Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd. Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium

2

3 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie hbo-bacheloropleiding Muziek voltijd CROHO nr Codarts, Hogeschool voor de Kunsten Rotterdams Conservatorium Hobéon Certificering BV november 2009 Auditteam: Drs. G.J. Stoltenborg Prof. H. Fourès Prof. P. Renshaw Prof. G. Caird F.H. Schlarmann Secretaris: G.C.Versluis

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Visitatierapport Conservatories in Transition - oktober Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 23, 24 en 25 april BEVINDINGEN EN BEOORDELING 9 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 9 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 9 Facet 1.2. Niveau Bachelor 11 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 13 Onderwerp 2: Programma 14 Facet 2.1. Eisen HBO 14 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 17 Facet 2.3. Samenhang Programma 19 Facet 2.4. Studielast 21 Facet 2.5. Instroom 23 Facet 2.6. Duur 25 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 26 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 28 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 30 Facet 3.1. Eisen HBO 30 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 32 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 34 Onderwerp 4: Voorzieningen 36 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 36 Facet 4.2. Studiebegeleiding 39 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 41 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 41 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 43 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 45 Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement 49 Onderwerp 7: Bijzondere kwaliteits kenmerken 51 Facet 7.3. Concretisering 51 Facet 7.4. Onderscheidend Karakter SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Muziek voltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 56 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 23, 24 en 25 april 2009

6

7 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde hbo-bacheloropleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool Codarts, in casu het Rotterdams Conservatorium, verzorgt de hbobacheloropleidingen Muziek en Docent Muziek. Daarnaast verzorgt het conservatorium de masteropleidingen Muziek en Kunsteducatie. Codarts biedt ook de hbo-bacheloropleidingen Dans en Docent Dans en de hbo-masteropleidingen Dance Unlimited (Choreografie) en Danstherapie aan, verzorgd door de Rotterdamse Dansacademie en de hbo-opleiding Circus Arts. Naast bovengenoemde bachelor en masteropleidingen is ook de Havo voor Muziek en Dans verbonden aan Codarts. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de bacheloropleiding: Muziek, voltijd crohonummer De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding Karakteristiek van de opleiding Vanaf 2004 heeft Codarts de opleiding Muziek ondergebracht in vijf academies, te weten de Rotterdam Pop Academy, Rotterdam World Music Academy, de Muziektheateracademie, Rotterdam Jazz Academy en Rotterdam Classical Music Academy. De academieleiding is eindverantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de eigen academie binnen de daartoe vastgestelde kaders. Het ligt in de bedoeling dat in de nabije toekomst ook de opleiding Docent Muziek wordt omgezet in een academiestructuur. De artistieke managers en de onderwijsmanagers van de vijf Muziek academies en de managers van de opleiding Docent Muziek hebben zeer frequent afstemmingsoverleg met elkaar. In deze overleggen wordt ook gesproken over de mogelijkheden van cross-overs en gezamenlijke projecten. De Rotterdam Classical Music Academy is de grootste van de academies met in totaal 327 studenten in de bachelor, master en Havo voor Muziek en Dans. De Muziektheateracademie is de kleinste met 67 studenten. De Rotterdam Classical Music Academy, de Rotterdam Jazz Academy en de opleiding Docent Muziek zijn ondergebracht in het hoofdgebouw van Codarts op het Kruisplein. De Rotterdam Pop Academy, de Muziektheateracademie en de Rotterdam World Music Academy worden op drie andere locaties in de stad aangeboden Studenten die beschikken over een havo, vwo of mbo 4 diploma of een (buitenlands) getuigschrift van gelijkwaardig niveau kunnen in principe worden toegelaten tot het Rotterdams Conservatorium. Tegelijkertijd hanteert Codarts het uitgangspunt dat er veel verborgen talent zit bij leerlingen die niet over de vereiste formele diploma s beschikken. Codarts ziet het als haar maatschappelijke taak om ook voor deze leerlingen de opleiding toegankelijk te maken. Daarom krijgen studenten die niet voldoen aan de opleidingseisen ((v)mbo en 21+) de mogelijkheid een test te doen bij het Adviesbureau voor Onderwijs en Beroep (AOB). Deze test is speciaal ontwikkeld voor het kunstvakonderwijs. Voor alle instromende studenten geldt dat zij voldoende vaardig moeten zijn in de Engelse taal. Om daadwerkelijk te worden toegelaten moeten alle studenten auditie doen voor een toelatingscommissie. Per academie en instrument zijn specifieke toelatingscriteria vastgelegd. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 1

8 Veel studenten kiezen voor een studie aan het Conservatorium van Rotterdam vanwege de docenten die er lesgeven en de netwerken die ze hebben, vanwege de open mind waarmee het conservatorium in de (muziek)wereld staat, vanwege de aandacht in het programma voor diversiteit en cross-over projecten, vanwege de vele mogelijkheden om al tijdens de studie te participeren in interessante projecten en vanwege de sfeer in het conservatorium. De studenten zijn zeer tevreden over hun opleiding Een zeer belangrijke karakteristiek en bijzonder kenmerk van het Conservatorium van Rotterdam is diversiteit. Al in de tweede helft van de 20 e eeuw bood dit conservatorium als eerste in Nederland een studierichting Jazz aan. (1978). Daarop volgde in 1990 de oprichting van de unieke studierichting Wereldmuziek met opleidingen in niet-westerse muziekgenres als Argentijnse tango, Flamenco, Indiase Muziek, Turkse Muziek en Latin/Latin Jazz/Braziliaanse Muziek. Het aanbieden van studierichtingen voor Pop en Muziektheater volgde spoedig daarna. Het Conservatorium van Rotterdam vindt het van essentieel belang de diversiteit die zij nu in huis heeft te benutten in de brede opleiding die zij haar studenten wil bieden. Dit gebeurt o.a. door in het programma van de bacheloropleidingen Muziek en Docent Muziek alle studenten via jaarlijkse cross-over projecten kennis te laten maken met deze diversiteit en door studenten te stimuleren op vrije podia op diverse locaties in Rotterdam en daarbuiten met elkaar samen te spelen. Met deze aandacht voor internationale muzikale diversiteit onderscheidt het Conservatorium van Rotterdam zich van andere (internationale) conservatoria en instellingen De student, die studeert aan het Rotterdams Conservatorium wordt opgeleid voor een zeer dynamisch veelzijdig beroepenveld en wordt vanaf het begin van de studie al met de samenleving in contact gebracht Elk curriculum van elke academie is opgebouwd op vijf pijlers, die ook in hoofdlijnen de eisen van de beroepspraktijk weerspiegelen, te weten: vakmatigheid op muzikaal gebied; diversiteit (openheid naar andere genres); avontuurlijkheid; vorming van muzikale persoonlijkheid; marktgerichtheid Met de inzet van de docenten zorgt de opleiding er voor dat de verbinding met de beroepspraktijk goed wordt geborgd en het programma actueel is. Het merendeel van de docenten die lesgeven aan het Rotterdams Conservatorium is afkomstig uit de beroepspraktijk en/of daarin nog werkzaam. Ook hebben zij een breed netwerk in het (inter)nationale werkveld. Tevens trekt het conservatorium veel gastdocenten aan voor gastlessen, workshops en masterclasses Het Conservatorium heeft regelmatig contact over nieuwe ontwikkelingen met belangrijke actoren in de muziekwereld zoals de Raad voor Cultuur, Muziekcentrum Nederland, Pop en Jazz Platform (AEC), Rotterdams directeurenoverleg en Netwerk Muziek. De opleiding neemt deze gesignaleerde ontwikkelingen mee bij de inrichting van het curriculum. Zo is uit de gesprekken met het werkveld gebleken dat een ondernemende houding wordt gevraagd. De academies spelen hierop in door aandacht te besteden aan creatief ondernemerschap en onderzoeksvaardigheden. In dat kader doen alle studenten in het laatste studiejaar onderzoek naar een aan muziek gerelateerd onderwerp en schrijven daarover een onderzoeksverslag. Ondernemerschap komt o.a. aan bod in de module Beroep en Beleid, in de verplichte cursus Cultureel OnderneMen (COM) voor musici, waarin aandacht is voor de musicus/docent als ondernemer en in de projectweken Om in te kunnen spelen op de individuele behoeften van de student en tegemoet te komen aan veranderende eisen die het werkveld stelt, hanteert Codarts sinds 2006 een major-minor structuur. Er zijn een aantal hogeschool overstijgende minoren ontwikkeld zoals projectmanagement en podiumpresentatie. Studenten van de opleiding Muziek kunnen kiezen voor de minor MuziekEducatie. Ook innovaties binnen het vakgebied krijgen binnen de minoren een plek. Daarnaast kunnen studenten zelf met wensen komen. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 2

9 Voor een student klassiek viool bijvoorbeeld die in een hardrockensemble wil spelen of een student klassiek zang, die improvisatie jazz wil beoefenen, wordt een apart minorprogramma samengesteld. Studenten bespreken hun wensen met betrekking tot de minor met hun mentor Codarts trekt ook lectoren aan die (samen met docenten en studenten) onderzoek doen in de zogenoemde gezondheidslijn en de maatschappelijke lijn. Elke vier jaar krijgt een ander en/of opvolgend onderzoeksgebied de aandacht. De lectoren hebben telkens een aanstelling van 0,5 fte. Zo was er een lectoraat Wereldmuziek, waarvan de lector in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en enkele internationale wetenschappelijke instituten een aantal muzikale tradities heeft beschreven en materiaal heeft ontwikkeld dat wereldwijd bij onderwijs gebruikt wordt. Ook de verplichte module Muziek Wereldwijd en het verbeterde curriculum voor het uitstroomprofiel Turkse Muziek zijn een resultaat van dit lectoraat. Dit lectoraat is opgevolgd door een lectoraat Community Arts, waarin o.a. een masterprogramma is ontwikkeld met als onderwerp wat een kunstenaar moet weten en kunnen om succesvol te zijn in communities. Studenten van de opleiding Docent Dans, Circus Arts, Muziektheater en Docent Muziek hebben actief deelgenomen aan dit lectoraat. Het lectoraat Excellence and Well being in the Performance Arts is gestart bij de Dansacademie en is uitgebouwd naar een Gezondheidsplatform Codarts, waar alle studenten van de hogeschool terecht kunnen. Sinds april 2009 is er nieuw lectoraat gestart onder de naam Sustainable Performance waarbinnen onderzocht zal worden welke competenties nodig zijn om naast een helder bewustzijn van het lichaam ook een sterke geest te ontwikkelen zodat de kunstenaar telkens opnieuw de juiste weg weet te bewandelen om topprestaties te leveren. In samenwerking met de gemeente Rotterdam is een lectoraat Grootstedelijke Educatie in voorbereiding. Met dit lectoraat zal de expertise op het terrein van het (Rotterdamse) grootstedelijk werkveld en de (nieuwe) eisen die dat werkveld stelt aan de afgestudeerde student, toenemen. Daarnaast heeft Codarts regelmatig contact met de Doctoraatsopleiding in de Kunsten Docartes en het Orpheus Instituut voor Advanced studies and research in Music in Gent en het Instituut voor Onderzoek in de Kunsten (IvOK) in Leuven voor de opzet van artistiek onderzoek en met de Universiteit Leiden voor promotietrajecten van docenten Het Rotterdams Conservatorium heeft een bijzonder kenmerk aangevraagd voor de opleiding bachelor Muziek, te weten de Rotterdam World Music Academy. Deze academie biedt als enige plek in Europa en, op Los Angeles na, in de wereld, studenten de gelegenheid om een volwaardige bachelor opleiding in een niet-westerse muziektraditie te volgen. Hierdoor levert de opleiding Muziek een belangrijke bijdrage aan het multiculturele grootstedelijke, regionale en internationale muziekleven. De Rotterdam World Music Academy verbreedt ook de horizon van alle andere conservatorium studenten door verplichte deelname aan de verbrede muziekgeschiedenis lessen, aan de verschillende wereldmuziekensembles en aan jaarlijkse cross-over projecten. Tevens zorgen de afgestudeerden van de Rotterdam World Music Academy ervoor dat Rotterdamse kinderen en kinderen elders in het land op een hoog niveau muziekonderwijs kunnen volgen in niet-westerse muziektradities. Het auditteam is op grond van bovenstaande van mening, dat het Rotterdams Conservatorium dit bijzondere kenmerk toegekend moet krijgen. Het conservatorium onderscheidt zich hiermee duidelijk van alle andere vergelijkbare opleidingen in het Nederlandse hoger onderwijs.(zie voor verdere onderbouwing o.a. onderwerp 7) 1.4. Visitatierapport Conservatories in Transition - oktober In 2001 vond de visitatie plaats van de conservatoria in Nederland. Tijdens deze visitatie en uit de rapportage op basis daarvan bleek, dat de visitatiecommissie niet voldoende was ingegaan op de artistieke kwaliteit van de opleidingen. Het visitatierapport focuste primair op de onderwerpen onderwijs en organisatie. De Inspectie Hoger Onderwijs concludeerde dat een aanvullend onderzoek noodzakelijk was om de informatie te verkrijgen die het mogelijk maakte over te gaan tot uiteindelijke oordeelsvorming over de kwaliteit van de opleidingen. De na-visitatie van de conservatoria heeft in 2004 plaatsgevonden met een andere commissie. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 3

10 Deze commissie kreeg de schriftelijke opdracht mee te rapporteren over hetgeen de conservatoria hadden gedaan met betrekking tot de in 2001 gesignaleerde knelpunten. In een stand van zaken notitie hebben de conservatoria een beschrijving gegeven van de verbetermaatregelen, het doel van de opleiding, hoe dat doel wordt bereikt, hoe de hogeschool de kwaliteit van de opleiding bewaakt en hoe zij zicht houdt op de beoogde eindkwalificaties De visitatiecommissie van 2004 constateerde dat Codarts voldoende verbeteringen had aangebracht met de implementatie van maatregelen die de commissie uit 2001 had genoemd. De organisatiestructuur bij het Conservatorium was verhelderd door de aanstelling van een directeur, er was een adequaat management systeem opgezet, communicatie met de studenten was ondergebracht in een eigenstandig bureau Communicatie en Public Relations, er was een bureau Research and Development ingesteld om tegemoet te komen aan de eisen met betrekking tot de explicitering van de eindtermen, toetsvormen, beoordelingscriteria en samenhang in het curriculum en herijking van het vigerende kwaliteitszorgsysteem. De visitatiecommissie kwam in haar rapport Conservatories in Transition voor het Rotterdams Conservatorium tot de volgende aanbevelingen: versterk de samenhang tussen visie, artistiek concept en actuele ontwikkelingen in de beroepspraktijk; geef in de breedte van het aanbod beter aan wat genre specifiek is en verbeter de artistieke consistentie tussen de verschillende afdelingen; ontwikkel een visie op onderzoek; versnel de invoering van de kwaliteitszorgcyclus; formuleer een sterke agenda voor samenwerking met andere instituten Het Rotterdams Conservatorium heeft op basis van het boven genoemde rapport verbetermaatregelen genomen. Op basis van een uitgebreid onderzoek van Rob Overman naar het conservatorium van de 21e eeuw, is het Conservatorium overgegaan op het academie model, waarbij de academieleiding eindverantwoordelijk is voor het reilen en zeilen van de academie binnen de daartoe vastgestelde bestuurlijke kaders. Ook heeft Codarts een Ontwikkelingsplan vastgesteld, waarin zij o.a. een antwoord heeft gegeven op de aanbevelingen van de commissie en waarin zij haar ambities voor de komende jaren heeft vastgelegd. Om deze ambities te realiseren is een kwaliteitszorgmanager aangesteld Het auditteam heeft kennisgenomen van het 'Ontwikkelingsplan ' en van de Management Review en de notitie Uitvoering ontwikkelingsplan, waarin Codarts voor de audit van april 2009 heeft beschreven wat de stand van zaken is met betrekking tot de voorgenomen verbetermaatregelen. In onderhavig adviesrapport vermeldt het auditteam bij de verschillende onderwerpen/facetten zijn bevindingen op bovengenoemde punten Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleiding is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleiding geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen ). Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 4

11 Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een Muziekopleiding op hbo-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de hbo-bacheloropleiding aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review MR; Studiegids; Onderwijs- en Examen Reglement OER; Visitatierapport Conservatories in Transition - oktober 2004 (zie ook 1.4); Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Op basis van de door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten drie externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Muziek, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs tevens secretaris vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. 1 Visitatie heeft op 23, 24 en 25 april 2009 plaatsgevonden. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 5

12 De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; opnamen op dvd van muziek/muziektheater uitvoeringen van studenten; onderzoeksverslagen van 4 e jaars studenten. Op 25 april 2009 heeft het auditteam tevens de uitvoering van de vijf finalisten van de Prix du Port 2009 in het Nieuwe Luxor in Rotterdam bijgewoond. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige ten minste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 6

13 Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Secretaris: Drs. G.J. Stoltenborg Prof. H. Fourès Prof. P. Renshaw Prof. G. Caird F.H. Schlarmann G.C. Versluis Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding Muziek noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer Stoltenborg is lead auditor en heeft inmiddels een groot aantal audits in het kader van accreditatie geleid binnen verschillende domeinen. De vak- en werkvelddeskundigen Renshaw, Caird en Fourès hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heren Renshaw, Caird en Fourès hebben op grond van hun ervaring in hun vorige en huidige functie een aanmerkelijke ervaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan hbo-opleidingen gesteld worden. Door hun positie in het werkveld hebben zij tevens een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionele musici op hbo-niveau. De heer Renshaw was o.a. directeur van de Yehudi Menuhin School en hoofd Research and Development aan de Guidhall School of Music and Drama. Sinds zijn pensionering is hij consultant op het gebied van kunst en educatie in Engeland en daarbuiten. De heer Caird is sinds 1993 directeur van Birmingham Conservatoire en sinds 2006 ook van de Birmingham School of Acting. Caird was vele jaren hoofdvakdocent hobo. Als freelance hoboïst is hij nog steeds actief als solist, in ensembles voor kamermuziek en orkesten. De heer Fourès is sinds 2000 directeur van het Conservatorium van Lyon. Tevens is hij artistiek co-directeur van l académie franco-allemande OPUS XXI de musique de chambre, dévolue au repertoire contemporain. Daarnaast is hij nog steeds actief als componist. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 7

14 Mevrouw Versluis heeft zich als deskundige onderwijs vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. Zij heeft in haar vorige en huidige functie ervaring opgebouwd die haar in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan hbo-opleidingen gesteld worden. De heer Schlarmann behaalde in 2007 zijn hbo bachelordiploma Muziek (Jazz, hoofdvak drums) aan het Conservatorium van Amsterdam en volgt op dit moment aan dit zelfde conservatorium de masteropleiding Muziek (Jazz). Vanaf 2007 studeert hij tevens International Arts Management, een master opleiding aan het CIAM (Centrum for International Arts Management) in Keulen. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 23, 24 en 25 april 2009 Zie Bijlage II. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 8

15 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Het auditteam heeft geconstateerd, dat de eindkwalificaties van de opleiding Muziek van Codarts/ het Conservatorium van Rotterdam voldoende aansluiten bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden. In 2002 is er op landelijk niveau door het netwerk Muziek een opleidingsprofiel opgesteld met daarin opgenomen de volgende competenties: visie/creativiteit; communicatie; samenwerking; ambacht; analytisch vermogen; omgevingsgerichtheid; ondernemerschap; innovatie; methodisch handelen; didactiek. Uitgangspunt voor het opleidingsprofiel waren de beroepsprofielen en startkwalificaties Muziek. Deze zijn in 1999 door de projectorganisatie Kunstvakonderwijs opgesteld en vastgelegd in het rapport 'Beroep Kunstenaar'. Het opleidingsprofiel is ter validatie voorgelegd aan een representatieve vertegenwoordiging uit de beroepspraktijk. Voor een optimale voorbereiding op de toekomstige mogelijkheden van het beroep besteedt de opleiding vanaf 2004 meer aandacht aan het verwerven van vaardigheden op het gebied van creatief ondernemerschap, onderzoeksvaardigheden en reflectie De opleiding Muziek heeft regelmatig contact met (internationale) vakgenoten. Het conservatorium participeert op nationaal niveau in een geformaliseerd overleg van Nederlandse Conservatoria, het Netwerk Muziek. In dit overleg, dat ten minste zes keer per jaar plaatsvindt, worden de landelijke overeengekomen kwalificaties/ set van competenties getoetst aan de ontwikkelingen van de beroepspraktijk. In 2007 is besloten de huidige profielen te evalueren en deze in 2010 op basis van de evaluaties aan te passen. Op deze wijze zorgt het Conservatorium van Rotterdam er samen met de andere Conservatoria in Nederland voor dat de competenties actueel blijven. De opleiding participeert op internationaal niveau in de Association Européene des Conservoires, Académies des Musiques et Musikhochschulen (AEC). Het conservatorium neemt deel aan het jaarlijkse congres in november. Het primaire doel van dit overleg is de harmonisering van het hoger onderwijs en het bereiken van consensus over het vereiste niveau De opleiding Muziek onderhoudt op verschillende wijzen contact met het professionele beroepenveld. De Muziek beroepspraktijk is zeer gevarieerd en heel dynamisch. In 2004 heeft het Rotterdams Conservatorium, uitgaande van de vraagstelling hoe de studenten het beste toegerust kunnen worden op deze dynamische beroepspraktijk, een beleidsvisie ontwikkeld om een optimale wisselwerking met de beroepspraktijk te realiseren. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 9

16 Daarbij is het Conservatorium in overleg met het beroepenveld uitgegaan van een variëteit aan beroepsrollen die de afgestudeerden daar moeten kunnen vervullen. Vierjaarlijks vinden er werkveldconsulaties plaats, onder professionals uit het veld. Daarvan zijn verslagen gemaakt. Daarnaast zijn nagenoeg alle docenten die verbonden zijn aan de verschillende academies ook werkzaam in het professionele veld. Daardoor zijn zij goed op de hoogte van de eisen die er gesteld worden aan beginnende beroepsbeoefenaren. Het auditteam is op grond van bovenstaande van mening, dat het Conservatorium van Rotterdam voldoende zorgt, dat de opleiding aansluit bij de actuele eisen die het veld stelt aan de competenties en te vervullen beroepsrollen De opleiding Muziek van het Conservatorium van Rotterdam leidt haar studenten op voor een internationale muziekpraktijk. Het werkveld van de afgestudeerden beperkt zich niet tot Nederland. Zoals al onder is vermeld heeft het conservatorium regelmatig contact met andere internationale conservatoria over de vereisten. In de programma s van de verschillende academies is veel aandacht voor internationale aspecten en in de Rotterdam World Music Academy draait uiteraard nagenoeg alles om internationale en multiculturele aspecten. (Zie ook onderwerp 2 Programma.) Ook worden er in alle academies regelmatig buitenlandse gastdocenten aangetrokken. Daarmee zorgt de opleiding er voldoende voor, dat studenten die competenties kunnen verwerven die ze nodig hebben om in het internationale en/of multiculturele werkveld te kunnen functioneren Uit het studenttevredenheidsonderzoek 2008 (STO 2008) blijkt dat 80% van de studenten Muziek vindt dat de opleiding hen voldoende voorbereidt op het toekomstige beroep. De Kunstenmonitor 2007 laat zien dat de geïnterviewden een positief antwoord geven op de vraag of de opleiding hen een goede start biedt op de arbeidsmarkt. 83 % van de ondervraagde alumni in 2007 is werkzaam binnen het eigen vakgebied. In 2006 was dat 64%. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De eindkwalificaties van de opleiding Muziek sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De opleiding legt daarbij eigen accenten door extra aandacht voor creatief ondernemerschap, onderzoek en reflectie. De opleiding zorgt er voldoende voor dat studenten die competenties kunnen verwerven die nodig zijn om in een internationale en/of multiculturele context te kunnen functioneren. De opleiding heeft regelmatig contact met (internationale) vakgenoten en met het professionele werkveld over de vereisten. Studenten zijn tevreden over de voorbereiding op het toekomstig beroep en de alumni melden dat de opleiding hen een goede start op de arbeidsmarkt heeft geboden. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 10

17 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen De Nederlandse Conservatoria hebben de internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor (de Dublin Descriptoren) vertaald in zogenaamde learning outcomes of eindkwalificaties. Deze zijn samen met de generieke HBO-kwalificaties, die voor het hele hoger beroepsonderwijs gelden, richtinggevend geweest voor de inrichting en voor het niveau van de bacheloropleidingen. In een matrix heeft de opleiding Muziek van het Conservatorium van Rotterdam vervolgens vastgelegd in welke modulen aan welke van de tien eindkwalificaties wordt gewerkt. (Zie daarover verder onder 2.2.) De opleiding heeft op hoofdpunten beschreven hoe de eindkwalificaties en de Dublin Descriptoren bij elkaar aansluiten: Kennis en inzicht De afgestudeerde dient te beschikken over vaardigheden, kennis en muzikaal inzicht. Hij 3 beschikt over: kennis van de relevante muziekliteratuur; kennis van de historische en stilistische inbedding daarvan; voldoende vakkennis, inzicht en ervaring om de eigen artistieke prestaties kritisch te beschouwen en op basis daarvan de kwaliteit permanent te evalueren en deze verder te ontwikkelen; een beroepshouding om te reflecteren op de verworvenheden van het eigen vakgebied en daarmee te experimenteren. kennis van overdracht, pedagogiek en (muziek)didactiek (alleen voor studenten die kiezen voor de minor MuziekEducatie) Toepassen kennis en inzicht Het toepassen van kennis en inzicht vindt plaats door analyse van auditief en/of genoteerd aangeboden muziek op basis van inzicht in ritmische, melodische en harmonische structuren en vormen. Deze analyse is belangrijk voor interpretatie en uitvoering. De student wendt voor de uitvoering de nodige muzikale instrumentaal/vocale competenties aan. In het muziekvakonderwijs staat toepassingsgerichtheid centraal. De theoretische onderwijsmodulen in het muziekvakonderwijs staan in dienst van de muziekpraktijk. De toepassing van kennis en inzicht veronderstelt de ontwikkeling van de volgende vaardigheden: Oordeelsvorming In de eerste studiejaren staat het verzamelen en toepassen van kennis en inzicht centraal. In de hogere studiejaren speelt oordeelsvorming als onderdeel van het ontwikkelen van een eigen visie op muziek een steeds belangrijkere rol in de ontwikkeling van de student. De afgestudeerde is in staat realistische doelen te stellen, te plannen en planmatig te werken en is in staat te reflecteren op zijn handelen. Communicatie De afgestudeerde presenteert zich aan de wereld als een unieke muzikale persoonlijkheid, is artistiek gedreven, is in staat om eigen opvattingen en overtuigingen te verwerven en die te communiceren in de beroepspraktijk, bezit een eigen muzikaal voorstellingsvermogen en hanteert dit in praktijksituaties. Muziek is een vorm van communicatie. Het communiceren van de artistieke visie aan een publiek is een van de kerntaken van de musicus. Ook de (non)verbale communicatie is daar een onderdeel van. 3 Daar waar in dit rapport gesproken wordt over hij, kan ook zij gelezen worden. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 11

18 De musicus beschouwt het bereiken van nieuwe doelgroepen als een uitdaging. Leervaardigheden De afgestudeerde heeft leervaardigheden ontwikkeld waarmee hij tijdens zijn studie en in het beroepsleven dat daarop volgt in staat is om op doelmatige en doeltreffende wijze kennis te verwerven en toe te passen. Het leren reflecteren op de feedback van de hoofdvakdocent is een belangrijke vaardigheid. De afgestudeerde bezit verder een houding gericht op verdere ontwikkeling van het vakgebied en van de kunsten in het algemeen. Het Rotterdams Conservatorium heeft ervoor gekozen om in de opleidingen Muziek en Docent Muziek de basis te leggen voor onderzoeksvaardigheden. In de opleiding Muziek doen studenten tijdens het scriptieonderdeel desk research en raken vertrouwd met de correcte verwijzing naar bronnen en geraadpleegde literatuur. Voor hen die na hun bacheloropleiding één van de masteropleidingen van het Rotterdams Conservatorium gaan volgen, is dit onderdeel een belangrijke voorbereiding op hun artistic research. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: Voor het opstellen van de eindkwalificaties voor de Nederlandse Conservatoria/ de opleiding Muziek zijn de Dublin Descriptoren en de generieke HBO kwalificaties leidend geweest. Hoe deze relatie is gelegd heeft de opleiding op hoofdpunten beschreven. De opleiding toont daarmee aan te voldoen aan het niveau Bachelor. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 12

19 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie HBO kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds Hoger Onderwijs Zoals al onder 1.2 is vermeld zijn de Dublin Descriptoren en de generieke HBO kwalificaties leidend geweest voor het opstellen van de eindkwalificaties voor de Nederlandse Conservatoria/ de opleiding Muziek. Hoe deze relatie is gelegd heeft de opleiding op hoofdpunten verder uitgewerkt Beroepsonderwijs Zoals al onder 1.1 is beschreven baseert de opleiding zich op de tien landelijk vastgestelde en door het werkveld geaccepteerde eindkwalificaties. De opleiding heeft regelmatig contact met (internationale) vakgenoten en het professionele (internationale) werkveld over de vereisten. Uit onderzoek onder studenten blijkt dat ze tevreden zijn over de voorbereiding op het toekomstig beroep. Alumni zijn tevreden over de mogelijkheid die de opleiding hen heeft geboden om als beginnend beroepsbeoefenaar te starten op de arbeidsmarkt Voor het overige blijkt de Oriëntatie HBO ook uit het programma van de opleiding. Zie daarvoor de bevindingen onder facet 2.1. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De eindkwalificaties zijn landelijk vastgesteld in samenspraak met het werkveld en voldoen aan het niveau Bachelor. De opleiding heeft regelmatig contact met vakgenoten en het professionele werkveld over de vereisten. De opleiding biedt voldoende mogelijkheden voor beginnende beroepsbeoefenaren op de arbeidsmarkt. SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding voor de opleiding als voldoende. De eindkwalificaties van de opleiding Muziek sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De opleiding heeft hierover regelmatig contact met vakgenoten en professioneel werkveld. De opleiding zorgt er voldoende voor dat studenten die competenties kunnen verwerven die nodig zijn om in een internationale en/of multiculturele context te kunnen functioneren. De eindkwalificaties voldoen aan het niveau Bachelor zoals verwoord in de Dublin Descriptoren en de generieke HBO kwalificaties. De opleiding biedt voldoende mogelijkheden voor beginnende beroepsbeoefenaren op de arbeidsmarkt. Studenten en alumni zijn tevreden over wat hen binnen de opleiding wordt geleerd. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 13

20 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen Het auditteam heeft geconstateerd, dat de opleiding binnen het programma veel gebruik maakt van vakliteratuur en aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal. Het te bestuderen materiaal/repertoire op de literatuurlijst behoort tot de canon van internationale muziekliteratuur. Actualiteit van de literatuur wordt geborgd door het feit dat het merendeel van de docenten werkzaam is in de beroepspraktijk en daardoor goed op de hoogte is van nieuwe ontwikkelingen binnen de muziek. Tijdens de audit is ook een bezoek gebracht aan de Mediatheek van Codarts, waar een zeer uitgebreide collectie speelmateriaal (partituren, piano-uittreksels, bladmuziek per instrument), naslagwerken (biografieën, essays, vakliteratuur over muziekgeschiedenis e.d.) en veel audiovisueel materiaal aanwezig is. Studenten kunnen ook online bronnen raadplegen. Het auditteam vindt dit uitstekend Het is het auditteam gebleken dat de studenten veelvuldig de mogelijkheid krijgen tot interactie met de beroepspraktijk, waardoor zij kennis en vaardigheden kunnen opdoen. Voorbeelden hiervan zijn: studenten krijgen les van verschillende docenten, die werkzaam zijn in de beroepspraktijk, met ieder hun eigen ervaringen. Daarmee verbreden zij voor studenten het zicht op de beroepspraktijk; de academies trekken regelmatig (internationale) gastdocenten voor lessen, workshops en masterclasses aan; tijdens studentprojecten zijn studenten betrokken bij bijvoorbeeld concertseries in de Doelen met o.a. het Codarts Kamerkoor en het Codarts Symphony Orchestra, festivals als het North Sea Jazz Festival en Jazz International, musicals, het Kamermuziekfestival, het Dunya Festival. Ook vinden er geregeld jam sessions plaats in o.a. het Wereld Muziek en Dans Centrum (WMDC) waar studenten van alle academies zich voor kunnen aanmelden. Daarnaast zijn veel studenten ook op eigen initiatief werkzaam in de beroepspraktijk; studenten doen in het eerste en tweede studiejaar ervaring op in het lesgeven aan medestudenten en belangstellenden, die zich hiervoor hebben aangemeld bij Codarts. Studenten die in het derde studiejaar kiezen voor de minor MuziekEducatie lopen in het kader van deze minor stage op de muziekschool; studenten van de Muziektheateracademie doen in het derde en vierde jaar projecten die geleid worden door artiesten; studenten van de POP Academy ontwikkelen samen met studenten van de Erasmusuniversiteit concepten voor het bedrijfsleven Het programma waarborgt dat studenten hun beroepsvaardigheden kunnen ontwikkelen en heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied en verbanden met de actuele beroepspraktijk. De borging van de actualiteit vindt voor een belangrijk gedeelte plaats door de docenten, die voor het merendeel werkzaam zijn in de beroepspraktijk. Ook de gastdocenten die worden aangetrokken leveren hieraan een belangrijke bijdrage. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 14

21 In alle academies is meer aandacht gekomen voor communicatieve en theatrale aspecten van het musiceren, afgestemd op een publiek dat naast auditieve steeds vaker visuele ervaringen wenst. Ook is er ruimte in elk programma voor cross-overs in de muziek. In de Rotterdam World Music Academy worden er afhankelijk van de traditie waaruit de muziek voortkomt verschillende accenten gelegd in de manier waarop de muziekoverdracht plaatsvindt. In de Rotterdam Classical Music Academy is samenspel een belangrijk onderdeel van het programma ter voorbereiding op de beroepspraktijk. Het spelen in orkesten en het maken van kamermuziek is ingebed in het initiële programma. Studenten maken o.a. deel uit van het Codarts Symphony Orchestra waarin ook leden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest meespelen en spelen mee in een door de academie georganiseerde kamermuziekserie. Het Conservatorium heeft regelmatig contact over nieuwe ontwikkelingen met belangrijke actoren in de muziekwereld. De opleiding neemt deze gesignaleerde ontwikkelingen mee bij de inrichting van het curriculum. Op de vraag naar een ondernemende houding spelen de academies in door aandacht te besteden aan creatief ondernemerschap en onderzoeksvaardigheden. Studenten voeren in het vierde jaar een onderzoek uit en schrijven daarover een verslag. Ondernemerschap komt o.a. aan bod in de module Beroep en Beleid, in de verplichte cursus Cultureel OnderneMen (COM) en in de projectweken. Aandacht in het curriculum voor diverse fondsen en de wijze van fondswerving staat gepland. De opleiding confronteert de studenten regelmatig met situaties die zij later ook in de beroepspraktijk aantreffen. Dit gebeurt zowel in de veilige omgeving van het Conservatorium zelf als in de echte beroepspraktijk. Zo zijn er veel mogelijkheden tot samenspel en uitvoeringen met andere studenten (en docenten) binnen en buiten het Conservatorium, lopen studenten stages en zijn er openbare voorspeelavonden en eindexamens. Daarnaast nemen studenten, zoals al hierboven is vermeld, regelmatig deel aan (commerciële) optredens al dan niet in opleidingsverband Codarts maakt, zoals het auditteam heeft geconstateerd, ook gebruik van lectoren die (samen met docenten en studenten) onderzoek doen in de zogenoemde gezondheidslijn en de maatschappelijke lijn. De lectoraten leverden/leveren een belangrijke bijdrage aan het onderwijs. Zoals al in de inleiding is beschreven heeft het lectoraat Wereldmuziek een aantal muzikale tradities beschreven en materiaal ontwikkeld dat wereldwijd bij onderwijs gebruikt wordt. Ook de verplichte module Muziek Wereldwijd voor Conservatoriumstudenten en het verbeterde curriculum voor het uitstroomprofiel Turkse Muziek zijn een resultaat van dit lectoraat. Binnen het lectoraat Community Arts is samen met docenten en bachelorstudenten van de opleidingen Docent Dans, Docent Muziek en Muziektheater nauw samengewerkt. Ook zijn er een aantal projecten uitgevoerd, waaronder het project Hand in hand, dat in samenwerking met betrokkenen van de 100 jarige voetbalclub Feijenoord en het Rotterdams Wijktheater heeft geresulteerd in een voorstelling in het Theater Zuidplein. Ook het lectoraat Sustainable Performance, dat ten tijde van de audit net van start was gegaan, lijkt een waardevolle bijdrage aan het onderwijs te gaan leveren Uit het STO 2008 blijkt dat studenten overwegend positief oordelen over de relatie met de beroepspraktijk. 83% van de studenten vindt dat de opleiding voldoende voorbereidt op de beroepspraktijk, 80% is van mening dat het contact met de beroepspraktijk voldoende is, 87% is van mening dat de opleiding voldoende aansluit bij actuele ontwikkelingen. Codarts Hogeschool voor de Kunsten/Rotterdams Conservatorium 15