INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN

Transcriptie

1 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - - INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN Vermijd permanent vcht in f aan de ppervlakte van materialen, de prliferatie van bacteriën zals leginella in drinkwater en afwerkingsmaterialen die een brn van allergenen vr gevelige persnen kunnen zijn. PRINCIPES Een bicntaminant is een vervuilende stf van bilgische rsprng. In een gebuw dat wrdt bewnd, kmen die vervuilende stffen vr. Ze zijn afkmstig van mens en dier (micrben, bacteriën, haar, speeksel, ), van mijten, planten, schimmels, enz. Deze fiche spitst zich te p de brnnen van bicntaminanten, hun gezndheidseffecten p de bewners en de wijze(n) m ze te beperken f uit te reien. Stf, d.w.z. deeltjes van fysische en chemische verntreinigende stffen van niet-bilgische rsprng, is nauw verbnden met de ntwikkeling van micr-rganismen, waarvr het vaak als vectr dient. In deze fiche gaan wij hier dieper p in. Brn : APPA (Assciatin pur la préventin de la pllutin atmsphérique) BLZ. 1 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

2 INDICATOREN De cncentratie van verntreinigende stffen is de belangrijkste indicatr van de vuilvracht die in de binnenlucht aanwezig kan zijn. Die vervuiling varieert dus vlgens de keuze van materiaal en uitveringswijze bij de buw f de renvatie van een gebuw. Vr bicntaminanten van het schimmeltype bepaalt men een CFU f KVE, "Klnievrmende Eenheid", uitgedrukt in CFU f KVE/liter, KVE/m², KVE/m³. Vr pllen f stf spreekt men van µg/m³. De eerste indicatr vr risicdetectie is het gezicht, hewel sms ntereikend. Een efficiënte indicatr die vaak ver het hfd wrdt gezien is de reukzin die bijvrbeeld vaak schimmels kan pspren. In het geval van smmige allergenen is het echter te laat wanneer de reukzin ze pmerkt, mdat de allergie zich al ntwikkelt. DOELSTELLINGEN Minimaal Vermijd bij het ntwerp en bij de renvatie van gebuwen, brnnen van verntreinigende stffen dr een aangepaste materiaalkeuze en uitvering. Vermijd langdurige en aanzienlijke bevchtiging van materialen, een brn van schimmelvrming. Zrg vr een aangepaste ventilatie (zie fiche CSS07: "Gede luchtkwaliteit garanderen") vr de afver van de verntreinigende stffen vrtgebracht dr de bewning van het gebuw (dieren, vchtigheid, ). Aangeraden Denk bij het ventilatientwerp aan een filtratie ter beperking van externe bicntaminanten zals pllen. ELEMENTEN VOOR EEN DUURZAME KEUZE TECHNISCHE ASPECTEN De nderstaande gegevensfiches bieden een verzicht van de belangrijkste bicntaminanten die in buw- en renvatiematerialen aanwezig zijn f dr de aanwezigheid van vcht in de materialen f ng dr de micr-rganismen in de stadswaterleidingen wrden vrtgebracht. Deze lijst is niet uitputtend, vr meer nuttige infrmatie kunt u terecht p de website van Leefmilieu Brussel - BIM waar u het praktische hulpmiddel PEST f de resultaten van de RCIB (Grene Ambulance) kunt raadplegen. Waar treft men schimmels vral aan? Gezndheidseffecten en - risic s schimmels Op warme en vchtige plaatsen. Op permanent vchtige plaatsen ntwikkelen zich micrscpische zwammen in de vrm van schimmeldraden (mycelium). De spren zijn irriterend en giftig. De belangrijkste symptmen zijn rinitis, brnchitis, astma, girritaties, dermatitis, De belangrijkste txiclgische effecten zijn krts, hfdpijn, braken, diarree, strnissen van het immuunsysteem, Zwammen kunnen dragers zijn van mijtenklnies. Schimmels stten myctxines uit. BLZ. 2 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

3 schimmels De nderstaande tabel geeft een categrie-indeling van schimmelcncentraties. Deze classificatie wrdt vrnamelijk gebruikt in het Vlaamse Gewest (decreet van 2004): cncentratie van KVE/m³ lucht* Categrieën vlgens de Wningen nrm EUR EN Kantren Zeer laag < 50 < 25 Laag < 200 < 100 Gemiddeld < < 500 Hg < < Zeer hg > > KVE/m³ lucht*: Klnievrmende Eenheid In het Brussels Hfdstedelijk Gewest wrdt er p vrstel van het Wetenschappelijk Instituut Vlksgezndheid een andere classificatie gebruikt, die representatiever is vr het gezndheidsrisic en die vltter meetbaar is: cncentratie Besmette Evaluatie ppervlakken < 0,3 m² Geringe besmetting 0,3-3 m² Gematigde besmetting > 3 m² Verhgde besmetting Risic s Geringe risic s maar niet uitgeslten Risic te evalueren a.h.v. de aanwezige srten en de milieucntext Verhgde risic s ngeacht de aanwezige srten Vlgens de WGO is er een verband tussen vchtigheid, bltstelling aan schimmels en gezndheid, maar mdat er ng geen inzicht is in de fenmenen van meervudige bltstelling, is het tt p vandaag niet mgelijk m wetenschappelijk de telaatbare besmettingsniveaus te identificeren. Het vrzrgprincipe met verheersen en er mag geen enkel schimmelspr wrden getlereerd. Om vcht in materialen en bijgevlg het risic van schimmelvrming te vrkmen: He zich beschermen en welke Effecten p de materialen Zrg vr een efficiënte waterdichting. Zrg vr een gede wandislatie van de verwarmde ruimte. Vermijd kudebruggen. Zrg vr een efficiënte ventilatie. Schimmels tasten buwmaterialen aan en kunnen bijvrbeeld hut, pleister en gipskartn vlledig afbreken. BLZ. 3 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

4 Waar treft men pllen vral aan? Gezndheidseffecten en - risic s cncentratie He zich beschermen en welke Pllen In de buitenlucht, vrnamelijk tijdens de lente, de vrnaamste pllenperide. Het kan gaan ver pllen van bmen f struiken (berk, hazelaar, es, els, wilg, plataan, ) f grassen (gramineae, weegbree, alsem, glaskruid, ). Verrzaken hfdzakelijk allergieën. Het is meilijk grenswaarden te bepalen mdat elk geval verschillend is. Zrg eventueel vr een efficiënte filtratie van de buitenlucht. Waar treft men planten vral aan? Gezndheidseffecten en - risic s cncentratie He zich te beschermen en welke keuzes te maken? Planten Smmige kamerplanten kunnen een brn van verntreiniging zijn, nder meer planten die latex afscheiden (bijvrbeeld de Ficus benjamina, de pinsettia f de fildendrn), die tt allergeen stf verwrdt). De cactusachtigen, kffiestruiken, papyrus en stafillum kunnen k allergenen verrzaken. Mgelijke ademhalings- en huidreacties. In geval van inname: braken, diarree en andere strnissen van het spijsverteringsstelsel. Het is meilijk grenswaarden te bepalen mdat elk geval verschillend is. Wees plettend bij de keuze van kamerplanten. Waar treft men stfdeeltjes vral aan? Gezndheidseffecten en - risic s Stfdeeltjes Overal, zwel binnen als buiten. Men nderscheidt drie types van deeltjes: ttaalstf (alle in de lucht aanwezige deeltjes), fijne deeltjes (PM10: met een diameter < 10 µm), zeer fijne deeltjes (PM2,5: met een diameter < 2,5 µm). Grve deeltjes (diameter > 10µm) hebben slechts geringe gezndheidseffecten. Ze zakken zeer snel naar de grnd f wrden dr de neus tegengehuden en dringen niet in het rganisme binnen. De fijne en zeer fijne deeltjes dringen afhankelijk van hun grtte al dan niet diep in het rganisme binnen. De PM10 wrden p niveau van de bvenste luchtwegen tegengehuden, terwijl de PM2.5 de lngblaasjes bereiken. Beide categrieën verrzaken irritatie van de luchtwegen, aandeningen van de ademhalingsfunctie, vral bij kinderen, en bij astmapatiënten frequentere en hevigere astmaaanvallen, Wij vermelden eveneens de partikels PM1 en PM0.1, niet meetbaar, die kunnen BLZ. 4 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

5 cncentratie He zich beschermen en welke Stfdeeltjes binnendringen tt in het cardi-vasculair systeem. Hun txiciteitsniveau vr de mens en het milieu is eveneens afhankelijk van hun chemische aard en hun eventuele cmbinatie met andere verntreinigende stffen. Stfdeeltjes zijn namelijk vaak dragers van giftige stffen, nder meer van zware metalen, PAK s, Behalve de gezndheidsrisic s, absrberen en verstrien de deeltjes het licht en beperken ze aldus de zichtbaarheid. Ze verrzaken vuil dr stfneerslag en kunnen een naangename geur afgeven. Ten sltte, drdat de deeltjes dragers zijn van ptentieel schadelijke micr-rganismen, kunnen ze indirect allergeen zijn (dragers van bijvrbeeld pllen en mijten). Het is niet ndzakelijkerwijs de heveelheid stf maar eveneens de grtte en de txiciteit van de deeltjes die een rl spelen. Gezien de verscheidenheid van de deeltjes is het meilijk m vr de binnenlucht grenswaarden te bepalen. Leefmilieu Brussel vert p verschillende plaatsen in het gewest metingen van de cncentraties in de buitenlucht uit (meer infrmatie p de website Kies vr bij vrkeur gladde buw- en afwerkingsmaterialen. Zrg eventueel vr een efficiënte filtratie en frequente nderhuds- en schnmaakbeurten. Waar treft men mijten vral aan? Gezndheidseffecten en - risic s cncentratie He zich beschermen en welke Mijten In schimmels, die zelf ntstaan in warme en vchtige plaatsen. Langs ngladde wanden. Onder behangpapier. In bedlinnen, weefsels, enz. In niet-behandelde natuurlijke islatiewl. Verrzaken hfdzakelijk allergieën, dermatitis, rinitis f astma. Vanaf 100 mijten/g bestaat een risic van allergieën bij gevelige persnen. Vanaf 500 mijten/g bestaat een risic van astma bij gevelige persnen. Zrg vr een efficiënte ventilatie. Vermijd te veel vchtigheid. Beperk stfvrming dr de keuze van gladde en nietstffen buw- en afwerkingsmaterialen. Vermijd vlerbekledingen zals tapijt, Vrzie eventueel luchtzuiveringssystemen uitgerust met efficiënte filters. BLZ. 5 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

6 Waar treft men leginella aan? Gezndheidseffecten en - risic s cncentratie He zich beschermen en welke Leginella Bacteriën die hfdzakelijk in drinkwater aanwezig zijn. Besmetting vindt plaats dr het inademen van besmette aerslen (stm, vleistfdeeltjes van 1 tt 5 µm). In minder dan 5 % van de gevallen verrzaakt dit een lngleginellse, een ernstige ziekte met een sterftecijfer van 10% tt 20 %, hfdzakelijk bij kwetsbare mensen (bejaarden, ). In 90 % van de gevallen gaat het ver de gedaardige vrm, de niet-lng leginellse, een srt griepaandening die tt geen enkel verlijden heeft geleid. Het besluit van het Vlaamse Gewest van 11 juni 2004 bepaalt nder andere: < detectiegrens (ngeveer 50 KVE/l): geen actie > detectiegrens: weinig besmetting: cntrle f de kud- en warmwatervrzieningen aan de temperatuurvereisten vlden. Z ja, analyse m de 3 maanden, en indien 4 x negatief, analyse 1 x per jaar. Z niet, analyse elke maand. > KVE/l = besmetting --> nieuwe staalname en indien bevestiging, uitvering van een grndige ntsmetting; tezicht p leginellse in ziekenhuizen en bejaardenhuizen. > KVE/l = ernstige besmetting --> sluiting van de inrichting, grndige ntsmetting, wateranalyse. Indien resten > KVE/l: sluiting en sanering. Vervlgens analyse m de 2 weken. Indien 3 keer achtereenvlgens negatief resultaat, cntrle m de 3 maanden. Indien 4 keer achtereenvlgens negatief resultaat van de 3-maandelijkse analyse, cntrle 1 keer per jaar. Prductie en pslag van sanitair warm water: Stel het sanitair warm water veral in p een temperatuur > 55 C. Gezien het temperatuurverlies in het netwerk, impliceert dit dat het warme water minstens 60 C met zijn. Kud water mag nit de 25 C verschrijden. Plan wekelijks een "temperature flush", een temperatuurstijging van de bilers tt men p elk punt van het netwerk 60 C bereikt, gedurende 30 minuten f tt 70 C gedurende 4 minuten. De meeste mderne ketelregelaars kunnen een autmatische "temperature flush" prgrammeren. Vr verwarmingsketels f udere waterverwarmers die niet ver deze functie beschikken, en die het water tt p minder dan 60 C brengen, wrdt aangeraden m de temperatuur manueel te den stijgen, minstens bij elke inwerkingstelling van de installatie na enkele dagen znder gebruik. Leginella ntwikkelt zich in feite in stagnerend water. Als de installatie dagelijks wrdt gebruikt, zijn de risic s p ntwikkeling minder. Indien de installatie eventueel grtere risic s impliceert (lage temperatuur, dde vertakkingen, nietgeïsleerde leidingen, weinig frequente afname), dan kan deze vrzrgsmaatregel wrden gegarandeerd BLZ. 6 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

7 Leginella via een prgrammeerapparaat met weekklk en thermstaat. In het kader van leginellabestrijding stelt de installatie van znnepanelen geen prbleem, aangezien systematisch een "traditinele" reserveverwarmer wrdt geïnstalleerd die de "temperature flush" kan uitveren. Vermijd elke vrm van stagnatie bij de distributie van sanitair warm water. Daarm: Isleren en dde vertakkingen vermijden Aftapkraantjes zijn aanwezig Verkies kper bven gegalvaniseerd staal Onderhud van de installaties: De reservirs en leidingkringen een keer per jaar ledigen en schnmaken. Om de 6 maanden het kraanwerk ntkalken, ntsmetten en spelen. In geval van infectie In het Brussels Hfdstedelijk Gewest is leginellse een ziekte die sinds 1 april 2004 verplicht met wrden aangegeven. In geval van infectie met men dit nmiddellijk aangeven aan de burgemeester van zijn gemeente. De behandelende arts met truwens een frmulier verhandigen aan de hygiënearts-inspecteur, en dit binnen de 24 uur. MILIEUASPECTEN > Milieu- en energie-impact Smmige van de hierbven beschreven preventiemaatregelen hebben k andere milieueffecten: Zelfs indien de keuze van de materialen en installaties de heveelheid verntreinigende stffen beperkt, mag men het belang van een efficiënte ventilatie niet ver het hfd zien, rekening hudend met het feit dat de bewning van de gebuwen van nature verntreinigende stffen vrtbrengt. Bij de explitatie van het gebuw zal die ventilatie dr het verbruik van grijze energie verntreinigende stffen zals CO 2 vrtbrengen. Hierver vindt u meer p de fiche "Energie-efficiënte luchtverversingssystemen". De bestrijding van leginella vereist dat het sanitair warm water bven 55 C wrdt ingesteld. Af en te met de temperatuur tt 60 C en in smmige gevallen tt 70 C wrden pgeverd. Dit vertegenwrdigt een niet uit te vlakken energiekst. Een temperatuurstijging van 55 C tt 60 C en van 55 C tt 70 C, zelfs krtstndig, vertegenwrdigt een extra verbruik van respectievelijk 11 % en 33 %. IN DE PRAKTIJK In de verschillende ntwikkelings- en uitveringsfasen van het prject meten maatregelen wrden genmen: PROGRAMMERING Bij renvatie: pspren en plssen van vchtbrnnen in de wanden (gebrekkige waterafver, pstijgend vcht, enz.). BLZ. 7 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

8 SCHETS het gebuw dr een efficiënte filtratie te beschermen tegen externe verntreiniging (zie de fiche CSS07 Luchtkwaliteit garanderen ) te zrgen vr een efficiënte mechanische ventilatie. VOORONTWERP Kies materialen die geen bicntaminanten kunnen bevatten f vrtbrengen. Beheers de binnenluchtvervuiling dr het ntwerp van efficiënte hygiënische ventilatiesystemen (zie de fiches ver luchtkwaliteit en de keuze van de ventilatie). Vermijd van bij het begin het ptreden van kudebruggen. TOEZICHT OP DE BOUWPLAATS Beperk stfvrming: vermijd uitsnijdingen dr het gebruik van prefab elementen, gebruik stfschermen. Ver de werkzaamheden uit vlgens de regels van ged vakmanschap inzake de uitvering van de islatie en de dampschermen en dampremmers, m enige vchtvrming in en p de materialen en het ntstaan van kudebruggen te vrkmen. Laat de materialen crrect drgen (schimmelvrming p termijn). OPLEVERING EN INGEBRUIKNEMING Beheers de binnenluchtvervuiling: Infrmatie van de bewners ver de keuze van de binnenafwerkingsmaterialen die micr-rganismen kunnen vrtbrengen f bevatten. Infrmatie van de bewners ver het belang van hygiënische ventilatie. ONDERHOUD Vermijd brnnen van binnenluchtvervuiling: Onderhud de ventilatiefilters en het ventilatiesysteem. Laat de lkalen regelmatig schnmaken. Zrg vr een regelmatige ventilatie van de lkalen. Vermijd allergene kamerplanten en in het bijznder de yucca, de dwergpalm, klimp, de ficus benjamina, de papyrus en de spatyphilium. Vr blemen zijn te vermijden: stacites f limniums en gypsphilia, die vaak in blemstukken wrden gebruikt. Vermijd in de tuin beplantingen met sterk allergene pllen: Allergeen ptentieel (0=nul, 5= sterk) 0 Den Bmen Grasachtige planten 1 Olm Brandnetel 2 3 Ppulier, Merbeibm, Beuk, Kastanje Hazelaar, Wilg, Haagbeuk, Plataan, Olijfbm, Linde Zuring Weegbree, Ganzenvet 4 Els, Es, Eik Glaskruid, Alsem 5 Cipres, Berk Gramineae Brn: Réseau Natinal de Surveillance Aérbilgique (Frankrijk) Bezek de website van het Belgisch Aërbilgisch Surveillancenet, met nder meer een pllenkalender: BLZ. 8 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010

9 AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Inffiches die eveneens met de luchtkwaliteit verband huden: ENE14 - De beste manier zeken m warmte te prduceren ENE23 - Energie-efficiënte luchtverversingssystemen CSS07 - Gede luchtkwaliteit garanderen in elk lkaal CSS11 Brnnen van verntreiniging beperken: bicntaminanten CSS12 - Interne vervuilingsbrnnen beperken: magnetische verntreiniging Inffiches die de keuze van buwmaterialen betreffen: MAT06 - Bekleding van binnenmuren en plafnds: geznde en eclgische materialen kiezen. MAT07 - Vlerbekleding: geznde materialen met een gunstige milieubalans kiezen. MAT08 - Een hutsrt kiezen vlgens de aard en de tepassing MAT10 - Niet-dragende muren en tussenwanden: geznde materialen met een gunstige milieubalans kiezen CSS09 - Lijm en verf: aandacht schenken aan hun invled p gezndheid en milieu CSS10 - Hutbehandelingen: aandacht schenken aan de gevlgen vr de gezndheid BIBLIOGRAFIE Algemene infrmatie ver luchtkwaliteit: F.Simn, JM.Hauglustaine, "La ventilatin et l énergie - guide pratique pur les architectes"», Ministerie van het Waalse Gewest, 2001 Energie+: Algemene infrmatie ver gezndheid en de wning: De website van het Wetenschappelijk Instituut Vlksgezndheid: Het praktische hulpmiddel PEST, p (pagina s Milieugezndheid) Specifieke pagina s ver leginella p de website C.A.Rulet, "Santé et qualité de l envirnnement intérieur dans les bâtiments", Presses Plytechniques et Universitaires Rmandes, Lausanne, 2004 S. et P. Déux, "Le guide de l habitat sain", Mediec Editins, Andrra, 2004 Inter-Envirnnement Wallnie, "La santé dans la maisn": Wereldgezndheidsrganisatie, WHO Guidelines fr indr air quality dampness and muld, 2009 Infrmatie ver allergieën en pllen: Het Belgisch Aërbilgisch Surveillancenet: De website van het RNSA : Réseau Natinal de Surveillance Aérbilgique (Frankrijk): Specifieke actren in het Brussels Hfdstedelijk Gewest: Na een medische diagnse: de RCIB (Reginale Cel vr Interventie bij Binnenluchtvervuiling), via de dienst van de Grene Ambulance: (pagina s Milieu-gezndheid) Algemene infrmatie ver duurzaam buwen: Architecture et Climat UCL, Adviesgids Cllectieve huisvesting - Duurzaam en energievriendelijk buwen, Leefmilieu Brussel - BIM, december 2005 BLZ. 9 VAN 9 INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: BIOCONTAMINANTEN JULI 2010