NHafïHe~LAND ~ ~'SI i SI;' i i ~,.,: Lj;I'" SI:' a: '., DUTCH MARITIME NETWORK

Transcriptie

1 NHafïHe~LAND ~ ~'SI i SI;' i i ~,.,: Lj;I'" SI:' a: '., DUTCH MARITIME NETWORK

2 DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER BELEIDSAANBEVELINGEN

3 NEDERLAND MARITIEM LAND serie 1. De Nederlandse Maritieme Cluster: Literatuuronderzoek en Plan van Aanpak Economische Impact Studies 2. De Maritieme Arbeidsmarkt: Vraag en Aanbod van Zeevaartkennis 3. De Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie: economische betekenis en structuur 4. De Nederlandse offshoresector: economische betekenis en structuur 5. De Nederlandse binnenvaartsector: economische betekenis en structuur 6. De Nederlandse waterbouwsector: economische betekenis en structuur 7. De Koninklijke Marine: economische betekenis en structuur 8. De Nederlandse visserij sector: economische betekenis en structuur 9. De Nederlandse watersportindustrie: economische betekenis en structuur 10. De Nederlandse maritieme dienstverlening: economische betekenis en structuur 11. De Nederlandse maritieme toeleveranciers: economische betekenis en structuur 12. De Nederlandse zeehavensector: economische betekenis en structuur 13. De Nederlandse maritieme cluster: economische betekenis en structuur 14. Het maritieme clustermodel - modellering en scenarioanalyse 15. De Nederlandse maritieme cluster: beleidsaanbevelingen 16. De innovativiteit van de Nederlandse maritieme cluster Stichting Nederland Maritiem Land De Stichting is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit N. Wijnolst (voorzitter), G.W. Bos (vice-voorzitter), Th.M. Oostinjen (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, F.G.M. Conyn, K. Damen, C. van Duyvendijk, R. van Gelder, W. de Jong, G.J. Kramer, D.J. Langstraat, R.e. Menting, W.K. Sc holten, R. Walthuis, H.W.H. Welters. De directeur van de Stichting is H.P.L.M. Janssens. Het adres van de Stichting Nederland Maritiem Land is Beurs-World Trade Center, Beursplein 37 (bezoekadres), Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam. Tel.: , fax.: info@dutch-maritime-network.nl

4 DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER BELEIDSAANBEVELINGEN Bestuur STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND DELFT UNIVERSITY PRE SS 2000

5 Gepubliceerd en gedistribueerd onder auspiciën van de Stichting Nederland Maritiem Land door: Delft University Press Prometheusplein ZC Delft Tel.: Fax.: CIP-DATA KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG De Nederlandse maritieme cluster: beleidsaanbevelingen Delft: Delft University Press. -III.- Lit. ISBN NUGI 834 Trefwoorden: zeevaart, scheepsbouw, mantieme toeleveranciers, offshore, binnenvaart, waterbouw, zeehaven, maritieme dienstverlening, visserij, watersportindustrie, Koninklijke Marine, maritieme cluster, economische impact studie, beleid Copyright 2000 Stichting Nederland Maritiem Land All rights reserved. No part of the material protected by this copyright may be reproduced or utilized in any fonn or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or any infonnation storage and retrieval system without written pennission of the owner of this copyright. Pennission may be obtained at the following address: Stichting Nederland Maritiem Land, Postbus 30145,3001 DC Rotterdam, The Netherlands info@dutch-maritime-network.nl

6 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land INHOUDSOPGAVE VOORWOORD BELEIDSAANBEVELINGEN VAN HET BESTUUR... VII INTRODUCTIE... VII VOORSTELLEN... XI BIJLAGE I POLICY RESEARCH CORPORATION N.V., EEN KADERSCHEPPEND BELEID VOOR DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER: AANBEVELINGEN VOOR BEDRIJFSLEVEN EN OVERHEID... 1 BIJLAGE 11 SYNOPSIS VISIE EN COMMENTAAR DEELNEMERS STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND Stichting Nederland Maritiem Land -1-

7 De Nederlandse maritieme cluster Stichting Nederland Maritiem Land

8 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land VOORWOORD Het Bestuur van de Stichting Nederland Maritiem Land presenteert in dit rapport een aantal beleidsvoorstellen voor bedrijfsleven en overheid teneinde de dynamiek van de Nederlandse maritieme cluster verder te vergroten en het economisch belang voor Nederland te vermeerderen. Het perspectief van waaruit het Bestuur deze voorstellen doet, is gebaseerd op de eigen verantwoordelijkheid van ondernemers binnen de marktsector voor het vormgeven van hun toekomst. Dit is op zich logisch, omdat de Bestuursleden uit de marktsector afkomstig zijn. De voorstellen betreffen acties op diverse terreinen, maar desondanks vormen zij een samenhangend geheel dat maritiem clusterbeleid genoemd kan worden. Deze vorm van beleid staat in tussen het generieke beleid dat voor alle bedrijven geldt en sectorbeleid dat slechts een bepaalde groep bedrijven betreft. De afgelopen jaren heeft de laatste vorm van beleid in Nederland aan belangrijkheid ingeboet en bestaat het alleen nog vanwege enkele specifieke internationale marktomstandigheden. Maritiem clusterbeleid is niet primair overheidsbeleid, maar wel beleid geïnitieerd en gedragen door de marktsector. De overheid heeft een terughoudende, kaderscheppende rol waarbij ondernemers de daadwerkelijke invulling van het beleid moeten verzorgen. De overheid ruimt obstakels voor ondernemers op, dan wel stimuleert bepaalde ontwikkeling die bedrijven op eigen kracht niet voor elkaar kunnen krijgen. Stichting Nederland Maritiem Land -lil -

9 De Nederlandse maritieme cluster 'Een kaderscheppend beleid voor de Nederlandse maritieme cluster' is de titel van het Eindrapport van de consultant Policy Research Corporation NV. op basis waarvan het Bestuur haar visie heeft bepaald. Dit rapport is als Bijlage I in het boek opgenomen. Het is het resultaat van een langdurig onderzoeksproces waarin veel informatie over de structuur en economische betekenis van de elf maritieme sectoren en hun relaties binnen de cluster is blootgelegd. Het proces van onderzoek, overleg en evaluatie met de vertegenwoordigers van de vele brancheorganisaties heeft geresulteerd in veel nieuwe inzichten betreffende de samenhang binnen de cluster. De sectorale brancheorganisaties, die allen Deelnemer zijn van de Stichting Nederland Maritiem Land, zijn nauw betrokken geweest bij het onderzoeksproces en de formulering van de beleidsaanbevelingen. Desondanks behoeven zij niet alle voorstellen van de consultant te ondersteunen, dan wel mogen zij accenten anders leggen.vandaar dat de Deelnemers is gevraagd hun commentaar op het Eindrapport te formuleren. Deze commentaren zijn in Bijlage II van het boek opgenomen. Deze visies zijn door het Bestuur van Nederland Maritiem Land meegewogen bij de formulering van de Bestuursaanbevelingen. Daarbij zij aangetekend dat van een aantal sectoren geen aparte beleidsanalyse is gemaakt. Naast de zeescheepvaartstudie uit 1994 zijn er door de consultant van zes sectoren beleidsstudies gemaakt. Dit zijn: scheepsbouw, maritieme toelevering, havens, binnenvaart, offshore en waterbouw. Van de overige sectoren - watersportindustrie, visserij, maritieme dienstverlening en Koninklijke Marine - zijn alleen economische structuur studies gemaakt. Bij het tot stand komen van alle studies heeft er ook regelmatig overleg plaatsgevonden met diverse Ministeries, met name van Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken. De beleidsaanbevelingen zijn in drie groepen ingedeeld: aanbevelingen voor het bedrijfsleven, voor -IV- Stichting Nederland Maritiem Land

10 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land het bedrijfsleven tezamen met de overheid en alleen voor de overheid. Dit betekent overigens geenszins dat daardoor alle aanbevelingen perse de instemming hebben van de ambtelijke vertegenwoordigers van deze ministeries. Het Bestuur van de Stichting Nederland Maritiem Land is veel dank verschuldigd aan de vele ondernemers die bereid zijn geweest om de afgelopen twee jaar hun inbreng te leveren aan het tot stand komen van de reeks studies. Zij is ook dank verschuldigd aan de Ministeries van Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken, en aan de deelnemers in Nederland Maritiem Land voor hun ondersteuning. In totaal zijn vijftien boeken gepubliceerd over de maritieme cluster. De inzichten die hierdoor ontstaan zijn geven aanleiding tot enige trots op de omvang en kwaliteit van de Nederlandse maritieme cluster, zeker ook op wereldniveau. Uit de studies blijkt dat wij niet op onze lauweren kunnen rusten, want de dynamiek van de markt zorgt niet alleen voor kansen, maar ook voor bedreigingen. Het onderhavige pakket aanbevelingen, dat als een integraal geheel dient te worden gezien, zal moeten bijdragen aan het versterken van de unieke Nederlandse maritieme positie in de wereld. Het Bestuur is er meer dan ooit van overtuigd dat dit kan en ook moet. Wij hopen u met deze studie hierover niet alleen te informeren, maar ook te overtuigen. Vanzelfsprekend zijn wij altijd tot een dialoog over de aanbevelingen bereid. Rotterdam, 4 februari 2000 Het Bestuur van de Stichting Nederland Maritiem Land N. Wijnolst (voorzitter), G.W. Bos (vice-voorzitter), Th.M. Oostinjen (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, F.G.M. Conyn, K. Damen, C. van Duyvendijk, R. van Gelder, W. de Jong, G.J. Kramer, D.J. Langstraat, R.C. Menting, W.K. Scholten, R. Walthuis, H.W.H. Welters De directeur van de Stichting H.P.L.M. Janssens Stichting Nederland Maritiem Land - V-

11 De Nederlandse maritieme cluster - VI- Stichting Nederland Maritiem Land

12 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land BELEIDSAANBEVELINGEN VAN HET BESTUUR I. INTRODUCTIE De Stichting Nederland Maritiem Land is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse maritieme cluster te versterken en te promoten, dit naar aanleiding van het succesvolle nieuwe zeescheepvaartbeleid dat vanaf 1 januari 1996 inwerking is getreden. De Stichting opereert als een onafhankelijke netwerkorganisatie, waarbij belangenbehartiging aan sectororganisaties wordt overgelaten. Zij richt zich met name op sectoroverschrijdende thema's. De Bestuurders van de Stichting zijn op persoonlijke titel benoemd. Het Bestuur van deze door de marktsector opgerichte Stichting heeft vooralsnog een viertal doelstellingen geformuleerd die tot het gewenste resultaat zullen moeten leiden. Deze vier hoofdthema's zijn: het formuleren van initiatieven en beleid voor de marktsector en de overheid waardoor de dynamiek van het maritieme ondernemerschap vergroot wordt en derhalve ook de toegevoegde waarde zal toenemen en de continuïteit van de cluster zeker gesteld wordt; - het versterken van het imago van de maritieme sectoren afzonderlijk en het creëren van een maritieme cluster identiteit. - het versterken van de nautische en overige maritieme opleidingen en het vergroten van de instroom alsmede de doorstroom; - het versterken van de maritieme centrum functie van Nederland, waardoor ons land een nog aantrekkelijker vestigingsklimaat krijgt voor maritieme ondernemers en instellingen. Stichting Nederland Maritiem Land - VII-

13 De Nederlandse maritieme cluster Op alle thema's zijn de afgelopen periode vorderingen gemaakt, maar in het kader van deze rapportage zal alleen op het eerste thema - de beleidsstudie - worden ingegaan. Een eerste belangrijke stap in het kader van de beleidsstudie was het definiëren van de maritieme cluster en het inzicht krijgen in de vele studies en rapporten die er de afgelopen jaren reeds aan gewijd waren. Het vooronderzoek heeft geleid tot een maritieme cluster definitie waarin elf sectoren tezamen de cluster vormen. Dit zijn: zeescheepvaart, scheepsbouw, maritieme toeleveranciers, offshore, zeehavens, waterbouw, visserij, binnenvaart, maritieme dienstverlening, watersportindustrie en de Koninklijke Marine. Deze sectoren zijn niet alleen onderdeel van de maritieme cluster, maar veelal ook van een ander cluster (zie ook Figuur 1). Vanuit het gezichtspunt van het Bestuur van de Stichting Nederland Maritiem Land is alleen het maritieme belang van iedere sector beschouwd, hetgeen niet betekent dat andere belangen minder zwaar wegen. Figuur I: De verwevenheid van de Nederlandse maritieme cluster met andere (clusters van) sectoren Bron: Policy Research Corporation N. V. - VIII- Stichting Nederland Maritiem Land

14 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land Het Bestuur heeft besloten om van alle sectoren, met uitzondering van de zeescheepvaart, een economische structuur beschrijving te laten maken, gebaseerd op een gedetailleerde analyse van de gegevens op bedrijfsniveau. Van zes sectoren is bovendien de structuuranalyse aangevuld met een cluster beleidsanalyse. Dit zijn de scheepsbouw, maritieme toelevering, binnenvaart, offshore, waterbouwen havens. De Nationale Havenraad was mede-opdrachtgever van de laatste studie. Zeven studies zijn uitgevoerd door Policy Research Corporation N.V. en drie studies door het Maritiem Economisch Research Centrum / Nederlands Economisch Instituut. Alle studies zijn gepubliceerd en onder een groot professioneel publiek verspreid. De reacties op de studies zijn zeer positief geweest en hebben geleid tot een beter inzicht in de werkelijke omvang en betekenis van de afzonderlijke maritieme sectoren en de maritieme cluster als geheel. De conclusie is gewettigd dat Nederland een zeer complete maritieme cluster kent, met sectoren die op Europese of zelfs wereldschaal zeer vooraanstaand zijn. Met andere woorden: Nederland kan getypeerd worden als de Maritime Valley van de wereld. Een unieke verzameling van hoogwaardige kennis en kunde die in 500 jaar is opgebouwd en die de basis vormt voor de campetitive advantage van de Nederlandse maritieme cluster om in termen van Michael Porter te spreken. De afzonderlijke tien studies, aangevuld met een actualisatie van het cijfermateriaal uit de zeescheepvaartstudie, zijn door Policy Research Corporation N.V. bewerkt tot een integraal clusterrekenmodel, dat gebruikt is voor een clusterbeleidsstudie. Deze studie heeft de titel 'Een kaderscheppend beleid voor de Nederlandse maritieme cluster' meegekregen en is in deze rapportage als Bijlage I opgenomen. Het bevat een, niet alleen voor Nederland, unieke beschrijving van en beleidsaanbevelingen voor de maritieme ondernemers en de overheid. Het Bestuur benadrukt dat het primair de verantwoordelijkheid is van de ondernemer om de groei en continuïteit te waarborgen. De overheid kan pas worden aangesproken indien er bepaalde belemmerin- Stichting Nederland Maritiem Land -IX-

15 De Nederlandse maritieme cluster gen dienen te worden opgeruimd, dan wel belangrijke initiatieven dienen te worden genomen, waar de cluster als geheel niet toe in staat is. Enerzijds door regeltechnische beperkingen, anderzijds door financiële drempels. De voorstellen die Policy Research in haar rapportage heeft gedaan zijn uitdrukkelijk de verantwoordelijkheid van de consultant. Tevens heeft het Bestuur de afzonderlijke brancheorganisaties gevraagd een mening te formuleren op de voorstellen van Policy Research. Immers, zij zijn als eerste verantwoordelijk voor de toekomst van hun sector. Teneinde een gewogen beeld en visie te geven van de brancheorganisaties op de studie van Policy Research, is hen gevraagd vanuit hun eigen verantwoordelijkheid een commentaar te schrijven. Deze commentaren zijn samengevat weergegeven in Bijlage 11 en deze zijn mede beschouwd bij het formuleren van de voorstellen van het Bestuur van Nederland Maritiem Land. Het Bestuur van de Stichting heeft haar eigen verantwoordelijkheid en heeft op basis van het rapport haar conclusies en prioriteiten geformuleerd. Die vindt u in de volgende paragrafen. Het proces van studie, discussie en communicatie rond de maritieme cluster heeft vanaf de oprichting van de Stichting Nederland Maritiem Land tot het moment van publicatie van de beleidsvisie van het Bestuur (februari 2000) 32 maanden in beslag genomen. In deze periode is niet alleen veel onderzocht, er is ook een proces van consultatie en onderlinge contacten op gang gekomen tussen de elf sectoren en de overheid. Hierdoor is er gaandeweg een vertrouwensbasis ontstaan en een gevoel van verwantschap dat vóór die tijd slechts in beperkte mate bestond. -x- Stichting Nederland Maritiem Land

16 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land 11. VOORSTELLEN Het Bestuur is van mening dat drie van de tien beleidsaanbevelingen die door de consultant zijn geformuleerd, beleidsthema's zijn die een clusterbreed karakter hebben. Dit zijn de beleidsthema's export, innovativiteit en arbeidsmarkt. Zij zijn cruciaal voor de toekomst van de maritieme cluster als geheel en voor de elf maritieme sectoren afzonderlijk. Dit betekent geenszins dat de overige thema's niet belangrijk zijn, maar zij zijn niet zo universeel dat het Bestuur in zijn volle breedte zich unaniem er achter mag stellen, dan wel dat zij indirect bijdragen aan het realiseren van de drie hoofdthema's. Export De Nederlandse maritieme cluster heeft een zeer hoge exportquote. Uit de studies van Policy Research blijkt dat 55% van de omzet geexporteerd wordt, hetgeen zonder de Koninklijke Marine mee te rekenen, zelfs 60% bedraagt. De cluster had in 1997 een aandeel in de Nederlandse productie van ongeveer 2.5%, maar een aandeel in de export van 5.4%, terwijl het aandeel in het uitvoeroverschot zelfs ongeveer 19% bedroeg. Op basis van deze statistische gegevens is te concluderen dat de Nederlandse maritieme cluster een belangrijke exportpositie heeft binnen de Nederlandse economie en dat export het instrument is voor het realiseren van een meer dan gemiddelde economische groei. De binnenlandse markt - hoe belangrijk ook - biedt slechts beperkte kansen voor groei. Op de buitenlandse markt is - hoewel verschillen tussen sectoren optreden - de Nederlandse maritieme cluster slechts een speler van beperkte afmetingen zodat een forse groei in principe realiseerbaar is. Stichting Nederland Maritiem Land -XI -

17 De Nederlandse maritieme cluster Het Bestuur zal derhalve initiatieven nemen om de huidige exportpositie van de Nederlandse maritieme cluster te versterken. De initiatieven zullen de individuele concurrentiepositie van ondernemingen niet negatief mogen beïnvloeden. Een effectiever gebruik van het bestaande exportinstrumentarium van de overheid staat hierbij voorop. Daarnaast kan het voorstel tot het oprichten van een maritiem exportforum, zoals geformuleerd door de consultant, een middel zijn om de clustering tussen de Nederlandse maritieme ondernemingen vorm te geven. Innovativiteit Er blijkt in de praktijk een sterke samenhang te bestaan tussen de mate van innovativiteit van ondernemingen en de exportquote. Als zodanig is een beleidsinzet op het thema export impliciet ook een keuze voor het beleidsthema innovativiteit. Het Bestuur heeft door het EIM een studie laten verrichten naar de innovativiteit van de Nederlandse maritieme cluster. De studie verschaft inzicht in het type innovatieprocessen binnen de maritieme sectoren en de mate van innovativiteit van de afzonderlijke sectoren. Daarnaast toont de studie aan dat het wenselijk is om een breder innovativiteitsbegrip te hanteren, dat wil zeggen een begrip dat het gehele ondernemingsbeleid omvat en niet alleen de technische component, alhoewel die in de maritieme cluster vaak wel dominant is. Het Bestuur zal initiatieven ondersteunen en - indien nodig - zelf nemen teneinde de innovativiteit van de ondernemingen binnen de Nederlandse maritieme cluster te versterken. De initiatieven zullen de individuele concurrentiepositie van ondernemingen niet negatief mogen beïnvloeden. Een effectiever gebruik van het bestaande innovatie instrumentarium van de overheid staat hierbij voorop. Daarnaast kan het voorstel tot het oprichten van een maritiem innovatieforum, zoals geformuleerd door de consultant, een middel zijn om de clustering tussen de Nederlandse maritieme ondernemingen vorm te geven. -XII - Stichting Nederland Maritiem Land

18 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land Arbeidsmarkt Het succes van de Nederlandse maritieme cluster wordt op langere tennijn bepaald door de instroom en het niveau van jonge werknemers binnen de afzonderlijke sectoren. Het Bestuur is van mening dat de uitdaging die de krappe arbeidsmarkt biedt voor de toekomst een van de belangrijkste factoren zal zijn die de ambitie van de ondernemer in de cluster zal kunnen beperken. Vandaar dat het Bestuur reeds bij de aanvang van haar werkzaamheden in 1997 initiatieven heeft ontwikkeld voor het verbeteren van het imago van de cluster en het versterken van de nautische opleidingen. Het Bestuur zal initiatieven ondersteunen en waar nodig nemen, die zullen bijdragen tot het op peil houden van een voldoende instroom van jonge mensen, die zowel qua kennisniveau en aantallen aansluiten bij de toekomstige behoeften van de individuele sectoren en de cluster als geheel. Het Bestuur wenst daarbij te benadrukken, dat de toekomstperspectieven voor jonge mensen die voor een maritiem beroep kiezen, breder zijn dan die van de afzonderlijke sectoren. Immers, de elf maritieme sectoren, die tezamen de cluster vonnen, bieden direct werkgelegenheid aan ongeveer personen. Gegeven de ambitie ten aanzien van groei, zoals die door de consultant zijn berekend, zullen hier nog enkele tienduizenden personen bijkomen. Deze groei vertaalt zich in groeikansen binnen de cluster. Overig De overige thema's die door de consultant zijn benoemd acht het Bestuur van belang maar dienen deels de genoemde hoofdthema's, zijn deels van ondergeschikt belang, en deels slechts gericht op een beperkt aantal sectoren. Verwezen wordt naar de synopsis van de visies en commentaren van de Deelnemers in Stichting Nederland Maritiem Land. Een gezonde thuismarkt is essentieel voor een aantal sectoren, maar het is tevens een voorwaarde voor vele vonnen van innovatie. Stichting Nederland Maritiem Land -XIII -

19 De Nederlandse maritieme cluster Infrastructuur en ruimtelijke ordening is belangrijk zowel voor de waterbouwbedrijven als de gebruikers. Het Bestuur deelt de zorg van vele betrokkenen over het trage besluitvormingsproces en de vaak onvoldoende budgettering bij het uitgesproken beleid. Wat betreft modal shift en de beleidsvoorstellen terzake fiscale stimulering van de verlader meent het Bestuur dat een meer integrale aanpak van mobiliteit en modal split -in al zijn logistieke elementenop zijn plaats is. Dit valt evenwel buiten het werkterrein van de Stichting. Het waarborgen van een level-playing field is voor alle brancheorganisaties essentieel, maar men is verdeeld over de vraag ofhier een rol voor Nederland Maritiem Land is weggelegd. Verder overleg met brancheorganisaties over dit thema is gewenst. Het thema kapitaalmarkt voor maritieme bedrijven is door het bureau van de Stichting inmiddels ter hand genomen. Samen met Holland Marine Equipment wordt een pilot-onderzoek uitgevoerd naar vraag en aanbod van kapitaal in de sector van de maritieme toeleveranciers. Het thema kapitaalmarkt zal als een van de thema's bij een verbreed innovatieinitiatief behandeld worden. Voor wat betreft de dialoog overheid en bedrijfsleven onderschrijft het Bestuur het belang van een geclusterde aanpak vanuit het bedrijfsleven, maar tevens vanuit de overheid. Het Bestuur heeft goed nota genomen van de wens van de brancheorganisaties om de rol van Nederland Maritiem Land als netwerkorganisatie in de maritieme cluster, alsmede als organisator van imagoversterkende activiteiten te continueren, en zal hieraan gevolg geven. Voorts heeft het Bestuur goed nota genomen van de opmerkingen van de Deelnemers in de Stichting voor wat betreft afstemming met organisaties die op dezelfde terreinen of in deelgebieden actief zijn. Hierbij wordt niet alleen gedacht aan aansluitende clusters, maar tevens aan themagerichte organisaties, zowel vanuit de overheid als vanuit het bedrijfsleven, zowel in nationaal als internationaal verband. -XIV- Stichting Nederland Maritiem Land

20 Beleidsaanbevelingen Bestuur Stichting Nederland Maritiem Land Samenvattend Het Bestuur van de Stichting Nederland Maritiem Land zal zich de komende jaren richten op het versterken van de exportkracht en innovatiekracht van de Nederlandse maritieme ondernemingen. Daarnaast zal het Bestuur haar steun geven aan arbeidsmarktinitiatieven die de instroom van gekwalificeerde jonge mensen zeker zullen stellen. De overige beleidsvoorstellen die de consultant heeft gedaan zullen door het Bestuur op een case-by-case basis beoordeeld worden, mede afhankelijk van de steun die de afzonderlijke brancheorganisaties er aan zullen geven. Stichting Nederland Maritiem Land -xv-

21 De Nederlandse maritieme cluster -XVI- Stichting Nederland Maritiem Land

22 EEN KADERSCHEPPEND BELEID VOOR DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER AANBEVELINGEN VOOR OVERHEID EN BEDRIJFSLEVEN in opdracht van STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND uitgevoerd door POLICY RESEARCH CORPORATION N.V. Prof. dr. Chris Peeters Dr. Harry Webers Hir. Sam Bruynseels Ir. Anja Lefever Hir. Jan Colpaert

23 Prof. dr. Chris Peeters is Voorzitter-Gedelegeerd Bestuurder van het strategisch management consuiting bureau Policy Research Corporation NV., Antwerpen. Daarnaast is hij verbonden aan de Universiteit Antwerpen (RUCA). Hij doceert Openbare Financiën, Financiering van de Internationale Handel, Maritiem Transport en Algemene Transporteconomie aan de Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen. Prof. Peeters is auteur en co-auteur van meer dan 20 boeken en vele artikels inzake strategie en beleid. Dr. Harry Webers is Senior Consultant bij Policy Research Corporation NV., Antwerpen. In 1996 is hij gepromoveerd aan het CentER for Economic Research te Tilburg op basis van zijn onderzoek op het gebied van de bedrijfstakorganisatie en locatietheorie. Sindsdien heeft hij als consultant ruime expertise opgebouwd inzake marktanalyse, be1eidsevaluatie en strategisch management. Dr. Webers is betrokken bij de uitvoering en projectleiding van tal van projecten. Hij is projectleider voor de studie voor de volledige maritieme cluster. Hir. Sam Bruynseels is Consultant bij Policy Research Corporation NV., Antwerpen. Hij heeft ervaring met financiële analyse van ondernemingen. Binnen Policy Research heeft hij consultingervaring in verschillende maritieme sectoren. Ir. Anja Lefever is Senior Consultant bij Policy Research Corporation NV., Antwerpen. Zij heeft ruime consultingervaring inzake beleidsstudies en is als (co-) projectleider nauw betrokken geweest bij de studie voor de Nederlandse maritieme cluster. Hir. Jan Colpaert is General Manager bij Policy Research Corporation NV., Antwerpen. Hij heeft zeer ruime ervaring inzake strategisch advies voor bedrijven uit uiteenlopende sectoren, in het bijzonder op het gebied van telecommunicatie, transport, bank- en verzekeringswezen. Binnen Policy Research is hij verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding van onderzoeksprojecten. Het adres van Policy Research Corporation N V. is Jan Moorkensstraat 68, B-2600 Antwerpen Tel , fax info@policyresearch.be

24 Inhoudsopgave INHOUDSOPGA VE SUMMARy... ix SAMENVATTING... xxi INLEIDING... 1 I. METHODOLOGIE BELEIDSSTUDIE... 9 l.i. INLEIDING BELEIDSSTUDIE VORMT HET SLUITSTUK VAN EEN EIS THEORETISCH KADER VOOR BELEIDSANALYSE DE EFFECTEN VAN BELEIDSWIJZIGINGEN NAAR EEN CLUSTERSPECIFIEK BELEID ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE MARITIEME CLUSTER INLEIDING Il.2. DE DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE MARITIEME CLUSTER II.2.]. De omvang en directe betekenis van de cluster Il.3. DE TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE MARITIEME CLUSTER Il.4. TERUGVLOEI NAAR DE OVERHEID Il.5. BESTEDINGEN Il.6. CONCLUSIE lil. AUTONOME EVOLUTIE MARITIEME CLUSTER III.I. INLEIDING III.2. VOORSPELDE EVOLUTIE VAN DE DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE MARITIEME CLUSTER Stichting Nederland Maritiem Land - i -

25 De Nederlandse maritieme cluster JI!.2.l. Evolutie directe economische betekenis van de cluster.... JI!.2.2. Vergelijking met andere sectoren. lil Evolutie van de export.... JI!.2.4. Evolutie per sector III.3. VOORSPELDE EVOLUTIE VAN DE TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE MARITIEME CLUSTER JI!.3.1. Evolutie indirecte en totale economische betekenis van de cluster JI!.3.2. Evolutie van de terugvloei naar de overheid... JI!.3.3. Evolutie van de bestedingen IV. BELEIDSMAATREGELEN IV.1. INNOVATIE IVI.I. Wat is innovatie? IVI.2. Een vernieuwde kijk op innovatiebeleid IVI.3. Aanbevelingen IV.2. EXPORT IV2.1. Export als belangrijke groeifactor voor de maritieme cluster IV2.2. Aanbevelingen IV.3. THUISMARKT IV3.1. Thuismarkt van groot belang voor de maritieme cluster IV3.2. Aanbevelingen IVA. INFRASTRUCTUUR EN RUIMTELIJKE ORDENING IV4.1. Een totaalvisie op infrastructuur.. IV4.2. Een nieuwe kijk op infrastructuur.. lv4.3. Publiek-private samenwerking.... IV4.4. Aanbevelingen IV4.5. Bijsturing huidige beleidsmaatregelen..... lol IV.5. MODAL SHIFT lv5.1. Algemene uitgangspunten IV5.2. Aanbevelingen IV.6. WAARBORGEN LEVEL-PLA YING FIELD.... IV 6.1. Naar een level-playing field.. IV6.2. Aanbevelingen IV.7. DE KAPITAALMARKT VOOR MARITIEME BEDRIJVEN IV 7.1. Vraag naar en aanbod van kapitaal IV 7.2. De overheid en de kapitaalmarkt IV 7.3. Aanbevelingen IV.8. NETWERK- EN IMAGOVORMING IV8.1. De rol van Stichting Nederland Maritiem Land IV8.2. Aanbevelingen IVS.3. De problematiek rond Binnenvaart Nederland IV.9. ARBEIDSMARKT, SCHOLING EN WERVING IV9.1. Aansluitingsproblemen op de arbeidsmarkt lv9.2. Opleiding IV9.3. Aanbevelingen ii- Stichting Nederland Maritiem Land

26 Inhoudsopgave IV.l0. DIALOOG OVERHEID - BEDRIJFSLEVEN [VIO.I. Het belang van clustering [VIO.2. Aanbevelingen IV.ll. CONCLUSiE V. EFFECTEN VAN VOORGESTELDE MAATREGELEN V.I. INNOVATIVITEIT V.2. EXPORT V2.I. Maritiem exportforum V2.2. Oret V2.3. De- en recommissioning V.3. THUISMARKT V.4. INFRASTRUCTUUR V.5. MODAL SHIFT V.6. KAPITAALMARKT V.7. LEVEL PLAYING FIELD V.8. ARBEIDSMARKT, SCHOLING EN VORMING V.9. CONCLUSIE VI. AANBEVELINGEN VU. TE ONDERNEMEN ACTIES DOOR MARITIEME BEDRIJFSLEVEN V1.2. TE ONDERNEMEN ACTIES DOOR MARITIEME BEDRIJFSLEVEN MET ONDERSTEUNING VAN DE OVERHEID Vl.3. TE NEMEN MAATREGELEN DOOR DE OVERHEID VI.4. PRIORITEITEN VI.5. CONCLUSIE REFERENTIES LIJST VAN GEÏNTERVIEWDE PERSONEN Stichting Nederland Maritiem Land - Ui -

27 De Nederlandse maritieme cluster LIJST VAN FIGUREN Figuur 0.1 : De verwevenheid van de Nederlandse maritieme cluster met andere (clusters van) sectoren...,. '"... 3 Figuur I.1 : Het Cluster Rekenmodel (CREMO ) Figuur Il.l : Directe, indirecte en bestedingseffecten Figuur Il.2 : Directe productie van de Nederlandse maritieme cluster per sector, Figuur Il.3 : Directe toegevoegde waarde in de Nederlandse maritieme cluster per sector, Figuur 11.4 : Directe werkgelegenheid in de Nederlandse maritieme cluster per sector, Figuur Il.5 : Gemiddelde kostenstructuur van de Nederlandse maritieme cluster Figuur Il.6 : Belang van de intermediaire aankopen en de toegevoegde waarde in de omzet van de maritieme sectoren Figuur Il.7 : Visuele voorstelling van de omvangrijkste financiële relaties binnen de maritieme cluster (miljoen NLG) Figuur Il.8 : Belang van de verkopen binnen de Nederlandse maritieme cluster Figuur II.9 : Schematische voorstelling van de vraag creatie in de maritieme cluster door de zeevaart, 1.5 miljard NLG productie per jaar Figuur II.10 : Belang van de export voor de verschillende maritieme sectoren Figuur Il.l1 : Totale toegevoegde waarde van de maritieme cluster, per sector (1997) Figuur II.12 : Totale terugvloei gegenereerd door de maritieme cluster, per sector (1997) Figuur Il.13 : Totale bestedingen gegenereerd door de maritieme cluster, per sector (1997) Figuur lil. I : Evolutie toegevoegde waarde zeevaart (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur 1Il.2 : Verwachte groei containeroverslag in Nederlandse zeehavens (in miljoen ton) Figuur III.3 : Evolutie toegevoegde waarde havens (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur IIIA : Figuur IlL5 : Procentueel aandeel afgeleverde vaartuigen Nederland en rest van EU inzake zeescheepsnieuwbouw (gemeten in CGT) Evolutie toegevoegde waarde scheepsbouw (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur III.6 : Evolutie toegevoegde waarde offshore (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur IlI.7 : Prognose binnenvaarttrafiek (in miljoen ton), Figuur IlL8 : Evolutie toegevoegde waarde binnenvaart (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur III.9 : Drijvende krachten evolutie productie waterbouwsector Figuur III.10 : Evolutie buitenlandse omzet Nederlandse waterbouwsector, (in miljoen NLG, prijzen van 1997) iv- Stichting Nederland Maritiem Land

28 Inhoudsopgave Figuur III.11: Evolutie toegevoegde waarde waterbouw (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur III.12: Evolutie toegevoegde waarde maritieme toeleveranciers (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur III.13: Evolutie toegevoegde waarde maritieme dienstverlening (in miljoen NLG, prijzen van 1997), Figuur III.14: Totale terugvloei gegenereerd door elk van de maritieme sectoren - vergelijking tussen de jaren 1997 en 2020 (bedragen in miljoen NLG, prijzen van 1997) Figuur IV.l : Pijlers voor een duurzame evolutie van de maritieme cluster Figuur IV.2 : Infrastructuurbeleid in de maritieme cluster Figuur IV.3 : Een heroverweging van de rol van de overheid in basisinftastructuurvoorziening Figuur IVA : Nieuw kader voor medefinanciering door de overheid voor basisinfrastructuur Figuur IV.5 : De veranderende rol van de Rijksoverheid Figuur IV.6 : De Nederlandse kapitaalmarkt voor maritieme bedrijven Figuur IV.7 : De overheid en de maritieme kapitaalmarkt Figuur IV.8 : Opleiding in de maritieme cluster Figuur V.1 : Kwantificering van de effecten van de beleidsmaatregelen FiguurV.2 : Relatie tussen inputs, beleidsmaatregelen en outputs FiguurV.3 : Effect van arbeidsproductiviteit op kostprijs per overgeslagen ton in de Nederlandse zeehavens Figuur VA: Product-marktcombinaties FiguurV.5 : Effect van een verbeterd mijnbouwklimaat ( ) voor de offshore, in miljoen NLG, 1997 prijzen Stichting Nederland Maritiem Land - v-

29 De Nederlandse maritieme cluster LIJST VAN TABELLEN Tabel S.1 : Additionele jaarlijkse toegevoegde waarde maritieme cluster als gevolg van voorgestelde acties en maatregelen (in miljoen NLG), xxvii Tabel Il.l : Tabel Il.2: Tabel 11.3 : Overzicht van de financiële stromen tussen de maritieme sectoren op basis van de aan- en verkopen van goederen, diensten en investeringsgoederen in miljoen NLG Totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster (1997) Bestedingen van de Nederlandse maritieme cluster Tabel lil. I : Tabel 1II.2 : Tabel Il1.3 : Tabel lila : Tabel IlI.5 : Tabel IlL6 : Tabel III.7 : Tabel IlL8 : Tabel 1II.9 : Tabel lil. 1 0 : Tabel lil.! I : Tabel lil. 12 : Tabel lil. 13 : Tabel lil. 14 : Evolutie van directe economische betekenis van de maritieme cluster (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Evolutie toegevoegde waarde (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose ontwikkeling export maritieme cluster (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose zeevaart in termen van productie waarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose voor de overslag in Nederlandse zeehaven sector, in miljoen ton Prognose zeehaven sector in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Verwachte evolutie van de werkgelegenheid in de zeehavensector Relatie tussen generieke steun Nederland en gerealiseerde Europese marktaandeel in de jaren 1995 tot en met Prognose scheepsbouw in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose offshore in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose binnenvaart in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose waterbouw in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose maritieme toeleveranciers in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Prognose maritieme dienstverlening in termen van productiewaarde, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, omzet en export (in miljoen NLG, prijzen van 1997)..., vi- Stichting Nederland Maritiem Land

30 Inhoudsopgave TabellII.15: Evolutie totale economische betekenis Nederlandse maritieme cluster, (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Tabel lil. 16 : Evolutie van de terugvloei naar de overheid, (in miljoen NLG, prij zen van 1997) Tabel lil. 17 : Evolutie van de bestedingen gegenereerd door de Nederlandse maritieme cluster (in miljoen NLG, prijzen van 1997) Tabel V.l : Jaarlijkse impact voor de maritieme cluster van verhoogde inspanningen op het vlak van R&D en innovatie op korte (2005) en lange (2020) termijn Tabel V.2 : Gemiddelde afzetstructuur van de Nederlandse maritieme cluster in Tabel V.3 : Jaarlijkse impact verhoging export voor de maritieme cluster op korte (2005) en lange (2020) termijn Tabel VA: Gemiddelde jaarlijkse impact ORET-programma voor de scheepsbouw en de waterbouw Tabel V.5 : Jaarlijkse impact de- en recommissioning voor de offshore en de zeevaart Tabel V.6 : Jaarlijkse impact van een verbeterd mijnbouwklimaat voor de offhoresector Tabel V.7 : Totale jaarlijkse impact van het wegwerken van infrastructuurknelpunten voor de binnenvaart Tabel V.8 : Jaarlijkse impact voor de maritieme cluster als gevolg van aanleg Tweede Maasvlakte en bijkomende zeesluis in IJmuiden Tabel Y.9: Totale jaarlijkse impact van de modal shift voor de binnenvaart op korte (2005) en lange (2020) termijn Tabel V.I0 : Totale jaarlijkse impact van de modal shift voor de zeevaart op korte (2005) en lange (2020) termijn Tabel V.ll: Jaarlijkse impact voor de maritieme cluster van extra investeringen gefinancierd d.m.v. risicokapitaal op korte (2005) en lange (2020) termijn, in miljoen NLG Tabel V.12 : Tabel V.13: Tabel Y.14 : Tabel V.15 : Tabel V.16 : Tabel V.17 : Tabel V.18 : Gemiddelde jaarlijkse impact van de CV-constructies voor de Nederlandse scheepsbouw, in miljoen NLG Jaarlijkse impact ontsluiting wereldmarkt voor de waterbouw en de offshore op korte (2005) en lange (2020) termijn Geschat structureel verlies aan toegevoegde waarde, terugvloei naar de overheid en werkgelegenheid voor de scheepsbouw in geval van het wegvallen van de generieke steun Toekomstige behoefte aan arbeidskrachten in de maritieme cluster in geval van autonome groei en met clustermaatregelen, in personen (exclusief vervangingsvraag) Totale impact van de flexibilisering van de bemannings- en vaareisen voor de binnenvaart Verwachte effecten van maatregelen en acties van het bedrijfsleven en de overheid, Verwachte jaarlijkse effecten van maatregelen en acties van het bedrij fsleven en de overheid, Tabel VI. 1 : Additionele toegevoegde waarde maritieme cluster als gevolg van voorgestelde acties en maatregelen (in miljoen NLG), Stichting Nederland Maritiem Land - vii-

31 De Nederlandse maritieme cluster - viii - Stichting Nederland Maritiem Land

32 Summary SUMMARY This baak presents the jinal results of the research project on the Dutch maritime cluster. This book completes an extensive research project on the Dutch maritime cluster commissioned by the Dutch Maritime Network and carried out by Policy Research Corporation N. V. It has provided numerous new insights into the economie significanee and structure of the various maritime sectors and, more importantly, into the relationships between them. The study has confirrned the existence of a maritime cluster in the Netherlands. In addition, on the basis ofthorough policy analysis, the factors guaranteeing sustainable growth in the maritime sectors and the cluster have been identified. Central themes are the domestic and the foreign market position and the innovative capacity of the maritime industry. In addition to providing an analysis of the economie significanee of the maritime sectors previous publications in the Dutch Maritime Network series have already identified the most important policy issues. This baak formulates recommendations with regard to promoting stronger and sustainable growth in the maritime cluster. The recommendations are destined for the maritime industry as weil as for the government. This book presents the final results of the policy analysis and provides answers to the questions how maritime companies can be encouraged to become more entrepreneurial and how sustainable growth in the maritime cluster can be achieved. The structure and content of this executive summary are in line with the structure and content of the book, which allows the interested reader easily to find detailed inforrnation in the book. The following subjects are discussed: Policy analysis methodology, Economic significance of the Dutch maritime cluster, Autonomous evolution of the maritime cluster, Policy measures, Impact of the proposed measures and Recommendations. Stichting Nederland Maritiem Land - i.x-

33 The Dutch maritime cluster al Policy analysis methodology The EIS" is a powerful policy instrument. The chapter entitled Policy analysis methodology discusses the methodology with regard to both policy analysis and quantification of the impact of policy changes. The EIS methodology, developed by Policy Research, makes it possible to objectively develop policy altematives which take into account the points of view of the various parties involved. This approach, which creates a basis for the study and for the final recommendations, is unique and has proved extremely successful in the past, for example with regard to the development and implementation ofthe new Dutch shipping policy, By means of the EIS" the direct and indirect economie impact of policy alternatives can be calculated in advance. The effects are quantified in terms of value added, employment, and backflow to government. By means of the EIS the direct and indirect economic impact of policy alternatives can be calculated in advance. As aresuit, soundly based recommendations regarding long-term strategy can be formulated. The following issues can thus be addressed: - how can the maritime cluster itself improve its competitive position; how can the Dutch govemment support the maritime cluster in this respect; how effective would certain policy changes be and to what extent would this increase their chances ofbeing implemented. The comprehensive data, collected at company level throughout the whole maritime cluster, was incorporated into CREMO, the cluster calculation model which can also be used to quantify the future policy intentions of both industry and govemment. bi Economic signijicance ofthe Dutch maritime cluster The chapter entitled Economic significance of the Dutch maritime cluster summarises the economic significance and structure of the Dutch maritime cluster. It includes a general description in terms of production, value added, employment, backflow to govemment and expenditures. Special attention is paid to the relationships between the various maritime sectors and to the strong orientation of several sectors towards export. -x- Stichting Nederland Maritiem Land

34 Summary The Dutch maritime cluster comprises 11 sectors and is thus probably the most complete maritime cluster in the wor/do The maritime cluster in the Netherlands consists of about companies and 11 maritime sectors: shipping, shipbuilding, marine equipment, offshore, inland navigation, dredging, ports, maritime services, fishing, yachting and the Royal Netherlands Navy. With total direct production worth 32.9 bil/ion, value added amounting to /7./ bil/ion and an employment figure of /37000, the maritime cluster is of the utmost importance to the Dutch economy. The direct production value of the Dutch maritime cluster amounts to 32.9 billion Dutch Guilders. The maritime sectors are intemationally orientated and apart from the Royal Netherlands Navy, on average rea!ise approximately 60% of their sales abroad. This accounts for about 5.4% of the total export volume of the Netherlands. The direct value added generated by the maritime cluster amounts to 17.1 bil!ion Dutch Guilders, which is about 2.5% of total value added generated in the Netherlands. In addition, the Dutch maritime cluster employs about persons. In addition to its considerable direct economic significance, the Dutch maritime cluster also has great indirect significance as aresuit of its far-reaching effects on the rest of the Dutch economy. There are also extensive (financial and non-financial) relations between the various sectors of the maritime cluster. The shipping sector initiates the greatest demand with its purchases generating production worth over 1.5 billion Dutch Guilders in the other maritime sectors. The total economie significanee of the Dutch maritime cluster inc/udes the indirect effects which amount to same 35% in terms of production and value added, and almast 40% in terms of employment. The total economic significance of the Dutch maritime cluster includes the indirect effects, which amount to some 35% in terms of production and value added, and almost 40% in terms of employment. Total production amounts to approximately 45 billion Dutch Guilders, total value added amounts to more than 23 billion Dutch Guilders and total employment stands at A totalof 8.5 bi/lion Dutch guilders flows back to the govemment in theform oftaxes and social premiums. A part of the total value added flows back to the govemment in the form of taxes and social premiums. The backflow represents a total of 8.5 billion Dutch guilders, 5.6 Dutch guilders of which are generated by the maritime cluster itself. The maritime sector annually generates about 4.6 bil/ion Dutch guilders of investments in the Netherlands. The effect on Dutch consumption amounts to about 6.3 billion Dutch guilders. Furthermore the maritime cluster generates investments worth 4.6 billion Dutch guilders. About 75 percent of this amount is invested within the maritime cluster itself, with the remainder being spent in other sectors of the Dutch economy. Capital expenditure on maritime goods - mainly ships - is estimated to total 1.6 billion Dutch guilders. Stichting Nederland Maritiem Land -xi -

35 The Dutch maritime cluster The effect of the Dutch maritime cluster on Dutch consumption a mounts to about 6.3 bil1ion Dutch guilders. A number of links between the various sectors -such as the strong technological links and the overlapping employment markets- cannot easily be ana Iysed in financialterms, but still play an important role in the maritime cluster. In non-financial terms there are also vital links between the various sectors of the maritime cluster. To a large extent these links determine the competitive position and the strength of the individual sectors, and as such constitute a focal point in maritime policy. ExampIes are the strong (technological) links and the overlapping employment markets, as wel1 as the related physical streams between sectors such as inland navigation and seaports. The chapter entitled Autonomous evolution of the maritime cluster describes the expected development of the Dutch maritime cluster when the government 's policy and corporate strategies are left unchanged. cl Autonomous evolution ofthe maritime cluster The chapter entitled Autonomous evolution of the maritime cluster indicates how the Dutch maritime cluster is expected to evolve in the next decade in terms of production, value added, employment, backflow to govemment and expenditures. The forecasts have been made on the assumption that the present policy will be continued and that companies wil1 continue to apply the same strategy. The chapter elaborates on the most relevant assumptions. In 2020 the direct production generated by the Dutch maritime cluster wil/ amount to 43. / bil/ion Dutch Guilders compared to 32.9 bil/ion Dutch Guilders in Value added wil/ amount to 2/.6 bil/ion Dutch Guilders compared to 17. I bil/ion Dutch Guilders in /997. The direct production of the Dutch maritime cluster is expected to increase by 31 % to 43 billion Dutch Guilders by The average growth rate of 1.2% per year is mainly determined by the 'sailing sectors'. The strongest growth wil1 be recorded before During this period, the production of the maritime cluster will increase by 1.5% per year on average. Value added wil1 not grow as fast as production because of an increase in labour productivity. Over the entire period value added will grow by 26%, which is approximately 1.0% per year. Direct value added is estimated to total about 22 bil1ion Dutch Guilders by Direct employment will grow by 15% over the entire period. As a result the Dutch maritime cluster is expected to provide employment for persons by 2020, Total production wil/ then increase by 13 bil/ion Dutch Guilders by Total value added will increase by about 6 bil/ion Dutch Guilders. The forecast autonomous production growth of the maritime cluster by almost 1.2% per year willlead to an additional total production of 13 billion Dutch Guilders by In comparison with 1997 total value added will thus increase by 6.1 billion Dutch Guilders. Employment will increase by al most jobs. Shipping, inland navi- -xii - Stichting Nederland Maritiem Land