Lithium Ion Battery Technology name Description

Transcriptie

1 Bijlage I Energieopslaglabel Een beschrijving van de opslag label en een verzameling van de opslag labels ontwikkeld date. 1 2 Lithium Ion Battery Technology name Description Electrochemical Storage - Lithium Ion Battery Lithium batteries Figure are composed 1 S of a graphite cathode and lithium metal anode. Lithium batteries have a relatively high energy density, low selfdischarge, high roundtrip efficiency and high cost. Several cells can be connected to greatly increase power rating and Energy storage capacity Key characteristics Lower Range Unit Upper Range Unit Discharge power 1.00 kw 5, kw Charge power 1.00 kw 5, kw Energy storage capacity Wh MWh Energy density kwh/m kwh/m3 Response time discharge 1.00 s ms Response time charge 1.00 s ms Costs power /kw 4, /kw Costs energy /kwh 4, /kwh Suitable applications Energy carrier type Electricity Gas Heat Liquid fuel Transmission & Distribution Congestion Relief Demand Shifting and Peak Reduction Frequency Hourly control Balancing Black Start Off-grid / Micro grid Arbitrage Reactive Power Daily Balancing Waste Heat Utilization Uninterruptible Power Supply Seasonal balancing Off- to On-Peak shifting & firming Transportation 6 Sector for use Utilities Transmission & distribution Demand Renewable integration Expert properties Lower Range Unit Upper Range Unit Operational time 0.50 hours hours Ramp up speed #N/A kw/min #N/A MW/min Ramp down speed #N/A kw/min #N/A MW/min Cost projection (2020) /kw 1, /kw Cost projection (2020) /kwh 1, /kwh Self-discharge rate 0.10 %/day 0.10 %/day Roundtrip efficiency % % Lifetime 4, Cycles 100, Cycles Lifetime 5.00 Years Years Storage time Instantaneous (seconds) Fast (Minutes) Medium (Days) Long (months) Maturity of technology Research Demonstration Deployed Commercial Reliability Range low Unit Range high Unit Downtime days/year days/year Reliability % % 10 Safety of system Lithium can be flammable if exposed to air. Requires overcharge protection 11 Sustainability Recyclabilty Highly Recyclable Environmental impact Resource Depletion Lithium and graphite are readily available in large amounts Final remarks Sources used for this label Highest energy density in commercially available batteries. High voltage per cell (3.7 V ccompared to 2.0 V in Pb Acid) Low energy loss Very expensive and deteriorates over time Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper Energieopslaglabel

2 De labelcomponenten worden uitvoeriger toegelicht in paragraaf 3.1 en 3.2. Kort samengevat zijn dit: 1. Technologienaam: De naam die doorgaans aan deze technologie wordt gegeven, alsmede de brede categorie waar deze vorm van opslag onder valt (mechanisch, elektrochemisch, elektrisch, magnetisch, thermisch of gasopslag). 2. Beschrijving: Een algemene beschrijving van de technologie, waarbij fundamentele eigenschappen van de bedrijfsvoering en gangbare toepassingen worden gegeven. 3. Belangrijkste kenmerken: Hierin worden de minimale en maximale waarden van de eigenschappen in de belangrijkste gebieden weergegeven die de geschiktheid van een technologie voor bepaalde toepassingen afbakenen. Tot de belangrijkste kenmerken worden Laadvermogen, Ontlaadvermogen, Energie-opslagcapaciteit, Energiedichtheid, Responstijd (laden), Responstijd (ontladen) en Kosten (in termen van laadvermogen en capaciteit) gerekend. 4. Type drager: De drager die wordt opgeslagen door en vrijgelaten uit het opslagsysteem. Energie kan op veel verschillende manieren (mechanisch, potentieel, chemisch, elektrisch, thermisch, enz.) worden opgeslagen, maar wordt doorgaans vrijgelaten uit het opslagsysteem in de vorm van elektriciteit, warmte, gas of een vloeibare brandstof. 5. Geschikte Toepassingen: Geschiktheid van de technologie voor gangbare opslagtoepassingen. 6. Sector voor gebruik: De gebruikelijke sector van het netwerk waarin deze technologie wordt toegepast, vaak in relatie tot vermogen. Enkele voorbeelden: Levering van (100 MW 100 GW) Transmissie en distributie (10 kw 100 MW) Consument / Vraag (<10 kw) Integratie duurzame (kw MW) 7. Professionele eigenschappen: Meer gedetailleerde technologische kenmerken die weliswaar belangrijk zijn, maar van minder doorslaggevend belang dan de Belangrijkste kenmerken. Hieronder vallen de Maximale Bedrijfstijd, Opregel-/Afregelsnelheid, Kostenraming, Zelfontlaadsnelheid, Cyclusefficiëntie, Levensduur en Opslagtijd. 8. Technologische volwassenheid: Een classificatie van hoe ver een technologie is ontwikkeld. Aan de hand hiervan kunnen verscheidene conclusies worden getrokken over de kosten die met de technologie gemoeid zijn en de betrouwbaarheid, maar ook over de potentie voor toekomstige ontwikkelingen. 9. Betrouwbaarheid: Een classificatie van de jaarlijkse Buitenbedrijfstijd en de Betrouwbaarheid van de technologie die beschouwd kan worden als een graadmeter voor de leveringsgarantie (d.w.z. het percentage per jaar die deze technologie beschikbaar zal zijn). 10. Systeemveiligheid: Een beschrijving van opvallende risico s tijdens bedrijfsvoering die aan deze technologie kleven. 11. Duurzaamheid: De milieuvriendelijkheid van deze technologie in termen van Recycleerbaarheid, Impact op het milieu en Voorraaduitputting. 12. Slotopmerkingen: Aanvullende opmerkingen, zoals belangrijke voordelen en beperkingen van deze technologie. 13. Gebruikte bronnen voor dit label

3 Vliegwiel Technologienaam Beschrijving Mechanische opslag - Vliegwiel Mechanische Opslag: Een vliegwiel is een roterende massa die met het elektriciteitsnet is verbonden via een motor/generator. Door het versnellen en vertragen van de rotatiesnelheid wordt opgeslagen en teruggewonnen. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen 0.01 MW 2.00 MW Laadvermogen kw 2.00 MW Energieopslagcapaciteit 0.50 kwh kwh * Energiedichtheid - MWh/m3 - MWh/m3 Ontlaadresponstijd 0.06 s 0.06 s Laadresponstijd 0.06 s 0.06 s Kosten per vermogenseenheid /kw 3, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh 6, /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Dagelijks Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Gedetailleerde eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 5.00 s min Opregelsnelheid 0.00 kw/min 0.00 MW/min Afregelsnelheid 0.00 MW/min 0.00 MW/min Kostenraming (2020) /Wh /kwh Kostenraming (2020) /Wh /kwh Zelfontlaadsnelheid 3.00 %/uur %/uur Cyclusefficiëntie % % Levensduur 20, cycli 10,000, cycli Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (minuten) Gemiddeld (dagen) Lange termijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd dagen/jaar dagen/jaar Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Moeten geregeld worden gecontroleerd om catastrofale situaties te voorkomen, maar het blijft een lage onderhoudsintensieve, uiterst betrouwbare technologie. Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid

4 Recycleerbaarheid % % Impact op het milieu In wezen geen directe CO2-uitstoot Voorraaduitputting Slotopmerkingen Een lage onderhoudsintensieve methode voor opslag met een snelle responstijd. Hoge initiële kosten, lage opslagcapaciteit en hoge zelfontlaadsnelheid. *25 kwh vliegwielen zijn nog in ontwikkeling. Gebruikte bronnen voor dit label Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper U.S. Depatment of Energy (2013). Grid Energy Storage. U.S. Department of Energy. European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review Oberhofer, A. (2012). Energy Storage Technologies & Their Role in Renewable Integration. Global Energy Network Institute. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

5 Pompcentrale Technologienaam Beschrijving Mechanische opslag - Pompcentrale In een pompcentrale wordt gewonnen of opgeslagen door middel van een hoogteverschil tussen twee waterbassins. Met een overschot aan kan water van het lager gelegen reservoir worden opgepompt naar het hoger gelegen reservoir. Wanneer de vraag naar zich voordoet, wordt water vrijgelaten van het bovenste bassin dat een turbine in beweging zet waardoor elektriciteit wordt gegenereerd. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen 5.00 MW 5.00 GW Laadvermogen 5.00 MW 5.00 GW Energieopslagcapaciteit 1, MWh GWh Energiedichtheid 0.50 kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd s min Laadresponstijd 1.00 min min Kosten per vermogenseenheid /kw 3, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Frequentie-controle Uurlijks Dagelijks Per seizoen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Black startcapaciteit Prijsgestuurd Off-grid / Micro grid Benutten van restwarmte Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 1.00 uur uur Opregelsnelheid MW/min MW/min Afregelsnelheid MW/min MW/min Kostenraming (2020) /Wh /kwh Kostenraming (2020) /Wh /kwh Zelfontlaadsnelheid 0.00 % Cyclusefficiëntie % % Levensduur Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) jaren Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd dagen/jaar dagen/jaar Betrouwbaarheid Erg betrouwbaar % % Systeemveiligheid Duurzaamheid

6 Recycleerbaarheid Impact op het milieu Enorme impact op het milieu Voorraaduitputting Slotopmerkingen Unieke opslagtechnologie dankzij lage kosten, lange levensduur, uiterst efficiënt en nauwelijks cyclusdegradatie. Sterk afhankelijk van beperkt geschikte bouwterreinen. Afhankelijk van een behoorlijke waterbron. Gebruikte bronnen voor dit label Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper U.S. Depatment of Energy (2013). Grid Energy Storage. U.S. Department of Energy. European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Oberhofer, A. (2012). Energy Storage Technologies & Their Role in Renewable Integration. Global Energy Network Institute. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

7 Gecomprimeerde lucht (CAES) Technologienaam Beschrijving Mechanische opslag - Gecomprimeerde lucht (CAES) Mechanische Opslag: Lucht wordt gecomprimeerd en opgeslagen in ondergrondse cavernes vaak met behulp van overtollige. Deze gecomprimeerde lucht wordt later geëxpandeerd door een conventionele gasturbine om elektriciteit op te wekken. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen MW MW Laadvermogen MW MW Energieopslagcapaciteit MWh 2, MWh Energiedichtheid - MWh/m3 - MWh/m3 Ontlaadrosponstijd 5.00 min min Laadresponstijd 5.00 min #N/A hours Kosten per vermogenseenheid /kw 1, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Reactief vermogen Dagelijks Benutten van restwarmte UPS Per seizoen Reguleren piekmomenten Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 3.00 uur uur Opregelsnelheid MW/min MW/min Afregelsnelheid MW/min MW/min Kostenraming (2020) /kw 1, /kw Kostenraming (2020) 9.00 /kwh /kwh Zelfontlaadsnelheid 0.00 %/dag 0.00 %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd dagen/jaar dagen/jaar Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % % Impact op het milieu Drie keer lager dan een conventionele aardgasturbine. Voorraaduitputting

8 Slotopmerkingen Gebruikte bronnen voor dit label Hoge opslagcapaciteit en relatief lage kosten per een opgeslagen eenheid. Lastig om aan geschikte opslagmiddelen (bijv. zoutcavernes) te komen. Uiterst geschikt voor management en vermogenskwaliteit. * Bij dit proces wordt nog altijd aardgas verbruikt, al wordt dit normaal gesproken niet meegenomen in de berekening van de cyclusefficiëntie (het verbranden van aardgas levert een productie op van ruwweg 30% aan elektriciteit). Bijv. Om 1 kwh aan elektriciteit te produceren moet er kwh aan elektriciteit worden opgeslagen om lucht te comprimeren en er moet 1.22 kwh aardgas worden verbrand om de lucht te expanderen; het verbranden van aardgas levert ook elektriciteit op, al wordt de efficiëntie van dit proces niet meegenomen bij de berekening van de efficiëntie van het CAES-systeem. Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper U.S. Depatment of Energy (2013). Grid Energy Storage. U.S. Department of Energy. European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Arizona Research Institute for Solar Energy (2010). Study of Compressed Air Energy Storage with Grid and Photovoltaic Energy Generation. Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review Oberhofer, A. (2012). Energy Storage Technologies & Their Role in Renewable Integration. Global Energy Network Institute. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

9 Loodzuurbatterijen Technologienaam Beschrijving Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen 1.00 kw MW Laadvermogen 1.00 kw MW Energieopslagcapaciteit 1.00 kwh MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd 1.00 s 1.00 s Laadresponstijd 1.00 s 1.00 s Kosten per vermogenseenheid /kw 5, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh 3, /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Frequentie-controle Uurlijks Dagelijks Ontlasten van het transmissie Black start-capaciteit Off-grid / Micro Benutten van grid restwarmte Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Electrochemische opslag - Loodzuurbatterijen Elektrochemische opslag: Loodzuurbatterijen slaan elektriciteit op door een elektrochemische cel op te laden die bestaat uit een sponsachtige loodanode, een looddioxide kathode en zwavelzuuroplossing in water als elektrolyt. Meerdere cellen kunnen zowel parallel als in serie geschakeld worden om de stroomuitvoer, het voltage en de opslagcapaciteit flink te laten toenemen. Prijsgestuurd Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 0.50 uur uur Opregelsnelheid 0.00 kw/min 0.00 MW/min Afregelsnelheid 0.00 MW/min 0.00 MW/min Zelfontlaadsnelheid 0.10 %/dag 0.30 %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 2, cycli 100, cycli Levensduur 3.00 jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Gebruikt giftige metalen (lood) en gevaarlijke chemicaliën (zwavelzuur). Waterstofgas en zuurstofgas komen vrij bij overmatig laden - een potentieel explosieve mix ontstaat in open gebieden.

10 Duurzaamheid Slotopmerkingen Recycleerbaarheid Eenvoudig recycleerbaar Lood kan uiterst schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en dier wanneer dit niet Impact op het milieu behoorlijk wordt verwerkt. Voorraaduitputting Eenvoudig en goedkoop te produceren. Gebruikte bronnen voor dit label Sources used for this label Zeer hoge surge-to-weitgh-radius (kan een krachtige stroomstoot in een keer leveren). Relatief zwaar en log. Gedistilleerd water moet een aantal keer per jaar worden bijgevuld. Relatief korte levensduur. Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology update. Renewble and Sustainable Energy Reviews, Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review Leuthold, D. M. (2012). Storage Technologies for the Integration of Renewable Energy. RWTH Aachen University U.S. Depatment of Energy (2013). Grid Energy Storage. U.S. Department of Energy. European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Oberhofer, A. (2012). Energy Storage Technologies & Their Role in Renewable Integration. Global Energy Network Institute. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

11 Lithium-batterijen Technologienaam Beschrijving Electrochemische opslag - Lithium-batterijen Elektrochemische Opslag: Lithiumbatterijen slaan elektriciteit op door een elektrochemische cel op te laden die bestaat uit een grafietkathode en een lihiummetaalanode. Meerdere cellen kunnen zowel parallel als in serie geschakeld worden om de stroomuitvoer, het voltage en de opslagcapaciteit aanzienlijk te laten toenemen. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen 1.00 kw 5, kw Laadvermogen 1.00 kw 5, kw Energieopslagcapaciteit Wh MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadrosponstijd 1.00 s ms Laadresponstijd 1.00 s ms Kosten per vermogenseenheid /kw 4, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh 4, /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Dagelijks Off-grid / Micro grid Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 0.50 uur uur Opregelsnelheid 0.00 kw/min 0.00 MW/min Afregelsnelheid 0.00 kw/min 0.00 MW/min Kostenraming (2020) /kw 1, /kw Kostenraming (2020) /kwh 1, /kwh Zelfontlaadsnelheid 0.10 %/dag 0.10 %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 4, cycli 100, cycli Levensduur 5.00 jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Lithium is ontvlambaar bij blootstelling aan lucht. Behoeft een overspanningsbeveiliging. Duurzaamheid

12 Recycleerbaarheid Uiterst recycleerbaar Impact op het milieu Voorraaduitputting Lithium en grafiet zijn makkelijk verkrijgbaar in grote hoeveelheden. Slotopmerkingen Hoogste dichtheid van commercieel verkrijgbare batterijen. Hoge voltage per cel (3.7 V vergeleken met 2.0 V in loodzuurbatterij). Laag verlies Erg duur en aan slijtage onderhevig. Gebruikte bronnen voor dit label Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology update. Renewble and Sustainable Energy Reviews, Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review Leuthold, D. M. (2012). Storage Technologies for the Integration of Renewable Energy. RWTH Aachen University European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. U.S. Depatment of Energy (2013). Grid Energy Storage. U.S. Department of Energy. Oberhofer, A. (2012). Energy Storage Technologies & Their Role in Renewable Integration. Global Energy Network Institute. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

13 Vanadium Redox Flow Batterijen Technologienaam Beschrijving Electrochemische opslag - Vanadium Redox Flow Batterijen Elektrochemisch Opslag: Flow-batterijen maken enerzijds gebruik van een omkeerbare brandstofcel en anderzijds van een elektrolyt bestaande uit vanadium opgelost in water. Het systeem wordt opgeladen door een ladingsverschil te creëren tussen twee stromen van het elektrolyt met behulp van de omkeerbare brandstofcel. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen 5.00 kw MW Laadvermogen 0.01 MW MW Energieopslagcapaciteit 0.50 MWh 8.00 MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd 0.02 ms 0.30 ms Laadresponstijd 0.02 ms 0.30 ms Kosten per vermogenseenheid 3, /kw 4, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh 1, /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Dagelijks Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 4.00 uur uur Opregelsnelheid 0.00 MW/s 0.00 MW/min Afregelsnelheid 0.00 MW/min 0.00 MW/min Zelfontlaadsnelheid 0.20 %/dag 0.20 %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 10, cycli 10, cycli Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Veiliger dan conventionele batterijen omdat de actieve materialen afzonderlijk worden opgeslagen van de reactieve puntbron.

14 Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % % Impact op het milieu kgco2/kw kgco2/gw Voorraaduitputting Slotopmerkingen *Grotere 10 MW systemen zijn nog in ontwikkeling, maar mogen verwacht te worden gelanceerd in de komende jaren. Kleinere 5 kw systems zijn reeds *Systeemkosten zullen naar verwachting aanzienlijk afnemen in de komende jaren. Het is mogelijk om een systeem te ontwikkelen met optimale vermogensacceptatie en bezorgeigenschappen. Gebruikte bronnen voor dit label Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review U.S. Depatment of Energy (2013). Grid Energy Storage. U.S. Department of Energy. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

15 Supercondensatoren Technologienaam Beschrijving Elektrische opslag - Supercondensatoren Door elektriciteit op te slaan in grote elektrostatische velden tussen twee geleidende platen, kunnen supercondensatoren elektriciteit snel opslaan en vrijlaten om zo korte, krachtige vermogenspulsen te leveren. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen kw 1.00 MW Laadvermogen kw 1.00 MW Energieopslagcapaciteit 2.00 Wh 1, kwh Energiedichtheid 0.10 Wh/kg Wh/kg Ontlaadresponstijd 1.00 s 1.00 s Laadresponstijd 1.00 s 1.00 s Kosten per vermogenseenheid /kw /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh 4, /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Dagelijks Off-grid / Micro grid Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd ms 1.00 uur Opregelsnelheid 0.00 MW/min 0.00 MW/min Afregelsnelheid 0.00 MW/min 0.00 MW/min Kostenraming (2020) 0.00 /Wh 0.00 /Wh Kostenraming (2020) 0.00 /Wh 0.00 /Wh Zelfontlaadsnelheid 2.00 %/dag %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 10, cycli 100,000, cycli Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % % Impact op het milieu Weinig tot geen impact op het milieu.

16 Voorraaduitputting Slotopmerkingen Kan onafgebroken worden en opgeladen en ontladen zonder dat er al teveel degradatie optreedt, en bovendien veel sneller dan batterijen. *Kan worden gebruikt voor transport, in het bijzonder voor regeneratief remmen. Gebruikte bronnen voor dit label Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper International Energy Agency (2014). Technology Roadmap - Energy Storage. International Energy Agency. Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology update. Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

17 Supergeleidende magnetische opslag Technologienaam Beschrijving Magnetische opslag - Supergeleidende magnetische opslag (SMES) Magnetische opslag: In het geval van SMES wordt elektrische stroom opgeslagen in een supergeleidende spoel. Deze technologie is geschikt voor het op effectieve wijze beheren van stroomkwaliteit in het elektriciteitsnet en het leveren van een ononderbroken stroomtoevoer op de korte termijn. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen kw MW Laadvermogen 0.01 MW MW Energieopslagcapaciteit Wh 1.00 MWh Energiedichtheid 0.20 kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd ms ms Laadresponstijd ms ms Kosten per vermogenseenheid /kw /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh 7, /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Dagelijks Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 5.00 s 5.00 min Opregelsnelheid 0.00 kw/min 0.00 MW/min Afregelsnelheid 0.00 MW/min 0.00 MW/min Kostenraming (2020) 0.00 /kw 0.00 /kw Kostenraming (2020) 0.00 /kwh 0.00 /kwh Zelfontlaadsnelheid %/dag %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 100, cycli 100, cycli Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd dagen/jaar dagen/jaar Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Mogelijk zorgelijke effecten van magnetische velden voor het menselijk lichaam.

18 Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % % Nauwelijks tot geen impact, alleen mogelijk van grote magnetische velden op het Impact op het milieu menselijk lichaam. Voorraaduitputting Slotopmerkingen Erg duur, korte opslagtijd en vereist extreem lage temperaturen (-255 to -264 C). Snelle responstijd en minimale impact op het milieu. Gebruikte bronnen voor dit label Ecofys (2014). Energy Storage Opportunities and Challenges - A West Coast Perspective White Paper International Energy Agency (2014). Technology Roadmap - Energy Storage. International Energy Agency. European Commission Directorate General for Energy (2013). The Future Role and Challenges of Energy Storage. European Commission Directorate General for Energy. Bradbury, K. (2010). Energy Storage Technology Review Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Oberhofer, A. (2012). Energy Storage Technologies & Their Role in Renewable Integration. Global Energy Network Institute. Stuurgroep (2014). All Store - De toekomst van elektriciteitsopslag. Alliander. Wang, W. M., Wang, J. & Ton, D. (2012). Prospects for Renewable Energy: Meeting the Challenges of Integration with Storage. Elsevier Inc. SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Mosher, T. (2006). Economic Valuation of Energy Storage Coupled with Photovoltaics: Current Technologies and Future Projects. Massachusetts Institute of Technology. Ibrahim, H., Ilinca, A. & Perron, J. (2008). Energy storage systems - Characteristics and comparisons. Renewable and Sustainable Energy Reviews 12, Electric Power Research Institute (2003). EPRI-DOE Handbok of Energy Storage for Transmission and Distribution Applications. U.S. Department of Energy. Energy Economics Group (2012). Facilitating energy storage to allow high penetration of intermittent renewable energy. Intelligent Energy Europe. Diaz-Gonzalez, F., Sumper, A., Gomis-Bellmunt, O. & Villafafila-Robles, R. (2012). A review of energy storage technologies for wind power applications. Renewable and Sustainable Energy Reviews 16, Depatment of Trade and Industry (2004). Review of Electrical Energy Storage Technologies and Systems and of their Potential for the UK. Department of Trade and Industry.

19 Warm water Technologienaam Beschrijving Thermische opslag - Thermische - Warm water Thermische wordt opgeslagen door water te verwarmen in een geïsoleerde opslagtank. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen kw MW Laadvermogen kw MW Energieopslagcapaciteit 5.00 kwh MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd 5.00 min min Laadresponstijd 5.00 min min Kosten per vermogenseenheid /kw /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit 0.50 /kwh 3.00 /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Dagelijks Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 2.00 uur uur Opregelsnelheid 1.00 kw/min 2.00 MW/min Afregelsnelheid 1.00 kw/min 2.00 MW/min Zelfontlaadsnelheid #N/A %/dag #N/A %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid

20 Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % % Impact op het milieu kgco2/kw kgco2/gw Voorraaduitputting Slotopmerkingen Een eenvoudige, goedkope, volwassen en betrouwbare technologie. Kan effectief dienst doen om piekvragen van te. In Frankrijk is de vraag naar thermische op piekmomenten teruggebracht met 5% door het implementeren van warmwateropslag in huishoudens Gebruikte bronnen voor dit label International Energy Agency (2014). Technology Roadmap - Energy Storage. International Energy Agency. Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology update. Renewble and Sustainable Energy Reviews, Interntional Renewable Energy Agency (2013). Therma Energy Storage - Technology Brief. Xu, J., Wang, R.Z. & Li, Y. (2014). A review of available technologies for seasonal thermal energy storage. Solar Energy 103,

21 Ondergrondse Thermische Opslag Technologienaam Beschrijving Thermische opslag - Thermische warmte - Ondergrondse Thermische Opslag (UTS) Thermische wordt opgeslagen in water (door het op te warmen) en onder de grond gepompt waar het wordt opgeslagen in poreus gesteente of in een aquifer. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen kw MW Laadvermogen kw MW Energieopslagcapaciteit 5.00 kwh MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd 5.00 min min Laadresponstijd 5.00 min min Kosten per vermogenseenheid 2, /kw 3, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit 0.10 /kwh /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Dagelijks Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 2.00 uur 3.00 dag Opregelsnelheid 1.00 kw/min 2.00 MW/min Afregelsnelheid 1.00 kw/min 2.00 MW/min Zelfontlaadsnelheid #N/A %/dag #N/A %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur jaren jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid

22 Recycleerbaarheid % % Impact op het milieu kgco2/kw kgco2/gw Voorraaduitputting Slotopmerkingen Een eenvoudige, goedkope, volwassen en betrouwbare technologie. Vergelijkbare met thermische warm water opslag, al is het nog afhankelijk van een stabiele bodemconditie en geschikte geologische omstandigheden, is mogelijk duurder, maar behoeft minder infrastructuur. Gebruikte bronnen voor dit label International Energy Agency (2014). Technology Roadmap - Energy Storage. International Energy Agency. Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology update. Renewble and Sustainable Energy Reviews, Interntional Renewable Energy Agency (2013). Therma Energy Storage - Technology Brief. Xu, J., Wang, R.Z. & Li, Y. (2014). A review of available technologies for seasonal thermal energy storage. Solar Energy 103,

23 Gesmolten zouten Technologienaam Beschrijving Thermische opslag - Thermische warmte - Gesmolten zouten Thermische stromen kunnen op effectieve wijze worden opgeslagen in vloeibare zouten. Vergeleken met andere opslagmaterialen zijn gesmolten zouten erg stabiel bij hoge temperaturen en onder druk, onbrandbaar en niet giftig. Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen MW MW Laadvermogen MW MW Energieopslagcapaciteit MWh MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd 5.00 min min Laadresponstijd 5.00 min min Kosten per vermogenseenheid 0.00 /kw 11, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit 2.70 /kwh /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Dagelijks Off-grid / Micro grid Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd uur uur Opregelsnelheid 1, kw/min 3.98 MW/min Afregelsnelheid 5.30 MW/min MW/min Zelfontlaadsnelheid #N/A %/dag #N/A %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 0.00 jaren 0.00 jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd days/year days/year Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Hoge temperaturen kunnen problemen veroorzaken, bijvoorbeeld verbranding. Gesmolten zouten zijn niet ontvlambaar noch giftig. Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % %

24 Impact op het milieu kgco2/kw kgco2/gw Voorraaduitputting Slotopmerkingen Deze informatie is afkomstig van de Gemasolar power plant in Spanje, waar gesmolten zouten aan elkaar worden gekoppeld met behulpl van een CSP-setup om 24 uur per dag te kunnen produceren. Gebruikte bronnen voor dit label International Energy Agency (2014). Technology Roadmap - Energy Storage. International Energy Agency. Mahlia, T., Saktisahdan, T., Jannifar, A., Hasan, M. & Matseelar, H. (2014). A review of available methods and developments on energy storage; technology update. Renewble and Sustainable Energy Reviews, Tian, Y., & Zhao, C. (2013). A review of solar collectors and thermal energy storage in thermal applications. Applied Energy, SBC Energy Institue (2013). Electricity Storage Factbook. SBC Energy Storage. Interntional Renewable Energy Agency (2013). Therma Energy Storage - Technology Brief. Xu, J., Wang, R.Z. & Li, Y. (2014). A review of available technologies for seasonal thermal energy storage. Solar Energy 103,

25 Latente warmte Technologienaam Beschrijving Thermische opslag - Latente warmte (Faseovergangsmaterialen) Grote hoeveelheden thermische kunnen worden opgeslagen tijdens een faseverandering (bijvoorbeeld de verandering van water naar ijs). Belangrijkste kenmerken Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Ontlaadvermogen kw 1.00 MW Laadvermogen kw 1.00 MW Energieopslagcapaciteit - MWh - MWh Energiedichtheid kwh/m kwh/m3 Ontlaadresponstijd 5.00 min min Laadresponstijd 5.00 min min Kosten per vermogenseenheid 4, /kw 11, /kw Kosten per eenheid opslagcapaciteit /kwh /kwh Type drager Electriciteit Gas Warmte Vloeibare brandstof Geschikte Toepassingen Ontlasten van het transmissie Uitstellen en verplaatsen van vraag naar Frequentiecontrole Black startcapaciteit Prijsgestuurd Uurlijks Off-grid / Micro grid Dagelijks Benutten van restwarmte Per seizoen Reguleren piekmomenten Reactief vermogen UPS Transport Sector voor gebruik Levering van Transmissie en distributie Consument / Vraag Integratie duurzame Professionele eigenschappen Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Bedrijfstijd 2.00 uur 3.00 dag Opregelsnelheid 1.00 kw/min 0.20 MW/min Afregelsnelheid 1.00 kw/min 0.20 MW/min Zelfontlaadsnelheid #N/A %/dag #N/A %/dag Cyclusefficiëntie % % Levensduur 0.00 jaren 0.00 jaren Opslagtijd Ogenblikkelijk (seconden) Snel (Minuten) Gemiddeld (Dagen) Langertermijn (maanden) Technologische volwassenheid Onderzoek Demonstratie Positionering Commercieel Betrouwbaarheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Buitenbedrijfstijd dagen/jaar dagen/jaar Betrouwbaarheid % % Systeemveiligheid Duurzaamheid Onderlimiet Eenheid Bovenlimiet Eenheid Recycleerbaarheid % %