Diëtetiek. Voedingsadvies bij buikbestraling

Transcriptie

1 Diëtetiek Voedingsadvies bij buikbestraling

2

3 Diëtetiek Inleiding In verband met uw ziekte wordt u op dit moment behandeld op de afdeling Radiotherapie. U krijgt hier buikbestraling. Goede voeding speelt een belangrijke rol tijdens uw behandeling. Het zorgt voor een zo goed mogelijke conditie van uw lichaam, en het draagt bij aan het herstel van de gezonde cellen die door de bestraling zijn beschadigd. Het is daarom belangrijk voeding te gebruiken die voldoende energie en voedingsstoffen bevat. Daarnaast vindt u in deze brochure informatie over lichtverteerbare voeding. Bestraling in het buikgebied kan namelijk bijwerkingen geven. Om deze klachten te beperken kan lichtverteerbare voeding helpen. Goede voeding Denkt u bij goede voeding aan het volgende: eet zo goed en gevarieerd mogelijk eet langzaam en kauw het voedsel goed verdeel de maaltijden over de dag. Gebruik naast hoofdmaaltijden ook kleine tussenmaaltijden. Hoeveel voeding is nodig? Het overzicht op de volgende pagina laat de hoeveelheid voedingsmiddelen zien die per dag ongeveer nodig is. Deze hoeveelheden zijn gemiddelden en kunnen per persoon verschillen. Het kan zijn dat u minder of meer voeding nodig heeft. De tabel op de volgende pagina geeft een richtlijn voor de basisvoeding die het Voedingscentrum aanbeveelt. Daarbij is uiteraard de nodige speelruimte. De hoeveelheden zijn opgesteld voor verschillende leeftijdsgroepen. Per leeftijdsgroep gelden de kleinste hoeveelheden voor de vrouwen en de grootste voor de mannen. 1

4 Voedingsadvies bij buikbestraling Bij alle genoemde hoeveelheden gaat het om het gewicht van producten zoals ze worden gegeten. Basisvoeding 20 tot 50 jaar 50 tot 70 jaar 70+-ers Brood 5-7 sneetjes 4-6 sneetjes 3-4 sneetjes Aardappelen (of rijst, pasta, peulvruchten) Groente Fruit Zuivel Vlees(waren), vis, kip, ei of vleesvervangers Halvarine, margarine, bak- en braadproducten gram 3-5 aardappels of opscheplepels rijst/pasta 200 gram (4 groentelepels) 2 vruchten (200 gram) 400 ml melk (producten) en 20 gram kaas (1 plak) gram 3-4 aardappels of opscheplepels rijst/pasta 200 gram (4 groentelepels) 2 vruchten (200 gram) 500 ml melk(producten) en 20 gram kaas (1 plak) gram 2-3 aardappels of opscheplepels rijst/pasta 150 gram (3 groentelepels) 2 vruchten (200 gram) 550 ml melk(producten) en 20 gram kaas (1 plak) gram gram gram gram gram gram Drinken (vocht) 1,5-2 liter 1,5-2 liter 1,7-2,2 liter Voedingscentrum Regelmatig wegen is belangrijk Om uw gewicht goed bij te houden is het belangrijk dat u zich regelmatig weegt. U kunt dat het beste één keer per week doen op een zelfde tijdstip, bij voorkeur s ochtends na het toiletbezoek en voor het ontbijt en onder dezelfde omstandigheden, bijvoorbeeld zonder kleding en schoenen. 2

5 Diëtetiek Teveel gewichtsverlies (= meer dan 3 kg in één maand of meer dan 6 kg in 6 maanden) is ongewenst. In onderstaande tabel kunt u aflezen wanneer u met uw diëtist contact moet opnemen. Als u bijvoorbeeld nu 65 kg weegt en een maand geleden nog 68 kg woog, bent u in één maand 3 kg afgevallen. De tabel geeft in deze situatie aan dat het verstandig is om bij 2 kg gewichtsverlies of meer in één maand overleg te hebben met uw diëtist, zodat nog meer ongewenst gewichtsverlies tegen gegaan kan worden. Gewicht op dit moment In één maand afgevallen, overleg met diëtist is nodig. In zes maanden afgevallen, overleg met de diëtist is nodig. 40 tot 65 kg 2 kg 5 kg 65 tot 75 kg 3 kg 7 kg 75 tot 100 kg 5 kg 10 kg meer dan 100 kg 6 kg 12 kg Bijwerkingen van de buikbestraling Zoals gezegd kan bestraling op het buikgebied bijwerkingen geven. Uw darmen en/of uw maag kunnen door de bestraling geïrriteerd raken. Niet iedereen krijgt last van bijwerkingen. De meest voorkomende klachten, die per persoon kunnen verschillen, zijn: krampen aandrang zonder ontlasting vaker ontlasting dan normaal 3

6 Voedingsadvies bij buikbestraling slijm in de ontlasting bloedverlies bij de ontlasting misselijkheid diarree verminderde eetlust vermoeidheid. De bijwerkingen kunnen al in het begin van de bestralingskuur ontstaan, maar de meeste bijwerkingen treden ongeveer vanaf de tweede of derde week van de bestraling op. Ze blijven meestal bestaan tot een aantal weken na de laatste bestraling. Daarna worden de klachten geleidelijk minder. Tegen misselijkheid en diarree kunt u medicijnen krijgen. Bespreekt u dit met uw radiotherapeut. Blijf voldoende drinken bij misselijkheid en/of diarree. Als u te weinig vocht inneemt, kan de misselijkheid namelijk verergeren. Bij diarree is extra vocht noodzakelijk om uitdroging te voorkomen. Probeert u daarom minimaal 2 liter vocht te gebruiken, eventueel voor een deel in de vorm van soep of bouillon. Lichtverteerbare voeding Lichtverteerbare voeding kan helpen de bijwerkingen te beperken. Wij adviseren u dan ook om in geval van klachten onderstaande algemene richtlijnen op te volgen. U kunt dan ondanks uw bestraling toch voldoende volwaardige voeding (voeding met voldoende energie en voedingsstoffen) blijven gebruiken. 4

7 Diëtetiek Algemene richtlijnen bij lichtverteerbare voeding Neem de tijd voor het eten en kauw het voedsel goed. Gebruik meerdere kleine maaltijden per dag, dat wil zeggen gebruik naast kleine hoofdmaaltijden ook kleine tussenmaaltijden. U mag in principe alles eten, wat u kunt verdragen. Bepaalde voedingsmiddelen kunnen klachten geven. Hieronder vindt u een overzicht van voedingsmiddelen die klachten kunnen veroorzaken. Deze klachten verschillen per persoon. Niet iedereen heeft hier last van. Het is dan ook niet nodig om alle genoemde voedingsmiddelen te laten staan. Bekijk welke voedingsmiddelen uw klachten verergeren en laat deze eventueel achterwege. Voedingsmiddelen die gasvorming kunnen veroorzaken koolsoorten zoals boerenkool, chinese kool, groene kool, paksoi, rode kool, savooiekool, spruiten en witte kool knoflook, paprika, prei, ui peulvruchten zoals bruine bonen, witte bonen, groene erwten, en kapucijners en linzen koolzuurhoudende dranken zoals frisdrank en bier. Voedingsmiddelen die moeilijk verteerbaar zijn en/of veel voedingsvezel bevatten asperges, bleekselderij, champignons, maïs, rabarber, taugé, tuinbonen en zuurkool grof gesneden rauwkost citrusfruit zoals sinaasappel en grapefruit verse ananas fruit met schil en pit gedroogde vruchten zoals dadels, vijgen en pruimen noten en pinda s 5

8 Voedingsadvies bij buikbestraling grove broodsoorten zoals brood met hele graankorrel, roggebrood en volkorenbrood grove bindmiddelen zoals gort, havermout en muesli. Voedingsmiddelen die een prikkelende werking hebben sterke koffie, alcohol scherpe kruiden en specerijen zoals (cayenne)peper, kerrie en paprikapoeder. Voedingsmiddelen die veel vet bevatten olie, mayonaise, (slag)room, vette jus vette vleessoorten zoals worst, spek, gepaneerd vlees vette vissoorten zoals makreel, paling, haring vette kaassoorten zoals 48+ kaas, buitenlandse kazen zoals brie, camembert gebakken of gefrituurde gerechten zoals gebakken aardappelen, patates frites kant-en-klaar maaltijden (afhaal)maaltijden van de chinees, pizzeria, snackbar of toko chips, noten pinda s, cake, chocolade en gebak. Energierijke voeding Als u ziek bent, heeft uw lichaam extra voedingsstoffen nodig. Tegelijkertijd kan het moeilijk zijn om voldoende te eten en te drinken, omdat u door uw ziekte bijvoorbeeld last heeft van smaakverlies, spanningen, vermoeidheid of pijn. Het is erg belangrijk om voor en tijdens een medische behandeling op gewicht te blijven. Als u afvalt neemt namelijk uw lichamelijke conditie af. Bovendien kan uw herstel langer duren. 6

9 Diëtetiek Onderstaand leest u hoe u uw voeding energierijker kunt maken en wat u kunt doen bij een verminderde eetlust. Anders gezegd, u leest wat u zelf kunt doen om gewichtsverlies tegen te gaan. Adviezen om uw voeding energierijker te maken Eet vaker kleine porties per dag. Op deze manier krijgt u meer calorieën en voedingsstoffen binnen. U kunt dit doen door naast de hoofdmaaltijden (kleine) tussenmaaltijden te gebruiken. Voorbeelden van tussenmaaltijden zijn: een cracker met beleg, plakje koek met boter of dieetmargarine, krentenbrood met boter of dieetmargarine, een kant- en klaar toetje, een handje noten, een blokje kaas of een plakje worst. Kies voor producten die veel calorieën bevatten, zoals: - volle melk en melkproducten, volvette kaas (bijvoorbeeld 48+ kaas en volvette smeerkaas) en Franse kaassoorten - vette vis (bijvoorbeeld makreel), vette vleeswaren (bijvoorbeeld worstsoorten, paté en salami) en eieren (bijvoorbeeld gebakken ei, roerei of omelet) - limonade, vruchtensappen, drinkyoghurt, chocolademelk - roomboter, mayonaise, jam of koffieroom. Probeer zoveel mogelijk calorieën in uw maaltijden te verwerken door: - uw brood ruim te besmeren met boter of dieetmargarine en dubbel beleg te gebruiken. - extra suiker of honing in thee, koffie, yoghurt, pap of vla te gebruiken. Als u suiker te zoet vindt, kunt u dit vervangen door een voedingssuiker, zoals druivensuiker of 7

10 Voedingsadvies bij buikbestraling voedingssuiker (bijvoorbeeld Fantomalt, Polycose glucose module, Resource dextrine maltose). Deze producten leveren wel energie maar smaken minder zoet dan suiker. Fantomalt is verkrijgbaar bij de apotheek en de drogist. - een scheut koffieroom, plantaardige room, ongeklopte slagroom of crème fraîche toe te voegen aan melk, chocolademelk, yoghurt, pap, vla, soep, vruchtenmoes, sauzen of koffie. - een klontje boter, (scheutje vloeibare) margarine of een scheutje room toe te voegen aan pap, groenten, soep of aardappelpuree. - geraspte kaas, Franse kaas, gebakken spekjes of noten toe te voegen aan groente, sauzen, aardappelpuree of eenpansgerechten, zoals macaroni, spaghetti of stamppot. Gebruik zo weinig mogelijk energiearme producten die wel een vol gevoel veroorzaken, zoals bijvoorbeeld bouillon, koffie en thee zonder suiker, light frisdrank, kunstmatige zoetstoffen en producten waar zoetstoffen in verwerkt zijn, water of rauwkost. Opmerking Er zijn twee soorten vetten, namelijk onverzadigd "gunstig" vet en verzadigd "slecht" vet. De verhouding tussen onverzadigd en verzadigd vet is gunstig bij: dieetmargarine, vloeibare bak- en braadproducten, olie, plantaardige room, vette vis, noten en pinda's. Zij bevatten veel "gunstig" vet. Als u naast energierijke voeding ook rekening wilt houden met "gunstige" vetten, kiest u dan voor één van deze producten. Veel vet in de voeding heeft geen gevolgen als dit voor een korte tijd wordt gebruikt. 8

11 Diëtetiek Zoals eerder genoemd kunnen de vette producten klachten geven. Als dit bij u het geval is, kunt u deze producten het beste achterwege laten. Als deze producten geen klachten geven, dan kunt u ze gewoon gebruiken. Adviezen bij een verminderde eetlust Als u (tijdelijk) minder zin in eten heeft, kunt u het volgende proberen: zorg dat uw maaltijd er zo aantrekkelijk mogelijk uitziet. Algemeen geldt dat een kleurige en gevarieerde maaltijd uitnodigt tot eten. Neem ook bewust de tijd om te eten en goed te kauwen beperk u niet tot de vaste etenstijden, zoals ontbijt, lunch en warme maaltijd. Als u niet zo'n trek heeft, is het beter om het eten over de dag te verspreiden door tussendoor iets te eten. U kunt de eetmomenten ook aanpassen aan de momenten waarop u wel (wat meer) trek heeft, bijvoorbeeld 's avonds of 's nachts door veel te variëren maakt u uw eten aantrekkelijker. Kies bij de broodmaaltijden bijvoorbeeld voor verschillende broodsoorten en varieer in beleg. Wissel warme en koude dranken en gerechten met elkaar af probeer gerechten of maaltijden die u tegenstaan te vervangen door iets anders. Gebakken of gebraden vlees kunt u bijvoorbeeld vervangen door koud vlees of vleeswaren, vis, kip, vegetarische vleesvervangers, ei of noten. Een warme maaltijd kunt u vervangen door een extra broodmaaltijd, een slaatje of koude maaltijd. Brood kunt u vervangen door bijvoorbeeld pap, vla of yoghurt. Vloeibare voedingsmiddelen gaan namelijk soms beter dan vaste voedingsmiddelen. 9

12 Voedingsadvies bij buikbestraling Vragen Als u klachten blijft houden, kunt u contact opnemen met uw diëtist. De diëtist kan u tijdens de bestralingsperiode voedingsadviezen geven die zijn toegespitst op uw persoonlijke situatie. Na de bestraling Als de buikbestraling is afgerond en er geen voedingsproblemen meer zijn, hoeft u zich niet meer aan de adviezen uit deze brochure te houden. Als algemeen advies geldt dan de brochure Schijf van 5 van het Voedingscentrum. U kunt deze brochure aanvragen bij het Voedingscentrum. Voor meer informatie over gezonde voeding kunt u ook terecht bij het Voedingscentrum (zie onderstaand adres en website). Tot slot Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, kunt u op werkdagen (bij voorkeur tussen uur) contact opnemen met één van de diëtistes, telefoon (050)

13 Diëtetiek Aantekeningen 11

14 Voedingsadvies bij buikbestraling 12

15

16 Patiënteninformatie vlc 148/1311