CVZ. magazine EUROPA. Gezondheid Nederlanders blijft achter. Samen optrekken maakt sterker. Geestelijke gezondheid bestaat niet.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "CVZ. magazine EUROPA. Gezondheid Nederlanders blijft achter. Samen optrekken maakt sterker. Geestelijke gezondheid bestaat niet. www.cvz."

Transcriptie

1 u CVZ. agazine 15e jaargang nuer 2 juli 2012 kwartaalblad van het College voor zorgverzekeringen h T e a n u EUROPA e r h T r e n a e Gezondheid Nederlanders blijft achter Europese vergelijking Saen optrekken aakt sterker Het CVZ in Europa Geestelijke gezondheid bestaat niet zegt de Britse psychiater Darian Leader

2 T h r e e a n u u n a e e r h T voorwoord ANNETTE VAN DER ELST Inhoudsopgave Europa Zorg in de verschillende landen van Europa een, blijkt uit een onderzoek van het groeit steeds eer naar elkaar toe. Zo werkt Centraal Cultureel Planbureau (CPB). De het CVZ eer en eer saen et zusterorganisaties van andere Europese landen. veel, aar wel de gezonde levensjaren: levensverwachting verschilt niet extree Odat je et elkaar te aken hebt, en Zweden leven bijna dertig jaar langer in odat het handig, goedkoper en efficiënter goede gezondheid dan Slowaken. is, zegt CVZ er Ad Schuuran in dit nuer Alarerend is dat Nederlanders inder van het CVZ agazine. Hij is naens het gezond zijn dan de bevolking van vergelijkbare rijke Europese landen, terwijl we het CVZ actief in diverse Europese netwerken. Opvallend is dat die saenwerking ook eeste geld aan gezondheidszorg uitgeven. noodzakelijk is o een vuist te aken Onderzoeker Jedid-Jah Jonker vertelt in tegen Europa, dat wil zeggen tegen het dit nuer wat daar de oorzaken van instituut Europa, de EU. Schuuran vertelt zijn: eer ilieuvervuiling en we leven over richtlijnen die vanuit de Europese ongezonder. coissie worden uitgevaardigd en Jonker prikt ook de ythe door dat de ogelijk ongunstig uitpakken voor failie in editerrane landen zo veel eer Nederland en ook de andere landen. Het zorgen voor hun failieleden. Mantelzorg is belangrijk o te lobbyen bij de EUabtenaren en parleentariërs, vertelt hij. wordt er vaak verricht door illegalen. De zorg ag dan steeds eer naar elkaar Annette van der Elst toegroeien, de gezondheid van de Europese Aelst@cvz.nl bevolking loopt nog steeds aanzienlijk uit- Annette van der Elst is hoofdredacteur van CVZ Magazine aelst@cvz.nl Het College voor zorgverzekeringen (CVZ) is een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) op het terrein van de sociale ziektekostenverzekeringen: de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de AlgeeneWet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). CVZ agazine, kwartaalblad van het CVZ Een abonneent op het CVZ agazine is kosteloos. Voor het aanvragen of opzeggen van een abonneent, evenals voor het wijzigen van uw gegevens kunt u contact opneen: per e-ail: bestel@cvz.nl telefonisch: via de website: ww.cvz.nl per fax: per post Postbus 320, 1110 AH Dieen Ook voor de aandelijkse digitale nieuwsbrief kunt u zich kosteloos abonneren per e-ail: nieuwsail@cvz.nl Oplage 2500 Druk De Bondt grafiedia counicatie bv, Barendrecht Het CVZ agazine wordt uitgegeven door de afdeling Strategie, Counicatie & Bestuursondersteuning (SC&B) van het CVZ. Hoofdredactie Michiel Geldof (uitgever) en Annette van der Elst (productie) Eindredactie Annette van der Elst Aan dit nuer werkten ee Eduard Ernst, Corina de Feijter, Noël Houben, Jos Leijen, Angela Rijnen, Florentijn van Rootselaar, Els van Thiel, Ron Zwageaker Ze kennen Brussel op hun duipje Het CVZ werkt steeds eer saen et zusterorganisaties in andere EU-landen. Dat doen ze odat Europese wetgeving sos onverwachte gevolgen heeft, aar ook de acht van de faraceutische bedrijven stiuleert hen o gezaenlijk op te trekken. Gezondheid Nederlanders blijft achter Nederlanders zijn inder gezond dan in vergelijkbare Europese landen, ook al geven we het eeste uit aan de zorg. Saen geneesiddelen beoordelen Bij de beoordeling van geneesiddelen werken Europese landen steeds eer saen. Het CVZ speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van een nieuw beoordelingsodel. Dit Europees Jaar is een wake-up call 2012 is het Europees Jaar voor actief ouder worden. De EU wil dat ouderen tot op hoge leeftijd aan de aatschappij deelneen. We leven steeds langer Dankzij de edische wetenschap leven we steeds langer. De kunst is o die gewonnen jaren o te zetten in ooie jaren. Dat is heel goed ogelijk. Een gesprek et Rudi Westendorp, hoogleraar ouderengeneeskunde in Leiden. Elke depressie is anders Het CVZ onderzocht de stand van zaken op het gebied van de zorg voor ensen et een depressie. Het onderzoek geeft aanleiding tot discussie. Stringent pakketbeheer Het CVZ stelt een nieuwe ethodiek voor pakketbeheer voor. Minister Schippers juicht deze werkwijze toe. CVZ-adviezen Deissionair inister Schippers van Volksgezondheid heeft veel adviezen van het CVZ overgenoen. Ze houdt wel vast aan het kabinetsvoorneen o 1,3 iljard te besparen door behandelingen van aandoeningen et lage ziektelast niet langer te vergoeden. Rubrieken 10 Kort Nieuws CVZ. agazine kwartaalblad van het College voor zorgverzekeringen EUROPA 15 Geestelijke gezondheid bestaat niet In de rubriek De Andere Blik werpt een relatieve buitenstaander een blik op de zorg. Deze keer: de Engelse psychiater en schrijver Darian Leader. 21 Beperking is uitgangspunt zorgzwaartepakket In de rubriek Verstrekkingen- en indicatiegeschillen deze keer: wat is een tand? Gezondheid Nederlanders blijft achter Saen optrekken aakt sterker Europese vergelijking Het CVZ in Europa Geestelijke gezondheid bestaat niet zegt de Britse psychiater Darian Leader Europa Gezondheidszorgbeleid van de Europese landen groeit steeds eer naar elkaar toe. De EU beoeit zich langzaa eer et het gezondheidsbeleid van de lidstaten. Het CVZ werkt eer en eer saen et zusterorganisaties. Maar de gezondheid van de EU-bevolking loopt nog aanzienlijk uiteen. 27 In de zorg et Wi van der Meeren In de rubriek In de zorg et vertelt CZ-bestuurder Wi van der Meeren over zijn eigen ervaringen als patiënt. 15e jaargang nuer 2 juli CVZ agazine juli CVZ agazine juli

3 Europese saenwerking Ze kennen Brussel op hun duipje Gezondheidszorgbeleid van de Europese landen groeit naar elkaar toe. Het CVZ werkt dan ook steeds eer saen et zusterorganisaties in andere EU-landen. Dat doen ze odat Europese wetgeving sos onverwachte gevolgen voor de zorg heeft. Ook de acht van faraceutische bedrijven stiuleert hen gezaenlijk op te trekken. verklaart Schuuran de koerswijziging. O het vertrek van veel innovatieve geneesiddelenbedrijven uit Europa tegen te gaan, kwaen zij et deze aatregel. We vonden het ongehoord dat er geen consulteringsronde eer kwa. Europa is toch van de landen zelf! Met een Oostenrijkse collega heb ik het conceptwetsvoorstel direct becoentarieerd. Binnen twee weken was dat coentaar niet alleen door de zusterorganisaties van het CVZ getekend, aar was het ook langs alle 27 departeenten van Volksgezondheid gegaan en alle peranente vertegenwoordigers in Brussel. Vervolgens hebben wij de bezwaren naar het directoraat gestuurd. Daarvan zijn zij op hun beurt geschrokken: zoveel eensgezindheid hadden ze niet verwacht. Tekst: Angela Rijnen Beeld: Ron Zwageaker CVZ er Ad Schuuran schrok zich eind vorig jaar naar eigen zeggen te pletter. Op een netwerkbijeenkost in Polen verna hij dat EU-lidstaten veel korter de tijd zouden krijgen o nieuwe geneesiddelen te beoordelen voor prijsstellingen en eventuele opnae in verzekeringspakketten. Het betrof een conceptwetsvoorstel van het Directoraat-generaal Onderneingen en Industrie van de Europese Unie Directoraten-generaal zijn de grootste zelfstandige eenheid binnen het ondersteunend apparaat van het dagelijks bestuur, de Europese Coissie. Dit conceptwetsvoorstel stond in het kader van de herziening van de zogenoede transparantierichtlijn. De lidstaten zouden hierover niet eer worden geconsulteerd. Voor Ad Schuuran, hoofd van de afdeling internationale zaken van het CVZ, was de totaal nieuwe versie een coplete verrassing, ook al had hij deelgenoen aan voorbesprekingen over herziening van de transparantierichtlijn. Die verordening uit 1989 oet voorkoen dat lidstaten nationale bedrijven bevoordelen en bepaalde onder eer dat nieuwe geneesiddelen volgens vaste aatstaven en binnen vastgestelde terijnen voor toelating in een land oeten worden beoordeeld. En die terijnen werden nu et eenderde bekort. In de zoer van 2011 bleek een grotendeels nieuwe staf bij het Directoraat Onderneingen te zijn aangetreden, Als je even in slaap valt, dan is het - hops - erdoor Loodgieters Met gezondheidszorg en sociale verzekeringen van de lidstaten heeft Europa zich officieel niet te beoeien. Deze beleidsterreinen vallen onder het zogenoede subsidiariteitsbeginsel: de lidstaten gaan er zelf over. In de praktijk verandert de situatie echter drastisch, constateert Ad Schuuran. De Europese Coissie wil op deze beleidsterreinen voor Europeanen zichtbaar iets betekenen én er zijn veel aatregelen die bedoeld of onbedoeld ipact hebben op de zorg. Bij invoering van de Europese Dienstenrichtlijn in 2009 werd vooral gevreesd dat Poolse loodgieters ons land zouden overspoelen, aar de richtlijn heeft ook consequenties voor de zorgsector. Zij verplicht bijvoorbeeld geeenten o thuiszorg Europees aan te besteden. Ook vanuit het Directoraat Gezondheid en Consuentenbeschering kot de nodige wetgeving. De nieuwe Europese wet Patiëntenrechten bij Grensoverschrijdende zorg (2011), die zegt dat EU-burgers ook bij een huisarts of specialist over de grens terecht oeten kunnen, is een goed voorbeeld van Brusselse beoeienis in het 4 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

4 belang van de burgers lees: consuenten van alle lidstaten. Maar die wet tornt aan beginselen van ons eigen zorgstelsel, zegt Schuuran: Volgens de Europese regelgeving oet je overal je zorg kunnen halen, volgens de noren van jouw verzekering, ook al heeft die het buitenlandse ziekenhuis niet gecontracteerd. Je ag geen grensverkeer beleeren, is de gedachte. Maar nieand heeft bedacht dat je et die nieuwe wet het contracteringsbeleid van het Nederlandse zorgstelsel uitholt. Met elkaar verbonden Ad Schuuran is naens het CVZ actief in diverse Europese en internationale netwerken van vergoedingsautoriteiten, zorgverzekeraars en departeenten voor Volksgezondheid. Aan dat werk besteedt hij wekelijks geiddeld een dag. Wettelijk gezien is er geen sprake van een Europese gezondheidszorg, zegt hij, aar de cultuur is ó. De houding in Brussel en van de eeste landen is: je hebt et elkaar te aken. Er zijn allerlei initiatieven o saen te werken, odat het handig is, goedkoper en efficiënter, zegt Schuuran. Zelf is hij voorzitter van de Medicine Evaluation Coittee (MEDEV), een inforeel saenwerkingsverband van organisaties die hetzelfde soort werk doen als het CVZ. Ten behoeve van hun advisering over het al dan niet vergoeden van nieuwe geneesiddelen wisselen de leden onderling inforatie en onderzoeksresultaten uit. We krijgen iers alleaal dezelfde pillen o te beoordelen. Daaro brengen we ook inforeel gezaenlijk rapporten uit over de therapeutische waarde en eerwaarde van geneesiddelen ten opzichte van bestaande behandelingen. De beslissing of een iddel wel of niet vergoed wordt, neet elk land vervolgens afzonderlijk. Je kunt je iers voorstellen dat Roeenië anders ogaat et de uitkosten van die (inforele) rapporten dan bijvoorbeeld Frankrijk, Nederland of Duitsland. Het European network for Health Technology Assessent (EUnetHTA) wordt door de EU gefinancierd en werkt vooral aan een geeenschappelijke en een snelle beoordelingsethodiek, niet alleen van geneesiddelen aar ook van hulpiddelen en behandelingen. Als CVZ spelen we daarin een vrij grote rol. Ad Schuuran: Wettelijk is er geen Europese gezondheidszorg, aar de cultuur is ó. Nieuwe ensen, nieuwe kansen Leden van MEDEV, EUnetHTA en andere netwerkorganisaties van zorgverzekeraars, CVZ-zusterorganisaties en inisteries van Volksgezondheid weten elkaar daarnaast goed te vinden als het gaat o belangenvertegenwoordiging in Brussel. Faraceutische bedrijven hebben vanouds een grote voorsprong op hen. Deze global players kennen de weg in Brussel op hun duipje. Volgens Schuuran hebben ze er vier- tot vijfhonderd lobbyisten rondlopen. Die zijn onder eer al tien jaar bezig o EU-abtenaren en -parleentariërs ervan te overtuigen dat zij het recht oeten krijgen o Europese burgers te inforeren reclae te aken over geneesiddelen die alleen op recept verkrijgbaar zijn. Uit onderzoek is echter gebleken dat zodra dat in Nederland ag, zoals in de Verenigde Staten of Zwitserland, de zorgkosten op jaarbasis et een half iljard euro zouden stijgen. Is de kans voor de faraceutische bedrijven niet zo langzaerhand verkeken, na tien jaar tevergeefs lobbyen? Nee hoor, zegt Schuuran. Zodra er een nieuw Europees Parleent is, betekent dat voor de lobbyisten nieuwe ensen, nieuwe kansen. Als je even in slaap valt, dan is het hops erdoor. Hoe achtig zorgverzekeraars en ons inisterie van VWS in Nederland ook lijken, in de Europese Unie is hun rol nog beperkt, vindt Schuuran. Nu er steeds eer druk kot o de kosten van de zorg in de hand te houden, en dat geldt overal in Europa, groeit de potentiële rol van sociale verzekeraars, het inisterie van VWS en van de koepel van zorgverzekeraars. Daarvoor oet je een groter vertegenwoordigend apparaat hebben in Brussel, dat in Nederland zaken afstet aar dat ook saenwerkt et andere landen. Het loont o er et en naens andere lidstaten al is het aar et anderhalve an en een paardenkop bovenop te gaan zitten, gaat Schuuran verder. Het nut van het lobbyen is volgens he in het verleden gebleken. Een voorbeeld van vruchtbaar lobbyen zijn de Europese patentregels. O te stiuleren dat de werking van bepaalde geneesiddelen ook bij kinderen wordt onderzocht, hebben fabrikanten gepleit voor patentverlenging van twee jaar. Was dat gebeurd, dan zou dat de Nederlandse zorg jaarlijks 250 iljoen euro extra hebben gekost. Dat voorstel hebben we et tien landen besproken als Nederland alleen stel je iers niks voor en we hebben gezaenlijk gesprekken gevoerd et EU-abtenaren en -parleentariërs. Bij één abtenaar kun je al een enor rendeent halen. Maar je oet er wel vanaf het begin bij zijn, weten wat er speelt, wie eree bezig is en volhouden. Uiteindelijk is het voorstel uitgekoen op een halfjaar patentverlenging. Weesgeneesiddelen Een van de actuele onderwerpen, naast de genoede transparantierichtlijn, is volgens Schuuran de speciale Europese wetgeving voor weesgeneesiddelen. Die oet ervoor zorgen dat er ook voor heel zeldzae ziekten edicijnen worden ontwikkeld. De toelating daarvan op de arkt wordt in een speciaal traject beoordeeld door de European Medicines Agency (EMA). De toelating kan versneld gebeuren en de iddelen kunnen voorwaardelijk worden gefinancierd in afwachting van kosteneffectiviteitstudies. De resultaten lijken goed: de afgelopen tien jaar zijn zestig weesgeneesiddelen toegelaten op de Europese arkt. Alleen gebeurde dat bij twintig iddelen op oneigenlijke basis. Dat waren heel dure iddelen et weinig toegevoegde waarde, o iddelen die voor veel eer indicaties worden gebruikt waardoor de opbrengsten voor fabrikanten gigantisch kunnen worden. Ook ging het o iddelen waarbij een reeds bestaand olecuul is ogetoverd tot een duur weesgeneesiddel, zoals een iddel voor de ziekte van Wilson, een zeldzae erfelijke koperstapelingsziekte. Schuuran: De werkzae stof van dat iddel is een soort zink, aar het is nu tienaal zo duur geworden! De Europese wetgeving aakt dit soort praktijken ogelijk, dus wij dringen er et eerdere organisaties en landen op aan dat die verandert. Niet per land regelen Gezaenlijk optrekken is nodig en heeft nut, constateert Ad Schuuran. Laatst waren hier, bij het CVZ, Zweden op bezoek die wilden weten hoe wij beoordelen of hulpiddelen al dan niet tot de verzekerde zorg oeten behoren. Zij willen een soortgelijke systeatiek gaan gebruiken. En verder zijn er tal van kwesties die je beter Europees kunt aanpakken, zoals de beoordeling van de veiligheid van hulpiddelen, waar op dit oent ook veel o te doen is naar aanleiding van de probleen et ondeugdelijke borstiplantaten en heupprotheses. Ook de beoordeling van de zogenoede advanced therapie, zoals iddelen die zijn gebaseerd op gentherapie of weefsels die behandeld worden en teruggeplaatst in het lichaa. Daar zitten veiligheidsrisico s aan. Dat oet je niet per land regelen, aar via Europese wetgeving. Zijn de geesten nu rijp voor één Europees volksgezondheidsbeleid? Nee, denkt Schuuran, er zijn daarvoor te veel verschillen tussen de stelsels en te veel politieke gevoeligheden. En zolang die Er lopen in Brussel wel 500 lobbyisten van faraceutische bedrijven rond stelsels er zijn, kunnen EU-aatregelen daaree op gespannen voet staan, aakt hij duidelijk. Bij de faracie en in toeneende ate bij hulpiddelen oet je uitkijken dat Brussel niet gaat doineren. En zo oet ook blijken welke gevolgen de Richtlijnen patiëntenrechten bij grensoverschrijdende zorg zal hebben. Het is niet ondenkbaar dat de Europese Coissie gaat ingrijpen wanneer Nederlandse zorgverzekeraars het grensoverschrijdend verkeer beleeren door alleen de facturen van gecontracteerde zorgverleners te vergoeden. Websites: en 6 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

5 CVZ als zorgverzekeraar Zorg in het buitenland Dokter over de grens Het CVZ is zorgverzekeraar van ensen die in Europa en een aantal landen daarbuiten wonen. Na een oeilijke start zijn dit jaar voor het eerst de achterstanden in de uitvoering weggewerkt. Tekst: Florentijn van Rootselaar Beeld: Jeroen Oerleans Die verzekering van de zogenoede verdragsgerechtigden lag al heel gevoelig, zegt Ingeborg Hensen, afdelingshoofd Verzekering burgers bij het CVZ. Als je dan niet goed presteert, leidt dat heleaal tot onvrede. De probleen et de uitvoering van de buitenlandtaak waren voor inister Schippers van Volksgezondheid reden voor een evaluatie. Daaruit blijkt dat het CVZ een flinke slag heeft geaakt. Dat is gebeurd onder leiding van Bert Loohuis, sinds 2011 anager van de Taskforce buitenland bij het CVZ. Bij zijn aantreden was het CVZ bezig et de eindafrekeningen van 2006 en In 2011 was de achterstand al inder: in dat jaar werden de eindafrekeningen 2011 voor 2008 en 2009 verstuurd. Loohuis: Dit jaar voldoen we aan de wettelijke terijn als voor 1 oktober de voorlopige eindafrekeningen voor de deur uit zijn. Ook uit andere cijfers blijkt een grote verbetering: de Taskforce begon et een werkvoorraad van een kleine stukken die verwerkt oesten worden, op 1 ei 2012 was die teruggebracht tot iets eer dan Goed de buitenlandtaak uitvoeren, was voor het CVZ ook heel lastig odat het niet altijd over de juiste gegevens van burgers beschikte. Partijen waar het CVZ van afhankelijk was, zoals het UWV, de Belastingdienst en de pensioenfondsen, leverden niet altijd de juiste inforatie, ook kwaen gegevens regelatig te laat. Loohuis: We hadden daardoor ensen in de boeken staan als verdragsgerechtigd terwijl ze dat niet waren. Of we kregen inforatie dat de bijdrage nog niet ingehouden zou zijn. Als we dan contact opnaen et zo ieand dan bleek die te beschikken over papieren waaruit bleek dat al wel was betaald. We hebben een flinke slag geaakt Nieuw elan Wat te doen? De uitvoering oest worden verbeterd: eindafrekeningen oesten op tijd koen, ensen die niet verdragsgerechtigd zijn oesten niet worden lastiggevallen. Dat bleek goed te lukken dankzij de Taskforce: het percentage van ensen dat bezwaar aakt, is gedaald van elf procent in 2010 naar inder dan vier procent in Hensen: Dat is ede gelukt door prioriteiten te stellen. We stelden de vraag: wat levert zoveel ogelijk effect op? Toen we erin slaagden o daardoor achterstanden weg te werken, zag je dat de werkneers van het CVZ ook eer energie kregen. Er was een nieuw elan, ze hadden het idee dat ze niet eer voor een onogelijk opgave stonden, aar dat het door hun inspanningen ook echt beter ging. Wonen in een verdragsland Het CVZ zorgt ervoor dat Nederlanders die in een zogenoed verdragsland wonen een zorgverzekering hebben. Deze buitenlandtaak houdt in dat het CVZ verantwoordelijk is voor de uitvoering van de verzekering, onder eer door een bijdrage voor die verzekering te heffen. Een groep Nederlanders in het buitenland is het niet eens et de regeling, die een gevolg is van de invoering van de Zorgverzekeringswet in De oude situatie, waarbij zij vanuit Nederland particulier waren verzekerd, vinden ze gunstiger odat ze daaree ook toegang hebben tot zorg(verleners) die niet in het basispakket zitten van het land waarin ze wonen. De verdragsregeling houdt iers in dat Nederlanders die in het buitenland wonen recht hebben op de verzekerde zorg van het land waarin ze wonen. Na een juridische strijd die zes jaar heeft geduurd, oordeelde de Centrale Raad van Beroep vorig jaar dat Nederland (het CVZ) een bijdrage ag heffen voor de verplichte preieafdracht. Verdragsgerechtigde landen zijn alle EU-landen plus Lichtenstein, Noorwegen, IJsland en Zwitserland, en verder enkele landen buiten de EU: Australië (alleen bij verblijf korter dan één jaar), Bosnië- Herzegovina, Kaap-Verdië, Kroatië, Macedonië, Marokko, Montenegro, Servië, Tunesië, Turkije. Loohuis: Belangrijk is ook de saenwerking tussen de verschillende betrokkenen bij het CVZ. Vroeger waren de werkzaaheden te versnipperd. Als je bijvoorbeeld een verdragsgerechtigde niet op tijd de eindafrekening stuurde, was het niet eteen duidelijk dat ieand bij een andere afdeling weer kwa te zitten et vragen van die burger. Door CVZ ers saen te brengen in de Taskforce zagen ze wel het totaalplaatje en raakten ze betrokken bij het geheel, waardoor ze hun eigen taken beter gingen uitvoeren. Eenvoudiger regels Wat oet er nog gebeuren? Loohuis: Als we zo doorgaan, lukt het wel o orde op zaken te stellen. Wat nog beter kan, zijn de afspraken et onze ketenpartners, zoals de Belastingdienst, de SVB, de pensioenfondsen en het UWV. We oeten ervan op aan kunnen dat we altijd tijdig inforatie juiste inforatie en krijgen over burgers. Wat ook tot een verbetering zal leiden is eenvoudiger wet- en regelgeving. Nu oeten we de verdragsbijdrage ook nog vaststellen op basis van onder eer het niet in Nederland belaste inkoen. Die gegevens koen sos laat of zijn onjuist, zodat we zelf oeten onderzoeken wat de juiste cijfers zijn. Dat leidt tot veel gedoe, waardoor we de definitieve eindafrekening laat versturen, wat burgers weer vervelend vinden. Zou daar niet een beter alternatief voor zijn? Dan kunnen we ook de acceptatie van deze regeling vergroten. Maar het allerbelangrijkste, vindt Loohuis, is o de verbeteringen te borgen. De geaakte afspraken et de ketenpartners oeten duidelijk worden vastgelegd. En binnen het CVZ oeten we ervoor zorgen de nieuwe werkwijze voort te zetten. Een belangrijke Europese doelstelling is dat burgers akkelijker toegang krijgen tot gezondheidszorg in andere EU-landen. Dit wordt onder andere bevorderd door de invoering van de Europese verzekeringskaart (EHIC) en door de Europese Richtlijn patiënten bij grensoverschrijdende gezondheidszorg. Deze richtlijn oet uiterlijk in oktober 2013 zijn verankerd in de nationale wetgeving van de lidstaten. Tekst: Annette van der Elst Verandert de richtlijn veel voor Nederlanders? Dat is toch niet zo geakkelijk te doorgronden, ondertussen buigen vele juristen zich over de richtlijn, zegt CVZadviseur René van der Wissel. In ons stelsel bestaat standaard al recht op zorg in het buitenland (de werelddekking). Voorafgaande toesteing van de zorgverzekeraar is geen vereiste. De eventuele beperking is dat die zorg wordt vergoed naar Nederlandse noren. Daarnaast is binnen de EU het recht op zorg in een andere lidstaat geregeld in een verordening waar iedere verzekerde zich op kan beroepen. In dat geval is wel voorafgaande toesteing van de zorgverzekeraar nodig. Het is et nae de onderlinge verhouding tussen de verordening en de richtlijn die vragen oproept. Een verzekeraar oet naelijk eerst vaststellen welke regeling het eest gunstig is voor de verzekerde. Van der Wissel wijst er ook op dat de richtlijn op gespannen voet staat et enkele uitgangspunten in het Nederlands zorgstelsel. Zorgverzekeraars worden geacht zorgaanbod en zorgkosten te beïnvloeden door iddel van contractering et zorgaanbieders: verzekerden et een naturapolis krijgen alleen zorg van een gecontracteerde zorgverlener volledig vergoed. Contactpunten Iedere lidstaat oet in 2013 een nationaal contactpunt voor grensoverschrijdende gezondheidszorg hebben, waar burgers uit andere EU-landen inforatie kunnen krijgen over de zorg in dat land. Waar dat contactpunt kot, is nog niet bekend. In de richtlijn staat verder dat lidstaten eer oeten saenwerken op een aantal punten, zoals de uitwisseling van inforatie tussen de nationale contactpunten, erkenning van verstrekte recepten, e-health en saenwerking in de beoordeling van gezondheidstechnologie. 8 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

6 Kort Kwaliteitsinstituut in oprichting Het toekostige kwaliteitsinstituut ag niet te veel voorschrijven, dan haakt het veld af. En sluit aan bij de praktijk. Dat waren enkele belangrijke operkingen tijdens een conferentie over het kwaliteitsinstituut, die op 27 juni bij het CVZ werd gehouden. Wat verwachten organisaties in de zorg van elkaar op het punt van sturing, coördinatie en norering van de kwaliteit en de transparantie van de zorg? Dit thea stond centraal tijdens de conferentie over de totstandkoing van het nieuwe kwaliteitsinstituut, dat in 2013 saen et het CVZ een nieuwe organisatie gaat voren. Een belangrijke vraag daarbij is hoe het toekostige kwaliteitsinstituut oet balanceren tussen aan de ene kant regie neen en aan de andere kant de verbetering van de kwaliteit en transparantie overlaten aan het werkveld? De deelneers waren daarover duidelijk. Laat de regie bij het veld. Het toekostige kwaliteitsinstituut oet wel zorgen voor een balans tussen onderwerpen die voor veel partijen van belang zijn en kleinere onderwerpen. Heb daarbij ook aandacht voor onderwerpen die voor de caresector van belang zijn, was een veelgehoorde operking. Verder wordt verwacht dat het toekostige kwaliteitsinstituut stiuleert en ondersteunt, zoals bij grote ultidisciplinaire trajecten. Onder de rui twintig aanwezigen waren vertegenwoordigers van organisaties van artsen en andere zorgverleners, patiënten en verzekeraars. Van het CVZ waren er onder anderen bestuurslid Bert Boer, Diana Delnoij en Arnold van Halteren, de twee inhoudelijk prograaanagers van het kwaliteitsinstituut. De aanwezigen waardeerden de bijeenkost en riepen op tot een spoedig vervolg. De sfeer was open en constructief, en er was voldoende gelegenheid voor dialoog, aldus de deelneers. Op 2 oktober 2012 organiseert het CVZ/kwaliteitsinstituut in oprichting weer een syposiu. Doel daarvan is betrokken partijen uit de zorg inforeren over de stand van zaken rond de opbouw van het toekostige kwaliteitsinstituut. Annette van der Elst Contouren toetsingskader op papier De ontwikkeling van een toetsingskader is een van de belangrijke opdrachten van het kwaliteitsinstituut. Dit toetsingskader aakt duidelijk waaraan richtlijnen, zorgstandaarden en zorgodules oeten voldoen, et als doel: verbetering van de zorg. We kwaen van ver, aar we zijn al een heel eind, zegt professor Reinout van Schilfgaarde, leider van het projecttea bij het CVZ dat zich bezighoudt et de ontwikkeling van het toetsingskader. Dit toetsingskader ovat eigenlijk twee soorten kwaliteitsinstruenten, legt hij uit. De eerste soort betreft de professionele standaarden, de verzaelnaa voor richtlijnen, zorgstandaarden en zorgodules die artsen en andere professionals ondersteunen bij de beslissingen die ze oeten neen wanneer ze zorg verlenen, en die ook voor de patiënten toegankelijk oeten zijn. Het toetsingskader is daarbij een soort algeeen odel voor alle professionele standaarden. De tweede soort betreft de eetinstruenten, die de kwaliteit van de verleende zorg eten. Het toetsingskader geeft de ethode o te beoordelen of deze beide instruenten van goede kwaliteit zijn. Het is de bedoeling dat alle professionele standaarden en eetinstruenten worden getoetst op basis van het toetsingskader en na goedkeuring in een openbaar register koen. Het kwaliteitsinstituut gaat dit register bijhouden. Van Schilfgaarde: Zo n register oet goed in elkaar zitten. Er zijn naelijk wel honderden richtlijnen, wat een goede ordening noodzakelijk aakt. Contouren De contouren voor het ontwerp van het toetsingskader worden in juli aan organisaties van artsen en andere professionals in de zorg voorgelegd. Van Schilfgaarde vindt het belangrijk o hen bij het proces te betrekken. Veel organisaties werken iers al geruie tijd aan de ontwikkeling van richtlijnen, zorgstandaarden en zorgodules. Op basis van de reacties van de verschillende betrokken partijen gaat de projectgroep verder aan het ontwerp schaven. Prof. dr. Reinout van Schilfgaarde (65) was vanaf 1986 hoogleraar Heelkunde en hoofd van de Afdeling Chirurgie in het Universitair Medisch Centru Groningen. Hij is voorzitter van het Coördinatieplatfor Zorgstandaarden (CPZ). Vergelijking zorg en gezondheid Europese landen Gezondheid Nederlanders blijft achter Nederland geeft veel geld uit aan gezondheidszorg, aar we zijn hier inder gezond dan in vergelijkbare Europese landen. Wat te doen? Van Zweden kunnen we leren o eer in te zetten op preventie, vindt SCP-onderzoeker Jedid-Jah Jonker. Tekst: Florentijn van Rootselaar Beeld: Ron Zwageaker We blijven in Nederland achter wat betreft gezondheid, zegt Jedid-Jah Jonker, econoetrist en wetenschappelijk edewerker van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Opvallend is vooral dat we relatief weinig jaren doorbrengen in goede gezondheid. De inwoners van Europese landen als Denearken en Zweden aar ook in Frankrijk blijven langer gezond. Jonker kot tot deze conclusies in Countries copared on public perforance, een studie die hij et zijn collega s deed naar de prestaties van de publieke sector in 28 landen. De gezondheid ag hier inder zijn, toch geven we van alle Europese landen relatief het eeste geld uit aan gezondheidszorg: twaalf procent van ons bruto nationaal product gaat naar de zorg, terwijl dat bij een land als Zweden tien procent is. Met ongeveer gelijke iddelen presteren we wat gezondheid betreft slechter dan de Scandinavische landen. Volgens Jonker zou je ogen verwachten dat onze gezondheid gelijk is aan die in Scandinavië. De publieke sector is er even groot, het inkoen is ongeveer gelijk aan dat in Nederland, het onderwijs en de veiligheid zijn vergelijkbaar. Al deze factoren worden beschouwd als een indicator voor gezondheid: hoe hoger het genoten onderwijs bijvoorbeeld, hoe gezonder de bevolking. Wat nu opvalt is dat die factoren in Nederland gelijk zijn aan die in Scandinavië, aar dat de gezondheid hier relatief inder is. Europa en preventie Is de zorg dan inder in Nederland? Dat kun je niet concluderen: uit veel studies is gebleken dat het zorgsystee goed functioneert. Het werkt efficiënt, de productie is op peil. Je ziet dat ook terug in ons vertrouwen in de gezondheidszorg: in Nederland heeft 70 procent van de bevolking een groot vertrouwen in de gezondheidszorg; de Belgen scoren het hoogst et 91 procent en de Ieren het laagst et 31 procent. Hoewel dat voor Nederland heel ooie uitkosten zijn, gaat het uiteindelijk wel o een goede gezondheid. Maar hoe verklaart u dan dat de gezondheid hier inder is? Dat kan het gevolg zijn van leefstijl. In vergelijking et de Scandinavische landen roken we veel eer. Je ziet verder dat bij ons het aantal 65-plussers et obesitas in Nederland het snelst groeit. Met een toenae van 3,8 procent per jaar groeit die groep zelfs sneller dan in de Verenigde Meer dan de helft van de Europeanen tussen de 65 en 74 jaar heeft last van chronische ziekten of andere gezondheidsprobleen. Dat blijkt uit onderzoek dat Eurostat, het statistische bureau van de EU, uitvoerde ter gelegenheid van het Europees Jaar voor actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties (zie het artikel op pagina 18 in dit nuer). Veel aandoeningen waar ouderen aan lijden zoals hart- en vaatziekten diabetes type II zijn echter te voorkoen. Overgewicht wordt in het onderzoek aangeduid als een belangrijke oorzaak van dergelijke ziekten. Ook roken leidt tot veel gezondheidsprobleen. Tegenover deze probleen plaatst Eurostat verschillende anieren o de gezondheid te verbeteren. Een belangrijke is bewegen en sport. In veel EU-landen blijkt dat ensen tussen de 55 en 64 jaar relatief veel bewegen. Maar deze fysieke inspanningen neen duidelijk af vanaf het oent dat ze 65 worden. 10 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

7 Fransen leven langer gezond. Onderzoeker Jonker: Frankrijk heeft een echte eetcultuur. Staten, waar veel overgewicht en obesitas Maar helaas is ilieu een oeilijk te voorkot. Dat is een reden tot zorg: beïnvloeden factor gebleken. extree overgewicht kan tot allerlei ernstige aandoeningen leiden, zoals Wat zouden we dan wel kunnen doen? kanker en ook hart- en vaatziekten. Vooral preventie is belangrijk. Daar zou je een grote gezondheidswinst ee kunnen Speelt het ilieu ook een rol? Nederland behalen, zo blijkt in de Scandinavische landen, waar preventie vrij goed is georgani- is toch een sterk verstedelijkt land waar de luchtkwaliteit vaak inder goed is seerd. Het is ook interessant o naar een dan in andere Europese landen, zo voorbeeld buiten Europa te kijken: Japan en schrijft u ook in het SCP-onderzoek. Korea doen het ook heel goed wat betreft Ja, we doen het in Nederland vooral op het gezondheid. Een belangrijke verklaring gebied van ilieu slecht, zo blijkt ook uit daarvoor is dat ze daar een echte eetcultuur hebben, net als in Frankrijk. Goed ons onderzoek. Zo hebben ensen et asta veel last van de relatieve slechte eten, een goede kwaliteit van de aaltijd is luchtkwaliteit in Nederland. Het kan de daar belangrijker; in Nederland grijpen we aandoening verergeren of zelfs uitlokken. toch te snel naar de goedkope en niet altijd gezonde dingen. Overgewicht is in die landen et afstand het laagst. En ook de levensverwachting is daar heel hoog. Leven de inwoners van die landen nu sowieso al gezonder, of wordt er eer gedaan aan preventie? Het is een cobinatie. Grosso odo leeft en er al gezonder dan in Nederland. Des te eer reden o preventie een grotere rol te geven. Toch zie je nu dat er weer inder aan preventie wordt gedaan in Nederland. De stoppen-et-rokenregeling is bijvoorbeeld uit het verzekerde pakket gehaald. Dat is niet zo verstandig, dus? Gezien de uitkosten van ons onderzoek is dat inderdaad niet heel verstandig. Maar het kan ook zijn dat preventie in Nederland niet zo effectief is. Maar zelfs dan zou het beter zijn o de preventie niet te beëindigen aar o te onderzoeken waaro die weinig effect heeft. Een ander onderwerp: de AWBZ. Vaak wordt gezegd dat we aan AWBZ-zorg in Nederland veel geld uitgeven in vergelijking et andere Europese landen. Klopt dat wel? Als je ziet wat er bij ons onder de AWBZ valt, is dat in vergelijking et vrijwel alle andere landen relatief rui. En daar hangt ook een prijskaartje aan. Uitzonderlijk is bijvoorbeeld in Nederland de ate waarin gehandicaptenzorg wordt vergoed. Daarnaast zie je dat de ouderenzorg ook ruier is dan in andere landen. Vooral aan intraurale zorg voor die groep geven we eer uit: in Nederland krijg je kost en inwoning, terwijl je de kosten daarvoor in het buitenland vaak zelf oet betalen. Dat is historisch zo gegroeid: we hebben in Nederland de traditie van verzorgingshuizen, een fenoeen dat andere landen eigenlijk niet kennen. Ook Nederland is dat aan het afbouwen, wat hier nog overblijft, zijn de verpleeghuizen, aar de groep die daar heengaat, is niet te vergelijken et de bewoners van de verpleeghuizen van tien tot twintig jaar geleden; de zorgzwaarte is er veel groter dan toen. Het is wel een richting waar we naartoe gaan: het scheiden van wonen en zorg et de eis dat ensen zelf een huurbijdrage oeten betalen. Maar ondanks die nieuwe koers geven wij In Nederland grijpen we toch te snel naar de goedkope en niet altijd gezonde dingen nog steeds veel geld uit aan intraurale zorg. Het enige land waar we ons enigszins ee kunnen vergelijken is Zweden. Maar je oet die hoge kosten niet alleen als problee beschouwen. Je kunt ook zeggen: ouderen in andere landen zijn slechter af. Wie geeft dan die zorg in andere landen? Nederland heeft een individueel systee, net als de Scandinavische landen. Alleen van de partner wordt verwacht dat die zorg levert; kinderen die niet thuis wonen, hoeven niets te doen. In andere landen, zeker de editerrane, ontbreekt elke voorziening en wordt veel gevraagd van de failie. Zelfs kinderen die een paar honderd kiloeters van hun ouders wonen, oeten daar bijspringen in de zorg dat is althans het verhaal dat we in Nederland horen. Maar hier valt wel een belangrijke kanttekening bij te plaatsen. We hebben hier in Nederland vaak een verkeerd beeld van die landen: er zouden hechte failies leven, de zorg zou er worden verleend door partners, kinderen of zelfs andere failieleden. De failiebanden zijn in die landen echter ook veel losser geworden, zo blijkt uit onderzoek dat we eerder deden. Dat heeft ook tot gevolg dat die failieleden niet eer zorgen voor hun naasten aar dat er voor de zorg betaald wordt. Dat geld gaat dan ook nog eens niet naar reguliere verplegers aar naar illegalen, naar ensen zonder rechtspositie die voor weinig geld hun werk doen. Dat zie je niet terug in de statistieken. Officiële statistieken eten niet alles. Dat betekent ook dat we ons niet zoaar oeten spiegelen aan de editerrane landen, waar zoveel antelzorg verleend zou worden? We oeten ons ook o andere redenen niet aan ze spiegelen. Die landen kunnen ook voor inder geld zorg leveren odat die daar van een heel ander, lager niveau is. Griekenland wordt nu bijvoorbeeld gedevalueerd van ontwikkeld land naar ontwikkelingsland. De situatie in Spanje en Italië is nog iets inder draatisch, aar ook daar zie je de crisis toeslaan. De publieke systeen in die landen functioneren niet goed, daar oet je je dus ook niet aan spiegelen. Ik denk dat je dan toch eer oet vergelijken et de continentale landen aan de ene kant en de Scandinavische landen aan de andere kant. En dan zie je in een keer dat het wat kosten betreft wel weer eevalt et Nederland... Ja, dat wel, aar nog steeds scoren we hoog hoor. En dan worden die kosten hier ook nog eens voor een groot deel betaald door het collectief. Onze eigen bijdrage aan de zorg is heel laag: saen et Frankrijk dragen we zelfs het inst bij aan zorg. In Nederland betalen we vijf procent zelf, in Zwitserland gaat het o tientallen procenten. Het voordeel is dat de toegankelijkheid van de zorg daardoor niet in gevaar kot: slechts zes procent van de Nederlanders et een laag inkoen heeft het gevoel dat ze vanwege geldgebrek niet de juiste zorg kunnen krijgen dat is in vergelijking et andere Europese landen een heel goede score. Een nadeel van onze geringe eigen bijdrage is dat we de kosten voor de zorg collectief oeten opbrengen. En dat zijn heel hoge kosten. Net als in de rest van Europa lopen die kosten sneller op dan de econoie groeit. Die kosten worden straks onbetaalbaar. Zijn die kosten niet noodzakelijk? Moeten we niet besparen op andere posten? Zo eenvoudig is het niet. Soige ensen denken dat je er bent et een bezuiniging op cultuur, of et het terugbrengen van ontwikkelingssaenwerking. Maar de uitgaven daarvoor staan in geen verhouding tot de kosten van de zorg. Het is ook belangrijk o te beseffen dat hoge kosten voor de zorg hier niet hebben geleid tot een goede gezondheid. Sowieso is er geen sterke relatie tussen uitgaven voor de zorg en gezondheid, dat geldt voor heel Europa. Andere factoren spelen iers een grote rol en dan ko ik weer et preventie. Daar zouden we nog een grote gezondheidwinst ee kunnen bereiken. Levensverwachting in Europa De geiddelde gezonde levensverwachting voor vrouwen in de EU is 62,6 jaar, voor annen 61,7. De variatie tussen de 27 EU-landen loopt aanzienlijk uiteen: van 52 tot rui 71 jaar. Nederland staat et 60,2 gezonde levensjaren voor vrouwen en 61,1 voor annen in de iddenoot. Vrouwen in Frankrijk (63,5), België (62,6), Italië (67,3) en Zweden (71) leven langer gezond. Maltese vrouwen hebben et 71,6 jaar de hoogste gezonde levensverwachting, vrouwen in Slowakije de laagste: 52,1 jaar. Mannen in Zweden hebben de hoogste gezonde levensverwachting: 71,7 jaar. Ook Franse (61,9), Belgische (64) en Italiaanse (67,3) annen zijn langer gezond. In Slowakije is de levensverwachting voor annen het laagst, naelijk 52,3 jaar. De totale levensverwachting van Nederlandse annen is 78,5 jaar. Alleen Zweden (79,3) Italië (79,1) en Cyprus (78,7) scoren hoger. Litouwen en Letland scoren et 68 jaar het laagst. De levensverwachting voor Nederlandse vrouwen is et 82,8 jaar in 2009 lager dan het geiddelde in de oude Europese landen. Vrouwen in Frankrijk, Italië en Spanje leven ongeveer twee jaar langer. Operkelijk is dat de Duitse gezonde levensverwachting relatief laag is, het aantal gezonde jaren is voor annen 57,9 en voor vrouwen 58,6 voor annen. De totale levensverwachting is 77,3 en voor vrouwen 82,6 jaar. Nederland heeft in heel Europa de hoogste uitgaven aan zorg, geeten naar het aandeel van het bruto nationaal product (bnp), naelijk 12 procent. Frankrijk 11,8; Duitsland 11,6; België 10,9; Zweden 10 procent. 12 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

8 De andere blik Een waan kan inhoudelijk juist zijn Tekst: Annette van der Elst Beeld: Ron Zwageaker Wat is waanzin? Waanzin is heleaal niet wat wij denken dat het is, zegt de Britse psychiater Darian Leader. Hij is even in Asterda, ter gelegenheid van het verschijnen van de vertaling van zijn nieuwste boek Wat is Waanzin?. Hij wil, vanwege zijn patiënten, niet eer dan een paar dagen blijven. Maar ze kunnen e wel altijd bellen, of een ss sturen. Mensen kunnen waanzinnig zijn, en toch een heel noraal leven leiden. We associëren psychose vaak et geweldsuitbarstingen, et ensen die et schui op de ond, schreeuwend, krankzinnige dingen doen en zeggen. Dat zien we in fils en op televisie. Of we denken aan de ensen die we op straat zien, et hun strae loop, starre blik en kwijlende ond syptoen overigens niet van hun waanzin, aar van de edicatie die ze krijgen. De eeste ensen et een waan herkennen we echter niet eteen. Ze werken gewoon, zijn getrouwd en hebben kinderen. Ze kunnen waanideeën hebben, die ze keurig stilhouden. Die stille waanzin kan dan ineens uitbreken en in een actieve psychose oslaan. De huidige diagnostiek ziet dit over het hoofd. Er koen steeds eer, louter op uiterlijke syptoen gebaseerde, nieuwe diagnostische categorieën. Maar de onderliggende structuren blijven buiten beschouwing. Twee ensen kunnen hetzelfde gedrag vertonen, bijvoorbeeld een verlaende verlegenheid in sociale situaties. Beiden krijgen het etiket sociale fobie, aar als je et ze in gesprek gaat, dan blijkt dat deze syptoen bij de een verband houdt et hoe hij door anderen wil worden gezien, en bij de ander saenhangt et een waangedachte, bijvoorbeeld dat anderen he doorhebben. Of nee de opvatting dat George Bush ten strijde trok in Irak o de oliebelangen van zijn failie veilig te stellen. Dat kan een interessante, isschien zelfs wel juiste, politieke analyse zijn, aar ook een waanidee. Een waan kan dus inhoudelijk juist zijn, en toch een waan. Het gaat ero wat de plaats is van dit soort gedachten, hoe ieand zich tot dit soort syptoen verhoudt. Ieder van ons wordt geconfronteerd et probleen die we op onze eigen unieke anier aanpakken. Wat het etiket geestesziek heeft gekregen, zou wel eens een poging kunnen zijn o op deze oeilijkheden te reageren. Ik relativeer waanzin niet. Psychose bestaat en ensen kunnen eraan lijden. Dat, aakt ze echter nog niet geestesziek. Geestelijke gezondheid bestaat niet, niet zoals dat in de hedendaagse doinante psychiatrie is gedefinieerd. Opvallend is dat we in deze tijd de ond vol hebben van diversiteit en respect voor verschillen, aar dat we intussen eer dan ooit gedwongen worden unifor te denken en ons te gedragen. Dat heeft tot gevolg dat in de geestelijke gezondheidszorg behandeling bijna is gaan lijken op het fixen van ensen o weer te functioneren. Cognitieve therapieën bijvoorbeeld hebben als uitgangspunt onjuiste gedachten o te buigen. Maar psychotische patiënten zijn voortdurend bezig dingen te benoeen, te scheppen, te construeren, te verzinnen. Stel je dat ter discussie of probeer je dat uit te bannen, dan beroof je patiënten van iets wat voor hen juist van levensbelang is. Het inzicht dat waanzin niet gedefinieerd is door de syptoen, aar door de onderliggende psychische structuur heeft grote gevolgen voor de hulp aan ensen bij wie de waanzin tot uitbarsting is gekoen. Als we weten waardoor ieand stabiel blijft en de vernietigende, pijnlijke verschijnselen van een uitgebroken psychose kan verijden, dan geeft dat handvatten voor de behandeling van ensen bij wie de waanzin wel actief is geworden. Er is niet een standaardbehandeling. Je oet er als behandelaar achterkoen welke plaats syptoen inneen in de wereld van de patiënt. We oeten het innerlijk leven en de overtuigingen van patiënten, serieus neen en he of haar niet onze visie opleggen. Daarvoor oet je et je patiënt de dialoog aangaan. En wat ook belangrijk is: je gaat een band et je patiënt aan. Toen ik begon als psychiater zeiden ijn opleiders een psychotische patiënt heb je voor je leven. En in geval van een crisis oet je bereikbaar zijn. Patiënten kunnen e dan ook altijd bellen, of ss en. Dat is heel belangrijk, je bent ieand waarop ze zich kunnen richten. Daardoor kunnen ze beginnen et schrijven of creëren, et het construeren van hun verhaal, hun geschiedenis, hun persoon. De therapeut is daarvan de getuige, niet o de waarheid te beoordelen, aar als een waarborg ervoor. Darian Leader staat in Engeland bekend o zijn verogen oeilijke psychiatrische onderwerpen toegankelijk te aken voor een breed publiek. Hij publiceerde onder andere Freud s Footnotes (2000). De bestseller Why do Woan Write More Letters Than They Post? (1997); Proises Lovers Make When it Gets Late (1999); Stealing the Mona Lisa (2002) en Why Do People Get Ill? (2007). Vertaald in het Nederlands verschenen van he Het nieuwe Zwart. Rouw, elancholie en depressie (2011) en recent Wat is Waanzin?, beide bij De Bezige Bij. CVZ agazine juli

9 Europeese saenwerking beoordeling edicijnen Geneesiddelen eerder beschikbaar Bij de beoordeling van geneesiddelen werken Europese landen steeds eer saen. Het CVZ speelt een belangrijke rol in de gezaenlijke ontwikkeling van een nieuw beoordelingsodel. Dubbel werk doen behoort straks tot het verleden. beter is dan de bestaande iddelen bij de behandeling van een bepaalde aandoening. Bij het CVZ zetten we dit dossier o in een rapport op grond waarvan de CFH het desbetreffende geneesiddel gaat bespreken en beoordelen. De andere landen doen iets soortgelijks op basis van dezelfde gegevens. Dat is niet efficiënt. In de projectgroep kijken we hoe we dat eerste deel gezaenlijk kunnen doen, zodat daar één studie uitrolt. Die studie kunnen de afzonderlijke landen vervolgens gebruiken, volgens hun eigen systeatiek, o te beslissen of het nieuwe iddel in het basispakket kan of niet. Zo voorkoen we dat landen dubbel werk doen. Iedereen heeft hier belang bij, stelt Wi Goettsch. Bepaalde onderdelen dubbel doen is verspilling van tijd, ensen en geld. Het is korto niet efficiënt. Er ontstaat ook vertraging. Als we dit onderdeel saen oppakken, kan de beoordeling sneller verlopen en kan een iddel eerder beschikbaar koen, its het een duidelijke eerwaarde heeft. Dat kot patiënten ten goede. Uitkosten zijn bovendien consistenter. Toerbeurt De afgelopen jaren is een odel ontwikkeld o data te verzaelen, waaree de effectiviteit van geneesiddelen kan worden beoordeeld. Twintig landen hebben hieraan eegedaan. En wat bleek? Goettsch: Het is geen goed odel. Het vergde te veel coördinatie o snel de gegevens van de fabrikant te beoordelen. van nieuwe geneesiddelen. Ze kijken bijvoorbeeld naar klinische uitkosten, overleving, patiënten et hartfalen of tuoren, of kwaliteit van leven. Goettsch signaleert twee categorieën. Zo is er een Angelsaksische stroing waarin de kosten per Qaly een centraal punt van beoordeling is. Qaly is een aat o kwaliteit van leven uit te drukken en staat voor quality adjusted life year. Als door een edische interventie of geneesiddel de levensverwachting wordt verlengd et één jaar in goede gezondheid dan is de uitkost één Qaly. Landen als Duitsland, Frankrijk en ook Spanje en Italië hebben daarentegen veel eer oeite o kwaliteit van leven te relateren aan kosten. Het is uiteindelijk wel de bedoeling o tot Tekst: Corina de Feijter Beeld: Michael Ae (HH) Elk land heeft zijn eigen systeatiek o te beoordelen of een edicijn al dan niet wordt opgenoen in het collectief verzekerde pakket. Deze beslissing is de verantwoordelijkheid van ieder land afzonderlijk. We hadden al geregeld contact over de uitkosten van de beoordelingen, zegt Wi Goettsch, plaatsvervangend secretaris van de Coissie Faraceutische Hulp (CFH) van het CVZ. Deze coissie, die verder bestaat uit een twintigtal externe leden, adviseert over vergoeding van nieuwe geneesiddelen vanuit het basispakket. De laatste tijd gaan de internationale, en vooral de Europese, contacten echter een stap verder, vertelt Goettsch. Alle landen zijn et dezelfde beoordelingen van dezelfde geneesiddelen bezig. En ze worstelen et dezelfde ethodologische probleen. Europese saenwerking is daaro van groot belang. Ook vinden we het belangrijk o kennis en ervaringen in Europees verband te delen. Het CVZ neet daaro deel aan het Europese netwerk voor Health Technology Assessent, EUnetHTA. Dit netwerk bestaat uit verschillende projectgroepen die tot doel hebben kennis te delen en ethoden te ontwikkelen voor het evalueren en beoordelen van edische interventies en geneesiddelen. Health Technology Assessent (HTA) is iniddels een ingeburgerd begrip: HTA kijkt niet alleen naar de edische gevolgen van een behandeling of geneesiddel, aar houdt ook rekening et econoische, ethische, juridische of aatschappelijke gevolgen. Vaak speelt ook de doelatigheid van zo n edische interventie een belangrijke rol in een dergelijke beoordeling. Dubbel werk voorkoen Bij een van de projecten van EUnetHTA speelt het CVZ een belangrijke leidende rol: de projectgroep die zich bezighoudt et de zogenoede relatieve effectiviteit van geneesiddelen. Daarbij wordt gekeken naar de eerwaarde van een geneesiddel ten opzichte van de standaardbehandeling en niet ten opzichte van een placebo. Het doel van dit project is o gezaenlijk ethoden en hulpiddelen te ontwikkelen waaree de relatieve effectiviteit van geneesiddelen kan worden beoordeeld. Het project, geleid door Wi Goettsch, is gestart in 2010; het eerste deel loopt tot het einde van dit jaar, het tweede deel eindigt in 2015, dan oet er een structureel netwerk zijn opgebouwd. Voor dit project krijgt de EUnetHTA subsidie van de Europese Coissie. Waar gaat het o bij dit project? Goettsch: Bij het beoordelen van de effectiviteit van een geneesiddel aken alle 27 landen van de Europese Unie gebruik van hetzelfde dossier dat de fabrikant heeft aangeleverd. Dit dossier bevat inforatie over het effect en de veiligheid van het te beoordelen iddel en waaro het net zo goed of Verspilling van tijd, ensen en van geld. Korto, het is niet efficiënt Daaro hebben we gekozen voor een nieuw odel. In proefprojecten, oftewel pilots, wordt nu bekeken of dit odel wel voldoet. Per toerbeurt gaan steeds twee landen de gegevens van een geneesiddel beoordelen en daarover een rapport schrijven. De deelneers van andere landen schrijven vervolgens een kritiek op het rapport. In totaal gaat het o tien proefprojecten. Ook gaan we dit onderdeel eer afsteen et de faraceutische industrie. In Europees verband gaan we beter et hen overleggen, vervolgt Goettsch. Ook dat levert tijdsbesparing op, waardoor het nieuwe geneesiddel ogelijk eerder beschikbaar kan koen voor patiënten. Angelsaksisch of continentaal Met het stijgen van de uitgaven aan zorg is ook de aandacht voor kosteneffectiviteit toegenoen. Bij kosteneffectiviteit worden de effecten van een behandeling of geneesiddel afgezet tegen de kosten. In Nederland gebeurt dat al. Voorlopig wordt kosteneffectiviteit nog niet in de Europese pilots eegenoen. Lastig is volgens Goettsch dat de Europese landen elk hun eigen uitkosten gebruiken voor het beoordelen van de effectiviteit gezaenlijke richtlijnen te koen voor het beoordelen van nieuwe geneesiddelen, benadrukt Goettsch. Dat is een groeiproces. We kijken bijvoorbeeld ook naar ziektelast en dat zie je ook steeds eer andere landen doen, aar het is nog geen geeengoed. Expertise Waaro koos het CVZ voor intensieve beoeienis et dit project van het netwerk? Wij hebben besloten dit project te gaan trekken, odat we internationale saenwerking belangrijk vinden. Ook beschikken wij over de juiste expertise en hebben we een goede naa opgebouwd. We worden als redelijk neutraal beschouwd als het gaat o het beoordelen van nieuwe geneesiddelen. De efficiencyslag levert een geeenschappelijke beoordeling van de effectiviteit op en dat hoeft de CFH dan niet eer zelf te doen. Onze edewerkers kunnen we ergens anders op inzetten. Daar kot bij dat we de opbrengsten van de pilots, de rapporten, al direct kunnen gebruiken voor ons beoordelingswerk. Deze projecten vergroten onze kennis en ervaring, waardoor de kwaliteit en efficiëntie van onze beoordelingen toeneen. 16 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

10 Europa vergrijst Dit Europees Jaar is een wake-up call Het zal velen in Nederland zijn ontgaan, aar 2012 is het Europees Jaar voor actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties. De Europese Unie wil et dit jaar het besef vergroten dat ouderen langer actief oeten (en kunnen) blijven in tijden van toeneende vergrijzing. Tekst: Noël Houben Beeld: Ron Zwageaker Europa vergrijst. Waar nu zestien procent van de Europese bevolking ouder is dan 65 jaar, zal dit in 2060 bijna dertig procent zijn. Bij ongewijzigd beleid betekent deze vergrijzing dat de Europese arbeidsarkt halverwege deze eeuw naar verwachting rui dertig iljoen ensen tekortkot. De lidstaten van de EU hebben daaro afgesproken dat in 2020 de arbeidsparticipatie tussen de 20 en 64 jaar 75 procent oet zijn. Die is nu nog 68,6 procent, en in de groep tussen 55 en 64 jaar werkt slechts 46 procent (in Nederland 54 procent). Meer ouderen oeten aan het werk, een van de anieren daarvoor is verhoging van de pensioenleeftijd: die ligt in soige lid-staten iers nog onder de 65 jaar. De gezondheid zit langer doorwerken echter vaak in de weg. Geiddeld brengen Europeanen op dit oent 62 jaar door in goede gezondheid hoewel de verschillen tussen de lidstaten aanzienlijk zijn (zie artikel op pagina 7). De arbeidsparticipatie van ouderen bevorderen is dan ook een centraal thea van het Europees Jaar voor actief ouder worden. O langer doorwerken te stiuleren, wordt ingezet op verbetering van de arbeidsostandigheden, eer ogelijkheden tot scholing, veranderingen in het belastingstelsel en verhoging van de pensioenleeftijd. Een ander thea is dat ouderen zo lang ogelijk zelfstandig oeten kunnen leven en wonen. Burgers aanzetten gezonder te leven, aar ook preventie zijn daarvoor belangrijke aatregelen. Deze zullen bevorderen dat ouderen langer gezond aan het werk kunnen blijven. Verder wil de EU stiuleren dat ensen tot op hoge leeftijd ook op andere anieren niet alleen werk volwaardig deelneen aan de aatschappij. De inzet van ouderen in vrijwilligerswerk en antelzorg is iers eveneens belangrijk o de gevolgen van de vergrijzing op te vangen, zo redeneert Brussel. Dit soort activiteiten kan bovendien voorkoen dat oudere ensen in een sociaal isoleent raken. Bescheiden iddelen De iddelen die de EU ter beschikking stelt voor dit speciale theajaar zijn bescheiden: vijf iljoen euro. Vandaar dat de doelstellingen zich beperken tot verhoging van het bewustzijn en verspreiding van goede praktijkvoorbeelden. Daarnaast roept Brussel beleidsakers en andere belanghebbenden op o zelf saenwerkingsverbanden aan te gaan en zich te coitteren aan acties o actief ouder worden te bevorderen. De respons in Nederland is tot nu gering. Er worden regionale debatten georganiseerd over het nieuwe ouder worden en in Groningen is er van april tot oktober een Healthy Ageing capagne, et diverse activiteiten (Groningen en het UMC Groningen zijn overigens al langer bezig et dit thea. Groningen beoogt dé healthy ageing stad te worden). De (rijks-) overheid laat het initiatief vooral over aan aatschappelijke organisaties en burgers. Van Nistelrooij Europarleentariër Labert van Nistelrooij van het CDA is een van de initiatiefneers van dit Europees theajaar. Hij betreurt dat de Nederlandse overheid er weinig ee doet. Europa is kapioen vergrijzing. Dit thea is een wake-up call, waaree we het belang van actief ouder worden op de agenda willen zetten. Het zal echter weinig zoden aan de dijk zetten als het daarbij blijft. Ik zie dit initiatief dan ook eer als een opaat voor verschillende De financiële iddelen Europa heeft de nodige gelden beschikbaar o actief ouder worden te stiuleren. Deze zijn echter verspreid over eerdere fondsen en (eestal) niet exclusief geoorerkt voor dit doel. Een belangrijk potje is de zes iljard euro die de EU tussen 2007 en 2013 kan besteden aan edisch onderzoek. Gezondheidsbevordering en preventie zijn belangrijke speerpunten. In het Europees Sociaal Fonds (ESF) is voor de periode een iljard euro gereserveerd voor het stiuleren van actief ouder worden. Het gaat hierbij niet priair o het bevorderen van de gezondheid van ouderen, aar vooral o hun inzetbaarheid op de arbeidsarkt te vergroten. Ook vanuit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) kunnen activiteiten en saenwerkingsverbanden worden ondersteund die vergrijzing van bepaalde s regio tegengaan. Voor de periode beschikt het EFRO over een budget van 201 iljard euro. De EU wil ensen stiuleren tot op hoge leeftijd volwaardig aan de aatschappij deel te neen. actieprograa s die in 2020 tot duidelijke resultaten oeten leiden. Hieree doelt Van Nistelrooij niet alleen op de zogeheten Europa 2020 Strategie, et abitieuze doelstellingen op het gebied van arbeidsparticipatie, aar onder eer ook op het Europese Innovatie Partnerschap voor actief en gezond ouder worden. Dit EUinitiatief heeft tot doel het aantal jaren dat ensen in goede gezondheid leven in 2020 et twee jaar te verlengen ten opzichte van de situatie in E-health Europa verwacht veel van e-healthtoepassingen bij het bevorderen van actief ouder worden. Ook Van Nistelrooij is daarvan een war pleitbezorger. Hij verwijst naar een prograa in Groot-Brittannië voor patiënten et diabetes, aandoeningen van de luchtwegen (COPD) en chronisch hartfalen. De inzet van e-healthtoepassingen leidde tot fors inder bezoeken aan de spoedeisende hulp en spoedopnaen. De regering Caeron wil het aantal deelneers aan het prograa vanwege deze resultaten uitbreiden naar drie iljoen ensen. Dit oet een besparing van een iljard pond opleveren. Er kan al heel veel, aar er gebeurt nog te weinig, vat Van Nistelrooij saen. Ook in Nederland zijn er volgens de Europarleentariër goede initiatieven, aar we zouden veel kunnen leren en overneen van Duitsland en Scandinavië, waar en verder is et e-health. De EU kan een belangrijke rol spelen bij de verdere verspreiding van succesvolle toepassingen, 18 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

11 Verstrekkingen- en indicatiegeschillen gezondheidszorg ee. Als straks eer ensen volwaardig tot aan hun pensioen kunnen doorwerken, neet de arbeidsproductiviteit toe en is de overheid inder geld kwijt aan uitkeringen. Voor een betere politieke besluitvoring is het belangrijk dergelijke effecten in beeld te brengen. Anders legt de winst op langere terijn het steeds af tegen de wens o het zorgbudget op korte terijn in too te houden. Tand kwijt of niet? aldus Van Nistelrooij: Daarbij oet stiuleren het uitgangspunt zijn en niet reguleren. In Europa zijn er alleaal verschillende financieringsregels en -systeen. Dat aakt het lastiger o succesvolle projecten breed uit te rollen. Met behulp van Europese fondsen kunnen we deze ontwikkeling versnellen. Preventie Ook preventie en leefstijlverandering zijn volgens de EU belangrijk o actief en gezond ouder worden te bevorderen. Internationaal zijn onderzoekers het erover eens dat preventie kan leiden tot aanzienlijke gezondheidswinst. Longkanker (priair) bijvoorbeeld is in eer dan negentig procent van de gevallen het gevolg van (ee)roken. Preventie en ook stoppen et roken leidt dus tot veel inder vroegtijdig overlijden. Over het effect van preventie op de totale zorguitgaven zijn veel experts echter inder positief. Als ensen door preventie langer leven, is de kans groot dat ze op late leeftijd andere kwalen krijgen en bijvoorbeeld in een verpleeghuis terechtkoen. Dan zouden de zorgkosten die de aatschappij aan hen kwijt is, zelfs stijgen. Gezondheidseconoo Marc Pop kwa begin dit jaar tot een andere kostenbatenanalyse in zijn studie in opdracht van het Universiteit Medisch Centru Groningen, dat overigens deel uitaakt van het door de EU gesubsidieerde Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANN). Een problee van veel onderzoeken is dat ze uitgaan van de huidige edische kennis, stelt Pop. Maar het is bijvoorbeeld goed denkbaar dat longkanker in de toekost behandelbaar is en hierdoor transforeert van een dodelijke aandoening naar een chronische ziekte. Daar zal de patiënt dan wel voortdurend voor behandeld oeten worden. Roken zal dan niet eer tot lagere, aar juist tot hogere zorguitgaven leiden. Buiten een orele is er dan dus ook een econoische reden o te investeren in aatregelen die ensen afhouden van het roken. In tegenstelling tot eerdere rapporten neet Pop in zijn studie bovendien de effecten van investeringen in gezond ouder worden buiten de Investeren loont Met behulp van een odel waarin hij gegevens cobineert over onder eer deografie, kwaliteit van leven, arbeidsparticipatie, zorguitgaven en acroeconoische trends kot Pop tot drie scenario s. In het eest optiistische scenario leidt investeren in kennis over gezond en actief ouder worden tot een beperking van de zorguitgaven tot 21,5 procent van het bruto binnenlands product (BBP) in Dat is een aanzienlijke winst ten opzichte van de 24 procent van het BBP waarvan het Centraal Planbureau uitgaat in zijn eest conservatieve berekeningen. Bovendien neet de arbeidsdeelnae in 2050 volgens dit scenario toe et ensen. De gezondheidseconoo erkent dat er de nodige onzekerheden en aannaes in zijn odel zitten. Het gaat echter wel o plausibele aannaes. Mijn studie laat zien wat investeren in aatregelen op het gebied van actief en gezond ouder worden kan opleveren. Daaree is niet het laatste woord gezegd over de aatschappelijke kosten en baten van preventie, aar het is wel een goed uitgangspunt voor verdere discussie. Pop betwijfelt of de EU een leidende rol oet spelen op het gebied van preventie. Wetenschappelijke netwerken vinden elkaar ook wel zonder een faciliterende rol van Brussel. Natuurlijk is het wel goed dat er et zo n Europees Jaar gewezen wordt op het belang van preventie en een gezonde levensstijl. De tiing is alleen ongelukkig. Alle aandacht gaat nu uit naar de financiële crisis in Europa. Daardoor is de ipact van zo n theajaar toch een stuk geringer. Meer inforatie: over het Europees Jaar voor actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties: Een tand kan ook louter een tand zijn Op 2 juli 2011 o 2.00 uur s nachts kreeg de 19-jarige Gerrit-Jan de Bruin zoaar van een voorbijganger een elleboogstoot in zijn gezicht. Hij voelde dat zijn ond flink ging bloeden, spuugde het bloed uit en zag hoe ook een tand ee kwa. Tekst: Florentijn van Rootselaar Vrienden brachten he naar een spoedeisende hulpafdeling van een ziekenhuis, waar bleek dat de tand was afgebroken en de wortel was blijven zitten. Als voorlopige behandeling kreeg hij een kroon van coposiet. De arts vertelde he dat hij wel naar zijn eigen tandarts oest odat deze kroon een noodvoorziening was hij kon er niet ee eten en er nog een andere kroon oest worden aangebracht. Een paar aanden later is De Bruin naar zijn eigen tandarts gegaan, van he kreeg hij een definitieve kroon van porselein. De rekening voor het plaatsen van de kroon heeft De Bruin vervolgens ingediend bij zijn zorgverzekeraar. Die weigerde de kosten echter te vergoeden, ook nadat De Bruin had gevraagd o die beslissing opnieuw te overwegen. Volgens zijn zorgverzekeraar heeft hij geen recht op een vergoeding odat de wortel niet ontbreekt; de tand is slechts voor een deel afgebroken. Vervolgens heeft de Bruin dit geschil voorgelegd aan de Geschillencoissie Zorgverzekeringen (SKGZ). Hij wil dat de zorgverzekeraar deze kosten wel vergoedt. Hij stelt dat zijn verzekeraar heleaal niet in de polisvoorwaarden noet dat de wortel ook oet ontbreken o voor vergoeding in aanerking te koen. Wat is een tand Zoals bij deze procedure gebruikelijk is, heeft de coissie advies ingewonnen bij het CVZ. Dat leidde tot een verschil van ening tussen het CVZ en de coissie over de precieze betekenis van het woord tand. En precies van die interpretatie hangt af of De Bruin wel of niet de vergoeding krijgt. Wat is een tand binnen de Zvw? Volgens het CVZ is een tand het geheel van een kroon en wortel. Odat bij De Bruin de tand is afgebroken en hij de wortel nog heeft, zou hij zijn tand niet verloren hebben. De coissie denkt daar heel anders over, de wet zou inder eenduidig zijn dan het CVZ doet voorkoen: een tand kan ook louter een tand (lees: een kroon) zijn, zonder wortel. Het punt van die discussie over de tand is dat De Bruin alleen recht heeft op een vergoeding als hij zijn tand kwijt is. Volgens het CVZ is hij die dus niet kwijt, wat betekent dat zijn zorgverzekeraar terecht de kosten niet wil vergoeden. Odat De Bruin volgens de definitie van de coissie wel zijn tand kwijt is, heeft hij wel recht op terugbetaling van de kosten. Aangezien het CVZ in deze zaak een adviserende rol speelt en de coissie het uiteindelijk oordeel velt, krijgt De Bruin dus zijn geld terug. De naa Gerrit-Jan de Bruin is gefingeerd. Een verzekerde die het niet eens is et een besluit van de zorgverzekeraar kan, na eerst o een heroverweging te hebben verzocht, een klacht indienen bij de SKGZ, de Geschillencoissie Zorgverzekeringen. Een van de forele stappen van deze coissie is advies vragen aan het CVZ. De SKGZ neet dit advies ee in haar overwegingen, aar is niet verplicht het op te volgen. 20 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

12 Hoogleraar Vitaliteit Ouder worden is een kans, geen problee Dankzij de edische wetenschap leven we steeds langer. De kunst is o die gewonnen jaren o te zetten in ooie en zinvolle jaren. Dat is heel goed ogelijk, zegt Rudi Westendorp, hoogleraar ouderengeneeskunde en directeur van Leyden Acadey on Vitality and Ageing. Maar dan oet de knop o. We oeten van de pleegzusterstand naar denken in vitaliteit. Tekst: Jos Leijen Beeld: Kris Pannecoucke (HH) Rudi Westendorp (1959) is net terug uit Delft, waar hij die dag een lezing heeft gehouden et als titel: VITALITEIT! Hij heeft er verteld over het nieuwe prograa binnen het saenwerkingsverband Medical Delta. Hierbij zijn de universiteiten van Leiden, Delft en Rotterda aangesloten, evenals het Leids Universitair Medisch Centru en het Erasus Medisch Centru in Rotterda. Hoogleraar ouderengeneeskunde Westendorp is sinds april prograaleider van het prograa Vitaliteit. Westendorp haalde in oktober 2010 de kranten et zijn bewering dat kinderen die nu geboren worden de honderd jaar wel zullen halen. Met een beetje goede wil denkt hij dat de interviewer, de veertig rui gepasseerd, die ijlpaal ook zou kunnen bereiken. Geiddeld stijgt de levensverwachting elke tien jaar et twee à drie jaar. Daarbij heeft u als hoogopgeleide een bonus van geiddeld vijf jaar. Er zal de koende jaren wel wat aan u gesleuteld worden, een steentje hier, een bloedprop daar, een gezwel Langer zonder gebreken Dankzij de vooruitgang van de edische wetenschap gaat ons lijf langer ee, en daar ogen we blij ee zijn, vindt Westendorp. Veel ensen aken zich zorgen over de kwaliteit van leven op hoge leeftijd, aar dat is niet nodig. Ook al worden we ouder, het aantal jaren dat we echt last hebben van beperkingen blijft gelijk, geiddeld circa vijf jaar. De jaren daarvoor zijn pure winst. We oeten die jaren dan ook niet zien als een problee, aar als een kans. We begrijpen steeds eer van ziektes en zijn beter in staat die te voorkoen of te genezen. Kijk naar deentie. We weten nu dat het te aken heeft et de bloedvaten en dat hoge bloeddruk op iddelbare leeftijd de kans op deentie vergroot. Daar kunnen we dus iets aan doen, zodat we het risico verkleinen. Dan kot de volgende bedreiging o te hoek kijken, zoals hartfalen. Zo pellen we een voor een de ouderdoskwalen weg. En krijgen we te aken et de volgende. We worden dus steeds ouder en blijven ook langer zonder gebreken. Niettein ontkot nieand aan de beperkingen die horen bij het bereiken van een hoge leeftijd. De uitdaging zit in de wijze waarop ensen daaree ogaan. Soigen slagen daar goed in. Ze zitten niet bij de pakken neer, proberen iets van hun leven te aken en copenseren het verlies van ogelijkheden, bijvoorbeeld et hulpiddelen. Sos zoeken ze alternatieven, zoals Facebook en Skype als vervanging voor fysieke contacten. Sip en saai Tegelijk zien we een aanzienlijke groep die apathisch op de bank belandt, de groep sip en saai. Ze willen niets en doen niets. Ze vinden dat ze een problee hebben dat anderen voor hen oeten oplossen. Dat is niet alleen die ensen aan te rekenen, er zit een aatschappelijk problee achter. Onze saenleving is ingericht volgens een antiek levensloopidee: je groeit op, volgt een opleiding, wordt volwassen, je krijgt een baan en als je et pensioen gaat, ag je rusten. Dan gaan we in de pleegzusterstand. Wat we veelal vergeten, is dat dit odel gebaseerd is op de generatie van onze grootouders. Toen de AOW werd ingevoerd en de pensioenleeftijd op 65 gesteld, werden ensen lang niet zo oud als nu. De periode na de pensionering is verdubbeld, en neet alleen aar verder toe. Mensen zijn daardoor veel langer passief en het In Denearken is de oslag al geaakt. Ouderen worden er geprikkeld actief te blijven. systee wordt ook onbetaalbaar. De pensioenleeftijd naar 67 in 2020 is dan ook een lachertje. Het zou nu al 70 oeten zijn. Bij de invoering van de AOW in 1958 was het plan ook o het regelatig bij te stellen, aar dat is nooit gebeurd. Er oet, korto, een andere kijk op ouderdo koen. Vitaliteit is daarbij het uitgangspunt. Senioren oeten eer worden uitgedaagd. Dat kan onder eer door langer door te werken. Dat houdt het systee betaalbaar. Maar werk is ook een belangrijk doel, het geeft zin en richting aan het leven, het gevoel erbij te horen. En het voorkot dat je een pensioengat krijgt. Krachttraining Ook op andere anieren oeten ouderen worden gepikkeld. Ik was laatst in Denearken, zegt Westendorp. Daar hebben ze de oslag rond 2008 al geaakt. Als daar een oudere een intakegesprek heeft voor zorg, zijn de eerste vragen: Wat wilt u? Welke doelen en abities heeft u? Wij gaan u helpen die abities te bereiken. Met hulp van oderne technologie en van uw eigen lichaa. Maar u oet het zelf doen, u bent zelf verantwoordelijk. Zo zouden we het hier ook oeten doen, vindt de hoogleraar. Doelen stellen is op elke leeftijd verstandig, aar op hogere leeftijd wordt het steeds belangrijker. Het geeft zin aan je leven. Als ieand thuis wil blijven wonen, oet hij kijken wat daarvoor nodig is. Wat oet er gebeuren o het doel te bereiken? Als u de trap wilt kunnen beklien, oet u fit zijn. Dat betekent dat u oet gaan gyen en Er zal de koende jaren wel wat aan u gesleuteld worden krachttraining oet doen. En als u dat niet wilt, zult u straks te zwak zijn o zelfstandig te wonen. Westendorp erkent dat er dan ook aanbod oet zijn. Marketeers hebben deze doelgroep nog onvoldoende ontdekt. Waaro zijn er geen sportscholen voor 70-plussers? Het betekent ook dat nieuwe doelen gesteld oeten worden als de situatie verandert. Als ieand zijn partner verliest, oet hij geholpen worden o zijn leven weer op te pakken en zin te geven. Nu zijn ze in Aerika zo ver dat ze rouw willen gelijkstellen et depressie. Het wordt tot een edisch problee geaakt. Maar dat is het niet. Volgens Westendorp is er een aatschappelijke owenteling nodig o de saenleving uit de pleegzusterstand te krijgen. Het is als een supertanker die een kwartslag oet draaien. Daar is heel wat voor nodig. De indset, de entale houding, oet veranderen. De tijd is er rijp voor. Wat dat betreft is de huidige crisis een onverwachte zegen, een blessing in disguise. Er zijn econoische otieven, aar de sociaal-aatschappelijke arguenten zijn het belangrijkst. Vitaliteitsdenken Het prograa Vitaliteit oet de handvatten aanreiken o dit nieuwe denken over ouderdo ingang te doen vinden. Er worden vier scenario s opgesteld en onderzocht: leefbare steden; zelf-anageent; eployability; en interconnectiviteit. We willen et diverse betrokken partijen jong en oud, werkgevers, werkneers en overheid langs die lijnen praten en kijken wat er gebeurt als we daar het vitaliteitsdenken in brengen. Tot welke oplossingen kunnen we dan koen? Ik hoop dat het licht dan gaat branden. Als je eer en langer een rol hebt in de aatschappij voel je je beter en ko je veel later op die bank te zitten. Daar wordt iedereen beter van. 22 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

13 Zorg bij depressie doorgelicht Elke depressie is anders De zorg voor ensen et een depressie oet eer toegesneden zijn op het individu. Dit is een van de opvallende reacties op de Pakketscan depressie die het CVZ onlangs uitbracht. Het doorlichtingsonderzoek biedt een ooi doorkijkje in zorg bij depressie, en geeft aanleiding tot discussie. Tekst: Els van Thiel Beeld: Eduard Ernst, Theo Audenaerd (HH) Mensen et een depressie krijgen niet altijd de zorg die ze nodig hebben. Soigen krijgen te laat, te kort, te weinig of geen behandeling. Anderen krijgen te veel zorg of zorg die niet past bij de ernst van hun klachten, zo laat de Pakketscan depressie zien. Een belangrijke conclusie, want bij gepast gebruik een kernthea van het CVZ draait het o zorg op aat: niet te veel en niet te weinig. Claudi Bockting, hoogleraar klinische psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, herkent de onderdiagnostiek bij allochtonen en ouderen, die CVZonderzoekers Fransje van Vlaardingen en Pé Mullenders, de auteurs van de scan, signaleren. Uit onderzoek dat Bockting verricht et verschillende afdelingen edische psychologie blijkt dat er nóg een categorie patiënten is bij wie depressie vaak niet herkend wordt, vult ze aan. Dat zijn ensen et een chronische lichaelijke aandoening. Bij hen is dan niet Depressie staat op de vierde plaats in de top tien van ziekten die de kwaliteit van leven fors aantasten. alleen sprake van onderdiagnostiek, aar ook van onderbehandeling. Als de depressie wél herkend wordt, krijgen ze inder vaak een behandeling die speciaal gericht is op de psychische klachten. Dat is jaer. Want ensen die opknappen van een depressie herstellen ook beter van een lichaelijke aandoening. Bockting deelt ook de conclusie uit het onderzoek dat bij kinderen en jongeren psychische klachten regelatig over het hoofd worden gezien. Er zijn effectieve behandelethoden, et nae voor klachten in de adolescentiefase. En we weten dat depressies vaak terugkoen, ook als de eerste keer al op jonge leeftijd is. Daaro oet je de kans aangrijpen er iets aan te doen. Zoekplaatje Zorgverleners doen er vaak lang over, jaren sos, o de diagnose depressie te stellen, zo blijkt uit de pakketscan. Fransje van Vlaardingen: Nee de patiënt die aan zijn huisarts vertelt dat hij vaak hoofdpijn heeft, niet zo heel erg hoor. Hij is wel zwaar op de hand en voelt zich suf en oe. Zou het stress kunnen zijn? Bij zo n zoekplaatje zet de huisarts lang niet altijd de stap o te kijken of de patiënt depressief is. Ook patiënten zelf blijken hun depressieve klachten niet altijd te herkennen. Soigen leven al sinds hun jeugd et depressieve klachten of zien deze bij hun ouders en ervaren daardoor hun soberheid als natuurlijk. Zo zegt een patiënte in de pakketscan: Het was bijna vanzelfsprekend dat ik e zo voelde, net als ijn ouders. Huisartsen blijken klachten van depressieve aard sos te verwarren et andere lichaelijke of psychische probleen. Bij een aantal groepen zien ze een depressie vaker over het hoofd dan bij andere. Bij ensen op leeftijd enen ze bijvoorbeeld dat atheid en lusteloosheid eenaal bij de levensfase horen. Bij kinderen kan de depressie schuilgaan achter bedplassen, angst, weglopen, opstandigheid en slechte schoolprestaties. Ook pubers kunnen hun huisarts voor de nodige diagnostische probleen stellen doordat hun depressie zich vaak uit in opstandig gedrag, zich afzetten tegen alles en iedereen, drank- en drugs gebruiken en zelfs criineel gedrag. Jongeren gaan ook niet geakkelijk et depressieve klachten naar de dokter. Er rust een taboe op, een stiga: dat van de loser. De CVZ-onderzoekers vroegen zich af of onderdiagnostiek bij een aantal specifieke groepen altijd nadelig is. Peter Verhaak, hoogleraar geestelijke gezondheidszorg in de huisartsvoorziening, neet het niet zo zwaar op, zo lezen we in de Pakketscan depressie: Huisartsen pikken de ernstigste gevallen eruit voor behandeling en degenen die de behandeling niet krijgen knappen even goed op. Mindfulness De CVZ-onderzoekers vroegen ook naar onvervulde zorgbehoeften van patiënten. Trudy Jansen, coördinator van de Depressie Vereniging, een nieuwe landelijke patiëntenvereniging die de belangen wil behartigen van de rui ensen in Nederland die aan een vor van depressie lijden, heeft daar een duidelijk beeld van: We willen graag eer steun bij het bevorderen van aatschappelijke participatie van ensen et depressie. De failie zou ook eer betrokken kunnen worden bij de behandeling, zij leven iers et de patiënt. Tot slot vinden we lotgenotencontact buitengewoon belangrijk. Er is veel vraag naar, want herkenning en gelijkwaardigheid zijn belangrijk voor ensen et een depressie. Met luisteren naar lotgenoten en eedenken help je anderen, aar het dwingt je ook o naar jezelf te kijken, vertelt Jansen. Je weet aar al te goed waar de valkuilen zitten, wat er gebeurt als je op een nieuwe depressie afstevent. Het was bijna vanzelfsprekend dat ik e zo voelde In de Pakketscan depressie koen al deze door Jansen benoede zorgbehoeften aan de orde. Zo kot naar voren dat een deel van de ensen et een depressie graag ziet dat zorgverleners eer openstaan voor alternatieve therapieën. Mindfulness bijvoorbeeld, een stroing uit de psychotherapie et wortels in boeddhistische editatietechnieken, zou leiden tot eer grip op pijn, verdriet en zorgen over de toekost. Onder ensen et een depressie blijkt indfulness erg populair te zijn. De editatietechniek is de alternatieve status bijna ontgroeid en wordt al vaak gebruikt, aar het is nog niet duidelijk of het aan de voorwaarden voldoet voor vergoeding vanuit de basisverzekering. Kennis en alertheid Naast onderbehandeling legt de Pakketscan depressie overbehandeling bloot. Verklaringen hiervoor zoeken 24 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

14 Mindfulness is populair bij ensen et depressie. zorgverleners vooral bij de diagnostische instruenten, die over het algeeen gebaseerd zijn op de DSM (Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders), het eest gebruikte handboek voor diagnostiek van psychische en psychiatrische probleen. Anton Loonen, hoogleraar faracotherapie bij psychiatrische patiënten aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderkent het problee. We hebben geleidelijk last gekregen van de doinantie van de DSM. Depressie is niet één ziekte, die je ook nog eens keurig in een vakje kan zetten. Het is een beeld dat weliswaar in verschillende voren bij een groot aantal ensen voorkot, aar dat zeer uiteenlopende achtergronden heeft en ook zeer verschillende behandelingen nodig heeft. Dat we alle depressies over één ka scheren, leidt ertoe dat veel ensen die een behandeling zouden oeten hebben die niet krijgen en dat ensen die beter af zouden zijn zonder behandeling toch in of eer een behandeling opgedrongen krijgen. Loonen haert erop: de ene depressie is de andere niet. Je kunt een verschil aken tussen depressie als tobstoornis en als luststoornis. Bij een tobstoornis staan negatieve verwachtingen, gevoelens van hopeloosheid en doedenken voorop. Bij een luststoornis prieert het gebrek aan energie, het nergens eer voor kunnen gaan en nergens plezier aan beleven. Verschillende beelden oeten verschillend worden behandeld. Als slaapprobleen centraal staan, oet je je dáárop richten, ook et de edicatie. Dat is veel beter dan iedereen zonder aanziens des persoons een antidepressivu voor te schrijven. De DSM is onderwerp van heftige discussie. Het instruent zou leiden tot te hoge aantallen patiënten et een depressie doordat de criteria te rui zijn. Nu er voorstellen liggen tot verandering in de DSM V, de opvolger van de huidige DSM IV, zwelt de kritiek aan. Zo is rouw in de DSM V niet langer een uitsluitingscriteriu voor de diagnose depressie. Dat betekent dat als ieand na het overlijden van een dierbare langer dan twee weken last heeft van soberheid, slecht slapen, slecht eten, interesseverlies en bijvoorbeeld verinderde concentratie, er in het vervolg sprake is van een depressie. Het risico is dat je ensen een behandeling aanbiedt voor iets dat vanzelf overgaat, zegt Bockting. Verdriet is een gezonde, norale reactie op het overlijden van een dierbare. Meestal gaat rouw geleidelijk over. Pas als rouw stagneert, wordt het pathologisch en kan het zinvol zijn o te gaan behandelen, aar dat is níét na twee weken. Individualisering zorg Al gaat de pakketscan uitvoerig in op de discussie rond de diagnosestelling volgens de DSM, Anton Loonen signaleert andere fundaentele probleen waarover het onderzoek niet rept. Hij wijst op de huidige Alsof de patiënt trouw oet zijn! hang naar evidencebased geneeskunde. In het begin kwaliteitsbevorderend, nu sos een reende factor. Hoe evident is de evidence? Voor de ggz-praktijk is eer nodig dan wetenschappelijk bewijs verkregen door gecontroleerde klinische proeven. Een hele diensie aan bewijzen blijft zo buiten beschouwing, bijvoorbeeld uit de psychologie, de biologie en uit de artspatiëntrelatie. Standaarden en richtlijnen hebben de overhand gekregen. Dat wordt nog versterkt door de DBC-systeatiek, waarbij de diagnose oet plaatsvinden binnen de DSM, waaraan weer behandelodules gekoppeld zijn. Daaraan gekoppeld zit het ROM-instruentariu (Routine Outcoe Monitoring), een eetethode o inzicht te krijgen in de uitkosten van ggz-behandelingen. En dan zijn er nog de prestatie-indicatoren o in het oog te houden. We oeten terug naar de individualisering van de zorg en behandeling van ensen et een depressie. In de scan staat een hartekreet van een patiënte die daar naadloos bij aansluit: Dokters: luister, luister, en luister. En praat et je ensen. Bockting weet uit onderzoek en uit de klinische praktijk dat antidepressiva te vaak en te lang worden voorgeschreven. Ze wijst op de enore kosten die dat et zich eebrengt: 41 iljoen in Is begeleide afbouw et een achttal korte psychologische interventies, de zogenoede cognitieve training, voor soige patiënten een alternatief voor levenslang pillen slikken? Welke patiënten zijn daarbij gebaat en welke kunnen hun edicijngebruik beter continueren o te voorkoen dat de depressie terugkot? En is een cobinatie van cognitieve training, waarin patiënten vaardigheden leren o op de been te blijven, en edicatie voor soige patiënten de aangewezen weg? Bockting en haar tea zoeken de antwoorden op deze vragen. Alle facetten waar ik ee bezig ben, vind ik terug in de in de Pakketscan depressie. Dat ervaar ik als een ooie steun in de rug. Medicatie Patiënten blijken het niet altijd zo nauw te neen et hun edicatie. De CVZonderzoekers stuitten dan ook op de zogenoede therapie-ontrouw, in allerlei gedaanten. Dat is ook een vor van ongepast of ondoelatig gebruik van de zorg, benadrukt Mullenders. Volgens het Pharaceutisch Weekblad, zo staat in de scan, stopt een derde van de patiënten et het gebruik van een antidepressivu in de eerste aand, een derde tot de helft in de eerste drie aanden en de helft tot driekwart binnen een halfjaar. Veel ensen stoppen zo snel al vanwege de bijwerkingen die ze ervaren, aar ook bij langdurige gebruikers laat deze therapietrouw te wensen over. René Kragten van de Depressie Vereniging zegt in de pakketscan dat veel patiënten een therapie volgen waar ze niet echt bewust voor gekozen hebben. Dat zou een reden kunnen zijn voor voortijdig stoppen et edicatie. Het doorlichtingsonderzoek citeert ook huisarts Eddy Reynders die vindt dat het vooral aan de ziekte zelf ligt. Je oet ensen flink bij de hand neen in de fase dat ze atig depressief zijn. Uit onderzoek van hoogleraar Bockting kot naar voren dat ensen inderdaad hun edicijnen vaak niet inneen, aar ze wel ophalen in de apotheek. Een van de redenen zou kunnen zijn dat ze abivalent zijn, ze hebben ervoor gekozen o te stoppen, aar schrikken terug voor de definitieve stap. Misschien vinden ze het ook oeilijk o de discussie aan te gaan et hun psychiater of huisarts. Bockting vindt het een teken aan de wand dat ze terugdeinzen voor een gesprek et de voorschrijver. Ik zou graag willen kijken of we ensen niet beter kunnen begeleiden bij de keuze o al dan niet te stoppen et antidepressiva. Rotwoord Loonen wil het woord therapie-ontrouw daarentegen niet horen. Het is een rotwoord! Alsof de patiënt trouw of gehoorzaa zou oeten zijn aan zijn behandelaar of aan wat de zorgverzekeraar voor he bedacht heeft. Alsof hij de verplichting heeft beter te worden. En als die pil of therapie niet bevalt of niet helpt, krijgt de patiënt de zwartepiet toegespeeld. Scherp geforuleerd, geeft Loonen toe, aar de respectloosheid die uit het woord therapieontrouw spreekt, bevalt he allerinst. De patiënt heeft zo zijn redenen o zijn edicatie niet in te neen. Zoek op individueel niveau uit waaro dat zo is. Waaro heeft hij er geen vertrouwen in? Loonen pleit voor concordantie, voor overeensteing tussen patiënt en behandelaar. We zouden zo langzaerhand door oeten krijgen dat ze gelijkwaardige partners zijn. De pakketscan laat echter zien dat zorgverleners vaak tekortschieten in de begeleiding van hun patiënten bij het edicijngebruik. Bij het voorschrijven van antidepressiva geven ze bijvoorbeeld onvoldoende inforatie over bijwerkingen. Bovendien hebben ze onvoldoende aandacht voor therapietrouw en voor het afbouwen van de edicatie. De Pakketscan depressie geeft een ooi doorkijkje, vindt Loonen. De uitkosten bieden ruite voor fundaentele discussie: waar zijn we ee bezig? En bewandelen we wel de juiste weg? De Pakketscan depressie is in het voorjaar verschenen en te vinden op de website van het CVZ, Pakketscan depressie: een discussiestuk Het CVZ doet onderzoek naar het functioneren van het verzekerde pakket bij de tien ziekten et de grootste ziektelast. De gevraagde, de aangeboden en de verzekerde zorg worden et elkaar vergeleken. In 2008 na het CVZ de diabeteszorg onder de loep. In 2011 was het pakket voor patiënten et coronaire hartziekten aan de beurt. De Pakketscan depressie is de derde in de reeks. Mensen et een depressie zijn vaak ernstig gehandicapt in hun sociale en aatschappelijke functioneren. Depressie verdubbelt de kans op vroegtijdig overlijden. De ziekte staat op de vierde plaats in de top tien van ziekten die de kwaliteit van leven fors aantasten. De pakketscan is een ovangrijk boekwerk dat de huidige stand van zaken toont op het gebied van de zorg voor ensen et depressieve klachten of een depressie. Een pakketscan beschrijft de dingen die niet goed gaan, de discrepanties tussen vraag, aanbod en pakket, legt CVZ-onderzoeker Pé Mullenders uit. De dingen die wel goed gaan, staan er niet in. Deze pakketscan toont werkers en beleidsakers waar en hoe de zorg voor ensen et een depressie verbeterd kan worden. De saenstellers van de Pakketscan depressie baseren zich niet alleen op wetenschappelijke literatuur en vaktijdschriften, ze leggen het oor ook te luisteren bij behandelaren, patiënten en patiëntenverenigingen. Ze betrekken er krantenartikelen en publiekstijdschriften bij en tv-prograa s als Radar en Pauw & Wittean. Een bewuste keuze, volgens CVZ-onderzoeker Fransje van Vlaardingen. We wilden een zo volledig ogelijk beeld geven en dus ook weten hoe patiënten de zorg beleven, waar ze tegenaan lopen en welke onvervulde zorgbehoeften ze hebben. De Pakketscan depressie roept op tot fundaentele discussie, zegt Anton Loonen, hoogleraar faracotherapie bij psychiatrische patiënten aan de Rijksuniversiteit Groningen. En dat is ook de bedoeling, het is een discussiestuk. 26 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

15 Uitvoeringstoets stringent pakketbeheer Actiever pakketbeheer Minister over stringent pakketbeheer Kwaliteit van leven eewegen Duidelijk aangeven bij welke indicaties bepaalde zorg verzekerd is en bij welke niet, risicogericht werken en eer focus op de pakketprincipes noodzakelijkheid en kosteneffectiviteit. Dit zijn enkele kernpunten van de Uitvoeringstoets stringent pakketbeheer. Tekst: Noël Houben Met de uitvoeringstoets reageert het CVZ op een verzoek uit 2011 van inister Schippers van Volksgezondheid. Dat het kabinet gevallen is, doet volgens co-auteur Reinoud Doeschot niet af aan de relevantie van het docuent. Stringent pakketbeheer is een ethodiek o de kosten te beheersen, zonder goede zorg uit het pakket te halen. Dat zal ook toekostige kabinetten aanspreken. Dotteren De uitvoeringstoets biedt in ieder geval eer dan slechts een antwoord op de vragen die inister Schippers voorlegde aan het CVZ. Het is een saenhangend voorstel hoe het CVZ nog preciezer en actiever dan nu het pakket kan beheren. Een belangrijk eleent is dat de pakketbeheerder duidelijker dan in het verleden zal aangeven bij welke indicaties bepaalde interventies verzekerd zijn en bij welke niet. Bij stabiele angina pectoris (slagaderverkalking) werkt behandeling et edicijnen bijvoorbeeld net zo goed als een (dure) dotterbehandeling. Toch wordt vaak ook bij deze indicatie gedotterd. Als dit ondanks de beschikbare kennis niet verandert, zou het CVZ dotteren bij stabiele angina pectoris uit het verzekerde pakket kunnen halen. Er bestaan duizenden indicatie-interventiecobinaties. Dankzij edische ontwikkelingen koen er jaarlijks vele nieuwe bij. Het is ondoenlijk o ze alleaal te beoordelen. Vandaar dat het CVZ het pakket eer risicogericht wil beheren. Daarbij kijkt de pakketbeheerder naar betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg. Onder andere de pakketscans voor de tien eest voorkoende ziektebeelden, een instrooonitor die nieuwe zorgvoren inventariseert en een analyse van onverwacht grote ozetstijgingen bij zorgvoren, oeten deze werkwijze ogelijk aken. Waar risico s worden aangetroffen, zal het CVZ volgens het rapport proportioneel optreden. Pas als publicatie van een signaal en overleg et beroeps- en patiëntenorganisaties niet werkt, vindt (her-) beoordeling plaats. Dat kan er dan toe leiden dat een bepaalde indicatie-interventiecobinatie uit het basispakket gaat. Individuele zorgvraag Bij het beoordelen van zorg kijkt het CVZ nu op de eerste plaats of deze effectief is. Met stringent pakketbeheer neet het pakketprincipe noodzakelijkheid deze proinente positie over. We zullen ons voortaan bijvoorbeeld nadrukkelijk afvragen of er sprake is van een individuele zorgvraag, zegt Doeschot. Nu behoren collectieve regelingen als het rijksvaccinatieprograa tot AWBZ-zorg. Daar is een verzekering echter niet voor bedoeld. Ook zullen we ons expliciet afvragen of er sprake is van een aandoening of beperking. Is zwangerschap onder 22 jaar een aandoening, of bestrijd je et het vergoeden van de pil voor die doelgroep een aatschappelijk problee? Daaree zegt het CVZ niet dat de overheid anticonceptiva niet eer oet vergoeden. Maar dat zou je isschien niet op basis van de zorgverzekering oeten doen. Dan kun je ook een zuiverdere discussie voeren over de kosten van de gezondheidszorg. Het CVZ toont zich in het rapport voorstander van het hanteren van een kosteneffectiviteitscriteriu van axiaal euro per gewonnen gezond levensjaar (Qaly) voor verzekerde zorg. Die grens wil de pakketbeheerder overigens niet absoluut aken. Wel oeten er goede redenen zijn o ervan af te wijken. Zo kan het CVZ soepeler oordelen bij een (dure) zorgvor voor een zeldzae ziekte waarvoor geen alternatieve behandeling beschikbaar is. Veelvoud Als de politiek haar fiat geeft aan de nieuwe werkwijze, betekent dit veel extra werk voor het CVZ. Dat zal binnen de huidige foratie lastig uitvoerbaar zijn. Natuurlijk hangt aan een grotere foratie een prijskaartje, weet Doeschot. Maar ik ben ervan overtuigd dat stringent pakketbeheer een veelvoud van dat bedrag zal opleveren. De Uitvoeringstoets stringent pakketbeheer kwa in juni uit en is te vinden op Edith Schippers, deissionair inister van Volksgezondheid, kan zich vinden in het CVZ-advies o van noodzakelijkheid een nadrukkelijker pakketcriteriu te aken. Dit schrijft zij in een brief aan de Tweede Kaer. Tekst: Annette van der Elst Volgens inister Edith Schippers zal et de nieuwe werkwijze des te helderder worden of een bepaalde interventie voor eigen rekening dan wel ten laste van de basisverzekering oet koen. Het gevolg hiervan kan zijn dat verzekerden een groter deel van de zorg zelf oeten gaan betalen, erkent Schippers. Maar dat oet er volgens haar niet toe leiden dat het CVZ geen voorstellen doet die de draagkracht van burgers te boven gaan. Uiteraard kan het CVZ bij dergelijke voorstellen wijzen op de ogelijk ingrijpende financiële gevolgen voor burgers, schrijft Schippers. De vraag of die voorstellen de draagkracht van burgers te boven gaan, is onderwerp van politieke afweging, benadrukt ze. Kwaliteit van leven Schippers is het et het CVZ eens dat er eer nadruk oet worden gelegd op de kosteneffectiviteit van interventies en dat hanteren van een richtsnoer voor de kosten per Qaly behulpzaa kan zijn bij de beoordeling daarvan. Tegelijkertijd constateert ze dat bij veel therapieën de kwaliteit van leven onvoldoende eespeelt bij afwegingen o deze al dan niet toe te passen. Schippers: Ik vind het van belang dat dit aspect et voorrang wordt uitgewerkt en in de praktijk wordt toegepast. Ze wil daarbij ook dat onderzocht wordt of het ogelijk is concrete bedragen Schippers: Afwegingen over draagkracht zijn aan de politiek. te koppelen aan Qaly s. Schippers wijst er tot slot op dat indicatieverruiing een grote oorzaak blijkt te zijn van kostenstijging in de zorg. Zij vraagt het CVZ dit nader uit te onderzoeken en voorstellen te doen tot beperking van deze ogelijkheid. De eenheid Qaly Voor de kwantitatieve schatting van kwaliteit van leven wordt de zogeheten Qaly (Quality Adjusted Life Years) berekend, waarbij het gewonnen aantal levensjaren gecorrigeerd wordt et een kwaliteitsfactor: aan elk levensjaar wordt een gewicht gegeven op basis van de relatieve gezondheid die en kan bereiken. Wanneer een edische interventie de levensverwachting van een patiënt et één jaar in goede gezondheid verlengt, dan is de uitkost van die interventie één Qaly. Ook als de interventie niet de levensduur verlengt aar wel de kwaliteit van leven verbetert dan kan dat een Qaly opleveren, bijvoorbeeld van tweederde kwaliteit naar volledige kwaliteit gedurende drie jaar is één Qaly. 28 CVZ agazine juli CVZ agazine juli

16 Minister neet eeste CVZ-adviezen over Minister: Zoek naar besparingen In de zorg et Wi van der Meeren Bestuursvoorzitter CZ U bedacht de ter Lief ziekenhuis. Boden uw eigen ervaringen inspiratie? Brillen voor kinderen et een ernstige oogafwijking worden gedeeltelijk vergoed. Minister Schippers van Volksgezondheid baseert die beslissing op een advies van het CVZ. Een overzicht van recente adviezen, die voor het grootste deel zijn overgenoen door Schippers. Tekst: Florentijn van Rootselaar Kinderen et bepaalde ernstige oogaandoeningen krijgen voortaan een gedeeltelijke vergoeding voor brillenglazen, zo stelt inister Schippers op basis van een onderzoek van het CVZ. De reden voor deze vergoeding is dat de brillen voor de ouders van deze kinderen wel erg begrotelijk kunnen worden, ook odat bij kinderen brillen vaker kapot gaan. Lenzen dragen is in de praktijk niet altijd ogelijk. De kosten voor de aanschaf kunnen voor de ouders sterk oplopen, vooral odat het vaak gaat o een erfelijke aandoening en sos eerdere kinderen per gezin zo n dure bril oesten dragen. Ook het CVZ-advies o de zogenoede redressiehel niet eer te vergoeden neet Schippers over. De hel oet afgeplatte en vervorde babyhoofdjes corrigeren die zijn ontstaan door rugligging, een houding die wordt geadviseerd o wiegendood te voorkoen. Het CVZ vindt dit een behandeling van cosetische aard, de ontwikkeling van het kind zou niet beleerd worden door de afplatting van het achterhoofd. Een redressiehel kost al snel rond de 1500 euro, verwijdering van deze behandeling uit het basispakket levert een jaarlijkse besparing op van 3,5 iljoen euro. Leeftijdsgrens Verder volgt Schippers het CVZ-advies over fluorideapplicatie bij kinderen. Kinderen hebben nu vanaf zes jaar recht op zo n fluoridebehandeling voor blijvende tanden. Het CVZ stelt voor o de ondergrens van zes jaar te laten vervallen odat blijvende tanden eerder kunnen doorbreken. De inister vindt dat een goed advies vanwege het belang dat ze hecht aan tijdige en effectieve inzet van preventieve aatregelen o de gebitsgezondheid van de jeugd op een hoog peil te brengen. Ook wil Schippers net als het CVZ de vergoedingsliiet voor hoorhulpiddelen afschaffen. Het problee was naelijk dat die liiet in de praktijk ook de iniuprijs was geworden. Als die liiet wordt losgelaten zal de verzekeraar er weer belang bij hebben o te onderhandelen over prijzen, wat waarschijnlijk zal leiden tot een prijsdaling. Tot slot heeft Schippers het advies overgenoen o de leeftijdsgrens voor ivf te verlagen van 45 naar 43 jaar, o de kosten voor die zorg te beperken. Verder zou een afwachtend beleid oeten worden gevoerd bij vrouwen et een goede prognose o spontaan zwanger te worden, tevens kunnen vruchtbaarheidsbevorderende edicijnen doelatiger worden gebruikt. Het voorstel van het CVZ waaree axiaal 38 iljoen euro bespaard kan worden is doelatiger en leidt ook tot kwalitatief betere zorg dan het eerdere voorneen van het kabinet o het aantal vergoede ivf-pogingen terug te brengen. Dat zou 30 iljoen euro opleveren. Lage ziektelast Schippers verschilt et het CVZ van ening over aandoeningen et een lage ziektelast, dat zijn aandoeningen die eerder als ongeakken dan als echte ziekten gekwalificeerd kunnen worden. Zij houdt vast aan het regeerakkoord, waarin is vastgelegd dat door deze ziekten et een lage ziektelast uit het verzekerde pakket te halen een structurele besparing van 1,3 iljard bereikt oet worden. Volgens het CVZ is het echter onogelijk o op die anier dat bedrag te besparen; zo n grote besparing zou ertoe leiden dat ook ziekten et een hogere ziektelast niet eer vergoed kunnen worden, wat volgens het CVZ tot gezondheidsschade kan leiden. Daaro stelt het CVZ voor o op een andere anier tot de gevraagde besparing te koen. Het beste alternatief is inzetten op gepast gebruik; niet te veel aar ook niet te weinig behandelen. Dat bespaart niet alleen onnodige kosten aar leidt ook tot kwaliteitswinst, eent het CVZ. Schippers deelt het idee dat gepast gebruik heel belangrijk is, alleen ag dat niet in de plaats koen van de afspraak in het regeerakkoord. Gepast gebruik oet volgens haar sowieso bevorderd worden. De deissionair inister draagt het CVZ dan ook op o te onderzoeken hoe iniaal de besparing van 1,3 iljard kan worden behaald door ziekten et een lage ziektelast uit het pakket te halen. Zij zegt zich ervan bewust te zijn dat het dan niet alleen hoeft te gaan o ongeakken aar ook o ziekten et een hogere ziektelast. Het is volgens Schippers aan het CVZ o toch ook die besparingen te inventariseren. Vervolgens is het aan de politiek o de beslissingen te neen. Lief zijn, betekent aandacht hebben voor de kwetsbaarheid van de patiënt. Dat kost tijd, zeiden de ziekenhuisedewerkers. Dat kost heleaal geen tijd, alleen aandacht, was dan ijn antwoord. Mensen bijstaan in hun lijden en onzekerheid, dáár draait het o. Als puber oest ik een rectoscopie ondergaan. Nieand had e verteld wat er ging gebeuren. Ik oest naakt op n knieën op een tafel zitten et ijn hoofd voorover. Zo heb ik wel twintig inuten op de dokter gewacht. Er werd alleen een klein handdoekje over ijn achterste gelegd. Zo oet het dus niet. En zo gaat het ook niet eer. Maar dit soort nare ziekenhuiservaringen dragen ensen wel hun leven lang et zich ee. Dát inspireerde e. Gaat het dan o fatsoenlijke bejegening? Bejegening is een te dun woord, het zweet naar correctheid. Dat gaat e niet ver genoeg. Je kunt reuze correct bot zijn! Een ziekenhuisedewerker oet zich realiseren in welk bedrijf hij werkt. Als patiënt ko je al onzeker en bang binnen. Je oet je uitkleden, artsen en verplegers stoppen slangen in je lijf, duwen naalden in je en sos zetten ze het es in je. Een ongekende kwetsbaarheid neet dan van je bezit. Ik vind het erg belangrijk dat dit erkend wordt, dat daar respectvol en troostend ee wordt ogegaan. Ik had destijds als ziekenhuisbestuurder de abitie o het St. Elisabeth Ziekenhuis het liefste ziekenhuis van Nederland te aken, waar ensen geen nuers of interessante ziektegevallen zijn. Bent u als zorgverzekeraar ook lief? Wij krijgen naast gezonde verzekerden ook kwetsbare ensen aan de telefoon. Mensen die sos net hebben gehoord iets ergs te ankeren. Daar oet je je altijd van bewust zijn. Ik wil ook trots zijn op de zorg die ik inkoop, die oet van goede kwaliteit zijn. Lief zijn hoort onderdeel te zijn van de professionaliteit van de arts of verpleegkundige. Het zou ooi zijn als we dat aspect bij de inkoop van zorg kunnen eeneen. Wi van der Meeren was rui tien jaar bestuurslid van het St. Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg. Hij was de geestelijke vader van het Prograa Menslievende Zorg, dat er nog altijd loopt. In 2009 werd hij bestuursvoorzitter van zorgverzekeraar CZ, iniddels een van de initiatiefneers van het netwerk Zorgzae Zorg ( 30 CVZ agazine juli

17 Agenda 2012 januari februari aart april ei juni juli augustus septeber oktober noveber deceber ei vrijdag 11 Vergadering Adviescoissie Pakket De openbare bijeenkosten van de Adviescoissie Pakket in 2012 zijn: 21 septeber, 26 oktober, 29 noveber en 14 deceber, telkens op vrijdag. Locatie: CVZ in Dieen. De agenda wordt een week voor de vergadering gepubliceerd op i Wilt u een vergadering bijwonen, dan kunt u zich daarvoor aanelden bij de contactpersoon: w. drs. J. Zwaap, oktober oktober 2 Syposiu voortgang oprichting kwaliteitsinstituut Op dinsdag 2 oktober organiseert het CVZ een syposiu over de totstandkoing van het kwaliteitsinstituut, dat een onderdeel gaat worden van de nieuwe organisatie waarin ook het CVZ zal opgaan. Doel van de bijeenkost is betrokken partijen uit de zorg te inforeren over de stand van zaken rond de opbouw van het kwaliteitsinstituut. De bijeenkost is bedoeld voor patiënten- en consuentenorganisaties, relevante beroepsverenigingen, zorgverzekeraars, zorgaanbieders, relevante kennis- en overheidsorganisaties. Deelnae op uitnodiging. Meer inforatie bij Arnold van Halteren, inhoudelijk prograaanager van het kwaliteitsinstituut in oprichting: ahalteren@cvz.nl.

Gezondheid: uw Europese ziekteverzekeringskaart altijd mee op vakantie?

Gezondheid: uw Europese ziekteverzekeringskaart altijd mee op vakantie? MEMO/11/406 Brussel, 16 juni 2011 Gezondheid: uw Europese ziekteverzekeringskaart altijd mee op vakantie? Vakantie verwacht het onverwachte. Gaat u binnenkort op reis in de EU of naar IJsland, Liechtenstein,

Nadere informatie

ANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

ANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.9.2018 COM(2018) 651 final ANNEX BIJLAGE bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de werking van Richtlijn 2011/24/EU betreffende de toepassing

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 60576 30 oktober 2018 Regeling van de Minister voor Medische Zorg van 22 oktober 2018, kenmerk 1432459-182639, houdende

Nadere informatie

Vragen en antwoorden: Patiëntenrechten bij gezondheidszorg in het buitenland

Vragen en antwoorden: Patiëntenrechten bij gezondheidszorg in het buitenland EUROPESE COMMISSIE NOTA Brussel, 22 oktober 2013 Vragen en antwoorden: Patiëntenrechten bij gezondheidszorg in het buitenland Een oudere Duitse man met diabetes heeft op zijn reis naar Italië van zijn

Nadere informatie

Verhuizen naar het buitenland en uw zorgverzekering

Verhuizen naar het buitenland en uw zorgverzekering Verhuizen naar het buitenland en uw zorgverzekering Informatie voor mensen met een uitkering of pensioen Wanneer u een uitkering of pensioen hebt en naar het buitenland verhuist, heeft dat gevolgen voor

Nadere informatie

Grens aan zorg in het buitenland VvAA zorgverzekering 2016

Grens aan zorg in het buitenland VvAA zorgverzekering 2016 Grens aan zorg in het buitenland VvAA zorgverzekering 2016 Spoedeisende, onvoorziene zorg 3 Voorzienbare zorg 4 Welke behandelingen worden niet vergoed of gedeeltelijk vergoed? 5 Specialistische geestelijke

Nadere informatie

Wonen in het buitenland: wat betekent dat voor uw ziektekostenverzekering?

Wonen in het buitenland: wat betekent dat voor uw ziektekostenverzekering? Wonen in het buitenland: wat betekent dat voor uw ziektekostenverzekering? De invoering van de nieuwe Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006 2 Inhoudsopgave 1. Nieuwe Zorgverzekeringswet per 1 januari

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 077 Evaluatie van de Wet structurele maatregelen wanbetalers zorgverzekering Nr. 4 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 34233 28 november 2014 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 27 november 2014, kenmerk 680920-128478-Z,

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 33704 29 november 2013 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 26 november 2013, kenmerk 169401-113162-Z,

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 24 oktober 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 24 oktober 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

DE EUROPESE UNIE EERSTE EN DE WERKVORM IN HET KORT

DE EUROPESE UNIE EERSTE EN DE WERKVORM IN HET KORT DE EUROPESE UNIE JANUARI 2016 - POLITIEK IN PRAKTIJK #1 EERSTE EN WAT HEB JE NODIG Grote letters A, B en C Aftelklok (op digibord) 50 sterren, uitgeprint op geel papier Circa 4 grote enveloppen Een prijsje

Nadere informatie

Uw ziektekostenverzekering als u in het buitenland woont DVC 50069, ontwerp: BVH Communicatie-adviesbureau b.v., Rotterdam

Uw ziektekostenverzekering als u in het buitenland woont DVC 50069, ontwerp: BVH Communicatie-adviesbureau b.v., Rotterdam Uitgave: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Postadres: Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Telefax (070) 340 78 34 Publieksvoorlichting:

Nadere informatie

Veelgestelde vragen. Eigen risico en eigen bijdrage bij een zorgverzekering

Veelgestelde vragen. Eigen risico en eigen bijdrage bij een zorgverzekering Veelgestelde vragen Eigen risico en eigen bijdrage bij een zorgverzekering Iedereen van 18 jaar en ouder in Nederland is verplicht zich te verzekeren voor de zorgverzekering. De overheid stelt vast welke

Nadere informatie

Met een bijschrijving kan na 26 juni 2012 niet meer gereisd worden.

Met een bijschrijving kan na 26 juni 2012 niet meer gereisd worden. Geldigheid kinderbijschrijving Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving? Om naar het buitenland te reizen hebben kinderen vanaf 26 juni 2012 een eigen paspoort of Nederlandse

Nadere informatie

Gemeente Amsterdam Gemeenteraad Gemeenteblad Voordracht voor de raadsvergadering van <datum onbekend>

Gemeente Amsterdam Gemeenteraad Gemeenteblad Voordracht voor de raadsvergadering van <datum onbekend> Geeenteblad Voordracht voor de raadsvergadering van Jaar Publicatiedatu Agendapunt besluit B&W Onderwerp Vaststellen van de Verordening interferentiegebieden bodeenergiesysteen 24 Tekst van openbare besluiten

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Bijlage 4 van de Regeling zorgverzekering komt te luiden als volgt:

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Bijlage 4 van de Regeling zorgverzekering komt te luiden als volgt: STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 25177 30 november 2012 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, van 29 november 2012, kenmerk Z-3139020,

Nadere informatie

Dat doen we voor u. Aarzel dus niet om onze adviseurs te bellen. Wij helpen u graag verder!

Dat doen we voor u. Aarzel dus niet om onze adviseurs te bellen. Wij helpen u graag verder! Verdragspolis 2015 1 2 CZ helpt u met kiezen U wilt graag verzekerd zijn van goede zorg. Zorg die beschikbaar is wanneer u het nodig hebt en die aansluit bij uw wensen en behoeften. Daarom geven we u in

Nadere informatie

Is een aanvullende verzekering nog wel voor iedereen weggelegd? Marloes van Dijk, Anne Brabers, Margreet Reitsma en Judith de Jong

Is een aanvullende verzekering nog wel voor iedereen weggelegd? Marloes van Dijk, Anne Brabers, Margreet Reitsma en Judith de Jong Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Marloes van Dijk, Anne Brabers, Margreet Reitsma en Judith de Jong. Is een aanvullende verzekering nog wel voor iedereen

Nadere informatie

Grens aan zorg. In het buitenland

Grens aan zorg. In het buitenland Grens aan zorg In het buitenland Risicodraagster voor de Basisverzekering PNOzorg is ONVZ Ziektekostenverzekeraar N.V. (handelsregister Utrecht: 30135168, AFM-nr.12000633) en voor de aanvullende verzekeringen

Nadere informatie

Aanvraagformulier Ziektekostenverzekering

Aanvraagformulier Ziektekostenverzekering Aanvraagforulier Ziektekostenverzekering Wilt u alléén aanvullende verzekeringen afsluiten, gebruik dan het Aanvraagforulier Aanvullende Ziektekostenverzekering Polisnuer Naa verzekeringsadviseur Relatienuer

Nadere informatie

Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming

Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming - Internationalisering Leidse regio www.leidenincijfers.nl BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl

Nadere informatie

Europese octrooiaanvragen

Europese octrooiaanvragen Vereenigde Octrooibureaux N.V. Johan de Wittlaan 7 2517 JR Postbus 87930 2508 DH Den Haag Telefoon 070 416 67 11 Telefax 070 416 67 99 patent@vereenigde.com trademark@vereenigde.com legal@vereenigde.com

Nadere informatie

De HZIV voert dit type opzoekingen ook uit voor zorgverstrekkers, voornamelijk voor grote ziekenhuiscentra.

De HZIV voert dit type opzoekingen ook uit voor zorgverstrekkers, voornamelijk voor grote ziekenhuiscentra. Aanvraag verzekerbaarheid in het buitenland Procedure voor de OCMW s HZIV Dienst Internationale Relaties (iri.enquete@hziv.be) www.hziv.be Inleiding De Hulpkas voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering

Nadere informatie

Aanvraag-/wijzigingsformulier Ziektekostenverzekering Collectief

Aanvraag-/wijzigingsformulier Ziektekostenverzekering Collectief Aanvraag-/wijzigingsforulier Ziektekostenverzekering Collectief Polisnuer Relatienuer Collectief contractnuer (indien bekend) Naa tussenpersoon Deze aanvraag betreft een nieuwe verzekering wijziging verzekering

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 juni 2017 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 juni 2017 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B 232 8/102 B-1049 BRUSSEL België

Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B 232 8/102 B-1049 BRUSSEL België Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties Chr. Krammlaan 8 Postbus 222 3500 AE Utrecht Telefoon 030 276 99 85 Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging

Nadere informatie

Berekening zorgtoeslag 2013

Berekening zorgtoeslag 2013 Toeslagen Belastingdienst Berekening zorgtoeslag 2013 ib 998 - ib*7pl Berekening zorgtoeslag 2013 De zorgtoeslag is een bijdrage in de kosten van de zorgverzekering. Of en hoeveel zorgtoeslag uw klant

Nadere informatie

Aanvraag. Internationale detachering. 1 Gegevens zelfstandige/dga. 2 Gegevens onderneming

Aanvraag. Internationale detachering. 1 Gegevens zelfstandige/dga. 2 Gegevens onderneming Aanvraag Internationale detachering Verklaring toepasselijke sociale verzekeringswetgeving (E)101/A1 voor zelfstandigen en directeuren grootaandeelhouder (DGA) Met dit formulier vraagt u een verklaring

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Informatie voor grensarbeiders

Inhoudsopgave. Informatie voor grensarbeiders Inhoudsopgave WERKEN IN TWEE LANDEN 2 Wonen in Nederland en werken buiten Nederland Waar verzekerd bij werken in twee landen Voorkom dubbele premiebetaling Werkgevers- en werknemersverklaring DE PROCEDURE

Nadere informatie

Medisch behandeld worden in de EU

Medisch behandeld worden in de EU Medisch behandeld worden in de EU Waar moet je op letten? epecs European Patients Empowerment for Customised Solutions Algemeen E U R O P E S E REGELGEVING Onze Europese buurlanden 1 zijn veel dichterbij

Nadere informatie

Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie

Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14 Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd

Nadere informatie

CAOP. co m m 1/4. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Mw. dr. G. ter Horst Postbus 20011 2500 EA Den Haag

CAOP. co m m 1/4. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Mw. dr. G. ter Horst Postbus 20011 2500 EA Den Haag CAOP ROP advies inzake klokkenluiderl*^ A. Aan: De inister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Mw. dr. G. ter Horst Postbus 20011 2500 EA Den Haag C.C. De inister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Nadere informatie

GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden. Augustus 2008

GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden. Augustus 2008 GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden Augustus 2008 Toelichting: De vragen zijn ingedeeld in drie onderdelen: -1- vergoedingen voor geneesmiddelen, -2- preferentiebeleid van zorgverzekeraars,

Nadere informatie

Beoordeling. Bevindingen. h2>klacht

Beoordeling. Bevindingen. h2>klacht Rapport 2 h2>klacht Verzoeker klaagt erover dat het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) zijn verzoek om een vergoeding van zijn particuliere zorgverzekeringspremie over de periode januari tot mei 2007

Nadere informatie

Brochure zorg in het buitenland 2019

Brochure zorg in het buitenland 2019 Brochure zorg in het buitenland 2019 Brochure zorg in het buitenland 2019 Als je naar het buitenland gaat, kan dat verschillende redenen hebben. Voor vakantie, werk of misschien speciaal voor medische

Nadere informatie

ZiN en kwaliteitsbeleid

ZiN en kwaliteitsbeleid ZiN en kwaliteitsbeleid Ineen Werkconferentie kwaliteit 24 april 2014 Prof Niek J de Wit, huisarts Lid advies commissie kwaliteit achtergrond Agenda Organisatie ZiN Visie op kwaliteit Kwaliteitsregister

Nadere informatie

Nationale voorbij contact dat u best punten wel eens recht zou kunnen hebben op veel meer dan het in Nederland gangbare

Nationale voorbij contact dat u best punten wel eens recht zou kunnen hebben op veel meer dan het in Nederland gangbare NAVIGATIE Basisprincipes Nederlands Landen die in aanmerking komen Wat wordt vergoed? Toestemming verplicht? Toestemming bij lange wachtlijsten Verdere eisen Vergoeding Uitleg en Informatie Vergoeding

Nadere informatie

Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving?

Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving? I Geldigheid kinderbijschrijving Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving? Om naar het buitenland te reizen hebben kinderen vanaf 26 juni 2012 een eigen paspoort of Nederlandse

Nadere informatie

Aanvraag-/wijzigingsformulier Ziektekostenverzekering Collectief

Aanvraag-/wijzigingsformulier Ziektekostenverzekering Collectief Aanvraag-/wijzigingsforulier Ziektekostenverzekering Collectief Polisnuer Collectief contractnuer (indien bekend) Naa tussenpersoon Relatienuer tussenpersoon Deze aanvraag betreft een nieuwe verzekering

Nadere informatie

Toeslagen Belastingdienst. Berekening zorgtoeslag 2018

Toeslagen Belastingdienst. Berekening zorgtoeslag 2018 Toeslagen Belastingdienst Berekening zorgtoeslag 2018 De zorgtoeslag is een bijdrage in de kosten van de zorgverzekering. Of en hoeveel zorgtoeslag uw klant krijgt, hangt af van: de standaardpremie de

Nadere informatie

Deel ggz vanaf 2008 in het basispakket

Deel ggz vanaf 2008 in het basispakket Deel ggz vanaf 2008 in het basispakket Behandeling psychische problemen voortaan in het basispakket van uw zorgverzekering In deze brochure leest u hoe het is geregeld na 1 januari 2008 Ministerie van

Nadere informatie

CZ Zorgverzekeringen Grensarbeiders 2014

CZ Zorgverzekeringen Grensarbeiders 2014 CZ Zorgverzekeringen Grensarbeiders 2014 Alles voor betere zorg Bij CZ kunt u terecht voor advies over uw zorgverzekering. Dit advies helpt u bij de keuze voor het pakket dat het beste bij u past, zodat

Nadere informatie

Toegang tot weesgeneesmiddelen en zorg

Toegang tot weesgeneesmiddelen en zorg Toegang tot weesgeneesmiddelen en zorg NFK Staat voor mensen geraakt door kanker Pauline Evers, beleidsmedewerker 15 november 2013 Nationaal plan En nu? DOEL-workshop Implementatie van het nationaal plan

Nadere informatie

Verzekering en zorg buitenland

Verzekering en zorg buitenland Verzekering en zorg buitenland Begrippenlijst Acceptatieplicht De zorgverzekeraar is verplicht u te accepteren voor de zorgverzekering. Hij mag u niet weigeren vanwege uw leeftijd, gezondheidstoestand

Nadere informatie

Initiatief Duurzame Hallenbouw

Initiatief Duurzame Hallenbouw VOORTGANG ONTWIKKELING DUTCH HALL De branchevereniging Bouwen et Staal (in saenwerking et de Saenwerkende Nederlandse Staalbouw ) is in 2010 et een initiatief gestart o een duurzae bedrijfshal te ontwikkelen.

Nadere informatie

Aanvraag Verklaring toepasselijke sociale verzekeringswetgeving A1/(E)101 voor zelfstandigen en directeuren groot aandeelhouder (DGA)

Aanvraag Verklaring toepasselijke sociale verzekeringswetgeving A1/(E)101 voor zelfstandigen en directeuren groot aandeelhouder (DGA) Internationale detachering Aanvraag Verklaring toepasselijke sociale verzekeringswetgeving A1/(E)101 voor zelfstandigen en directeuren groot aandeelhouder (DGA) Met dit formulier vraagt u een verklaring

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en) 9438/17 ADD 1 MAP 12 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 17 mei 2017 aan: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretaris-generaal van

Nadere informatie

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Omtzigt (CDA) over verzekerbaarheid (2060717910).

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Omtzigt (CDA) over verzekerbaarheid (2060717910). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 008 500 EA DEN HAAG Ons kenmerk Inlichtingen bij Doorkiesnummer Den Haag DZ-K-U-778438 5 juli

Nadere informatie

ANONIEM BINDEND ADVIES

ANONIEM BINDEND ADVIES ANONIEM BINDEND ADVIES Partijen : A te B, vertegenwoordigd door C te B, tegen ASR Basis Ziektekostenverzekeringen N.V. en ASR Aanvullende Ziektekostenverzekeringen N.V., beide te Amersfoort Zaak : Aanvullende

Nadere informatie

Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo 2013. Zorg thuis

Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo 2013. Zorg thuis Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo 2013 Zorg thuis Ontvangt u zorg thuis zoals verpleging of begeleiding? Dit heet Zorg zonder Verblijf. Heeft u hulp bij het huishouden of een voorziening of hulpmiddel,

Nadere informatie

Scorebord van de interne markt

Scorebord van de interne markt Scorebord van de interne markt Prestaties per lidstaat Nederland (Verslagperiode: 2015) Omzetting van wetgeving Omzettingsachterstand: 0,6 % (laatste verslag: 0,6%) stabiel, nog steeds beter dan het EU-gemiddelde

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 4 november 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 4 november 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

Medische zorg Wonen in België, uitkering of pensioen uit Nederland

Medische zorg Wonen in België, uitkering of pensioen uit Nederland Medische zorg Wonen in België, uitkering of pensioen uit Nederland Inhoud In welk land bent u verzekerd? 2 Hoe krijgt u medische zorg? 2 Wat kost het u? 2 Hoe zijn uw gezinsleden verzekerd? 3 Wat kost

Nadere informatie

Fluorideapplicaties bij jeugdige verzekerden

Fluorideapplicaties bij jeugdige verzekerden Rapport Fluorideapplicaties bij jeugdige verzekerden Op 22 november 2011 uitgebracht aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Publicatienummer Uitgave College voor zorgverzekeringen Postbus

Nadere informatie

Risicodraagster voor de ONVZ Vrije Keuze Basisverzekering is ONVZ Ziektekostenverzekeraar N.V. (handelsregister Utrecht: 30135168, AFM-nr.

Risicodraagster voor de ONVZ Vrije Keuze Basisverzekering is ONVZ Ziektekostenverzekeraar N.V. (handelsregister Utrecht: 30135168, AFM-nr. Risicodraagster voor de ONVZ Vrije Keuze Basisverzekering is ONVZ Ziektekostenverzekeraar N.V. (handelsregister Utrecht: 30135168, AFM-nr.12000633) en voor de aanvullende verzekeringen ONVZ Aanvullende

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Bijlage 4 van de Regeling zorgverzekering komt te luiden als volgt:

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Bijlage 4 van de Regeling zorgverzekering komt te luiden als volgt: STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 40860 19 november 2015 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 11 november 2015, kenmerk 862829-143414-Z,

Nadere informatie

nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland

nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland Kinderen moeten

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 9 maart 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 9 maart 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78

Nadere informatie

Niet alles verandert in de zorg

Niet alles verandert in de zorg Over wat blijft en wat er verandert in de zorg 15 september 2014, Hercules Diessen Niet alles verandert in de zorg. Gelukkig maar! Er gaat veel veranderen in de zorg. Maar er blijft gelukkig ook veel hetzelfde;

Nadere informatie

1 3 SCP VOÜ. Oi. College voor zorgverzekeringen. Eekholt 4 ni2 xh Diemen

1 3 SCP VOÜ. Oi. College voor zorgverzekeringen. Eekholt 4 ni2 xh Diemen 1 3 SCP. 2012 VOÜ. Oi College voor zorgverzekeringen Eekholt 4 ni2 xh Diemen Aan de Geschillencommissie van Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) T.a.v. mevrouw Postbus 291 3700 AG

Nadere informatie

Factsheet Europees Vrijwilligerswerk (EVS) - Youth in Action

Factsheet Europees Vrijwilligerswerk (EVS) - Youth in Action Factsheet Europees Vrijwilligerswerk (EVS) - Youth in Action Met EVS naar het buitenland Met deze factsheet willen wij je informeren voordat je met EVS naar het buitenland vertrekt. Er staat informatie

Nadere informatie

Samenvatting onderzoek Zorg en Gezondheid

Samenvatting onderzoek Zorg en Gezondheid Samenvatting onderzoek Zorg en Gezondheid Aanleiding en achtergrond van het onderzoek Goede gezondheidszorg wordt steeds belangrijker: ook in Nederland nemen problemen als overgewicht, diabetes en hartproblemen

Nadere informatie

keuze verzekerde 2 Basisverzekering Geen basisverzekering keuze verzekerde 3 Basisverzekering Geen basisverzekering keuze verzekerde 4

keuze verzekerde 2 Basisverzekering Geen basisverzekering keuze verzekerde 3 Basisverzekering Geen basisverzekering keuze verzekerde 4 Zonder olledige inforatie kunnen wij niet oor u aan de slag U wilt een erzekering afsluiten oor uzelf en oor eentuele gezinsleden. Wij hebben de oorletters, de naa en het an iedereen nodig. Alle personen

Nadere informatie

verklaring (E) 101 Verzekeringen Aanvraag 1 Gegevens werkgever 2 Ondertekening ja nee ja nee

verklaring (E) 101 Verzekeringen Aanvraag 1 Gegevens werkgever 2 Ondertekening ja nee ja nee Aanvraag Verzekeringen verklaring (E) 101 Korte inleidende tekst, deze mag maximaal 4 regels in beslag nemen. De subtitel die Met dit formulier vraagt u een verklaring aan waarmee uw werknemers kunnen

Nadere informatie

C.R.C. Huizinga-Arp. Praktijkorganisatie voor apothekersassistenten

C.R.C. Huizinga-Arp. Praktijkorganisatie voor apothekersassistenten C.R.C. Huizinga-Arp Praktijkorganisatie voor apothekersassistenten Houten 013 9 De bekostiging van de zorg.1 Inleiding 10. Definitie van de zorg 10.3 De kosten van de zorg 10.4 De betalers van de zorg

Nadere informatie

CZ Zorgverzekeringen 2015

CZ Zorgverzekeringen 2015 CZ Zorgverzekeringen 2015 Grensarbeiders 2 CZ helpt u met het kiezen van uw zorgverzekering U wilt graag verzekerd zijn van goede zorg. Zorg die beschikbaar is wanneer u het nodig heeft en aansluit bij

Nadere informatie

LeeR. & leef. bijbel. Zie volgende pagina s. boekje. uit je CATECHESE. onderbouw VAN: 1

LeeR. & leef. bijbel. Zie volgende pagina s. boekje. uit je CATECHESE. onderbouw VAN: 1 LeeR & leef uit je VAN: 1 CATECHESE onderbouw bijbel boekje Bijlagen bij les 14 - Niet stelen aar delen Introductie 2: Iedereen doet het... Introductie 3: Het geld-telt-spel De eerste pagina kan als achterkant

Nadere informatie

Eindopdracht Verbeterplan zorg aan chronisch zieken

Eindopdracht Verbeterplan zorg aan chronisch zieken OEFENTOETS 2 Dit document bevat een uitwerking van de eindopdracht behorende bij de Praktijkcursus Gezondheidszorg, namelijk het schrijven van een verbeterplan voor de zorg aan chronisch zieke patiënten

Nadere informatie

De herziening van de langdurige zorg vraagt om een levensloop perspectief op de financiering van zorg thuis

De herziening van de langdurige zorg vraagt om een levensloop perspectief op de financiering van zorg thuis De herziening van de langdurige zorg vraagt om een levensloop perspectief op de financiering van zorg thuis de huidige AV en collectieve zorgverzekering sluit daar niet op aan en daarom zijn er kansen

Nadere informatie

Wonen (en werken) in Nederland voor EU-burgers

Wonen (en werken) in Nederland voor EU-burgers Wonen (en werken) in Nederland voor EU-burgers Wilt u wonen (en werken) in Nederland? EU-burgers hebben in de meeste gevallen geen verblijfsdocument of tewerkstellingsvergunning nodig. In deze publicatie

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz)

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Lees ter voorbereiding de volgende teksten en bekijk de vragen en antwoorden van de quiz. De juiste antwoorden zijn vetgedrukt. Wat wil en doet

Nadere informatie

Investeren in opvoeden en opgroeien loont!

Investeren in opvoeden en opgroeien loont! Investeren in opvoeden en opgroeien loont! Kosteneffectiviteit van de preventie van pedagogische, psychosociale en psychosomatische problematiek door de jeugdgezondheidszorg Investeren in opvoeden en opgroeien

Nadere informatie

ANONIEM BINDEND ADVIES

ANONIEM BINDEND ADVIES ANONIEM BINDEND ADVIES Partijen : A te B, tegen C te D en E te F Zaak : Geestelijke gezondheidszorg Zaaknummer : 2009.02144 Zittingsdatum : 23 juni 2010 1/6 Geschillencommissie Zorgverzekeringen (prof.

Nadere informatie

Eindopdracht Verbeterplan zorg aan chronisch zieken

Eindopdracht Verbeterplan zorg aan chronisch zieken OEFENTOETS 1 Dit document bevat een uitwerking van de eindopdracht behorende bij de Praktijkcursus Gezondheidszorg, namelijk het schrijven van een verbeterplan voor de zorg aan chronisch zieke patiënten

Nadere informatie

Scorebord van de interne markt

Scorebord van de interne markt Scorebord van de interne markt Prestaties per lidstaat Nederland (Verslagperiode: 2016) Omzetting van wetgeving Verleden jaar moesten de lidstaten 66 nieuwe richtlijnen omzetten, een sterke toename dus

Nadere informatie

Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo 2013. Zorg thuis

Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo 2013. Zorg thuis Eigen bijdrage Zorg zonder Verblijf en Wmo 2013 Zorg thuis Ontvangt u zorg thuis zoals verpleging of begeleiding? Dit heet Zorg zonder Verblijf. Heeft u hulp bij het huishouden, of een voorziening of hulpmiddel,

Nadere informatie

Eigen bijdrage Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ)

Eigen bijdrage Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) Eigen bijdrage Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) Informatie voor de klant Wij zijn Geert Bouwmeester was pas 22 toen hij in 1924 voor zichzelf begon. Een overloop werd ingericht als kantoorruimte en de

Nadere informatie

Scorebord van de interne markt

Scorebord van de interne markt Scorebord van de interne markt Prestaties per lidstaat België (Verslagperiode: 2015) Omzetting van wetgeving Omzettingsachterstand: 1,1% (laatste verslag: 0,8%) voor het eerst sinds mei 2014 weer in de

Nadere informatie

Shimon Whiteson over robotica in de zorg We willen een sociaalvaardige robot maken

Shimon Whiteson over robotica in de zorg We willen een sociaalvaardige robot maken MAGAZINE winter 2013-2014 8 Shimon Whiteson over robotica in de zorg We willen een sociaalvaardige robot maken Nu al kan een robot namens iemand die ziek thuis op de bank zit naar bijvoorbeeld school of

Nadere informatie

Vrije keuze van zorgaanbieders van belang bij het kiezen van een polis Margreet Reitsma-van Rooijen, Anne E.M. Brabers en Judith D.

Vrije keuze van zorgaanbieders van belang bij het kiezen van een polis Margreet Reitsma-van Rooijen, Anne E.M. Brabers en Judith D. Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Reitsma-van Rooijen, M., Brabers, A.E.M., Jong, J.D. de. Vrije keuze van zorgaanbieders van belang bij het kiezen van een

Nadere informatie

Verhoging fiscale inkomsten op tabak kan staatskas 200 à 300 miljoen opbrengen.

Verhoging fiscale inkomsten op tabak kan staatskas 200 à 300 miljoen opbrengen. Verhoging tabaksaccijnzen : meer inkomsten en minder rokers PERSBERICHT Verhoging fiscale inkomsten op tabak kan staatskas 200 à 300 miljoen opbrengen. In België werden er in 2009 11.617 miljoen sigaretten

Nadere informatie

Mag ik dan nooit meer stoppen met werken?

Mag ik dan nooit meer stoppen met werken? Mag ik dan nooit meer stoppen met werken? 67 vragen over aow-vragen en uw pensioen (Uit AD van 1-11-2016) De AOW-leeftijd gaat in 2022 met drie maanden omhoog voor iedereen die na 1954 geboren is. Reden

Nadere informatie

Mensen met boulimia hebben vaak een normaal basisgewicht, en kunnen. Herken je de volgende verschijnselen bij jezelf? Dan kan het zijn dat je

Mensen met boulimia hebben vaak een normaal basisgewicht, en kunnen. Herken je de volgende verschijnselen bij jezelf? Dan kan het zijn dat je BOulImIa NerVOsa BOulImIa NerVOsa Wat is boulimia nervosa? Boulimia nervosa houdt in dat je regelmatig flinke eetbuien hebt waarbij je de controle lijkt te verliezen. Tegelijkertijd ben je bang voor overgewicht.

Nadere informatie

BRUSSEL Wat gebeurt daar? Peter N. Ruys

BRUSSEL Wat gebeurt daar? Peter N. Ruys BRUSSEL Wat gebeurt daar? Peter N. Ruys INHOUD 1. Algemene kennis over de EU 2. Wat ging eraan vooraf 3. Structuur 4. Totstandkoming wetten De Europese Unie: 500 miljoen mensen 27 landen EU-landen Kandidaat-EU-landen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 400 XV Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2013 Nr. 109 BRIEF VAN

Nadere informatie

IMMIGRATIE IN DE EU 85% 51% 49% Immigratie van niet-eu-burgers. Emigratie van niet-eu-burgers

IMMIGRATIE IN DE EU 85% 51% 49% Immigratie van niet-eu-burgers. Emigratie van niet-eu-burgers IMMIGRATIE IN DE EU Bron: Eurostat, 2014, tenzij anders aangegeven De gegevens verwijzen naar niet-eu-burgers van wie de vorige gewone verblijfplaats in een land buiten de EU lag en die al minstens twaalf

Nadere informatie

Toeslagen Belastingdienst. Berekening zorgtoeslag 2014

Toeslagen Belastingdienst. Berekening zorgtoeslag 2014 Toeslagen Belastingdienst Berekening zorgtoeslag 2014 Berekening zorgtoeslag 2014 De zorgtoeslag is een bijdrage in de kosten van de zorgverzekering. Of en hoeveel zorgtoeslag uw klant krijgt, hangt af

Nadere informatie

Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 29689 Herziening Zorgstelsel 25424 Geestelijke gezondheidszorg Nr. 599 Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den

Nadere informatie

Dorstig Europa? Snel, J. (2007). Dorstig Europa? AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 15(6/7):10-11, juni/juli.

Dorstig Europa? Snel, J. (2007). Dorstig Europa? AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 15(6/7):10-11, juni/juli. Snel, J. (2007). Dorstig Europa? AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 15(6/7):10-11, juni/juli. Dorstig Europa? Maart 2007 werd een 76 bladzijden tellend rapport gepubliceerd over meningen over Alcohol

Nadere informatie

Centrum Lichaam, Geest en Gezondheid

Centrum Lichaam, Geest en Gezondheid Centrum Lichaam, Geest en Gezondheid Onderzoek, diagnostiek en behandeling bij: onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten combinatie van psychische en lichamelijke klachten Informatie voor cliënten

Nadere informatie

De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken

De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken Bron: K. Caminada & K. Goudswaard (2017), De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken, Geron Tijdschrift over ouder worden & maatschappij jaargang 19, nummer 3: 10-13. De inkomensverdeling

Nadere informatie

Op welke vragen geeft dit digitale kaartenboek antwoord?

Op welke vragen geeft dit digitale kaartenboek antwoord? Op welke vragen geeft dit digitale kaartenboek antwoord? Wie doet wat in de bekostiging, verstrekking, financiering en het pakketbeheer van specialistische en? Hoe kan een specialistisch worden bekostigd?

Nadere informatie

Juridische aspecten van behandel- en vergoedingsbeslissingen

Juridische aspecten van behandel- en vergoedingsbeslissingen Juridische aspecten van behandel- en vergoedingsbeslissingen NVTAG Symposium Juridische kaders van HTA 7 juni 2007 Koosje van Lessen Kloeke k.vanlessenkloeke@leijnseartz.com 1 Inleiding -Welke partijen

Nadere informatie

Gezondheid, ieder zijn zorg

Gezondheid, ieder zijn zorg 12 Minister Schippers pleit voor gepast gebruik Gezondheid, ieder zijn zorg Tekst: Jenny Schellekens Beeld: Ministerie van VWS De kosten van onze gezondheidszorg blijven stijgen. Minister Edith Schippers

Nadere informatie

Betaalbaarheid van toekomstige ouderenzorg. Symposium Ietje de Rooij

Betaalbaarheid van toekomstige ouderenzorg. Symposium Ietje de Rooij Betaalbaarheid van toekomstige ouderenzorg Symposium Ietje de Rooij 28 september 2012 Inhoudsopgave Wat komt er op ons af? Wat doet de huidige situatie voor zorgvrager en zorgaanbieder? Hoe kunnen de we

Nadere informatie

Toeslagen Belastingdienst. Berekening zorgtoeslag 2015

Toeslagen Belastingdienst. Berekening zorgtoeslag 2015 Toeslagen Belastingdienst Berekening zorgtoeslag 2015 De zorgtoeslag is een bijdrage in de kosten van de zorgverzekering. Of en hoeveel zorgtoeslag uw klant krijgt, hangt af van: de standaardpremie de

Nadere informatie

Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005

Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005 Eens in de drie jaar wordt in de Europese Unie onderzoek verricht naar de publieksopvattingen over biotechnologie. Eind 05 zijn in totaal 25.000 respondenten in de 25 lidstaten van de EU ondervraagd. Hier

Nadere informatie

Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving?

Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving? I Geldigheid kinderbijschrijving Wat is het gevolg van het vervallen van de geldigheid van de bijschrijving? Om naar het buitenland te reizen hebben kinderen vanaf 26 juni 2012 een eigen paspoort of Nederlandse

Nadere informatie

De Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006 bij wonen in België en werken in Nederland

De Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006 bij wonen in België en werken in Nederland De Zorgverzekeringswet per 1 januari 2006 Vanaf 1 januari 2006 is in Nederland de Zorgverzekeringswet (Zvw) in werking. Deze wet is de basis van een geheel nieuw Nederlands verzekeringstelsel voor ziektekosten.

Nadere informatie