets voor u! Achtergesteld betekent dat de terugbetaling aan het einde van de looptijd achtergesteld is aan andere crediteuren van DSB Bank. Die laatste worden eerst terugbetaald. Dit geldt alleen in het uitzonderlijke geval van een onverhoopt faillissement van DSB Bank.* Door deze regeling profiteert u van een extra hoge rente. Voordelen Vast rentepercentage gedurende de hele looptijd. Rentepercentage van maar liefst 7,5%! Looptijd 10 jaar. Zeer hoog rendement. *Achtergestelde deposito s vallen niet onder de depositogarantieregeling. Frits durfde het risico van de achtergestelde spaarrekening wel aan. Hij opende per 1 januari 2008 een depositorekening bij de DSB. Hij stortte toen zijn gewonnen prijs in de postcodeloterij, een bedrag van , bij de DSB. Voor slechte tijden, dacht Frits. 1. Noem nog een mogelijk spaarmotief voor Frits. 2. Bereken het verwachte banksaldo inclusief samengestelde intrest aan het einde van de depositolooptijd. De inflatie komt naar verwachting gemiddeld uit op 2,5% per jaar. De reële rente is voor Frits daarom Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -18- ThiemeMeulenhoff 2010

20 lager dan het nominale rentepercentage. Frits beweert: Als het inflatiepercentage hoger is dan het rentepercentage daalt de koopkracht van mijn spaartegoed. 3. Heeft Frits gelijk? 4. Bereken voor 2008 het reële rentepercentage. DSB failliet verklaard AMSTERDAM - 19 oktober 2009 De rechtbank in Amsterdam heeft de DSB Bank van Dirk Scheringa vandaag failliet verklaard. Een gegadigde haakte af, het reddingsplan mislukte en de overheid springt niet bij. Vrijdag gaf de rechtbank DSB nog een weekend de tijd om overeenstemming te bereiken met een Amerikaanse overnamekandidaat. Dat is op niets uitgelopen. Zondagavond zei ook Dirk Scheringa zelf geen mogelijkheden meer te zien voor een doorstart. "Het is voorbij", zei hij. Bron: Trouw Nadat talloze rekeninghouders hun geld van de bank haalden ging DSB in oktober 2009 failliet. Welk probleem ontstond er toen in tegenstelling tot gewone rekeninghouders voor Frits? 6.2 Experimenten Zo n 10% van de studielast van leerlingen moet worden besteed aan economische experimenten. Experimenten zijn verplicht in het schoolexamen en kunnen worden gekoppeld aan een praktische onderzoeksopdracht.gekoppeld aan paragrafen staan er experimenten ter beschikking. Het is aan u welke en hoeveel experimenten u wilt gebruiken. Experimenten Economie in Context paragraaf 2.3 paragraaf 3.3 paragraaf 4.2 paragraaf 6.3 paragraaf 8.5 paragraaf 10.2 paragraaf 11.1 paragraaf 12.2 paragraaf 13.2 paragraaf 13.4 paragraaf 14.4 paragraaf 15.1 paragraaf 16.3 paragraaf 17.5 paragraaf 18.2 paragraaf 19.1 paragraaf 20.4 asymmetrische informatie moral hazard en adverse selection eigendomsrechten prijsvraaglijn cola lemon problem prijsaanbodlijn collectieve goederenexperiment marktevenwicht maximum- en minimumprijzen visquota gevangenendilemma imperfecties in de marktwerking emissierechten maximumlonen (Balkenende-norm) ultimatum game invloed verwachte inflatie op consumentenbeslissingen internationale handel en wisselkoers Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -19- ThiemeMeulenhoff 2010

21 De experimenten zijn zodanig voorgestructureerd dat docenten het experiment gemakkelijk kunnen uitvoeren. Waar nodig zijn benodigde hulpmaterialen toegevoegd. De opbouw van elk beschreven experiment is als volgt: Context(en) van het experiment Concept(en) die in het experiment aan de orde komen Voorbereiding van het experiment Instructie en verloop van het experiment Benodigde tijd voor instructie, spel en nabespreken Begeleiding door de docent Nabespreking en transfer Variatie(s) op het experiment 6.3 Antwoordenboeken De antwoordenboeken geven in leerlingentaal antwoord op de basisopdrachten en integratieopdrachten in de opdrachtenboeken en de werkboeken. De docent kan kiezen of deze boeken op de lijst worden gezet als klassikaal naslagwerk. Bij zelfstandig leren ligt dit voor de hand. De antwoorden zijn ook digitaal verkrijgbaar. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -20- ThiemeMeulenhoff 2010

22 7 Planning van de leerstof Het aantal uren dat in de bovenbouw aan het vak Economie wordt besteed verschilt per school. Er zijn scholen met drie of vier lesuren per week gedurende een heel schooljaar, sommige scholen hebben slechts twee a drie lesuren per week. En er zijn scholen die werken met periode-, trimester- of halfjaarroosters. Er zijn scholen met en zonder vormen van keuzewerktijd. Docentgestuurd of leerlinggestuurd onderwijs, traditionele onderwijsvormen, schoolpleinen of projectonderwijs. Met de komst van de Tweede Fase verschillen de onderwijskundige en didactische uitgangspunten per school sterk. Het is dan ook onmogelijk om een kant-en-klaar lesplan in deze docentenhandleiding op te nemen. We beperken ons hieronder daarom tot enkele algemene opmerkingen en suggesties. Uitgangspunten indeling 4 havo telt exclusief de vakanties ongeveer 40 lesweken 5 havo telt exclusief de vakanties ongeveer 30 lesweken havo tellen exclusief de vakanties 70 lesweken Toetsweken/excursies/experimenten/keuzeonderwerpen 30 lesweken (ruim gekozen) Beschikbaar voor behandeling van Economie in Context lesweken Economie in Context kent 20 hoofdstukken, elk met een intro, 5 paragrafen en een diagnostische oefentoets. Ervan uitgaande dat intro en diagnostische oefentoets samen even veel tijd vergen als een paragraaf gaat het in totaal om 20 x 6 = 120 paragrafen, die moeten worden behandeld in 40 lesweken. Dit is gemiddeld 3 paragrafen per week. Voor scholen met 3 lesuren per week in 4 en 5 havo komt dat gemiddeld neer op 1 paragraaf per les. Voor scholen met 4 lesuren per week in 4 en 5 havo komt dat gemiddeld neer op ¾ paragraaf per les. Op basis van deze gegevens kunt u afhankelijk van uw eigen schoolsituatie zelf studiewijzers/planners en het PTA samenstellen. Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -21- ThiemeMeulenhoff 2010

23 8 Relatie inhoud Economie in Context en examenprogramma/syllabus Hier vindt u de beschrijving van de relatie tussen de vakinhoudelijke eisen die in het examenprogramma Economie 2010 worden gesteld en de wijze waarop deze in de methode Economie in Context aan bod komen. De inhoudelijke exameneisen staan telkens in een kader. De inhoudelijke elementen in Economie in Context staan eronder. 8.1 Domein I: Economie thuis 1 INKOMEN EN WELVAART Intro Context gerelateerd aan hoofdstukonderwerp, introductie van identificatiefiguur. 1.1 Bruto en netto-inkomen Schoolexamen(SE) + context + basisbegrippen Aan de hand van salarisstrook verschil tussen bruto- en nettoloon 1.2 Besteedbaar inkomen SE+context+ basisbegrippen Besteedbaar inkomen en consumptieve bestedingen Onderscheid producten en diensten 1.3 Geld en geldontwaarding Een kandidaat kan in contexten: voorbeelden geven van geld als ruil-, reken- en oppotmiddel; verklaren waarom transactiekosten niet alleen in geld kunnen worden uitgedrukt en waarom transactiekosten bij ruil door de introductie van geld gedeeltelijk verdwijnen; randvoorwaarden beschrijven van het functioneren van een geldsysteem (zoals fiducie en technische vereisten); chartaal geld van giraal geld onderscheiden; intrinsieke en extrinsieke waarde van geld onderscheiden en deze begrippen in relatie brengen met de Wet van Gresham verklaren dat de verandering van prijzen (inflatie en deflatie) van goederen en diensten invloed heeft op de koopkracht van mensen; verklaren dat een economie met geld als ruilmiddel vervalt tot een ruileconomie als hyperinflatie optreedt; chartaal en giraal geld, functies geld, geld in relatie tot transactiekosten, intrinsieke en extrinsieke waarde, wet gresham, inflatie en geldontwaarding in procenten Docentenhandleiding Economie in Context HAVO -22- ThiemeMeulenhoff 2010