FYSIEKE BELASTING EN PSA

Transcriptie

1 FYSIEKE BELASTING EN PSA 29 ARBO informatie Fysieke belasting Richtlijnen om fysieke overbelasting tijdens het werk te voorkomen

2 Arbo-Informatie De reeks Arbo-Informatie bestaat uit 60 thematische praktijkboeken. Elk deel biedt specifieke, praktische kennis over het toepassen van de regelgeving op het gebied van arbeidsveiligheid. Een compleet overzicht van de reeks is achter in deze uitgave opgenomen. De volledige inhoud staat ook op Arbozone: In de deelreeks Fysieke belasting en PSA zijn verschenen: Arbeids- en rusttijden (AI-38) Anneke Goudswaard, Jan Harmen Kwantes & Erik Jan van Dalen Fysieke belasting (AI-29) drs. N.C.H. de Langen & drs. K.J. Peereboom Eur.Erg Ongewenste omgangsvormen op de werkvloer (AI-41) drs. Peter W.J. van Bekkum & Alex Gouw MSR Trillingen (AI-36) Jan Doornbusch Werkdruk, stress en energie (AI-42) drs. Peter W.J. van Bekkum Werken met beeldschermen (AI-02) ir. P. Voskamp & drs. F. Horsten Zittend en staand werken (AI-08) drs. ir. M. Lutgendorf Eur.Erg. en drs. K.J. Peereboom Eur.Erg.

3 FYSIEKE BELASTING EN PSA 29 ARBO informatie Fysieke belasting Richtlijnen om fysieke overbelasting tijdens het werk te voorkomen Auteurs: drs. N.C.H. de Langen & drs. K.J. Peereboom Eur.Erg. 5 e editie, 2012

4 colofon De reeks Arbo-Informatie wordt begeleid door een redactieadviesraad die bestaat uit NEN, TNO en NCvB. De afzonderlijke delen verschijnen in boekvorm en als onderdeel van de praktijkinformatie op Arbozone: Abonnees ontvangen herziene en nieuwe delen van de reeks Arbo-Informatie direct bij verschijnen. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Sdu uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Tekst: drs. N.C.H. de Langen & drs. K.J. Peereboom Eur.Erg. Meelezer: dr. P.P.F.M. Kuijer (Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum Amsterdam/Universiteit van Amsterdam) Figuren: jiri Büller / Hollandse Hoogte (foto omslag) AKAPP, Barneveld (figuur 2.5) Handboek Ergonomie, Kluwer bv, Alphen aan den Rijn (figuur 5.3, 5.5 en 5.6) Vink, Lisse (figuur 5.8 en 5.10) vhp ergonomie, Den Haag (overige figuren) Vormgeving: SD communicatie Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Vijfde herziene druk ISBN Sdu Uitgevers bv, 2012 Eerste druk, Sdu Uitgevers bv, 2000 Bestellingen: Sdu Klantenservice Postbus EA Den Haag Telefoon: Fax: Sdu@sdu.nl Sdu Uitgevers zorgt met een selecte groep deskundige auteurs voor een hoge kwaliteit van de inhoud van de reeks Arbo-Informatie. Daarnaast zorgt Sdu Uitgevers, met de redactieadviesraad en meelezers, voor een deskundige beoordeling van de inhoud. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher s prior consent. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.

5 29 ARBO informatie INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Wat is fysieke belasting? Wat behandelt deze uitgave? Voor wie is deze uitgave bestemd? Hoe gebruik je de uitgave? Wijzigingen ten opzichte van de vorige druk 9 2 Fysieke belasting Invloed van fysieke belasting op het individu Mechanische en energetische fysieke belasting Mechanische belasting Energetische belasting Dagbelasting Fysieke belasting in het werk 16 3 Vormen van fysieke belasting Inleiding Onderbelasting Tillen en dragen Duwen en trekken Werkhoudingen Repeterende bewegingen Energetische belasting Trillingen 26 4 Meet- en beoordelings methoden fysieke belasting Inleiding Methode voor beoordeling onderbelasting NIOSH-methode voor beoordeling van tillen Methode voor het beoordelen van dragen Methoden voor beoordeling van duwen en trekken Trekken en duwen met de armen en benen Trekken en duwen met het hele lichaam Methode voor het beoordelen van werkhoudingen methode voor het beoordelen van repeterende bewegingen(industrie) de OCRA-methode voor beoordelen van repeterende bewegingen van ellebogen, polsen en handen methode voor het beoordelen van repeterende bewegingen van benen, romp, hoofd en nek/schouder Het beoordelen van energetische belasting Het beoordelen van trillingen 42 5 Oplossingen voor fysieke onder- en overbelasting Inleiding Organisatie van het werk 45

6 5.1.2 Werkplekinrichting Werktechniek Voorkomen van onderbelasting Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek Oplossingen voor tillen en dragen Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek Oplossingen voor duwen en trekken Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek Oplossingen voor werkhouding Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek Oplossingen voor repeterende handelingen Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek Oplossingen voor energetische belasting Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek Oplossingen voor trillingen Organisatie van het werk Werkplekinrichting Werktechniek 56 6 Beleid voor het herkennen en oplossen van fysieke belasting Inleiding Oriëntatie Doelstelling Onderzoek en analyse Voorstel voor en invoering van de verbetering Evaluatie 61 7 Wet- en regelgeving Arbocatalogus Arbobesluit Normen en richtlijnen 67 Bijlage 1 Handout: tips voor fysiek zware werkzaamheden 71 Bijlage 2 Literatuur 73 Bijlage 3 Afkortingen en begrippen 74 Adressenlijst 76 Trefwoordenregister 77

7 7 1 Inleiding 1.1 Wat is fysieke belasting? Fysieke belasting in het werk is het totaal aan houdingen, bewegingen en krachten waaraan een werknemer gedurende de werkdag blootstaat. Er zijn verschillende vormen van fysiek belastende taken, te weten: tillen en dragen, duwen en trekken, werkhoudingen, repeterende bewegingen, energetische belasting en trillingen. Door toenemende automatisering en mechanisering is de fysieke belasting van werknemers steeds meer afgenomen. Desondanks geeft circa. 30% van de werknemers aan te maken te hebben met fysieke belasting (NEA, 2011). Voorbeelden van fysiek zware beroepen zijn stratenmaker, vuilnisman en bouwvakker. In 2010 gaf bijna 20% van de werknemers aan werk te doen waarbij zij regelmatig kracht moeten zetten (zoals tillen, duwen en trekken), 10% werkt regelmatig in een ongemakkelijke houding en 35% van de werknemers voert regelmatig herhalende bewegingen uit. Het blootstaan aan fysieke belasting of het uitvoeren van fysiek belastende werkzaamheden is niet schadelijk, mits dit niet leidt tot fysieke overbelasting. Klachten door fysieke overbelasting ontstaan door verkeerd of overmatig gebruik van het bewegingsapparaat. Het evenwicht tussen fysieke belasting en belastbaarheid raakt dan verstoord. Lichamelijke klachten aan rug, nek, schouder en armen, ellebogen, handen en polsen, heupen, knieën, enkels en voeten kunnen het gevolg zijn. Niet alleen door lichamelijke overbelasting, maar ook door onderbelasting zogenoemde bewegingsarmoede kunnen klachten ontstaan. fysieke overbelasting Aandoeningen aan het bewegingsapparaat zijn nog steeds een van de meest gemelde beroepsziekten en de oorzaak van meer dan 35% van de verzuimdagen in Nederland. Met name problemen met de schouder of bovenarm, chronische aspecifieke lage rugpijn en een tenniselleboog komen veel voor (bron: Vanzelfsprekend veroorzaken deze klachten kosten voor het individu, het bedrijf en de hele maatschappij (zie figuur 1.1). Persoonlijk leed - leven met pijn - regelmatig ziekteverzuim - WAO/WIA-intrede - sociale isolatie - minder carrièrekansen Fysieke belasting van het houdings- en bewegingsapparaat Kosten bedrijfsleven - werkgeversaandeel van de ziekteverzuimuitkering - aanvulling uitkering voor ziekteverzuim - opleiding en inwerken vervangend personeel - productiviteits- en kwaliteitsverlies - het bedrijfsimago Kosten samenleving - medische behandelingen - uitkeringen voor ziekteverzuim - WAO/WIA-uitkeringen Figuur 1.1 Effecten van klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat

8 8 Fysieke belasting vergrijzing Vergrijzing en duurzame inzetbaarheid We hebben in Nederland te maken met een toenemende mate van vergrijzing. Hierdoor zal vrijwel iedereen langer moeten doorwerken. Ook medewerkers met een zwaar beroep zullen langer moeten doorwerken. Duidelijke indicatie van deze trend is dat sinds medio 2012 er meer vijftigers werkzaam zijn in Nederland dan dertigers. Juist bij deze groep oudere werknemers komen de meeste beroepsziekten aan het bewegingsapparaat voor. Gevolg is dat de noodzaak om het werk aan te passen en om werkplekken anders in te richten toegenomen is. Samen met vergrijzing is ook duurzame inzetbaarheid een onderwerp dat veel onder de aandacht is. Duurzame inzetbaarheid bevorderen is ervoor zorgen dat medewerkers inzetbaar blijven in hun huidige of in ander werk, nu en in de toekomst. Om duurzame inzetbaarheid te stimuleren is het belangrijk om het werk zodanig in te richten dat werknemers ook werkelijk langer kunnen doorwerken. Te belastende arbeidsomstandigheden kunnen immers leiden tot gezondheidsklachten, waardoor werknemers het arbeidsproces eerder verlaten dan gewenst. Aan de andere kant kunnen goede arbeidsomstandigheden, vitaliteit, tijdige scholing en mobiliteit ertoe leiden dat werknemers langer door willen en kunnen werken. Meer informatie hierover is opgenomen in hoofdstuk Wat behandelt deze uitgave? De negatieve gevolgen van fysieke belasting zijn voor medewerkers, voor werkgevers en voor de maatschappij in haar geheel in toenemende mate onacceptabel. De fysieke belasting van medewerkers is daarom een belangrijk onderwerp voor ondernemingen die hun bedrijfsvoering willen verbeteren. Deze uitgave geeft een uitgangspunt voor de oriëntatie op het onderwerp fysieke belasting bij arbeid. De uitgave biedt een algemene uitleg over fysieke belasting, en verwijst met een korte omschrijving naar belangrijke publicaties, andere uitgaven uit de reeks Arbo-Informatie, naar normbladen en naar relevante meetmethoden. Voor het herkennen en verbeteren van situaties wordt een overzicht gegeven van principeoplossingen voor fysieke onder- en overbelasting, alsmede een methode voor het opstellen van een lichamelijk risicoprofiel. Fysieke belasting is aangepast aan nieuwe inzichten en thema s. Ook zijn de meest recente wijzigingen in de arbowet- en regelgeving meegenomen. 1.3 Voor wie is deze uitgave bestemd? Fysieke belasting is bedoeld voor iedereen (o.a. arbocoördinatoren, arbo-adviseurs, personeelsfunctionarissen, bedrijfsoefen- en bedrijfsfysiotherapeuten, arbeidshygiënisten, ergonomen en veiligheidskundigen) die zich bezighoudt met het in kaart brengen en verminderen van fysieke belasting binnen het bedrijf. De uitgave geeft toegankelijke en praktische informatie over fysieke belasting. 1.4 Hoe gebruik je de uitgave? Deze uitgave beantwoordt de belangrijkste vragen die in de praktijk spelen. Achtereenvolgens krijgt u antwoord op de volgende vragen: hoofdstuk 2 Fysieke belasting: Dit hoofdstuk geeft antwoord op de vragen wat zijn de gevolgen van fysieke belasting?, met welke individuele verschillen moet je rekening houden?, wat is het verschil tussen mechanische en energetische belasting?, wat zijn oorzaken van fysieke belasting in het werk?. hoofdstuk 3 Vormen van fysieke belasting: Hierin worden de vragen welke vormen van fysieke belasting zijn er? en wat zijn de gezondheidseffecten van fysieke belasting? beantwoord. hoofdstuk 4 Meet- en beoordelingsmethoden fysieke belasting: Er wordt antwoord gegeven op de vraag hoe meet je fysieke belasting?.

9 INleiding 9 hoofdstuk 5 Oplossingen voor fysieke onder- en overbelasting: Achtereenvolgens wordt antwoord gegeven op de vragen welke oplossingen zijn er op organisatiegebied, op het gebied van de inrichting en hoe kun je de werkwijze verbeteren?. hoofdstuk 6 Beleid voor het herkennen en oplossen van fysieke belasting: wat is het doel van een beleid fysieke belasting en hoe stel ik een beleid fysieke belasting op?. hoofdstuk 7 Wet- en regelgeving: welke wetten en regels gelden er op het gebied van fysieke belasting?. 1.5 Wijzigingen ten opzichte van de vorige druk In deze uitgave wordt onder meer aandacht besteed aan de effecten van vergrijzing en het duurzaam inzetbaar houden van medewerkers. Ook de gezondheid van medewerkers en de effecten van een goede gezondheid komen aan bod. In het hoofdstuk over werkhoudingen (par. 3.5) is relevante informatie uit het onderzoek van de Gezondheidsraad (Staand, geknield en gehurkt werken, 2011) opgenomen. Hoofdstuk 5 draagt verschillende oplossingen aan voor werksituaties die fysiek belastend zijn. In hoofdstuk 6 is een kader toegevoegd die de breedte van het onderwerp duurzame inzetbaarheid toelicht aan de hand van een model. Tot slot is in deze vijfde druk de inhoud aangepast aan recente ontwikkelingen en wijzigingen in de arboregelgeving.