Pedagogisch+dossier+ Theatervoorstelling+ De!Zwarte!Schande!

Transcriptie

1 1 Pedagogischdossier Theatervoorstelling DeZwarteSchande

2 2 Inleiding: Besteleerkracht,bestedocent, Met veel trots stellen wij de theatervoorstelling De Zwarte Schande enditbijhorendedossieraanuvoor.deze theatermonoloogwerdgemaaktdoorbleedingbullsinsamenwerkingmethetinflandersfieldsmuseuminieper, dietevensmeeditdossiertotstandbracht. De Zwarte Schande is een humorvolle theatermonoloog voor jongeren over voetbal, de Eerste Wereldoorlog en anders zijn.overdebandtussendeloopgraveninieperendevoetbalveldenvanliverpool.maar De Zwarte Schande isvooraleenverhaaloveridentiteit.eenzoektochtnaarde roots vandekleurrijke,diversemaatschappij waarinwenuleven.endatisookdefocusvanditpedagogischdossier. De titel De Zwarte Schande refereert namelijk naar de Duitse propaganda tijdens en na de Eerste Wereldoorlog waarinzwartekolonialetroepenafgeschilderdwerdenalsbarbarenenwilden.dekinderendiedezezwartesoldaten maakten met blanke vrouwen werden later gestigmatiseerd, weggestopt in kloosters en als een groot probleem aanzien.dezegeschiedenisishetvertrekpuntvandevoorstelling. Met de herdenkingen van 100 jaar Eerste wereldoorlog die er aan zitten te komenwilbleedingbullsnamelijkde aandachtvestigenop,devooreengrootdeelvergeten,kolonialesoldatendieinvlaanderenvochten.dezekoloniale soldatenkwamenvanuitheeldewereld,afrika,azië,decaraïben,...enzijnopeenbepaaldmomentallemaalinwestp Vlaanderengeweest.Delokalebevolkingwistnietwatzezagen,Afrikanen,Chinezen,Sikhs,.Zehaddenvaakschrik vandezeonbekendeculturen,endevooroordelentierdewelig.veelvandetoengeldendevooroordelenzijnhonderd jaarlaternogsteedsergherkenbaar. Wewillendezevergetensoldatenendeemotiesdiezehieropriepenweereenplekgevenindegeschiedeniseninhet collectiefbewustzijnvanjongerenvannu.ineengeglobaliseerdewereldeninditlanddatsteedsmeerkleurkrijgt vindenwijhetbelangrijkomstiltestaanbijdezegeschiedenisendeimpactdiedatnogsteedsoponsheeft. Diteducatiefdossierwilleerkrachteneenverdereuitdiepingbiedenoverdethema sindevoorstelling.zobevathet eensamenvattingvanwoi,eenuitlegoverdevergetenkolonialetroepeneneenlinknaarhedendaagsemigrantenen manierwaarophiernunaargekekenwordt.erkunnenvoorverschillendevakkenelementenuitgelichtwordenter verduidelijkingofaanvullingopdevoorstellingofalsaparteleswordengebruikt. WijzijnvanmeningdatderelevantieendeherdenkingvanWOInogsteedsnuttigis.Hetisdekrachtvanditproject datelkescholierbewustwordtvanhetfeitdatdewoivanhonderdjaargeledenendedaaropvolgendegeschiedenis nogaltijdeenserieuzeimpacthebbenopdediversiteitbinnenonzehedendaagsemulticulturelesamenleving. IkwensUtijdenshetverwerkenvanditmateriaalveelplezier.Wezienelkaarinéénvandecultuurhuizenwaardit projectzalgepresenteerdworden. BleedingBullsdanktWouterSinaeve,deskundigeeducatiebijhetIFFmuseumenhetmuseumzelfvoorde medewerkingindetotstandkomingvanditdossier.

3 3 Inhoudstafel: 1:Overdevoorstelling 1.1.BleedingBulls 1.2.Dezwarteschande 1.3.Overdemakers 2:Achtergrond,geschiedenis DeZwarteSchande 2.1.WOI 2.2.Eenmulticultureleoorlog 2.3Overwiehebbenwehet 2.4.Dezwarteschande 3:MulticultureelBelgië 3.1.Inleiding 3.2.GeschiedenisvanmigratieinBelgië 3.3.Decijfers 3.4.Deverhalen 3.5Opdrachten,didactischetipsenreferenties

4 4 1:Overdevoorstelling 1.1 BleedingBulls BleedingBullsiseenkunstenplatformdatsinds2008inbinnenPenbuitenlandviertheatervoorstellingen,twee theaterperformances,ééndocumentaire( makingof vaneenbuitenlandsetheaterproductie)enéénfotoboek creëerde.bleedingbullsvoertaleenaantaljaareenonderzoeknaarhet anderszijn binnendemaatschappijenzoekt boeiendethema seninvalshoekenomdezeteverwerkenbinnentheatervoorstellingen.ditgezelschapvertrekt telkensvanuitdeonderbuikvandemaatschappijenprobeertvandaaruitgevoeligeonderwerpenaanteraken waardoorbepaaldezakenviahetmediumkunstinvraagwordengesteld.zowerdeninhetverledenactuelethema s zoalsjeugdprostitutieenzinloosjongerengeweldverwerkttotboeiendetheatervoorstellingenenperformancesvoor jongeren. Delaatstetheatercreatie SaMajestédesMouches insamenwerkingmetjongeacteursuitburkinafasowerdtijdens detourneeinbelgiëennederlandookgrotendeelsopgevoerdvoorschoolgaandejongeren.wegevenditmeeomwille vandelinkmetafrikadiebleedingbullsdoorheenzijnparcoursheeftontwikkeld.hetfotoboekendedocumentaire waarvanudelinkenhieronderterugvindt,kunnenookbinneneenomkaderendelesgebruiktworden. SaMajestédesMouches OpsociaalPartistiekgebiedmaakteBleedingBullsdeafgelopendrie jarenmetkansarmeengetalenteerdeacteursuitdesloppenwijken van Ouagadougou (Burkina Faso) twee theatervoorstellingen. De opzet van dergelijke projecten was een manier trachten te ontdekkenomverschillende(theater)culturenmetelkaarindialoog te brengen. De laatste theatercreatie Sa Majesté des Mouches in samenwerking met deacteursuitburkinafasowerdtijdensde tournee in België en Nederland ook grotendeels opgevoerd voor schoolgaandejongeren. SaMajestédesMouches combineerdeeen theaterproject, filmproject en een projectrondfotografie.het resultaat werd in het theaterseizoen 2011P2012 op de culturele kaartgezetinbelgië,nederlandenburkinafaso. Cineast Joost Wynant draaide samen met de Burkinese filmmaker Blanche Sanou en de cineast uit Tsjaad Emmanuel Mbaiden een documentaire over het werkproces van deze theatercreatie. De Making ofsamajestédesmouches staatintegraalonlineenkan bekekenwordenviadevolgendelink: Ook de Belgische fotografe An De Smedt kreeg in opdracht van Bleeding Bulls de verantwoordelijkheid om dit project in Burkina Faso uit te werken. Bij haar bezoeken in Burkina Faso heeft ze de jonge acteurs vaak gefotografeerd in hun habitat. Door bij de familiestelogerenkreegzetoegangtothunleefwereld.anmaakte inopdrachtvanbleedingbullseenfotoboekeneententoonstellingdiemeeopreisgingentijdensdetheatertournee. Het boek kan nu nog steeds online ingekeken en besteld worden. Het resultaat vind je online via de links: Demuziekbij SaMajestédesMouches werdgemaaktdooronassiswendker,eenjongeburkinesemuzikant.deze muzikantscoordeeenhitinburkinafasometzijnsong Unebougiedeplus.Ditnummervertelthetverhaalzijn overgrootvader,eentirailleursénégalais,eensoldaatdievochttijdenswoi.dezesongiseenvandeinspiraties geweestvoorhetmakenvandezevoorstelling.delinknaardesongenbijhorendevideoclipmetbeeldenvande tirailleursvindjehier:

5 5 1.2 Dezwarteschande: Opvijftigmetermaaidedemitrailleurhetzwartevleesweg.Onder dezesalvo sstierf,samenmetdedoden,hetgezang:hetwerdzwakker enverstomdeuiteindelijk.mogeeenechoervaneeuwiginde geschiedenisweerklinken. Uit:WereldoorlogI,vijfcontinenteninVlaanderenvanD.Dendooven&Piet Chielens/Lannoo WOIligtnubijnahonderdjaarachterons.Waaromzijnverhalenuit dietijdrelevantzijnvoorjongerenvannu? Bij de herdenkingen die in 2014 overal in Europa gaan losbarsten, gaatdeaandachtvoornamelijknaardetraditionele,uitdeklassieke geschiedenisboekenopgezochtebeeldenherinneringenenanekdotes van de nationale legers. Zij blijven honderd jaar later de nationale helden. Onze offers. Het verhaal van de koloniale troepen zalveel minder te horen zijn. Nochtans kwamen verschillende culturen,uit alle windstreken, indeloopgravenmetelkaarin contact? Ze verbroederdenmetelkaarenmetdelokalebevolking.deglobaliseringwasbegonnen. Ditheefteengroteimpactgehadoponzemaniervankijkennaardewereld,enhoeermeninAfrikanaarEuropakeek. VelenuitdegekleurdetroepenhaddenblankemannengedoodenzagendatdeFransepiotten(ranglozemilitairen)in dezelfdemiseriemoestenvechten.zemerktendathunblankemedepentegenstandersallesbehalvesuperieurwaren. Ookbijdeblankesoldatenwerdhetbeeldvande wildeafrikaan overhoopgegooid.velesoldatenwerdenvrienden methunafrikaanselotgenotenenontdektendatveelvooroordelennietklopten.ditprocesvanglobaliseringenvan een divers wordende wereld werkt dat nog steeds door. We leven nu honderd jaar later in een effectief geglobaliseerde, multiculturele wereld en land. Maar veel van de vooroordelen, stereotypen en nationalistische reflexenbestaannogsteeds. OpdehoevevanAlouisAdriaenzijnnegerstoegekomenomtewerken.Zijzijngekleedgelijkdeengelschesoldaten,zijn beschaafdensprekenzeerzacht,dochzijnnietgegeerdcausahunnelangevingersendeburgersziendoorgaansliever hunnehieledanhunneteenen.alszijieversbinnengaanomeenejattekoffiezijkunnenerzooweleenpaarurenzittenals maarvijfminuten. UithetdagboekvanpastoorVanWalleghemvanDikkebus Erzijnnumeerdanooitgelukzoekersdienetzoalsdestrijdersvandekolonialetroepennaarverrestrekentrekken opbasisvanvagebeloftes.zeblijvenontheemdenvervreemdachterwanneerdiebeloftesnietblijkenuittekomen. Endatisvaaknogsteedszo.Denkmaaraandevelevluchtelingeneneconomischemigrantendieinonzecontreien zijnverzeildgeraakt.hetfeitisdatdemulticulturaliteitdiewerondonsziennietietsisvandevoorbijedecennia maareenveellangeregeschiedenisheeft. 1.3.Overdemakers: Defascinatievoordemanierwaaropnaarhet anderszijn wordtgekeken,isgegroeiddankzijdrieledenvanbleeding Bulls,Maarten Goffin(acteurenartistiekleidervanBleedingBulls),Zouhair Ben Chicka (regisseur,schrijveren acteur)enjoostwynant(cineast).zehebbenalledrieophuneigenmanierervaren,hoehetvoeltomanderstezijn binneneensamenleving. MaartenGoffin Maartenisacteurenbekendvanoa. Familie, Wolven, Hijisbinnenkorttezienin de Ketnet reeks GoPgoPgo endehumoristischetvreeks Entoenkwamonsma binnen.hijisafkomstiguitbrazilië.maarindejarentachtigennegentigvanvorige eeuw werd hij grootgebracht in De Klinge. Dit dorp is geografisch gelegen in het Waasland waar het Vlaams Blok tijdens de jeugdjaren van Maarten bijzonder populair was bij de lokale inwoners. Met het gevolg dat hij regelmatig geconfronteerd werd met vooroordelen op vlak van zijn huidskleur en afkomst. Maartenschuwtzijnachtergrondnietentrachtzijngeschiedenisopeenuniversele manierdoorheenzijnartistiekparcourstelatenschemeren.

6 6 ZouhairBenChikha Ook voor Zouzou ishetonderwerp anderszijn uiteraardnietvreemd.deze theatermaker heeftmetzijntunesischerootsdezethematiekinmeerdere voorstellingenonderzocht.hijdeedditophettheatero.a.metzijnbroerchokri Ben Chikha bij het gezelschap Union Suspecte. Naar aanleiding van de herdenkingvanhonderdjaarwereldtentoonstellingingentmaaktehijsamenmet zijn broer de voorstelling: De waarheidscommissie. In deze voorstelling probeerde een waarheidscommissie de op de wereldtentoonstelling tentoongestelde Senegalezen weer een waardige plaats te geven. De burgemeester van Gent, Daniel Termont heeft naar aanleiding van deze voorstellingzelfsofficieelzijnexcusesaangeboden. JoostWynant Joostiscineast,hijmaakteoadespeelfilm Delaatstezomer endeedderegievoor BenidormBastards.HijheefteendeelvanzijnjeugddoorgebrachtinMombasa (Kenia), waar hij anders was dan zijn zwarte buurjongens. Recent heefthij urenlanginterviewsafgenomenmetillegaleafrikaneninbelgiëinhetkadervan zijntweedelangspeelfilmdiehijopditmomentaanhetschrijvenisenwaarvoor hijscenariosteunkreegvanhetvlaamsaudiovisueelfilmfonds. Partners: DepartnersvanBleedingBullsdiedezevoorstellingmeemogelijkmaaktezijn:

7 2:Achtergrond,geschiedenis DeZwarteSchande 2.1WOI Hier vindt ueenoverzichtvandebelangrijkstespelers, oorzakenenslagveldenvanwoi.ditkandienenindelessen geschiedenis of aardrijkskunde. Het zorgt voor een goede achtergrond over het conflict alvorens de voorstelling te zien,ofalsnabeschouwing.ineenvolgendhoofdstukvindt uookhetmulticultureleaspectvandeoorlogterug. Europaronddeeeuwwisseling Rond de eeuwwisseling beleefde Europaeenperiodevan explosieve groei. De industriële activiteiten namen toe. Spoorwegenenstoomschepenvergemakkelijktenhettransport. Steden barstten uit hun voegen. Al die nieuwe inzichten en uitvindingenleiddentoteeneuforischgeloofindevooruitgang. Maar tegelijk dook devreesopdatde krachten van het machinetijdperk los zullengaanslaan en zich tegen de mens keren. In de periode vóór de Eerste Wereldoorlog waren alle ingrediëntenaanwezigvooreenbewapeningswedloop:nieuwe technologieën en materialen voor een zwaardere bewapening, kapitaalkrachtige industriële concerns, imperialistische regeringsleiders eneenbevolkingstoenamediedeuitbreiding van de legers mogelijk maakte. In 1914 stonden de Europese keizers en koningen op het toppunt van hun macht. Binnen hun eigen landsgrenzen hielden ze vaak bevolkingsgroepenvanverschillendenationaliteitenondercontrole. BuitenEuropaoefendenzehunkolonialemachtuitovertalrijkevreemdevolkeren.Hunoverzeeserijkenbrachtende Britten,Fransen,Duitsers,Belgen,Nederlanders,PortugezenenItalianenwelvaartenmacht.Diemachtspositiewerd echtervanuitverschillendehoekenbedreigd. Etnischeminderhedenkwamenopvoorhunrechten:deIereninhetVerenigdKoninkrijk,deBosniërsinOostenrijkR Hongarije,...Mensenwerdentrotsophunvolk,huntaal,huncultuurenverzettenzichtegenvreemdeoverheersers. Nationalistischegevoelenswerdeninalletoonaardengeuitenbezongen. Bondgenootschappen IndeperioderonddeeeuwwisselingwasEuropahet toneel van een ingewikkeld machtsspel. De grootmachten schoven als volleerde schakers met bondgenootschappen, verdragen en allianties heen en weer. Daarbij hielp het dat heel wat regerende koningshuizen familie waren van elkaar. Zo was de Britse koning tegelijk verwant aan de Duitse keizer enaanderussischetsaar. Uiteindelijk kwamen er twee grote machtsblokken tegenover elkaar te staan: de Triple Alliance en de Triple Entente. De Triple Alliance en de Triple Entente waren militaire samenwerkingsakkoorden. Alstweevandezeslandenaanhetvechtensloegen, werdendeandereviererautomatischbijbetrokken. Door deze allianties lag vanaf 1907 het recept voor eengroteoorlog,eenwereldoorlog,klaar. Naastdetweegrotebondgenootschappenhaddendegrootmachtenlinksenrechtsooknogverdragengeslotenmet kleinere landen. Zo werd Servië gesteund doorrusland.eengevaarlijkesituatie,wantserviëwaseenvijandvan OostenrijkRHongarije. Een conflict tussen Servië en de dubbelmonarchie zou dus Rusland kunnen meesleuren, en daarmeederestvaneuropa.detijdbomtikte. 1

8 2 De wereld buiten Europa speelde in 1914 nog niet mee. Afrika en Azië waren vrijwel volledig gekoloniseerd door Europesestaten.DeVerenigdeStatenhieldenzichvoorlopigbuitendeburenruziesophetoudecontinent.Pasin1917 zoudenzedeoorloginstappen. Degrotemachten Degrootste bedreiging voor het evenwicht in Europa was de opmars van het Duitse Rijk. Het Duitse Rijk was een jongestaatin1914.hetwasmaaropheteindvande19deeeuwdatonderleidingvanpruisendeduitseeenmaking tot stand kwam. In 1871, na een verpletterende overwinning op Frankrijk werd het Duitse Rijk uitgeroepen. De nieuwestaatkendenietalleeneenenormestijgingvandebevolkingmaarookopeconomischvlakginghetvoorde wind.oppolitiek,militairenkoloniaalvlakbleefhetechtereentweederangsrolspelen.tenminste,zodachtende Duitserserzelfover.OnderKeizerWilhelmII,diebekendstondomzijnarrogantie,moestditveranderen.Duitsland zouvechtenvoorzijnplaatsonderdezon. DeanderegrootmachtenvoeldenzichbedreigddoordebloeivanDuitsland.Frankrijkwasbangomvollediginde schaduwtewordengesteld.erwarenminderinwonersr39miljoenfransentegenover65miljoenduitsersrenook defranseeconomiewasmindersterk.frankrijkhadechterzijnkoloniesinafrikaenazië.hetlandkoesterdeooknog sterkewraakgevoelensvoordenederlaagin1870.hetverliesvanelzasrlotharingenwasnooitverwerkt.rondde eeuwwisselingwasgrootrbrittanniëophettoppuntvanhaarkunnen.hetbritserijkregeerdeovergrotedelenvan deaardbol.debasisvandezeoverheersinglagindebritseheerschappijopzee.debrittenberekendendathunvloot minimumevengrootdiendetezijnalsdetweedeenderdegrootstevlotensamen.toendeduitsershuneigenvloot uitbouwden,voeldendebrittenzichrechtstreeksbedreigd. Nationalisme Een tweede gevaar, naast de Duitse machtsuitbreiding, was het nationalisme. Volkeren wilden een eigen staat, of staten wilden zich uitbreiden. Vooral voor OostenrijkRHongarije, de Duitse bondgenoot in MiddenREuropa en de Balkan,washetnationalismeeengevaar.Dedubbelmonarchieteldenamelijknietminderdantwaalfverschillende etnischegroepen.bovendienlietenjongebuurlandenalsserviëenroemeniëeenbegerigoogvallenopdelenvande veelvolkerenstaat. Conflicthaarden HetmachtsspelvandegrotemogendhedenhadEuropaookvóór1914aleenpaarkeeraanderandvandeoorlog gebracht.in1908hadoostenrijkrhongarije,totgrotewoedevanruslandenservië,bosniërherzegovinageannexeerd. In1911kreegDuitslandhetaandestokmetFrankrijkenGroot BrittanniëoverMarokko.In1912en1913woedden de Eerste en de Tweede Balkanoorlog. Turkije verloor bijna al zijn Europese gebieden, maar de grootmachten kwamen nog niet tussenbeide. Toch zou er in de zomer van 1914 een wereldbrand uitbreken. De vonk werd aangestokenindebalkan,het kruitvatvaneuropa.eenincidentinsarajevozorgdeervoordathetbrozeeuropese machtsevenwichtalseenkaartenhuisjeineenstortte. Delegers(inhetbeginvandeoorlog) Verenigd(Koninkrijk(( HetVerenigdKoninkrijkhadalsenigegrootmachteenberoepsleger.Ookalwashetvrij klein: nog geen man. Daarnaast waren er nog reservisten, en natuurlijk de marine. De landmacht droeg een kaki uniform. Meteen na het uitbreken van de oorlog begonnen er massaal vrijwilligers toe te stromen. In 1916 werd bovendien de dienstplicht ingevoerd. Daardoor waren er op het einde van het oorlog maar liefst 5 miljoenbritsesoldaten. ( België( De Duitse troepenmacht die België binnenviel, bestond uit maar liefst modern bewapendeengoedgetraindesoldaten.belgië kondaarmaarweinigtegenoverstellen. Ondanksdeinvoeringvandedienstplichtin1913teldehetBelgischelegerintotaalmaar man. De bewapening was verouderd en onvoldoende, een duidelijk verdedigingsplan ontbrak en de opleiding schoot tekort. Daar konden de vele enthousiasteoorlogsvrijwilligersweinigaanveranderen. ( ( ( ( ( (

9 3 Duitsland( Rusland( Oostenrijk7Hongarije(( Frankrijk(( HetplanvonSchlieffen DeDuitsemachtsuitbreidingenhetnationalismedreigdenhetbrozemachtsevenwichtin Europa te verstoren. Het gevolg was een snelle wapenwedloop. De meeste landen breidden ook hun leger gevoelig uit. Het Duitse Rijk had in totaal niet minder dan 3,8 miljoen man onder de wapens. Ze droegen een nieuw, veldgrijs uniform. De Duitse reserveswarenveelbeteropgeleidenbewapenddandefranse.duitslandhadookveel zwaarderekanonnen.devlootwasnadebritsedetweedeterwereld.bovendienkonden de Duitsers gebruik maken van zeppelins voor verkenningsvluchten en luchtbombardementen. Rusland had het grootste leger van allemaal. De meeste soldaten waren echter slecht uitgerust en opgeleid. Toch waren de Duitsers bang van de Russische pletwals. Maar meteen al in augustus 1914 versloegen ze de Russische beer aan het oostfront. De dreigingwasvoorlopigafgewend. ( ( ( ( ( Het leger van OostenrijkRHongarije was wel groot, maar het telde te veel verschillende nationaliteiten. Driekwart van de manschappen wasnietvanduitstaligeafkomst.dat maaktehetlegermoeilijkteleiden. ( ( ( ( Frankrijk had een even groot leger als Duitsland: 3,8 miljoen. De Fransen gebruikten lichtere kanonnen dan de Duitsers. Die waren wel erg wendbaar en snel, maar tegelijk een stuk minder krachtig. De manschappen droegen nog steeds hun oude, opvallende outfit:eenblauwetuniekeneenrodebroek.hetwarenalteopvallendekleuren,dieheel watsoldatenhetlevenzoudenkosten. Duitsland werd aan twee kanten ingesloten door vijanden: Frankrijk en Rusland. Die hadden in 1893 een militair bondgenootschap gesloten. Dat stelde Duitsland voor een lastig probleem: als het een van de twee aanviel, kreeg het meteentweetegenstanderstegenoverzichendannogwelop twee fronten tegelijk. Om zo n tweefrontenroorlog te voorkomen, bedachtdeduitsegeneralehetschlieffenrplan, naar de toenmalige Duitse stafchef, graaf Alfred von Schlieffen. Het SchlieffenRplan draaide helemaal rond snelheid en timing. De Duitsers berekenden dat Rusland 6 weken nodig zou hebben om zijn leger te mobiliseren. Zelf hadduitslandmaar2wekennodig,netalsfrankrijk.daarom gokten de Duitsers op een snelle overwinning binnen zes wekentegenfrankrijk.wanneerdefransenverslagenwaren aan het westelijke front, zouden de Duitsers ongestoord de Russenkunnenaanpakkenaanhetoostelijkefront.Althans, datwasdebedoeling. DeFransenzoudendeDuitseaanvalviaElzasRLotharingenverwachten,dachtvonSchlieffen.SindsdeFransRDuitse oorlog, toen de Duitsers het gebied hadden veroverd, had Frankrijk aan zijn nieuwe oostgrens een gordel van versterktefortenaangelegd.omdieteontwijken,beslootvonschlieffenfrankrijkviahetnoordenaantevallen.de FransegrensmetBelgië wasnauwelijksverdedigd.danzoudendeduitserssnelnaarparijsdoorstotenenhetfranse legervanachterenaanvallenenvernietigen.

10 4 België( Er was één grote moeilijkheid met het SchlieffenRplan: België was sinds zijn ontstaan in 1830 een neutraal land. Sterker nog, Duitsland was een van de garanten : samen met het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Oostenrijk en Rusland had het destijds plechtig beloofd om de Belgische neutraliteit blijvend te beschermen. Toch hieldendeduitsersvastaanhetschlieffenrplan.overeventueletegenstandinbelgië maaktenzezichweinigzorgen. Datlandjezouzichwelnietdurventeverzetten,dachtenze. Frankrijk(( De Franse grens met België was inderdaad nauwelijks verdedigd. Die fout in de Franse strategie had verschillende oorzaken.debelangrijkstewasdedoctrinevanhet offensiveàoutrance,hetgeloofindekrachtvandeaanvaltothet uiterste.voordefransemilitairestrategenwasaanvallennobeleneervol,verdedigenachterbaksenlaf. DeFransengeloofdenooknietdatdeDuitsersdeneutraliteitvanBelgiëzoudenschenden,wantdaardoorzoudenze Engeland in het conflict betrekken. Bovendien geloofde de Franse opperbevelhebber Joffre dat een omtrekkende bewegingvandeduitsersjuisteengoedezaakzouzijn,omdatzedaninhetcentrumkwetsbaarwerden.eenfranse generaaldruktehetzouit: DestebetervooronsalszetotinRijselgeraken.WesnijdenhetDuitselegergewoonin tweeën MaardeFransenhieldengeenrekeningmetdeinzetvanvijandelijkereservetroepen.DaardoorkondendeDuitsers tegelijk in het westen aanvallen en in het centrum standhouden. Toen de oorlog eindelijk losbarstte, deden de Fransen precies wat de Duitsers hadden verwacht. Ze hadden al hun kracht geconcentreerd in ElzasR Lotharingenenhunnoordelijkegrensverwaarloosd.DaardoorkondendeDuitselegersinaugustus1914sneldoor BelgiëenNoordRFrankrijktrekkenenoprukkennaarParijs.ZedrevendeFranseenBritselegersvoorzichuit.Hetzag ernaaruitdatduitslanddetegenstandvandegeallieerdenzoalsgeplandbinnenzeswekenzouoprollen. Eenmislukking Toch werd het SchlieffenRplan een paar weken later een fiasco. Vlak voor Parijs besloot generaal von Kluck, de bevelhebbervanhetmeestwestelijkeduitseleger,omaftewijkenvanhetplan.inplaatsvandoortestotennaar Parijs, boog hij af naar het zuidoosten. Op die manier gaf hij zijn tegenstanders de gelegenheid om zich te hergroeperenenhemindeflankaantevallen.datgebeurdeindeslagbijdemarne,waar2miljoensoldatenaan deelnamen. WaaromwekendeDuitsersafvanhunoorspronkelijkeplan?WasvonKluckbangomgeïsoleerdterakenvanzijn bevoorrading?warenzijnmanschappenteuitgeputvanhetdagenlangmarcheren?wezullenhetnooitzekerweten. HetSchlieffenRplanzagerprachtiguitoppapier,maarhetlieponherroepelijkvastindechaosendeverwarringvan de eerste oorlogsdagen. Net als de Fransen hadden de Duitsers niet ingezien dat een oorlog op deze schaal door niemandindehandkonwordengehouden.nadeslagbijdemarnemoestendeduitserszichterugtrekken.naenkele wekenliepenookdebewegingenvandegeallieerdenvastindemoddervannoordrfrankrijkendeijzervlakte.van de Noordzee tot aan de Zwitserse grens ontstond een dubbele, ononderbroken lijn van versterkte loopgraven. De bewegingsoorlogwasverzandineenbloedigepatstelling,dievierjaarlangzouaanslepen.voordiepatstellingwaren honderdduizendenmensengestorven,gesneuveldenvermoord. Sarajevo Een of anderestommiteitopdebalkan,zohadbismarck voorspeld, zou een nieuwe oorlog ontketenen. In de zomer van 1914 kreeg hij gelijk. Een incident in Sarajevo, de hoofdstadvanbosniërherzegovina,wasdevonkdieeuropa in lichterlaaie zou zetten. In 1908 had OostenrijkRHongarije het naburige BosniëRHerzegovina geannexeerd. Sindsdien zonnendebosnischeenservischenationalistenopwraak.op 28 juni 1914 zagen ze hun kans schoon. Die dag bracht aartshertog Franz Ferdinand, de kroonprins van OostenrijkR Hongarije, een bezoek aan Sarajevo. De student Gavrilo Princip schoot Franz Ferdinand en diens echtgenote van dichtbijneermeteenbelgischfnrpistool. Princip was lid van de nationalistische beweging Jong Bosnië.Diehadbandenmetde ZwarteHand,eenobscureServischeterreurorganisatie.VoorOostenrijkRHongarije stond het daarmee vast dat Servië achter de aanslag zat. Op 23 juli stelde Wenen Servië verantwoordelijk en formuleerde het een ultimatum. Servië ging in op de meeste Oostenrijkse eisen, maar toch vond Wenen dit onvoldoende.op28juliverklaardehetservië deoorlog.daagsernabeschootdeoostenrijkseartilleriedeservische hoofdstad Belgrado. OostenrijkRHongarije verzekerde zich van de Duitse steun. De wederzijdse verplichtingen en bondgenootschappenmaakteneengrootschaligconflictonvermijdelijk.

11 5 Hetbegin Na de aanslag in Sarajevo riep Frankrijk de algemene mobilisatie uit. Legers werden in staat van paraatheid gebracht. Op 2 augustus overschreedhetduitselegerdegrensmetluxemburg.tweedagenlater vielenzeookbelgiëbinnen.voorgrootrbrittanniëwasdatdeaanleiding omooktegenduitslandinhetstrijdperktetreden.woiwasbegonnen. MeteennahetuitbrekenvandeoorlogwarendeCentralennogmaarmet zijn tweeën. Italië, het derde lid van de Triple Alliance, had zich teruggetrokken. Volgens de Italianen hadden de twee bondgenoten namelijkzelfdeaanvalingezet.italiëwasdusnietverplichtomtehulpte komen, vond het. Vrijwel onmiddellijk, in augustus 1914, verslaat DuitslandhetRussischeleger.DedreigingaanhetOostfrontisvoorlopig afgewend. DeSlagaandeIJzer Belgiëwasneutraal.DaarstondenzowelFrankrijk,het VerenigdKoninkrijkalshetDuitserijkborgvoor.Op4 augustus 1914 schond Duitsland echter eenzijdig het verdrag.achtendertigdivisiesvanhetduitse1ste,2de en 3de Leger (zowat man) trokken België binnen. Ze waren van plan het kleine Belgische leger van man te overweldigen en daarna zuidwaarts te trekken om de Fransen te omsingelen en te verslaan. Maar de Belgen lieten zich niet zo makkelijk overweldigen. Terwijl het Britse Expeditieleger werd aangevoerd, verdedigden de Belgenzichhardnekkig. Zehieldendeopmarshierendaarenkelecrucialedagentegenenbodentweebeslissendemaandenlangweerstand bijantwerpen.deduitsershaddenverwachtdatzebinnen39dagenparijszoudenveroverenendefransenverslaan. InplaatsdaarvanbrachtendeGeallieerdenhenbeginseptembertotstilstand.ZoweldeDuitsersalsdeGeallieerden stuurdentroepennaarhetnoorden,inderichtingvandekanaalhavens.beidestrijdkrachtenprobeerdenelkaarde pas af te snijden terwijl ze verder oprukten. Intussen kwamen de restanten van het Belgische leger, dat zich uit Antwerpenhadteruggetrokken,samenopdelinkeroevervandeIJzer.Daarvormdenzefront.Op20oktoberzettehet Duitse4deLegerdeaanvalin.TweedagenlaterslaagdenelementenvaneenDuitsedivisieerinomdestroomoverte steken.debelgenmoestenzichterugtrekkentotachterdespoorwegnieuwpoortrdiksmuide.bijdiksmuidewerdde helftvande6.500alsversterkinggestuurdefranse FusiliersRmarins uitgeschakeld.deverdediginghieldstand.maar hoelangnog? Op 25 oktober gaf koning Albert I, de bevelhebber van het Belgische leger, het bevel om de vlakte achter de IJzer onder water te zetten. Net toen de Duitsers op 29 en 30 oktober op het punt stonden om definitief naar de Kanaalhavens door te stoten, vormden de rivier en het ondergelopen land een onneembare hindernis. Voor de Duitserszaternietsandersopdanzichterugtetrekken.Ondanksherhaaldeaanvallensteldehetwaterdesectoraan deijzervoorderestvandeoorlogveilig. Hetkerstbestand Vanaf het prille begin van de stellingenoorlog, in november 1914, waren er tekenen van stilzwijgendeafspraken.opverschillendeplaatsen schreven soldaten van beide zijden over onderbrekingenindegevechten,vooralomstreeks het ontbijt en s avonds, wanneer de rantsoenen naar de frontlijn werden gebracht. Sinds de Napoleontische oorlogen was er in vrijwel alle grote campagnes sprake geweest van informele bestanden. Toch was de mate van verbroedering tussen Britse en Duitse troepen tijdens de kerstdagen van 1914 verrassend groot. De verslagen van zowel officieren als gewone soldaten doen vermoeden dat minstens twee derdevandebritsesectorerbijbetrokkenwas.bij defransenendebelgenwashetnietveelanders. Kerstavondwaseenprachtige,maanverlichtevriesnacht,dienogmooierwerdtoendeDuitsersopkleinekerstbomen kaarsenlietenbrandenenzebovenopdeborstweringplantten. Nethetvoetlichtineenschouwburg,schreefeen

12 6 Britsesoldaat.Erwerdenkerstliederengezongen( ikdenkdatweminderharmonieusklonkendandeduitsers ).Dan werd er heen en weer geroepen: Hallo, Tommy Hello, Fritz De vijanden waagden zich voorzichtig in het niemandsland,schuddenelkaardehand,gavenelkaareenvuurtjeenwisseldengeschenkenuit:duitseworstenen sigaren,ingebliktehutsepot,tabak,familiefoto senlondensekranten.hetbestandduurdeminstenstotheteindevan tweedekerstdag.opsommigeplaatsenhieldhetstandtotnieuwjaar,zelfstoteeneindinjanuari.maarinandere sectorengingdeoorloggewoondoor.detoestandkon200meterverderanderszijn,afhankelijkvandehoudingvan eenbataljonscommandant.overalwaarhettoteenbestandkwam,maaktenbeidezijdenvandegelegenheidgebruik omhundodentebegravenenhunloopgraventeverbeteren. Tijdens het kerstbestand ontmoetten soldaten vijanden die, net als zij, de gruwelen van de vier eerste oorlogsmaandenwildenvergeten.maardeoorlogbleefduren.debevelhebbersvreesdendathetmonotonelevenin de loopgraven opnieuw zou kunnen leiden tot de filosofie van leven en laten leven die het kerstbestand had geïnspireerd.daaromgavenzedelagereofficierendeinstructieom deoffensieveinstellingvandetroepenmetalle beschikbaremiddelenaantemoedigen,zelfsalwarenzeinhetdefensief. DeStellingenoorlog VanallewapenfeitenvandeEersteWereldoorlogsprekende moordendeveldslagenrverdun,desomme,passendalerhet meesttotdeverbeelding.entochkomthetwoord veldslag maar zelden voor in memoires en getuigenissen. Wat de mannenmeerisbijgebleven,ishetlevenindeloopgraven:de verveling,dekou,demodder,hetongedierte,deellende...en, ondanksalles,hetavontuurendevriendschap. Modder Degrootstegeselindeloopgravenwashetslechteweer.Een regenbui herschiep de vette, vruchtbare landbouwgrond in een reusachtige modderpoel. Metersdiepe granaattrechters vuldenzichmetmodder,diemannen,kanonnenenzelfshele paardenspannen onherroepelijk naar beneden zoog. De loopgravenmoestendanookconstantwordenonderhouden. Somswarenerzelfsgeenherkenbareloopgravenmeer. Boue etboche,demodderendemof,warenvoordefranse opperbevelhebberfochdeergstetegenstanders. Koude Naastdemodderwaserdekou.Indewintervan1917vroor hetbijieper20graden.watjeookdroeg,dekoudedronger doorheen. Bewegen kon nauwelijks, eenvuurtjestokenwas uitgesloten. Vooral wie in de eindeloze winternachten op wacht stond, had het zwaar te verduren. Wie te lang in de natte, koude loopgraven stond, hield er loopgravenvoeten aanover:blauwe,levenlozevoeten,metweldraontstekingen. Rattenenluizen Inenomdeloopgravenkrioeldehetvanderatten.Zevraten nietalleenaanhetkarigevoedselvandesoldaten,maarook aan de vele onbegraven lijken in het niemandsland. In de roman Im Westen Nichts Neues noemt Erich Maria Remarque ze kadaverrratten : Ze eten van iedereens brood. Kropp rolt dat van hem in zijn tentzeil en legt het onder zijn hoofd, maar hij kan niet slapen omdat de ratten over zijn gezichtlopenomzijnbroodtekunnenpakken. Ook luizen waren een echte plaag. In de loopgraven, waar hygiënevertezoekenwas,ontsnapteniemanderaan.luizen kunnen dagenlang overleven zonder bloed en zijn goed bestandtegendekou.sommigemannenhaddenerletterlijkhonderdenoverhunhelelijf.maarluizenverwijderen verdreefdevervelingenwaseenechtesocialebezigheid.

13 7 Mentaleproblemen De soldaten hadden het niet alleen lichamelijk lastig, ook mentaal eiste het leven in de loopgraven zijn tol. Het overheersende gevoel was verveling. Daarnaast was er de angst voor de dood. Granaten en scherpschutters maakten dagelijks slachtoffers. Bovendien stonden de soldaten vaak letterlijkooginoogmetdedood.delijkeninniemandsland kondennietaltijdwordenbegraven,zodatzesomsvlakbijde stellingenlagenteontbinden... Het gebrek aan slaap, de tergende machteloosheid en de constanteconfrontatiemetdoodenverminkingzorgdenvoor grotevermoeidheid. Volgens het frontblaadje L Echo des tranchéesrville kende iedere soldaat de beruchte cafard. Het is een morele slapheiddiezichvanjemeestermaakt. Allesiszwart.Jebenthetlevenbeu... Sommigesoldatenwerdenletterlijk gek.delegerleidingnamzulkegevallennietsnelernstig,maartochwerdeneengrootaantalmilitairenindelaatste jarenvandeoorlogompsychischeredenenbehandeld. Troost Maarhetlevenindeloopgravenwasnietalleenellende.Iederedagweerkekendemannenuitnaardekomstvande rantsoenen,ookalwashetvoedselvaakslechteneentonig.weinigkonhenzoergerenenopstandigmakenalseten dattelaatofhelemaalnietwerdgebracht.ooksigarettenwareneentroost.rokenwasindejarenvóórdeoorlog enorm populair geworden in alle lagen van de bevolking. Tabak en sigaretten waren in verhouding tot nu heel goedkoop. Kattenofanderehuisdieren,meestalafkomstigvanverlatenboerderijen,werdendoordemilitairenvertroeteld.De mannen waren ook erg gesteld op de vele trekr enlastdierenvanhetleger:muilezels,maarvooralpaarden. Duizenden paarden werden net als de mensen het slachtoffer van granaten, kogels, ziekte en uitputting. Bij het gekermvangewondecollega sblevenveelsoldatenogenschijnlijkonbewogen,maarbijeenstervendpaardhadzelfs demeestgehardeveteraanhetlastig. Develdslagen In bijna alle gevechten of slagen in de Eerste Wereldoorlog lieten duizenden soldaten het leven voor een onzekere terreinwinstvaneenpaarhonderdmeter. Een gevecht begon met spervuur. De artillerie,diezicheeneindachterdeeigen frontlijn bevond, probeerde met zwaar geschutdevijandelijkeloopgraveninpuin teschieten.zo nbeschietingkonurenlang duren en maakte een oorverdovend lawaai. Als de wind goed stond, was het geschutrondiepertehoreninlonden.na hetspervuurvolgdedandestormloop.op een afgesproken teken klommen duizenden soldaten tegelijk uit hun loopgraven.meteenachterhenkwameen tweedegolf,daarnaeenderde,enzovoort. Oppapierleekhetsimpel.Eerstschakelde het spervuur de verdedigers uit. Daarna moesten de aanvallers het niemandsland oversteken, de resterende weerstand opruimen en de posities van de vijand innemen. Maar de praktijk was meestal anders.vaakzaaidehetspervuurwelveel verwoesting,maarwistendeverdedigersdieponderdegronddebeschietingentochteoverleven.wanneerdeaanval losbarstte,haasttenzezichnaarbovenenbegonnenzeteschieten.

14 8 Heelwatmannenwerdenalnaeenpaarmetergetroffendoor een kogel, een bomscherf of een granaatrsplinter. Velen sneuvelden, anderen raakten zwaargewond. Als ze de eigen loopgravennietkondenbereiken,danmoestenzewachtenop hulp.kwamdieniet,dankondenzealleenmaarwachtenopde dood. Deloopgravenwerdenbeschermddoordikkerollenofnetten prikkeldraad.meestalwarendienietvoldoendevernietigd.dan zatendeaanvallersvastenwerdenzehulpeloosneergeschoten vanuitdeloopgraven. Soldaten die toch door het niemandsland geraakten, hadden vaak geen idee hoe ze verder moesten. Op het slagveld kon iedere stap buiten de beschutting van een loopgraaf of granaattrechterdelaatstezijn.hetwasvrijwelonmogelijkom tijdens de gevechten te communiceren of bevelen over te brengen.detelefoonboodevenminuitkomst,wantdetelefoonlijnenstoptenwaarhetniemandslandbegon. Alsdeavondviel,washettijdomdeterreinwinsttemetenendeoverblijvendetetellen.Erwerdnavraaggedaannaar dodenengewonden.heteerstecijferwasvaakkleinerdangedacht,hettweedevrijwelaltijdgroter.op1juli1916,de eerste dag van de Slag bij de Somme, telden de Britten bijvoorbeeld doden en nog eens dubbel zoveel gewonden. Opsommigeslagveldenvielentientallenmensenvooriederevierkantemeterterreinwinst.Methunmitrailleursen kanonnenwarendeverdedigersimmersaltijdinhetvoordeel.degeneraalshieldendaarzelfsrekeningmee:alsje maar genoeg soldaten naar voren jaagt, zo dachten ze, dan zijn er altijd wel een paar die de overkant halen. Tienduizendensoldatenbetaaldendietactiekmethunleven... Hetniemandsland Wat was het niemandsland? Het was de strook tussen de voorste loopgraven van de vijandelijke legers. Het niemandsland liep als een lint over heel het westelijke front.debreedtevarieerdevanzowat1.000totnauwelijks 50meter.Hetwasversterktmetprikkeldraad;hierendaar stondendoorgranaatinslagenafgeknaptebomen.hetstikte ervanderatten,dieleefdenvandelijkenvansoldatenen de rottende paardenkarkassen. Het was bezaaid met granaattrechters, die vol water liepen als het regende. Soldaten vielen erin en verdronken. In Vlaanderen stikten ze in de modder waarin ze onder het gewicht van hun uitrustingwegzonken. Soms moest de infanterie, in plaats van een rechtstreekse aanval,hetniemandslandbinnensluipenenwachtenophet signaalvooreengroteaanval.elkenachtstakenpatrouilles overopverkenningofomdevijandbijverrassingtedodenofgevangentenemen.eenpatrouilledieinhetlichtvan eenvuurpijlwerdbetrapt,werdmetmitrailleursuitgeschakeld.volgensernstjünger,destijdseenduitsofficier,was hetlawaaivaneenonophoudelijknachtelijkartilleriebombardementzoontredderenddatmannenhuneigennaam vergatenofnieteensmeertotdriekondentellen.maaroverdagwerddestiltesomsalleendoorbrokendoordedroge knalvanhetgeweervaneenscherpschutter.

15 9 Wapens Tot het begin van de negentiende eeuw werden wapens vervaardigd door gespecialiseerde ambachtslui en werden veldslagen uitgevochten tussen kleine legers. Oorlog, dat betekende beproefde tactische zetten, gedurfde improvisatie en individuele staaltjes van heldenmoed. Maar tegen het einde van diezelfde eeuw produceerde de wapenindustrie vele duizenden mitrailleurs en konden, zoals het in een verslag van de Slag bij Verdun te lezen staat,... drie mannen en een mitrailleur een heel bataljon helden tegenhouden. Het karakter van de oorlog was fundamenteel en definitief veranderd. Wapens waren nu belangrijker dan manschappen. En eenvoudiger bovendien: om een mitrailleurtebedienen,hadjenietdevaardighedennodig diesnelgeweervuurvereiste. In augustus 1914 was er niemand die dit werkelijk inzag. Het werd pas duidelijk, althans voor de verstandigste frontsoldaten,toendeduitserszichtegenheteindevanhetjaaringroevenomhetveroverdegebiedteverdedigen. Hoe hard de Geallieerden ook probeerden om door de Duitse linie te breken, ze werden tegengehouden door mitrailleursenaanstukkengeretendoorduitseartillerie:de nieuwe ende oude wapens.deverdedigershadden alletroeveninhanden. Tijdens WOI haddeartillerieeengroterbereikdanooittevoren(meerdan20kilometervoordegrootste houwitsers), zodat de batterijen een eind achter de linies uit het gezicht van de vijand konden worden gehouden. Dankzijdesteedsmodernereprojectielenendebeterebeheersingvandeterugslagkondenookkanonnenvoortaan snel en toch accuraat schieten, tenminste als ze op een stevige ondergrond stonden. Vanaf 1917 was ook de artillerietactieksterkverbeterd,metvijfofzesopeenvolgendegolvenprojectielendiebijeenaanvallangzaamnaar vorenschovenendoordeoprukkendeinfanteriewerdengevolgd. Tochhadgeenvanbeidekampeneenduidelijkevoorsprongindebewapening,zelfsnietinmitrailleurs.Dusnamenze hun toevlucht tot nieuwe uitvindingen om de patstelling te doorbreken. Ze verdedigden zichmetenormehoeveelhedenprikkeldraadrhindernissendietotdekomstvandetankshaastonmogelijkkonden worden overwonnen Renmetbetonnenbunkers.Zevielenelkaaraanmetstikgassen,vlammenwerpers, bommen, tanksenhandgranaten(dehandgranaatwasvoordeeerstewereldoorlogwatdebajonetwasgeweestvoordeslag bijwaterloo).zegroevengangenonderdevijandelijkestellingenenvuldenzemetzwareexplosieven. Gas Op 22 april 1915 werd bij Steenstraat, tussenieperendiksmuide,voorheteerst indegeschiedenisdodelijkgifgasgebruikt. Een groengele wolk dreef langzaam naar de Geallieerde loopgraven. Franse en Canadesesoldatenkregendevollelaag.De Duitserszoudenhunvroegevoorsprongin chemische wapens de rest van de oorlog behouden.groteondernemingenalsbayer en Badische Anilin produceerden telkens weer nóg dodelijkere en efficiëntere gassen. Aanvankelijkkwamhetgasuitgrotecilinders,waarvanjegewoondekraanmoest openzetten. Later werden er gasgranaten ontwikkeld. Gas was levensgevaarlijk, maargelukkigergmoeilijktegebruiken.hetbelangrijkstewasdatdewindgoed stond.andersbleefhetgashangenof,ergernog,waaidehetterugnaardeeigen rangen. Wat de wind betreft, waren de Duitsers in het nadeel: zij zaten aan de oostelijkekantvanhetfront,terwijldewindmeestaluithetwestenkomt. IndeSteenstraatgebruiktendeDuitserschloorgas.Indecember1915kwamenze met fosgeen, dat veel gevaarlijker was. Mosterdgas (of yperiet, genoemd naar Ieper) deed zijn intrede aan het front in juli Het was niet bedoeld om te doden,maaromsoldatenlangetijdongeschikttemakenomtevechten. Gasmaskerswarenhetenigemiddeltegengifgas.Aleenpaarwekennadeeerste gasaanvalkwamendebrittenmeteenprimitiefsoortmasker.maarpasin1917 hadden ze een gasmasker ontwikkeld dat echt veilig was behalve dan tegen mosterdgas,wantdatdrongookhetlichaambinnenviadeblotehuid.meerdan90

16 10 procent van alle slachtoffers kon na een gasaanval terug naar het front. Maar velen zouden de rest van hun leven kampenmetademhalingsproblemen.enookdeangstbleef... Censuurenpropaganda Slecht nieuws, zo vond de overheid, kon alleen maar leiden tot moedeloosheid. Daaromwerddepersstreng gecensureerd.hetpubliekwistdanookamperwaterechtgebeurdeaanhetfront.nietiedereenlegdezichdaarbij neer.zowerdinparijshetsatirischeweekblad LeCanardenchaîné opgericht. Iedereen weet, zo spottestichter MauriceMaréchal, datdefranseperszonderuitzonderingaanhaarlezersvolstrektwarenieuwsberichtenmeedeelt. Welnu,hetpubliekheeftergenoegvan.Hetpubliekwilvoordeveranderingvalsenieuwsberichten.Enhetzaler krijgen. Aan beide zijden deden de meest fantastische verhalen over de vijand de ronde. In het begin van de oorlog beschuldigdedegeallieerdepersdehunnen,zoalszededuitsersnoemden,ervanbelgischekinderendehandenafte hakken. Van hun kant geloofden de Duitsers dat Belgische burgers vanuit hun huizen Duitse soldaten in de rug schoten. Ookallebrievenvanhetfrontnaarhetthuisfrontenomgekeerdwerdstrenggecensureerd.Vooralvermeldingenvan plaatsnamenaanhetfrontwarentenstrengsteverboden.decensuurgingsomsbruuttewerk:gewraaktepassages werdenzonderboeofbauitdebriefweggekniptofweggebrand.erwerdentalvantruckjesgebruiktomdecensuurte omzeilen:zokonineenbriefbepaaldelettersonderstreeptworden.samenvormdendiedenaamvandeplaatswaar menzichbevond. BezetBelgië DetoestandinhetbezettedeelvanBelgië wasronduitslecht.probleemnummeréénwasdevoedselbevoorrading.de landbouw,deindustrieendeinvoerwarenimmersvrijwelstilgevallen.een NationaalHulpRenVoedselcomite mocht van deduitseoverheiddebevoorradingorganiseren.amerikaansevoedselhulpkwamvanhet Committee for the Relief of Belgium, onder leiding van de latere president Herbert Hoover. Overal ter wereld zamelden liefdadigheidsactiesgeldinvoor poorlittlebelgium.inbezetbelgië moestenburgerseenpasjehebbenomtereizen: sindsdien draagt iedere Belg een identiteitskaart. De economie stond volledig ten dienste van de Duitse oorlogsmachine. Tegelijk waren er honderdduizenden werklozen. In 1916 voerde de bezetter een verplichte arbeidsdienst in voor alle mannen van 14 tot 60. Later werden ook de vrouwen opgeëist. Tienduizenden burgers werdentewerkgesteldachterhetfrontofgedeporteerdnaarduitsland. GewapendverzetwasernauwelijksinBelgië.Welwerdermilitaireinformatiehetlanduitgesmokkeldenwerdde spoorlijnnaarakenmeerdaneensgesaboteerd.jongemannenprobeerdenhetlandteontvluchtenomzich,viahet buitenland,aantesluitenbijhetlegerachterdeijzer.omhentegentehouden,slotendeduitsersdenederlandse grensafmeteenhekonderhoogspanning.velenvondenerdedood. DeTweedeSlagbijIeper Op22april1915,rond5uur smiddags,zetteuitdeduitse liniesbijdesteenstraatlangzaameendikke,groengelewolk op. Chloorgas, zo bleek. Franse en Algerijnse soldaten vluchttenmassaalnaarachteren.velenvanhenzoudener nietlevendgeraken.ineenpaaruurtijdruktendeduitsers op richting Ieper. Het ging zó snel, dat de Duitsers zelf verrastwaren.daaromgafdelegertopdetroepenhetbevel om zich in te graven. De soldaten gehoorzaamden, maar tegen hun zin. Na de gasaanval beseften de Geallieerde bevelhebbers dat Ieper gevaar liep. De plaats van de gevluchtefransenwerdmeteeningenomendoorcanadese troepen.zijgingenindetegenaanvalbijsintrjuliaan.later schotenookbrittenenbelgentehulp.detweedeslagbij Ieper was begonnen. De gevechten zouden vijf weken duren.tennoordenvanieperwasdedreiginghetgrootst. DaarwarenDuitseeenhedenoptweeplaatsenhetIeperleeR kanaal overgestoken. Stapje voor stapje wisten Franse en Belgische troepen ze terug te dringen. Zware Duitse beschietingenennieuwegasaanvallenmaaktenechtervele slachtoffers. Ten oosten van Ieper stonden de Duitsers tegenoverbritsetroepen.rond Hill60, SanctuaryWood enhet Hoge werdgevochtenomiederemeter. Wie nog niet gevlucht was uit Ieper, deed het nu. Ook Camiel Delaere, de ondernemende pastoor van de SintR Pieterskerk, en Geoffrey Winthrop Young, het hoofd van de vrijwillige Friends Ambulance Unit, moesten de stad

17 11 verlaten.alleenmilitairenblevenachter.ieperwasnogsteedsinbritsehanden,maarmeerdaneenverlatenruïne schoot er niet van over. De Tweede Slag bij Ieper viel eind mei stil, bij gebrek aan munitie en manschappen. De DuitserswarenovereengrootdeelvandeIepersaillantenkelehonderdenmeterstoteenpaarkilometeropgerukt. Zo wasdestadweereenstukjedichterbijgekomen.vijfwekenvechtenhaddeneenzwaretolgeëist.deduitsers telden35.000mandodenengewonden,debritten Verdun Begin 1916 vond de Duitse legerleiding dat het moment rijp was voor een aanval aan het westfront. De plaats die ze kozen was Verdun. Net als Ieper lag Verdun in een saillant. De verdedigers werden dus vandriekantenbelaagd.maarhetwasde Duitsersnietomdeveroveringvandestad te doen. Ze hoopten dat het Franse leger Verdun,dateengrotesymbolischewaarde had, tot de laatste druppel bloed zou verdedigen. Ze wilden de Fransen zó zware verliezen toebrengen, dat die zoudensmekenomvrede. Op21februari1916begonnendebeschietingen.Verdunwasslechtverdedigd,enaanvankelijkwerdendeFransen overrompeld. Na vier dagen viel het onneembare fort Douaumont vrijwel zonder slag of stoot. De keizer, in hoogsteigen persoon aanwezig, was wild enthousiast. Diezelfde dag nog werd de verdediging van de stad toevertrouwdaangeneraalpe tain.tussenverdunenbarrlerduclegdehijde Voiesacrée aan.elkeweekzoudeze weg90.000manschappenen50.000tonmateriaalvanennaarhetfrontbrengen. Na een paar weken kwam de Duitse opmars bij Verdun tot stilstand. Ondanks de inzet van vlammenwerpers en fosgeen,eennieuwendodelijkgas,kondendeduitsersgeendoorbraakmeerforceren. BijVerdunstredenhonderdduizendensoldatenoplevenendoodvooriedereheuvel,iederebunker,iederemeter. Soldatenverlorenelkcontactmetderestvanhuntroepenenvochtenzichletterlijkdood.Dezebloedigepatstelling zounegenmaandenblijvenaanslepen. Onlesaura,hadPétaingezegdoverVerdun,enhijkreeggelijk.Indeherfst van 1916 konden de Fransen de Duitsers eindelijk terugdringen. Maar de prijs was ongehoord. De Fransen telden dodenenvermistenenmeerdan gewonden.DeDuitseverliezenwarenzowatevenhoog.NaVerdun moesten de beide opperbevelhebbers opstappen. Bij de Duitsers maakte Falkenhayn in augustus plaats voor de tandemhindenburgrludendorff.bijdefransenwerdjoffreindecemberopgevolgddoornivelle. DeSomme DeaanslependegevechtenbijVerdunputtenhetFranseleger iedere dag meer uit. Om de Duitse aandacht af te leiden, zetten de Britten een grootscheepse aanval op. Zo begon de slag bij de Somme. Het Verenigd Koninkrijk had begin 1916 de dienstplicht ingevoerd, als laatste van de grote oorlogvoerende naties. Naarmate de Somme meer slachtofferseiste,zoudendienstplichtigendeplaatsinnemen vanberoepssoldatenenvrijwilligers. 1juli1916,deeerstedagvandeslagbijdeSomme,waseen fiasco. Een week lang had de Britse artillerie 1,5 miljoen projectielen afgevuurd. Van de vijand zou niks meer overschieten, dachten ze. Maar de Duitsers zaten zo diep onder de grond, dat de meesten het bombardement hadden overleefd. Bovendien waren de Britse obussen erg ongelijk van kwaliteit, en vielen er gewoon niet genoeg per vierkante meter. Het gevolg was een slachtpartij. In één dag sneuvelden21.000brittenenraakten35.000anderegewond. Op15septemberpaktendeBrittenbijFlersuitmeteennieuwwapen:detank.Maarvande49tanksvielener31stil metmechanischepech.derestkwammaarstapvoetsvooruit.detankmaaktedusgeenoverdonderenddebuut.pas halfnovembermaaktedeinvallendewintereeneindeaandeslagbijdesomme.debrittenhadden soldaten verloren (dood, vermist, gewond of krijgsgevangen), de Duitsers evenveel, de Fransen Die enorme offers leverdendegeallieerdenamper12kmterreinwinstop. WatVerdunwasvoordeFransen,wasdeSommevoordeBritten.Vooraldeverliezenvan1juliwareneenschok.De laatsteillusiesoverhetonkwetsbare Empire lagenvoorgoedaanscherven.nadefiasco svanverdunendesomme wistniemandnoghoehetverdermoest. Decampagnevan1916eindigdevooriedereeninbittereteleurstelling,

18 12 schreefdeduitseprinsmaxvonbaden. Wijenonzevijandenhaddenonsbestebloedvergoteninstromen,enwe stondengeenstapdichterbijdeoverwinning. DeHindenburglinie 1917begonmeteengroteverrassing.OvereengrootstukvanhetNoordRFransefronttrokkendeDuitserszichterug, somswel40kmdiep.denieuwefrontlijn,desiegfriedrofhindenburgrlinie,wasveelbeterverdedigddandevorige. MaandenlanghaddenDuitsesoldateneraangewerkt. De terugtocht verliep niet onopgemerkt. De Duitsers vernielden dorpen, legden mijnen, vergiftigden waterputten, blokkeerdenwegen.zewildenhetdegeallieerdenmoeilijkmakenomhentevolgen. ArrasendeChemindesDames DeDuitseterugtochtwasgeentoeval.DeGeallieerdenwarennamelijkeengrootscheepseaanvalvanplan,endaar waren de Duitsers achter gekomen. In april 1917 was het zover. De Britten en Canadezen vielen aan bijarras,de FransenbijdeChemindesDames.DeFranseaanvalwaseenfiasco.TegendesterkeDuitseverdediginghaddende aanvallers weinig kans. Na 5 dagen telden de Fransen verliezen, van wie doden. De Chemin des Dameswasvoorveelsoldatendedruppeldiedeemmerdeedoverlopen.Tegendeoorlogopzichhaddenzegeen bezwaar, wel tegen de manier waarop hij werd gevoerd. In verschillende Franse eenheden brak muiterij uit. De soldatenweigerdennognaarhetfronttegaan. Inmiddels was dekersversefranseopperbevelhebber,generaalnivelle,weervervangen.zijnopvolger,generaal Pétain,toondemeerbegripvoordeeisenvandegewonesoldaatenwistzodeordeteherstellen. Duitseaanvallenbegin1918 Voor de Duitsers was het nu of nooit. Nu de tsaar was afgezet en Rusland zich uit de oorlog had teruggetrokken, hoefden ze alleen nog in het westen te vechten. Bovendien wist iedereen dat de Amerikanen binnenkort honderdduizendensoldatennaarhetfrontzoudensturen.deduitsershaddendushaast.daaromlanceerdenzein maart1918eengrootscheepseaanvalrichtingparijs. Op 21 maart begon de Duitse aanval. Aanvankelijk leek het erop dat de Duitsers definitief zouden doorbreken. Ze ruktentot60kmopenmaakten80.000krijgsgevangenen.voorheteerstsinds1914werdergevochteninvelden, bossenendorpendienogongeschondenwarendoorhetoorlogsgeweld.deduitserskwamenelkedagdichterbij.op eenafstandvan120kmkondenzemetlangemax,eenenormehouwitser,parijsbeschieten.destadzouzesmaanden langgeregeldondervuurliggen. OmhetDuitseoffensieftegentehouden,moestendeGeallieerdennognauwersamenwerken.Daarombenoemdenze voorheteerstéénmantotopperbevelhebberoverallestrijdkrachten.hetwasdefransegeneraalfoch,diemeteen werd gepromoveerd tot maarschalk. Na een paar dagen waren de Geallieerden van de eerste schrik bekomen. Ze organiseerdendeverdediging,enop4aprilvieldeduitseopmarsstil.maarinmiddelshaddendeduitserswelde grootsteterreinwinstgeboektsinds1914. In mei 1918 vielen de Duitsers aan bij de Aisne. Ze namen de Chemin des Dames in, staken de rivier overenbezettendestadsoissons.parijswasnogmaar50kmver.eigenlijkhadludendorfftegelijkinvlaanderen willenaanvallen,maarhijhadnietmeergenoegversetroepenomzijnsnelleopmarsvoltehouden.ziekte,hongeren desertieteisterdenhetuitgeputteensterkuitgedundeduitseleger.langzaamwerdduidelijkdatdeduitsersaanhet eindvanhunkrachtenwaren. DeAmerikanen EntoenkwamendeAmerikanen.Vanafbegin1918stuurdedeVS een indrukwekkende troepenmacht naar Europa. In juli, augustus en september ontscheepten dagelijks Amerikaanse militairen in de Franse havens. Zo raakten de Duitsers elke dag verderindeminderheid. De verse troepen uit Amerika gaven de vermoeide Fransen en Britten nieuwe moed. Tegelijk zorgde de confrontatie met de Sammies voor een bescheiden cultuurschok. De Amerikanen hebben niks liever dan sardientjes, jam en koekjes, merkte een Franse soldaat hoofdschuddend op. Dat mengen ze dan tot één walgelijkebrij,diezedoorspoelenmetslotentafelwijn.