VERBINTENISSENRECHT. Basisbegrippen, voorbeeldvragen en antwoorden + juridische grondslagen die vaak voorkomen op examens.

Transcriptie

1 VERBINTENISSENRECHT Basisbegrippen, voorbeeldvragen en antwoorden + juridische grondslagen die vaak voorkomen op examens. -ANTHONY TRICARICO Natuurlijke verbintenis Definitie: - Het gaat hier om gewetensplichten, te situeren tussen de zedelijke (louter moreel) en juridische verbintenissen. - Niet in rechte afdwingbaar, wel een bron van rechtsgevolgen. - Wordt in rechte erkend, wnnr ze vrijwillig, geheel of gedeeltelijk uitgevoerd wordt of wnnr de SA belooft haar na te komen. (dan soort omvorming in een juridische verplichting) Bij een vrijwillige uitvoering is ze dus wel in rechte afdwingbaar. - Hetgeen in uitvoering van een ntrlke verb betaald werd kan niet als onverschuldigd worden teruggevorderd (art. 1235, lid 2 BW) - Een natuurlijke verbintenis is niet opeisbaar, wel uitvoerbaar. Voorbeeld: - Bv. feitelijke vader die aan buitenechtelijk kind waarvan de afstamming niet bewezen is of mag worden, vrijwillig steungeld betaalt, zet aldus een ntrlke verb in een burgerlijke om. Verschil met juridische verbintenis: - Een natuurlijke verbintenis is niet in rechte afdwingbaar, een juridische verbintenis wel. - Een juridische verbintenis is een rechtsband krachtens welke een persoon (SA) aan een ander persoon (SE) een prestatie (geven, doen of laten) verschuldigd is. 2. Inspannings- en resultaatsverbintenis Definitie: - De uitslag- of resultaatsverbintenis is deze waarbij de SA er zich toe verplicht een welbepaald resultaat te bereiken. Bv de garagehouder mbt de teruggave verplichting vd aan hem voor herstellingswerken of voor schoonmaak toevertrouwde wagens. Bv de restauranthouder mbt de teruggave verplichting vd kledingstukken die gasten hem toevertrouwen - Een inspanningsverbintenis legt aan de SA enkel de verplichting op een bepaalde inspanning te leveren of bepaalde middelen aan te wenden om een resultaat te bereiken, maar de SA belooft niet dat hij erin zal slagen dat resultaat ook te verwezenlijken. Bv de advocaat bij de behartiging vd belangen van zijn cliënt Bv de geneesheer bij de medische behandeling van zijn patiënt Criterium voor onderscheid: - In de praktijk is het niet steeds even simpel een onderscheid te maken. (vb. van de geneesheer: bloedonderzoek =resultaatsverbintenis; genezen van de patiënt = inspanningsverbintenis) Er is m.a.w. een grijze zone. Ook de advocaat kan als voorbeeld dienen: meestal inspanningsverbintenis, maar bv.verzoekschrift in hoger beroep indienen resultaatsverbintenis. Juridisch belang van het onderscheid: - Het biedt de mogelijkheid de inhoud en de draagwijdte van de door de SA aangegane verbintenis nader te bepalen om zo na te gaan of de SA al dan niet zijn verbintenis is nagekomen. - Bewijslastverdeling: Bij een resultaatsverbintenis zal de SE bij wanuitvoering het bestaan vd verb en het uitblijven vh beloofde resultaat moeten bewijzen, op de SA rust dan de plicht het bewijs te leveren van overmacht of toeval. Bij een inspanningsverbintenis daarentegen heeft de SE de zwaarste bewijslast: hij moet het bestaan van de verbintenis bewijzen en de wanuitvoering door een gebrek aan zorg in hoofde vd SA. - Overmachtsleer: alleen voor de resultaatsverbintenissen dienen de strenge vereisten vd overmachtsleer in acht genomen te worden, voor inspanningsverbintenissen geldt enkel het zorgvuldigheidscriterium vd goede SA. 3. Verschil tussen de alternatieve en de facultatieve verbintenis - Beide soorten verbintenissen horen thuis in de indeling volgens het aantal voorwerpen van de verbintenis. Alternatieve verbintenis (art BW): - Is een verbintenis die verschillende prestaties tot voorwerp heeft, waarvan er slechts één dient te worden nagekomen, naar keuze hetzij vd SE hetzij vd SA. - Art BW: het keuzerecht komt aan de SA toe, tenzij de partijen uitdrukkelijk of stilzwijgend anders zijn overeengekomen. - Deze keuze mag pas gebeuren op het ogenblik vd uitvoering. (van belang ivm de risicoregeling)

2 - Bv een verzekering waarbij aan de verzekerde de keuze wordt gelaten bij het bereiken vd leeftijd van 65j tussen een eenmalige kapitaalsuitkering of een lijfrente. Risicoregeling: - Bij verbintenissen om een bepaalde zaak te geven heeft de eigendomsoverdracht onmiddellijk plaats. - Daaruit vloeit voort dat het risico vh verlies v die zaak bij overmacht of toeval na het ontstaan vd verbintenis gedragen moet worden door de SE (dus bij koop door de koper). - Toegepast op de alternatieve verbintenissen is er een onderscheid naargelang de zaak teloorgaat voor of na de keuze: Gaat 1 v beide zaken bij toeval teniet voor de keuze, dan moet de andere prestatie nagekomen worden. (art BW) De verb wordt maw zuiver en eenvoudig. Betreft het een bepaalde zaak die door overmacht teniet gaat na de keuze dan is de SA volledig bevrijd en moet hij dus ook de andere prestatie niet meer nakomen. Facultatieve verbintenis - Is een verb die in beginsel slechts 1 prestatie tot voorwerp heeft, maar waarbij de SA de bevoegdheid bezit om de voorziene prestatie door een andere te vervangen. - Bv. art BW - 2 voordelen voor de SA in vergelijking met de alternatieve verbintenis: Keuzerecht komt altijd toe aan de SA, de SE kan enkel uitvoering vd hoofdprestatie vorderen Risicoregeling : Daar slechts 1 zaak verschuldigd is bij een facultatieve verbintenis, is de SA steeds bevrijd wnnr die individueel bepaalde zaak door overmacht tenietgaat 4. Verschil tussen samengevoegde en hoofdelijke verbintenissen De gezamenlijke of samengevoegde verbintenis - Is de verbintenis die aan de actieve of passieve zijde vanaf haar ontstaan door verschillende personen is aangegaan of naderhand verschillende personen treft. - Bv. 4 studenten kopen gezamenlijk een auto voor 1000 euro van een handelaar. Vanaf het begin heeft de verkoper in dit geval ivm de verbintenis om de koopprijs te voldoen, 4 schuldenaars v ieders 250 euro. Gevolgen - In beginsel is de verbintenis deelbaar en zal zij dus verdeeld dienen te worden in zoveel delen als er schuldenaren of schuldeisers zijn, zodat iedere SA slechts tot beloop van zijn aandeel kan aangesproken worden en iedere SE de SA slechts kan aanspreken tot beloop vh aandeel van die SE. Bv A en B zijn gezamenlijk aan C 1000 euro verschuldigd. C kan v ieder slechts 500 vorderen. Wordt 1 v beiden onvermogend, dan kan C niet de totaliteit eisen vd overblijvende SA. - Iedere SE zal afzonderlijk moeten dagvaarden en iedere SA zal dus afzonderlijk moeten gedagvaard worden. - Iedere schuldvordering of schuld heeft haar eigen lot inzake ingebrekestelling. - De stuiting vd verjaring ten overstaan v 1 der schuldenaren is niet tegenstelbaar aan de andere. - Onvermogen v 1 SA komt voor rekening vd SE, niet vd andere debiteurs. - Wegens de nadelen v deze regeling wordt vaak de hoofdelijkheid of de ondeelbaarheid vd verbintenis bedongen. - Maar deze 2 worden niet vermoed! Dus indien niets bedongen en pluraliteit v SA of SE dan is het een gezamenlijke verbintenis. De hoofdelijke of solidaire verbintenis (art BW) - Passieve hoofdelijkheid: wnnr een pluraliteit v SA's gehouden is tot één en dezelfde prestatie, zodat ieder van hen voor het geheel kan worden aangesproken, en de betaling door 1 v hen gedaan de overige SA's jegens de SE bevrijdt. Bv vd 4 studenten die auto kopen, de verkoper kan nu ieder v hen voor het geheel v 1000 euro aanspreken. - Actieve hoofdelijkheid: wnnr een pluraliteit v SE's gerechtigd is tot één en dezelfde prestatie, zodat ieder v hen de SA voor het geheel kan aanspreken, en de betaling gedaan in handen v 1 vd SE's de SA jegens allen bevrijdt. - Art BW: Hoofdelijkheid wordt niet vermoed, zij moet uitdrukkelijk bedongen zijn of bestaan krachtens een bepaling vd wet. Gevolgen - Het hoofdgevolg is dat iedere hoofdelijke SA tot de gehele schuld gehouden is. - Art BW: ivm verjaring vervolgingen tegen 1 vd hoofdelijke SA's stuiten de verjaring tav allen - Art BW: ivm ingebrekestelling de aanmaning v 1 SA geldt ten overstaan van al de anderen - Het onvermogen v 1 SA komt evenredig voor rekening vd andere debiteurs, en dus niet voor rekening vd SE. (art BW) 5. Bronnen van hoofdelijkheid Art BW: Hoofdelijkheid wordt niet vermoed, zij moet uitdrukkelijk bedongen zijn of bestaan krachtens een bepaling vd wet. Contract

3 - Ruime opvatting 'uitdrukkelijk': het beding kan uitdr of stilzw worden aanvaard, maar de wil moet zeker, dwz duidelijk zijn. In geval van twijfel moet de rechter zich tegen hoofdelijkheid uitspreken. Wet - Met de bedoeling aan de SE een grotere bescherming te bieden, komen er in ons recht veel wetsbepalingen voor waarin passieve hoofdelijkheid in het leven wordt geroepen. - Bv. artt. 222, 1033, 1887, 2002 BW en 50 Sw. - Krachtens een bepaling in de wet : deze woorden met ruim worden geïnterpreteerd. Hoofdelijkheid kan ook bepaald worden bij een besluit of reglement genomen krachtens een wet Hoofdelijkheid kan ook bepaald worden door gewoonteregels en algemene rechtsbeginselen Op deze leer moet ook beroep gedaan worden om de regel te rechtvaardigen dat in geval v schade veroorzaakt door de gemeenschappelijke fout van een pluraliteit v daders, al deze daders hoofdelijk aansprakelijk zijn. De hoofdelijkheid steunt hier op het algemeen rechtsbeginsel dat ook in art. 50 Sw is neergelegd. 6. Verschil tussen hoofdelijke verbintenis, verbintenis in solidum, en ondeelbare verbintenis - Zowel verbintenis in solidum als de hoofdelijke verbintenis hebben als gevolg dat iedere schuldenaar de verplichting heeft tot het geheel, en dat de betaling door 1 schuldenaar de anderen bevrijd. Verschil tussen hoofdelijkheid en in solidum - Grondslag: Hoofdelijkheid is louter technisch en zij moet uitdrukkelijk bedongen zijn of bestaan krachtens een bepaling vd wet. (art BW) Verbintenis in solidum vloeit voort uit de noodwendigheden vd onderscheiden casusposities. Ogv de algemene beginselen die een bepaalde toestand beheersen, acht men het noodzakelijk dat verschillende personen tot het geheel gehouden zijn. - Het voorwerp: Hoofdelijkheid = eenheid v voorwerp en pluraliteit v verbintenissen gemeenschappelijke fout van een pluraliteit van daders In solidum = pluraliteit v voorwerpen en pluraliteit v verbintenissen onderscheiden fouten van een pluraliteit van daders die ook tot 1 enkele schade leidt Bv in solidum aanspr vd aannemer en architect wegens miskenning v hun respectieve contractuele verbintenissen en deze fouten hebben geleid tot 1 schade - De gevolgen: Het regresrecht vd hoofdelijke schuldenaren vindt zijn grondslag in artt BW. Deze bepalingen zijn niet van toepassing op de verbintenis in solidum. In de regel zal de regresvordering bij de verb in solidum gebaseerd zijn op art. 1251, 3 BW, dat de wettelijke subrogatie inricht van degene die met of voor anderen gehouden was. Bij ontstentenis van subrogatie, zou degene die betaald heeft, tegen zijn medesa een rechtstreekse vordering kunnen instellen ogv de vermogensverschuiving zonder oorzaak. In principe gelden de secundaire gevolgen vd hoofdelijkheid niet voor de verbintenis in solidum. Art BW: vervolgingen tegen 1 vd hoofdelijke SA's stuiten de verjaring tav allen Art BW: de aanmaning v 1 SA geldt ten overstaan van al de anderen Art BW: de eis tot betaling v interest tegen 1 vd hoofdelijke SA's, doet de interest lopen tav allen Verschil tussen hoofdelijkheid en ondeelbaarheid - Een verbintenis is ondeelbaar, wnnr ze nooit anders dan geheel kan worden uitgevoerd. - Is van gn belang bij een verb met 1 SA en 1 SE. Want SE kan niet verplicht worden een gedeelte vd schuld in ontvangst te nemen. (art. 1244, 1e lid BW) - De ondeelbaarheid wordt vaak bedongen ter versterking vd waarborg vd hoofdelijkheid. - De gevolgen vd ondeelbaarheid zijn nagenoeg dezelfde als die vd hoofdelijkheid behalve: Gevolgen voor erfgenamen : De ondeelbaarheid treft ook de erfgenamen vd SA. Iedere erfgenaam kan voor het geheel worden aangesproken. Dit is niet het geval bij hoofdelijkheid. Hierbij worden de erfgenamen wel hoofdelijke schuldenaren, doch slechts tot beloop v hun deel in de nalatenschap. Bv de erflater was hoofdelijk SA voor 12000, dan worden zijn 4 erfgenamen hoofdelijk SA's ieder voor Bij een ondeelbare verbintenis blijft de verbintenis zelfs tegenover de erfgenamen ondeelbaar en is ieder vd 4 erfgenamen ondeelbaar SA voor (maar zie art BW) Ingebrekestelling : Bij ondeelbaarheid is de aanmaning van 1 SA niet tegenstelbaar aan de andere mede SA's. Bij hoofdelijkheid wel. (art BW) Verlies van een zaak door fout van 1 SA : Het verlies van een zaak door de fout van een hoofdelijke SA bevrijdt de anderen niet. (art BW) Bij ondeelbare verbintenissen zal een dergelijk verlies echter als een geval van overmacht beschouwd worden tov de SA's die geen fout hebben aan het verlies. Deze laatste zullen dan ook bevrijd zijn.

4 7. Verschil tussen verbintenis onder tijdsbepaling / onder voorwaarde - Een verbintenis kan beperkt worden door een tijdsbepaling of door een voorwaarde, dit zijn modaliteiten v die verbintenis. Een verbintenis zonder voorwaarde of tijdsbepaling noemt men een zuivere verbintenis. Verbintenis met tijdsbepaling (art BW) - Is de verbintenis waarvan de uitvoering of de uitdoving afhankelijk is v een toekomstige, doch zekere gebeurtenis. - Art BW: De tijdsbepaling verschilt vd voorwaarde hierin, dat zij de verbintenis niet opschort, maar alleen haar uitvoering uitstelt. - Alhoewel de tijdsbepaling in ieder geval zeker is, kan zij wat haar verwezenlijking betreft mbt de datum vast of onvast zijn. - De tijdsbepaling werkt schorsend wnnr ze eenvoudig de uitvoering vd verbintenis uitstelt. (art BW) - De tijdsbepaling werkt uitdovend wnnr ze aan een verbintenis een einde stelt. Opschortende tijdsbepaling - Bij verbintenissen met opschortende tijdsbepaling bestaat de verbintenis reeds, maar ze is nog niet opeisbaar. - Gevolgen: Bij de verbintenis om een bepaalde zaak te geven gaat ondanks de tijdsbepaling de eigendom en het risico onmiddellijk over op de verkrijger vh goed. (art BW) Hetgeen de SA vóór de vervaldag betaalde, kan niet als onverschuldigd teruggevorderd worden, zelfs indien hij niet op de hoogte was vd tijdsbepaling (art BW) Uitdovende tijdsbepaling - Bij het verstrijken vd termijn moet de verbintenis niet meer uitgevoerd worden. Verbintenis onder voorwaarde (art BW) - Is de verbintenis waarvan de uitvoering of de uitdoving afhankelijk is van een toekomstige doch onzekere gebeurtenis. Opschortende voorwaarde - Art BW: verb onder opschortende voorwaarde aangegaan is die welke afhangt v een toekomstige, onzekere gebeurtenis - Cass.: Bij een verb onder opschortende voorwaarde, bestaat de overeenkomst hangende de voorwaarde, enkel de uitvoering vd verb is geschorst. - Gevolgen conditione pendente (periode van onzekerheid): Bij de verbintenis om een individueel bepaalde zaak te geven blijft het risico voor rekening vd SA (art. 1182, lid 1 BW) Wat de SA betaald zou hebben, mag hij als onverschuldigd terugvorderen. Reden is dat het hier niet om een zekere maar om een onzekere toekomstige gebeurtenis gaat. Ontbindende voorwaarde - Art BW: een ontbindende voorwaarde is die welke, bij haar vervulling, de verbintenis tenietdoet, en de zaken herstelt in dezelfde toestand alsof er nooit een verbintenis had bestaan. - Indien de voorwaarde dus in vervulling is gegaan doet deze de verbintenis met terugwerkende kracht teniet. 8. Gevolgen voor de partijen bij verbintenis onder opschortende en ontbindende voorwaarde - Art BW: verb onder opschortende voorwaarde aangegaan is die welke afhangt v een toekomstige, onzekere gebeurtenis. - Art BW: een ontbindende voorwaarde is die welke, bij haar vervulling, de verb tenietdoet, en de zaken herstelt in dezelfde toestand alsof er nooit een verbintenis had bestaan. - Cass.: Bij een verb onder opschortende voorwaarde, bestaat de overeenkomst hangende de voorwaarde, enkel de uitvoering vd verb is geschorst. Ook wnnr de voorwaarde ontbreekt en de verb ophoudt te bestaan, kan het niet nakomen van verplichtingen hangende de voorwaarde tot schadevergoeding aanleiding geven. 1 Gevolgen pendente conditione - periode van onzekerheid, tijdens dewelke nog niet zeker is of de voorwaarde in vervulling zal gaan of niet - Opschortende voorwaarde: Cass.: De schuldeiser conditione pendente bezit een recht, maar de uitvoering van dit recht is opgeschort. Het feit dat de SE een recht bezit, heeft volgende gevolgen : de SE mag alle bewarende maatregelen treffen (art BW) bij overlijden gaat dit recht over op zijn erfgenamen (art BW) dit recht kan onder levenden worden overgedragen of in pand worden gegeven ingeval v betwisting kan hij het bestaan v zijn recht door de rechter laten vaststellen de SA mag niet meer over de zaak beschikken Op dit beginsel bestaan echter ook een reeks uitzonderingen : de verjaring loopt niet zolang de voorwaarde niet in vervulling is gegaan (art BW) het risico teloorgang wegens overmacht vd individueel bepaalde zaak die het voorwerp vd verbintenis uitmaakt, blijft voor rekening vd schuldenaar (art. 1182, 1e lid BW) (itt art BW)

5 wat de schuldenaar betaald zou hebben, mag hij als onverschuldigd terugvorderen; dit itt de verbintenis met tijdsbepaling aangezien het hier niet om een zekere maar om een onzekere toekomstige gebeurtenis gaat art BW - Ontbindende voorwaarde: Deze zijn conditione pendente als zuivere verbintenissen te behandelen. (art. 1183, 2e lid BW) 2 Gevolgen conditione pendente - periode waarin de voorwaarde vervuld is - Opschortende voorwaarde: Art BW: de vervulde voorwaarde werkt terug tot op de dag waarop de verbintenis is aangegaan Gevolgen van de terugwerkende kracht : indien tss het sluiten vd overeenkomst en de vervulling vd opschortende voorwaarde een nieuwe wet in werking getreden is, zal nrml de oude wet de verhouding tussen partijen beheersen, tenzij de nieuwe wet retroactief zou werken. de hypotheek tot waarborg v een verbintenis onder schorsende voorwaarde neemt rang op datum vd inschrijving en niet op datum vd verwezenlijking der voorwaarde. de SA die bij vergissing een voorwaardelijke schuld vereffende vóór de vervulling vd opschortende voorwaarde, kan zich na het vervullen vd voorwaarde niet meer beroepen op de regels vd onverschuldigde betaling. Op de regel vd terugwerkende kracht der vervulde voorwaarde bestaan enkele uitzonderingen, die te wijten zijn aan het feit dat er een periode v onzekerheid heeft bestaan: de door de SA verrichte daden v beheer blijven voortbestaan de SA behoudt de nrml geïnde vruchten het risico blijft voor rekening vd SA (art BW) de verjaring loopt pas vanaf het vervullen vd voorwaarde (art BW) - Ontbindende voorwaarde: Art BW: de vervulling vd ontbindende voorwaarde doet de verbintenis met terugwerkende kracht teniet en herstelt de zaken in dezelfde toestand alsof er gn verbintenis had bestaan Heeft tot gevolg dat de beschikkingsdaden vd eigenaar onder ontbindende voorwaarde worden tenietgedaan; dit geldt eveneens ten overstaan vd onderverkrijgers. Uitzondering : In contracten met opeenvolgende prestaties (bv huurovereenkomst) kunnen de prestaties v 1 vd partijen onmogelijk worden uitgewist. De daarvoor betaalde tegenprestatie (bv huurprijs) mag dan evenmin worden teruggevorderd. De overeenkomst gaat dan enkel ex nunc teniet. Art BW: Met de vervulling vd voorwaarde wordt gelijkgesteld de omstandigheid dat de SA door zijn foutief optreden de vervulling ervan verhinderd heeft. 3 Gevolgen deficiente conditione - periode waarin gebleken is dat de voorwaarde definitief niet in vervulling gaat (=feitenkwestie) - Art BW: Wnnr de voorwaarde erin bestaat dat een gebeurtenis wel zal plaatshebben... - Art BW: Wnnr de voorwaarde erin bestaat dat een gebeurtenis niet zal plaatshebben... - Schorsende voorwaarde: de definitieve niet-vervulling vd voorwaarde betekent niet alleen dat de verb nooit uitgevoerd moet worden, maar ook dat die verb tenietgaat en dit met terugwerkende kracht - Ontbindende voorwaarde: de definitieve niet-vervulling vd voorwaarde betekent dat de bedreiging van een ontbinding verdwijnt; het recht vd SE wordt definitief 9. Verbintenis onder potestatieve voorwaarde - Potestatieve voorwaarde (art BW): is die welke de uitvoering of de uitdoving vd verbintenis doet afhangen van een gebeurtenis die de ene of de andere vd contracterende partijen vermag te doen plaatshebben of te verhinderen. Soorten Zuiver potestatieve voorwaarde: - Is degene die de verbintenis louter en alleen doet afhangen vd wil van 1 der partijen. - Zuiver potestatieve opschortende voorwaarde: Vd zijde vd schuldeiser : bv. Ik verhuur mijn huis aan u, indien u dat wilt (contractbelofte) Vd zijde vd schuldenaar : bv. Ik verkoop u mijn auto voor 1000, indien ik dat wens (= nietig!!!!!!!) Een verbintenis onder opschortende voorwaarde is nietig wnnr de verwezenlijking v die voorwaarde louter afhangt vd wil vd schuldenaar. In dit geval heeft de debiteur zich in feite tot niets verbonden, maw de verbintenis heeft geen voorwerp. (art BW) Dus enkel de zuiver potestatieve opschortende voorwaarde langs de kant vd schuldenaar is nietig. - Zuiver potestatieve ontbindende voorwaarde: Is geldig langs beide zijdes, komt in feite neer op een opzeggingsrecht. bv. A stelt zich tov B borg voor al de schulden van C. Hij bedingt echter dat hij te allen tijde de borgtocht zal mogen intrekken. Gewone potestatieve voorwaarde: - Is degene waarbij de verbintenis deels afhangt vd wil van 1 der partijen en deels vd omstandigheden of de wil van een derde (m.a.w. Toeval)

6 - Er is geen wezenlijk verschil tss de gewone potestatieve voorwaarde en de gemengde voorwaarde, deze hangt nl ook af vd wil van 1 vd partijen en vd wil van een derde (art BW). - bv. A verkoopt zijn huis aan B indien A trouwt met X 10. Verbintenis door éénzijdige wilsuiting: begrip + voorbeeld + verschil met éénzijdig contract - Een verbintenis door éénzijdige wilsuiting is een éénzijdige rechtshandeling. De verbintenis ontstaat aldus door toedoen van één persoon. - In ons BW wordt dit niet als bron van verbintenissen vermeld. - Uit een arrest vh Hof van Cassatie van 1980 blijkt dat de theorie vd verbintenis door eenzijdige wilsuiting wel degelijk deel uitmaakt van ons positief recht. Ze is dus een bron van verbintenissen. Voorbeeld - Een aanbod de bindende kracht van een aanbod vindt haar grondslag in een door een éénzijdige wilsuiting aangegane verbintenis. Verschil met een eenzijdig contract - Een eenzijdig contract is een meerzijdige rechtshandeling die slechts in hoofde van 1 der partijen 1 of meer verbintenissen in het leven roept. Het gaat dus om een contract, hetgeen een akkoord of wilsovereenstemming tss partijen impliceert. - Bij een eenzijdige verbintenis is er gn akkoord of wilsovereenstemming, het is een eenzijdige rechtshandeling. - De rechtsgeldigheid van eenzijdige contracten staat vast (art BW), die van eenzijdige verbintenissen wordt nog betwist. 11. Verschil tussen verbintenis en overeenkomst - Een contract of overeenkomst is het samentreffen van twee of meer wilsuitingen (wilsovereenstemming tussen partijen) met als doel het doen ontstaan, wijzigen of uitdoven van één of meer verbintenissen. - Een contract kan verbintenissen scheppen, kan maw een bron van verbintenissen zijn, maar is gn verbintenis. - Een verbintenis daarentegen is veel ruimer. - Een verbintenis is elke in rechte afdwingbare verplichting. - In juridische zin is een verbintenis de rechtsband krachtens welke een persoon (de SA) aan een andere persoon (de SE) een prestatie (geven, doen of laten)verschuldigd is. - Er zijn trouwens andere bronnen van verbintenissen dan de overeenkomsten, zoals de onrechtmatige daden of de quasi-contracten. 12. Gentlemen s agreement - Een contract impliceert de bedoeling vd partijen juridische gevolgen in het leven te roepen. Bij een gentlemen's agreement ontbreekt deze bedoeling. - Het is een rechtens vrijblijvende of onverbindende afspraak. - Partijen binden zich wel moreel, maar niet in rechte. - Op een gentlemen's agreement kan derhalve als overeenkomst geen rechtsvordering worden gebaseerd. - Bv Wnnr partijen een arbeidsov voor onbepaalde duur aanvullen met een gentlemen's agreement waarin aan de werknemer de waarborg wordt verleend dat deze arbeidsovereenkomst min 5j zal duren, miskent de rechter art. 1134,lid 1 BW maw de bindende kracht vd arbeidsovereenkomst wnnr hij beslist dat de werknemer recht heeft op de eerbiediging door de werkgever v die minimum duur van 5j. 13. Theorie van de wilsautonomie: verklaar + situeer in het Belgisch contractenrecht - De wil vd partijen als de bron bij uitstek vd verbintenissen was de gedachte vc Code Napoléon. - Vooral sinds begin 20e eeuw heeft er echter een socialisering van onze maatschappij plaats gehad die juridisch om verwoord is in een achteruitgang vd wilsautonomie. I. Oorsprong en betekenis van de theorie van de wilsautonomie - Redenen waarom de liberale, kapitalistische maatschappij vd 19e eeuw zo'n grote betekenis hechtte aan de theorie vd wilsautonomie: - Economisch: Afremming vd economische ontwikkeling door protectionisme in Ancien Régime Reactie, materiële vooruitgang slechts mogelijk door uitbreiding vh economisch ruilverkeer en dit door vrijheid van handel, vrijheid van mededinging en vrijheid van arbeid De verwoording v deze economische opvatting in het verbintenissenrecht is het beginsel vd contractvrijheid - Politiek-filosofisch: Vrijheid vh individu, maar verplichtingen door leven in maatschappij Om vrijheid te waarborgen moeten verbintenissen zoveel mogelijk steunen op vrijwillig gesloten contracten - Ethisch:

7 Gezien de gelijkheid v alle individuen en het feit dat zij verschillende individuele belangen hebben, is het vrijwillig gesloten contract de beste garantie dat het ook een rechtvaardig contract is. II. Gevolgen van deze leer voor het contractenrecht - Hoe werd de theorie vd wilsautonomie in de Code Napoléon geconcretiseerd? 1 Plaats in het Burgerlijk Wetboek - Grootste deel is gewijd aan de individuele eigendom en aan de vraag hoe de verkrijging hiervan mogelijk is. Bij de beantwoording hiervan wordt bijzonder aandacht besteed aan het contractenrecht, naast het erfrecht. 2 Contractuele vrijheid - Ieder individu is in beginsel vrij om al dan niet te contracteren en mits ze de openbare orde en de goede zeden eerbiedigen vrij om aan hun overeenkomsten de inhoud te geven die hen goeddunkt. 3 Consensualisme - Gezien het principe vd wilsautonomie volstaat in de regel de loutere toestemming vd partijen voor het tot stand komen van contracten. 4 Bindende kracht van de overeenkomst - Art. 1134, 1e lid BW: alle overeenkomsten die wettig zijn aangegaan strekken degenen die deze hebben aangegaan tot wet. - Ook de rechter moet de bindende kracht vd geldig gesloten overeenkomst eerbiedigen. - Zelfs wnnr de niet-toepassing van een contractueel beding gn schade berokkent aan de contractant die er zich op beroept, dan nog mag de rechter de toepassing ervan niet weigeren. 5 Werkelijke wil primeert op de uitgedrukte wil - Het is de vrije wil vh individu die in de theorie vd wilsautonomie de voorrang geniet, de werkelijke bedoeling moet dus primeren op de vorm waarin die wil gestalte heeft gekregen. (art BW) 6 Theorie van de wilsgebreken - Indien het contract niet vrijwillig (door dwaling, bedrog of geweld) werd gesloten, dan is het vernietigbaar. - Dit is een logisch gevolg vd theorie vd wilsautonomie, men is gebonden door zijn wil, maar dan mag die wil gn gebreken vertonen. - Benadeling is geen wilsgebrek en dus daarom niet vernietigbaar. 7 Relativiteit der contracten - Het contract ontleent zijn bindende kracht aan de wil der partijen, derden kunnen dus niet gebonden zijn. (artt en 1165 BW) 14. Imprevisieleer: definitie + aanvaard in Belgisch recht? + argumenten pro en contra - Volgens de imprevisieleer gaat een overeenkomst teniet of mag deze door de rechter worden aangepast, indien na het tot stand komen vh contract zich abnormale en onvoorziene omstandigheden hebben voorgedaan die de nakoming vd verbintenis van 1 der partijen in zeer belangrijke mate verzwaren, zij het niet onmogelijk maken. - Bv ernstige verstoring vh contractuele evenwicht door oorlog of plotse en belangrijke devaluatie vd munteenheid Aanvaarding in Belgische recht? - Deze theorie is in ons recht niet van toepassing. Dit betekent dat de SA slechts van zijn verbintenis bevrijd kan verklaard worden, wnnr de onvoorziene en abnormale gebeurtenissen overmacht opleveren. - Cass 1994 heeft de imprevisieleer verworpen, althans in zoverre deze wordt gegrondvest op de in art. 1134, lid 3 BW neergelegde verplichting om de overeenkomst te goeder trouw uit te voeren. Argumenten pro/contra Pro: - Contract moet te goeder trouw worden uitgevoerd. - Een situatie zoals oorlog is iets waar men geen rekening mee kon houden. Contra: - Bij de invoering vh BW oordeelde men ogv de wilsautonomie en de bindende kracht vd overeenkomst dat wnnr een partij zich vrijwillig verbindt, zij gehouden is deze verbintenis in alle omstandigheden na te komen. - De tegenstanders haalden het achteraf ook met het argument dat geldig gesloten overeenkomsten bindend zijn voor de partijen en de rechter. - Niets belet de partijen zelf te bepalen dat bij grondige wijziging vd omstandigheden het contract binnen bepaalde perken zou aangepast worden. 15. Belang van het onderscheid tussen éénzijdige en wederkerige contracten 1. Definitie - Wederkerig contract (art BW): wnnr de partijen zich over en weer jegens elkaar verbinden, m.a.w. Indien door en bij het tot stand komen der overeenkomst onderling afhankelijke verbintenissen ontstaan van beide partijen jegens elkaar.

8 - Eenzijdig contract (art BW): wnnr door en bij het tot stand komen der overeenkomst slechts 1 der partijen tot 1 of meer prestaties jegens de andere partij verplicht wordt. (= een meerzijdige rechtshandeling) (een eenzijdige verbintenis daarentegen is een eenzijdige rechtshandeling) kunnen soms aanleiding geven tot het ontstaan van verbintenissen in hoofde vd medecontractant bv kosten door de bewaarnemer voorgeschoten terugbetalen standpunt 1: deze verplichtingen ontstaan slechts achteraf en toevallig en zijn gn tegenprestatie vd aanvankelijke verbintenis standpunt 2: ook bij eenzijdige contracten ontstaan voor beide partijen verbintenissen, maar in hoofde vd wederpartij gaat het niet om hoofdverbintenissen maar om bijkomende verplichtingen 2. Belang van het onderscheid - Bij wederkerige contracten mag een partij steeds weigeren haar verbintenissen na te komen, wnnr de tegenpartij niet bereid is de hare uit te voeren (exceptio non adimpleti contractus). De belanghebbende partij mag gebeurlijk ook de gerechtelijke ontbinding vh contract aanvragen (toepassing vd stilzwijgende ontbindende voorwaarde, opgenomen in art BW) - De theorie van het risico speelt enkel bij de wederkerige contracten een rol. Wnnr 1 vd partijen omwille van overmacht in de onmogelijkheid gesteld is om haar verb uit te voeren, aanvaardt men als regel dat de medecontractant evenmin gehouden is zijn verplichting na te komen (res perit debitori) Deze leer is overbodig voor eenzijdige contracten daar de enige bestaande verbintenis, en dus het contract, in geval van overmacht eenvoudig tenietgaat. - Verschil in bewijslevering. (art en 1326 BW) 16. Kanscontracten - Vergeldend contract (art. 1104, 1e lid BW): wnnr elke partij zich verbindt iets te geven of te doen, dat beschouwd wordt als gelijkwaardig met wat men haar geeft of voor haar doet. - Kanscontract (art. 1104, 2e lid BW): wnnr het gelijkwaardige gelegen is in de kans op winst of verlies, die voor elke partij afhankelijk is van een onzekere gebeurtenis - Belang van onderscheid : De regels inzake benadeling, waar deze in het recht beteugeld wordt (bv art BW), vinden uiteraard gn toepassing op kanscontracten. Voorbeeld - Een verzekeringsovereenkomst : zo bv het risico zich voordoet en de verzekeraar meer moet uitbetalen dan hij aan premies geïnd heeft, dan lijdt hij verlies en boekt de verzekeringsnemer winst. - De verkoop van een onroerend goed tegen de betaling van een lijfrente. 17. Zakelijke contracten en plechtige contracten: definitie + voorbeeld - Behoudens de gevallen waarin de wet uitdrukkelijk de vervulling van bepaalde vormvereisten voorschrijft, zijn alle contracten consensueel. Deze 2 zijn dus uitzondering op de regel. - Het louter samentreffen wd wilsuitingen is voor de totstandkoming v deze contracten onvoldoende. Plechtige contracten: - Zijn die waarvan het ontstaan op straffe van nietigheid onderworpen zijn aan de nakoming van bepaalde vormvereisten. - Meestal nemen de formaliteiten de vorm aan van een schriftelijke akte, die niet enkel ad probationem vereist wordt, maar ad probationem en ad formationem. - Bv het huwelijk (art. 165 BW) en de adoptie (art. 349 BW) Zakelijke contracten: - Zijn die welke voor hun rechtsgeldig ontstaan behalve wilsovereenstemming ook de afgifte van de zaak vereisen. - Bv de bewaargeving (de verplichting vd bewaarnemer om de zaak te bewaren en terug te geven ontstaat pas op het ogenblik waarop de zaak aan hem is overhandigd), de handgift, bruiklening en verbruiklening 18. Contracten intuitu personae: definitie + verschil met contracten intuitu pecuniae Contracten intuitu personae: - Is het contract waarbij de identiteit of de persoonlijke hoedanigheid van 1 der partijen beslissend is voor de toestemming vd andere. Soms blijkt het intuitu personae-karakter uit de aard vh contract zelf. (bv ov met advocaten, architecten) In andere gevallen kan er twijfel ontstaan en zal de rechter de bedoeling vd partijen moeten onderzoeken. (bv huurcontract intuitu personae) - Gevolgen vh intuitu personae karakter vd overeenkomst:

9 De ov neemt een einde bij het overlijden, het onbekwaam worden of de faillietverklaring vd partij, van wie de personaliteit determinerend is. Deze laatste mag de ov niet overdragen of ze door een uitvoeringsagent laten nakomen. Bij intuitu personae kan dwaling omtrent de persoon of de persoonlijke kwaliteiten aanleiding geven tot vernietiging vd overeenkomst. De ov intuitu personae is vaak herroepbaar ad nutum, mits uitkering in bepaalde gevallen van een SV (bv art BW) In de contracten intuitu personae moet een aanbod steeds aan 1 of meer welbepaalde personen worden gedaan. De rechtstreekse gedwongen uitvoering tav contracten intuitu personae is veelal uitgesloten. Contracten intuitu pecuniae: - Is het contract waarbij het geldelijk voordeel primeert en waarin de persoonlijkheid vd wederpartij om die reden slechts van ondergeschikt belang is. 19. Standaard- en toetredingscontracten: leg uit + voor- en nadelen - Standaardovereenkomsten: zijn contracten die geregeld aan bepaalde rechtsbetrekkingen ten grondslag worden gelegd en waarvan de inhoud geheel of voor een belangrijk deel bestaat uit een vast samenstel v contractbedingen dat vooraf schriftelijk is opgesteld voor een groot aantal gevallen en waarin het aanvullend recht wordt gepreciseerd, aangevuld of uitgeschakeld. - Toetredingscontracten: zijn eenzijdig opgestelde standaardovereenkomsten. - Bv. de CAO is standaardcontract maar geen toetredingscontract Voordelen: - Maken een inkorting vd onderhandelingsfase mogelijk, zodat meer overeenkomsten in minder tijd kunnen worden gesloten. - Ze laten de partijen toe hun rechten en plichten duidelijker te omschrijven dan in de vaak verouderde en leemten vertonende suppletieve wetsbepalingen het geval is - De algemene bedingen zijn vaak aan een lange ervaring getoetst en worden bij elke rechtsontwikkeling aangepast. - Deze overeenkomsten bieden de mogelijkheid rekening te houden met de specifieke noden en behoeften vd betrokken sector. - Ze laten een betere kostprijsberekening toe en kunnen een belangrijke kostenbesparing betekenen door inkorting vd onderhandelingsfase en verkleining vh procesrisico. Nadelen: - Deze contractvorm kan leiden tot misbruik. 20. Verschil tussen voorstel, aanbod en contractbelofte Voorstel - Zijn de besprekingen, onderhandelingen, voorstellen en tegenvoorstellen die aan het aanbod voorafgaan, worden gekenmerkt door een gebrek aan precisie en binden de partijen in beginsel niet. Aanbod - Is een vast en precies voorstel, een door 1 vd partijen voorgesteld ontwerpcontract, waarin al de onontbeerlijke elementen voor het sluiten vd overeenkomst aanwezig zijn, zodat de andere partij alleen nog toe te stemmen heeft, zonder iets te moeten preciseren, om het contract tot stand te brengen. - De bindende kracht van een aanbod vindt haar grondslag in een door een eenzijdige wilsuiting aangegane verbintenis. - bv. Is een door een persoon ondertekend voorstel tot verzekering een aanbod? Dit hangt ervan af of de ondertekenaar al dan niet op de hoogte is gebracht van alle essentiële bepalingen vh verzekeringscontract. Contractbelofte - De contractbelofte is een overeenkomst waarbij 1 der partijen zich verbindt om met de andere partij een contract te sluiten, waarvan de hoofdbedingen zijn vastgesteld. - Gaat dus verder dan het aanbod: het aanbod is een eenzijdige rechtshandeling, de contractbelofte een overeenkomst. - Onderstelt dat partijen het eens zijn over alle hoofdbestanddelen vh contract dat later in het leven kan worden geroepen. (bv bij een verkoopbelofte moet wilsovereenstemming zijn over zaak en prijs) - Een aanbod kan men na het gedurende een redelijke termijn te hebben opengehouden intrekken, een contractbelofte niet. 21. Wat is de juridische grondslag van de bindende kracht van het aanbod en hoelang is een aanbod verbindend? - Volgens Cassatie vindt de bindende kracht van een aanbod haar grondslag in een door een eenzijdige wilsuiting aangegane verbintenis.

10 - Dit betekent dat bij aanvaarding vh aanbod door de wederpartij het contract gesloten is en dus partijen tot wet strekt. - Dit betekent ook dat de pollicitant niet vrij is om het aanbod op ieder moment naar eigen goeddunken in te trekken. Dit is zeker het geval wnnr de pollicitant zelf heeft verklaard dat het aanbod gedurende een zekere tijd van kracht blijft. Wnnr de aanbieder geen termijn heeft bepaald wordt veelal aangenomen dat de pollicitant in dit geval zijn aanbod gedurende een redelijke termijn moet openhouden. Dit wilt zeggen dat de bestemmeling genoeg tijd moet hebben om het aanbod te bestuderen. Het aanbod vervalt echter wnnr de aanbieder het intrekt vooraleer het de tegenpartij kon bereiken. - Maar wat als de aanbieder betwist dat hij zich juridisch wou binden? kijken naar vertrouwensleer: het feit dat alle voor de sluiting vh contract onontbeerlijke elementen in het aanbod aanwezig zijn, wekt veelal de gewettigde indruk bij de bestemmeling dat de pollicitant de bedoeling heeft om zich eenzijdig tot het openhouden van dit aanbod te verbinden. 22. Op welk tijdstip en plaats komt het contract tot stand wanneer de partijen in tijd en ruimte gescheiden zijn? - Contracten komen in ons recht in beginsel tot stand wnnr partijen zich akkoord verklaren over de essentiële bestanddelen vd overeenkomst. - Het contract ontstaat daar, waar de partijen zich bevinden en op het ogenblik waarop de aanvaarding de pollicitant bereikt. (meestal in elkaars tegenwoordigheid bij de aanvaarding, en dus gn probleem) Oplossingen voor als partijen niet in elkaars aanwezigheid handelen: - Partijen kunnen zelf een regeling uitwerken. (wilsautonomie) - Wnnr de overeenkomst nopens plaats en tijdstip van totstandkoming niet de minste aanwijzing bevat, dient een suppletieve rechtsregel aangewend te worden. - Er zijn verschillende theorieën: - De theorie vd wilsverklaring (aanvaardingsleer): Volgens deze leer ontstaat de overeenkomst op het ogenblik en op de plaats waar de bestemmeling vh aanbod zijn aanvaarding heeft geuit, ongeacht de vraag of de pollicitant kennis heeft van die aanvaarding. Nadeel is dat acceptant tijdstip vd aanvaarding kan verschuiven naar een andere dan het werkelijke tijdstip. - De theorie vd verzending: Situeert de aanvaarding op de plaats en op het ogenblik, waarop deze in de meeste gevallen als definitief mag worden beschouwd, dus op de plaats en op het ogenblik waarop de aanvaardingsbrief verzonden wordt. Nadeel is de rechtsonzekerheid voor de pollicitant qua het bestaan vd overeenkomst. De acceptant kan de aanvaarding herroepen vooraleer deze de pollicitant bereikt. (bv met een fax) - De theorie vd ontvangst: De overeenkomst ontstaat op het ogenblik en op de plaats waar de aanvaarding de pollicitant bereikt, zelfs indien laatstgenoemde er nog gn kennis van heeft genomen. Nadeel is dat pollicitant slechts geruime tijd na de ontvangst (bv door ziekte) kennis kan nemen vd aanvaarding. En het tijdstip kan moeilijker worden bepaald dan bij de verzendingsleer. - De theorie vd verneming: De overeenkomst ontstaat wnnr de pollicitant werkelijk kennis neemt vd aanvaarding. Wilsleer: op het ogenblik waarop beide partijen op de hoogte zijn v hun wederzijds akkoord is er een werkelijk samentreffen v hun beider wilsuitingen en is de wilsovereenstemming volledig. - Standpunt vh Hof van Cassatie: De overeenkomst komt tot stand op het tijdstip waarop degene die het aanbod heeft gedaan, vd aanvaarding kennis neemt of daarvan redelijkerwijze kennis had kunnen nemen, en dit tijdstip bepaalt tevens de plaats waar de overeenkomst geacht wordt tot stand te zijn gekomen. (dit is een regel van suppletief recht) Cass. Huldigt dus de vernemingsleer maar met de tempering dat de kennisneming geacht wordt plaats te hebben bij de ontvangst vd aanvaarding of korte tijd nadien (ontvangsttheorie). Deze tempering illustreert hoe de wilsleer in toenemende mate door de vertrouwensleer wordt gecorrigeerd. 23. Wanneer maken standaardbedingen deel uit van de contractsinhoud? Het Hof van Cassatie is van mening dat de toestemming van een partij niet slechts uitdrukkelijk maar ook stilzwijgend tot uiting kan komen en deze de partij even goed bindt. Zo kunnen standaardbedingen, zelfs wanneer ze afwijken van het suppletief recht ook stilzwijgend aanvaard worden. Er blijft echter een probleem: in de praktijk zal de aanvaarding van standaardbedingen vaak een fictie betreffen. De vraag is welke omstandigheden de rechtspraak voldoende acht om tot aanvaarding van de standaardbedingen te besluiten:

11 De medecontractant moet er kennis van hebben genomen of er redelijkerwijze kennis van hebben kunnen nemen en daarna dient bewezen te worden dat de bestemmeling die bedingen ook heeft aanvaard KENNIS en AANVAARDING: 1) KENNIS a. Voorafgaande kennis van de standaardbedingen De kennis of de mogelijke kennis van de bedingen moet aan de contractsluiting voorafgaan. de standaardbedingen die voor het eerst opduiken in een factuur of een leveringsbon maken in beginsel geen deel uit van dat contract (een factuur of leveringsbon vormen op zichzelf geen contract, maar zijn slechts een bevestiging door één van de partijen van een voordien gesloten overeenkomst) b. Volstaat een loutere verwijzing naar de standaardbedingen? Bij het ontbreken van elke verwijzing naar de alg. bedingen maken deze uiteraard geen deel uit van het contract. Is de voorwaarde van kennis of mogelijke kennis vervuld doordat verwezen wordt naar de standaardbedingen of moeten deze aan de wederpartij persoonlijk worden meegedeeld? rechtspraak is verdeeld: - loutere verwijzing volstaat als de betrokkenen vertrouwd zijn met elkaar en met de handel - de bestemmeling heeft de plicht de tekst met de alg. voorwaarden te vragen die d.m.v. een verwijzing in het contract staan. Zulke rechtspraak werkt misbruiken in de hand: de opsteller weet dat het merendeel van de medecontractanten in feite geen kennis zal nemen van de standaardbedingen, hij zal dan ook zijn eigen verbintenissen minimaliseren en die van de wederpartij maximaliseren er is veel rechtspraak die een loutere verwijzing naar algemene contractsvoorwaarden niet voldoende acht c. Er moet een mogelijke kennis zijn van de standaardbedingen Volstaat vaak bv. niet: - minuscule of onduidelijke letters - het uithangen van een eenvoudig bord of aanplakken van alg. voorwaarden - opgesteld in vreemde taal - overdreven moeilijk juridisch taalgebruik 2) AANVAARDING Wanneer vastgesteld is dat de wederpartij de alg. voorwaarden kende of behoorde te kennen dan moet nog worden aangetoond dat hij deze ook heeft aanvaard. a. Stilzwijgende aanvaarding van standaardbedingen Vaak wordt aangenomen dat de bestemmeling de alg. bedingen stilzwijgend heeft aanvaard doordat hij er niet uitdrukkelijk of stilzwijgend tegen heeft geprotesteerd. Niet voldoende: louter stilzwijgen volstaat niet, omstandig stilzwijgen is vereist. Een stilzwijgen dat niet anders uitgelegd kan worden dan in de zin van een toestemming. b. Stilzwijgende aanvaarding van gebruikelijke standaardbedingen zie volgende vraag 24. Verschil tussen gewoonte/gebruik en bestendig gebruikelijk beding Gewoonte of gebruik: - Is er indien in een bepaalde kring mbt een bepaalde soort overeenkomsten een bepaalde gedragslijn algemeen en voortdurend wordt gevolgd en men in het maatschappelijk verkeer geacht wordt zich daaraan te houden. (=rechtsgebruik en autonome rechtsbron) Een bestendig gebruikelijk beding: - Is een beding dat partijen in een zekere soort overeenkomsten plegen op te nemen. (=feitelijk gebruik en ontleent bindende kracht aan de wil vd partijen) - Gebruikelijke bedingen tss partijen: het loutere feit dat partijen de standaardbedingen in een vorige overeenkomst hebben opgenomen, schept niet het vermoeden dat zij diezelfde voorwaarden in hun latere contracten hebben willen inlassen anders is het indien partijen de algemene bedingen stelselmatig in hun vroegere overeenkomsten hebben opgenomen en er geen aanwijzingen zijn dat zij er in het latere contract van hebben willen afwijken - Gebruikelijke bedingen in een bepaalde tak van handel, beroep of bedrijf: Zijn deze bedingen toepasselijk wnnr er niet bij de contractsluiting over is gerept, en zo ja, gelden zij ook nog indien 1 of beide partijen deze bedingen niet heeft gekend? In sommige gevallen wel ogv de vertrouwensleer en de precontractuele aansprakelijkheid. De betrokken partij kende de bestendig gebruikelijke bedingen weliswaar niet, maar hij behoorde die te kennen. Hij moet de gevolgen van zijn gedrag dragen, want de wederpartij mocht met recht en reden zijn stilzwijgen beschouwen als een aanvaarding vd bestendig gebruikelijke bedingen in de betrokken bedrijfssector.

12 25. Veinzing of simulatie - Partijen wekken naar buiten de schijn een bepaalde rechtshandeling te hebben verricht (de schijnbare ov), terwijl ze in het geheim afspreken, dmv tegenbrieven, dat de naar buiten blijkende handeling niet zal gelden (de geheime of verborgen ov). - De geheime overeenkomst wil dus de gevolgen vd openlijke rechtshandeling tenietdoen of ze althans wijzigen. Verscheidene vormen - Louter fictieve overeenkomst : partijen wekken naar buiten de schijn van een bepaalde overeenkomst, terwijl ze in werkelijkheid geen wijziging wensen te brengen in de tss hen bestaande rechtsverhouding. Bv de schijnverkoop van een roerend goed door A aan B met de bedoeling het aan een nakend faillissement te onttrekken. - De vermomde rechtshandeling : partijen wekken naar buiten de schijn van een bepaalde overeenkomst, terwijl ze in werkelijkheid een andere overeenkomst beogen. Bv koop-verkoop, zonder vereffening vd prijs, daar het in werkelijkheid een schenking betreft - De gedeeltelijk vermomde rechtshandeling - Door tussenpersonen : partijen willen werkelijk de naar buiten tot stand gebrachte rechtshandeling, maar dan tss anderen dan de naar buiten genoemde partijen. Bv A sluit naar buiten toe koopcontract met B, maar in werkelijkheid is de koper C Geoorloofdheid - In beginsel is simulatie geoorloofd - Wnnr de simulatie ongeoorloofde of onrechtmatige doeleinde nastreeft dan is deze ov absoluut nietig ogv art en 1133 BW. Bv wnnr de werkelijke, geheim gehouden overeenkomst ertoe strekt belastingen te ontduiken Gevolgen tss partijen: - Tussen partijen geldt de werkelijke rechtshandeling. (art BW) - Omdat er een schijnakte bestaat, moet aan die akte voorlopig geloof worden gehecht. (artt en 1322 BW) - Bij betwisting of ze geveinsd is kan het bewijs vd veinzing slechts met een geschreven bewijs gebeuren (tegenbrief) (art BW), ook indien de waarde vd schijnakte de 375euro niet overtreft. (art BW) Gevolgen tov derden: - Tegenbrieven werken niet tegen derden. (art BW) - Derden kunnen kiezen om zich te beroepen op de schijnhandeling of op de werkelijk gewilde rechtshandeling. - De betrokken partijen mogen tov derden niet het bewijs leveren vd door hen ingeroepen veinzing. - Voor derden is de simulatie een louter feit, zij mogen het bewijs leveren door alle mogelijke rechtsmiddelen. 26. Verschil tussen verhinderende dwaling, essentiële dwaling en bijkomende dwaling Verhinderende dwaling - Deze dwaling is zo vergaand dat er geen echte wilsovereenstemming is tot stand gekomen, de partijen zijn volledig misleid door een misverstand of vergissing. - Soorten verhinderende dwaling: error in negotio (dwaling nopens de aard vd rechtshandeling) A denkt een goed te verkopen, terwijl wederpartij B meent dat het om een schenking gaat error in corpore (dwaling nopens het voorwerp vd verrichting) A verkoopt een werkmanswoning, terwijl B in de waan verkeert een villa te kopen error in causa (dwaling omtrent de oorzaak vd rechtshandeling) A weigert een erfenis, omdat hij in de waan verkeert dat daardoor zijn vader tot die nalatenschap geroepen zal worden, terwijl in werkelijkheid zijn broer er baat uit trekt - Sanctie is de relatieve nietigheid Essentiële dwaling - Bij essentiële dwaling bestaat er wel wilsovereenstemming, maar één van de partijen heeft zijn toestemming gegeven ten gevolge van een waanvoorstelling. - Ze betreft een waanvoorstelling over de zelfstandigheid van de zaak die het voorwerp van het contract uitmaakt. (art.1110 BW) (art BW). - Zelfstandigheid vd zaak houdt in: ieder element dat de partij hoofdzakelijk ertoe heeft bewogen de overeenkomst te sluiten, zodat zonder dit element geen contract zou zijn aangegaan. - Sanctie is de relatieve nietigheid Bijkomende dwaling - Is de vergissing die geen determinerende invloed heeft uitgeoefend op de toestemming vd betrokken partij. - Dwaling omtrent bijkomende eigenschappen (want zie art BW: enkel dwaling over de zelfstandigheid vd zaak komt in aanmerking voor nietigheid) - Dwaling omtrent de waarde : Dit staat in de regel gelijk met benadeling. Art BW bepaalt uitdrukkelijk dat benadeling overeenkomsten slechts nietig maakt wat betreft bepaalde

13 contracten of bepaalde personen. Dwaling omtrent de waarde vd zaak is op zichzelf dus niet voldoende om de nietigverklaring vd overeenkomst te verkrijgen. - Dwaling omtrent de beweegredenen - Geen sanctie 27. Dwaling moet verschoonbaar zijn: verklaar - Cass.: De onverschoonbare dwaling, dus de vergissing die geen redelijk mens zou begaan, is geen gebrek in de toestemming in de zin van de art en 1110 BW en kan derhalve niet tot grondslag dienen voor de in art BW bedoelde vordering tot nietigverklaring. - Gevolgen van deze opvatting: Het begrip onverschoonbaarheid moet niet in het licht van art BW worden omschreven, maar in functie vd wilsleer. De schuld dient in concreto te worden beoordeeld. De leer vd onverschoonbare dwaling geldt niet tav de verhinderende dwaling, daar deze niet bedoeld wordt in art en 1117 BW. - Men kan de onverschoonbare dwaling echter ook koppelen aan de theorie vd precontractuele aansprakelijkheid: Wnnr de vergissing vd dwalende partij aan zijn eigen onaandachtzaamheid of onzorgvuldigheid te wijten is, begaat deze een fout in de zin van art en 1383 BW. Hij heeft immers aan de totstandkoming vh contract niet alle zorgen van een goed huisvader besteed. Deze fout kan worden gesanctioneerd door het behoud, ondanks het wilsgebrek, vh contract. Met deze theorie kan ook de onverschoonbare verhinderende dwaling gesanctioneerd worden. 28. Bedrog: definitie, hoofdbedrog, tussenbedrog, is achterhaalbaar bedrog een wilsgebrek? - Is de opzettelijk door 1 vd contracterende partijen veroorzaakte verkeerde voorstelling vd werkelijkheid: die de wederpartij tot contracteren heeft bewogen (hoofdbedrog) (zie art BW) of deze er althans toe gebracht heeft contractvoorwaarden te aanvaarden die hij, zonder het bedrog, zeker niet zou hebben goedgekeurd (tussenbedrog) - Bedrog is dus een opzettelijk verwekte dwaling. - Vereiste elementen: Psychologisch element : het inzicht de wederpartij te misleiden Materieel element : de gebruikte kunstgrepen - Cass.: Het materieel element kan naast een positief handelen ook bestaan in een verzwijging en onder bepaalde omstandigheden in een stilzwijgen. Stilzwijgen : is gwn niet spreken; men verschaft bepaalde informatie niet, omdat men deze zelf niet kent of omdat men niet weet dat deze van belang is voor de wederpartij. Verzwijgen : is het opzettelijk niet zeggen van iets dat men behoort te zeggen, daar men weet dat de betrokken informatie van belang is voor de beslissing vd wederpartij. Sanctie - Sanctie van hoofdbedrog: relatieve nietigheid (art BW) (verjaringstermijn van 10j zie art BW) of vordering tot volledige schadeloosstelling ogv art BW (bedrog is nl ook een onrechtmatige daad) - Sanctie van tussenbedrog: toekenning van schadeloosstelling ogv art BW - Verjaringstermijn van 1382 BW is 5j en 20j (art. 2262bis, 1 BW) (zie BCA) Achterhaalbaar bedrog - De theorie vd onverschoonbare dwaling geldt niet voor het bedrog als wilsgebrek. - Cass.: Wnnr het bedrog tot de toestemming heeft geleid, kan de onvoorzichtigheid of zelfs de grove en onverschoonbare nalatigheid vh slachtoffer vh bedrog door de medecontractant niet worden ingeroepen. Bedoelde onvoorzichtigheid of nalatigheid heeft niet tot gevolg dat het bedrog op zijn beurt verschoond zou worden en geen aanleiding zou kunnen geven tot vernietiging vd overeenkomst of tot schadevergoeding. - Toepassing vd precontractuele aansprakelijkheid dringt zich op: Zowel de fout vd partij die het bedrog gepleegd heeft moet gesanctioneerd worden, als de eventuele nalatigheid of onvoorzichtigheid vh slachtoffer vh bedrog. De rechter kan dan naargelang het geval, hetzij de overeenkomst in stand houden en alleen SV toekennen, hetzij de overeenkomst nietig verklaren en geen of slechts gedeeltelijke SV toewijzen. 29. Geweld: definitie en 7 voorwaarden - Geweld is de bedreiging gebruikt om de toestemming van iemand te bekomen. Voorwaarden (art BW) 1 Kwaad van fysieke, materiële of morele aard

14 - Het kwaad waarmee gedreigd is, moet van fysieke, materiële (bv financiële ondergang) of morele aard zijn. 2 Het geweld moet doorslaggevend zijn geweest - Zonder het geweld zou het slachtoffer het contract niet hebben gesloten. - Indien het geweld de wederpartij er enkel toe gebracht heeft minder gunstige voorwaarden te aanvaarden, gaat het om incidenteel geweld. 3 Het 'dadelijk' karakter van het geweld - Het kwaad waarmee gedreigd wordt moet nakend zijn, zodat het een onmiddellijke vrees doet ontstaan. 4 Het aanzienlijk karakter van het geweld - Het geweld moet indruk maken op een redelijk mens. (abstract criterium) (art. 1112, lid 1 BW) - Er wordt gelet op de leeftijd, het geslacht en de stand vd persoon (subjectief criterium) (art. 1112, lid 2 BW) 5 Het onrechtmatig karakter van het geweld - Het geweld mag niet voortvloeien uit de normale uitoefening van een recht of uit normale sociale, economische of andere gezagsverhoudingen. - Normaal gebruik van rechten en bevoegdheden: Cass.: Overwegende dat morele dwang de geldigheid vd wil slechts aantast in zoverre hij onrechtmatig of ongeoorloofd is; dat de enkele omstandigheid dat een werknemer ontslag neemt, omdat de werkgever dreigt hem zo niet ontslag te geven wegens een dringende reden en te dien einde een rechtsvordering tegen hem in te stellen, niet als zodanig geweld kan opleveren in de zin vd art ev BW. Dreigen met op zichzelf geoorloofde rechtsmiddelen of geoorloofde rechtsuitoefening om voordelen te verkrijgen die niet onwettig zijn, levert geen geweld op. Anders is het indien misbruik wordt gemaakt van op zichzelf geoorloofde drukkingsmiddelen. Dit is bv het geval wnnr men een drukking middel aanwendt om abnormale voordelen af te dwingen. - Gezagsverhoudingen: De vrees in het raam van een nrmle gezagsverhouding, bv vh kind ten opzichte van zijn ouders of vd werknemer tov zijn werkgever, is op zichzelf geen voldoende grond voor een nietigverklaring van een contract wegens geweld. (art BW) Evenwel wordt de morele druk ten gevolge van een gezagsverhouding met dwang gelijkgesteld als er misbruik is van invloed, dit wnnr men deze machtpositie aanwendt om abnormale voordelen af te dwingen of wnnr deze druk gepaard gaat met andere, onaanvaardbare intimidatiemiddelen. 6 Herkomst van het geweld - Het geweld kan ook uitgaan van een derde. (art BW) - Geweld wordt ook gesanctioneerd wnnr het het gevolg is van natuurlijke omstandigheden of van een noodtoestand. De wederpartij buit dan de omstandigheden te zijnen behoeve uit. 7 Geweld gericht op wederpartij of derde - Rechtsleer en rechtspraak aanvaarden dat opsomming van art BW niet beperkend bedoeld is. Bewijs en sanctie - Geweld is een feit en mag worden bewezen door alle rechtsmiddelen, vermoedens inbegrepen. - Relatieve nietigheid en bijkomende SV is mogelijk. 30. Gekwalificeerde benadeling Gewone benadeling - Benadeling impl dat de economische waarde vd door de partijen aangegane wederkerige verbintenissen ongelijk is. - In beginsel geen grond voor nietigverklaring vh contract. (zie art BW) de wetgever heeft echter in een aantal gevallen de benadeling gesanctioneerd, m.n. ten opzichte van bepaalde personen en t.o.v. bepaalde contracten. Gekwalificeerde (of omstandige) benadeling - : Wnnr de duidelijke en gewichtige wanverhouding die tss de wederzijdse prestaties bestaat, haar oorsprong vindt in de uitbuiting door de ene contractpartij vd ondergeschikte positie (zwakte, gebrek aan kennis of ervaring, lichtzinnigheid,...) vd wederpartij. - Volgens belangrijk gedeelte rechtsleer en rechtspraak heeft een overeenkomst die in zo'n omstandigheden is tot stand gekomen een ongeoorloofde oorzaak en is zij derhalve absoluut nietig. (artt en 1133 BW) - Cass.: Oordeelt dat het louter bestaan van een wanverhouding tss de prestaties vd in een overeenkomst betrokken partij in se niet impliceert dat de oorzaak van die overeenkomst bij een of beide partijen ongeoorloofd is. Cass heeft dus de mogelijkheid willen openlaten voor een sanctionering vd theorie vd gekwalificeerde benadeling ogv art en 1133 BW. - Ander deel vd rechtsleer en rechtspraak vindt de ongeoorloofde oorzaak geen goede grondslag: Het gaat om een wilsgebrek of een fout en niet zozeer om een schending vd openbare orde of de goede zeden. (dus niet absolute nietigheid) - Auteur: Een sanctionering vd gekwalificeerde benadeling ogv de theorie vd precontractuele aansprakelijkheid (art.1382 BW) is meer aangewezen. (bv art. 1907ter BW) Sanctie - Gewone benadeling Vernietiging vh contract (art BW)

15 Verschil met relatieve nietigheid is dat degene die uit de benadeling profijt haalt, in principe de vernietiging kan vermijden door een aanpassing vd contractuele voorwaarden. (art. 891 en 1581 BW) - Gekwalificeerde benadeling Als de grondslag de buitencontractuele aansprakelijkheid is dan kan integrale SV gevorderd worden. Als de grondslag de theorie vd ongeoorloofde oorzaak is (art en 1133 BW) dan is de sanctie absolutie nietigheid. 31. Precontractuele aansprakelijkheid: verklaar, voorbeeld, juridische grondslag, sensu stricto sensu lato - Culpa in contrahendo = precontractuele aansprakelijkheid - Precontractueel noemt men de periode die voorafgaat aan het sluiten van een overeenkomst of, omgekeerd, aan de eenzijdige of meerzijdige beslissing een voorgenomen contract niet te sluiten. Zij is gekenmerkt door het bestaan van een wederkerige verhouding tss rechtssubjecten ivm het sluiten van een overeenkomst. - Gaat hier om het herstel, ogv art BW vd tijdens de precontractuele fase aan de wederpartij veroorzaakte schade. - Alle tekortkomingen aan de bij de contractsluiting in acht te nemen zorgvuldigheid kunnen op deze grond worden beteugeld. - Precontractuele aanspr sensu stricto: partijen hebben uiteindelijk de beoogde ov niet gesloten. Bv het op arbitraire gronden afbreken van vergevorderde onderhandelingen - Precontractuele aanspr sensu lato: partijen zijn wel tot een ov gekomen. Vooral over fouten begaan ter gelegenheid vd totstandkoming van nietige contracten 1. Onderhandelingen en voorstellen niet gevolgd door een contract - Partijen hebben het recht aan de aan een aanbod voorafgaande onderhandelingen op ieder moment naar eigen goeddunken een einde te maken. - Van dit recht mogen zij echter geen misbruik maken. - Meestal bestaat de fout er in het bij de wederpartij gewekte vertrouwen op foutieve wijze opzettelijk of door nalatigheid te hebben beschaamd. 2. Relatief nietige overeenkomst Bijkomende schadeloosstelling - In een aantal gevallen biedt de relatieve nietigheid onvoldoende bescherming aan het slachtoffer vd precontractuele fout. Deze kan dan bijkomende SV bekomen ogv art BW. - Bv begaat een fout, de werkgever die en dame voor onbepaalde tijd in dienst neemt als gerante v winkel zonder haar ervan op de hoogte te brengen dat hij gn hernieuwing heeft aangevraagd vh betrokken handelshuurcontract 3. Relatief nietige overeenkomst Behoud van het contract gekoppeld aan schadevergoeding - Het is mogelijk dat een contract vernietigbaar is, maar dat de partij die deze nietigheid mag inroepen, de voorkeur geeft aan het behoud vh contract gekoppeld aan een SV ogv de artt ev BW. - Bv lening van bank, deze verzuimt info te geven, maar bij nietigverklaring zou de bouw vd lener zijn huis in gedrang komen 4. Absolute nietige overeenkomst Schadeloosstelling - Ook wnnr de gesloten ov absoluut nietig is kan het slachtoffer SV bekomen ogv art BW. - Anders is het echter wnnr het contract een ongeoorloofde (externe) oorzaak heeft en beide partijen een oogmerk strijdig met de openbare orde of de goede zeden nastreefden, of tenminste dat de wederpartij daarvan wist. 5. Rechtsgeldige overeenkomst Schadeloosstelling - Zelfs wnnr een contract rechtsgeldig is en dus niet voor nietigverklaring in aanmerking komt, is toepassing vd theorie vd precontractuele aansprakelijkheid mogelijk. - Bv de sanctionering vh incidenteel bedrog ogv art BW. 6. Fout van een derde - Bij de totstandkoming van een contract kunnen ook derden een fout begaan die door art BW wordt gesanctioneerd. 32. Verklaar: partijovereenkomst of partijbeslissing en raamovereenkomst De geldigheidsvereisten van het contract C. Het voorwerp I. Het voorwerp moet bepaald of bepaalbaar zijn Partijovereenkomst of partijbeslissing - Is de bij overeenkomst aan 1 vd partijen verleende bevoegdheid om de rechtsbetrekkingen met de wederpartij nader te bepalen of zelfs te wijzigen. - Het nemen van een partijbeslissing behoort tot de uitvoering van de overeenkomst en moet derhalve te goeder trouw gedaan worden. - Deze rechtsfiguur komt bv. vaak voor in aannemingscontracten. Zo kan een garagist wanneer een voertuig aan hem voor onderhoud is toevertrouwd, bepalen welke normale werken uitgevoerd moeten worden en welke prijs daarvoor betaalt moet worden. Deze bevoegdheid moet hij uiteraard te goeder trouw uitoefenen. Raamovereenkomst

16 - In een raamovereenkomst wordt een bindende afspraak gemaakt tss partijen wat de hoofdzaken betreft. - De aanvulling vh contract gebeurt hier niet door de beslissing van 1 vd partijen, maar vereist een nieuwe wilsovereenstemming tss beide partijen. - Zie bv A koopt van B een welbepaald autovoertuig tegen welbepaalde prijs. Afgesproken wordt de kleur van de auto later in gemeen overleg zal vastgesteld worden. Dit is geen partijovereenkomst aangezien de kleur niet vrij bepaald mag worden door één van de partijen, een aanvullende wilsovereenstemming tussen de partijen is essentieel. 33. Verklaar: openbare orde goede zeden dwingend recht - De geldigheidsvereisten van het contract C. Het voorwerp III. Het voorwerp moet geoorloofd zijn - Het voorwerp moet geoorloofd zijn. Dit wil zeggen dat het niet strijdig mag zijn met de voorschriften van openbare orde en goede zeden (art. 6 BW) of met andere bepalingen van dwingend recht. De begrippen openbare orde en goede zeden - De wet van openbare orde is de wet die de essentiële belangen vd staat of vd gemeenschap raakt, of die in het privaatrecht de juridische grondslagen vastlegt waarop de economische of morele orde vd maatschappij rust. - Goede zeden: Gaat veeleer om de fundamentele ethische normen die door alle eerlijke en rechtschapen mensen worden gerespecteerd en die op dit ogenblik in ons land gangbaar zijn. - De begrippen openbare orde en goede zeden overlappen elkaar en zijn niet los v elkaar te definiëren. De begrippen openbare orde en dwingend recht - Een wettelijke regeling waarvan partijen niet bij overeenkomst mogen afwijken, is van dwingend recht. - Een regel die de bescherming vd openbare orde tot doel heeft (dwingend recht sensu lato), wordt door de absolute nietigheid gesanctioneerd, terwijl aan de schending van een rechtsregel die de bescherming van private belangen beoogt (dwingend recht sensu stricto), een relatieve nietigheid is verbonden. - Bv art en 1680 BW zijn van dwingend recht sensu stricto - Bv arbeidsongevallenwet is van dwingend recht sensu lato 34. Twee rechtsadagia: verklaar + geef toepassing - In pari causa turpitudinis cessat repetitio & Nemo auditur propriam turpitudinem allegans 35. Oorzaak: interne en externe oorzaak, valse oorzaak, abstracte verbintenis - Hfdstk IV. De geldigheidsvereisten van het contract D. De oorzaak Interne of organieke oorzaak - Is het onmiddellijke doel dat iedere partij beoogt, de reden van bestaan, de inwendige rechtvaardiging van elke verbintenis. - Bv bij koop werkt bij de verkoper de betaling vd prijs als oorzaak voor het aangaan van zijn eigen verbintenis om het eigendomsrecht af te staan. - De voorwerpen vd respectieve verbintenissen werken telkens als oorzaak voor de tegenprestatie. Externe of subjectieve oorzaak - Is het verwijderde doel dat de partijen wederzijds voor ogen hebben wnnr ze een overeenkomst sluiten. - Het gaat om de uitwendige rechtvaardiging of de beweegredenen die aan de basis liggen van iedere verbintenis. - Bv een huis verkopen om zo je schulden te kunnen betalen Abstracte verbintenis - : Is de verbintenis die voor haar geldig bestaan van haar oorzaak kan worden losgemaakt. Dit kan zowel de interne als de externe oorzaak omvatten. - Het zijn onbetwistbare titels die op gn verweermiddelen kunnen stuiten dan uit de titel zelf. (bv wisselbrief) - Cass.: De oorzaak is voor elke rechtshandeling vereist, tenzij in de gevallen waarin de wet aanvaardt dat een rechtshandeling vd oorzaak kan worden losgemaakt en geabstraheerd en bijgevolg op zichzelf kan bestaan. De valsheid van de oorzaak - Ofwel hebben partijen gecontracteerd ogv een welbepaalde oorzaak, die in feite louter denkbeeldig is. In dit geval ontbreekt de oorzaak. - Ofwel hebben partijen in hun contract met kennis van zaken verwezen naar een niet-bestaande oorzaak, om de ware oorzaak te verbergen. (eigenlijk is er enkel in dit geval dus een valse oorzaak) In dit geval is er simulatie. Een valse oorzaak is dus niet steeds ongeoorloofd want simulatie is in principe toegelaten. Daarom zal de verb in geval van valse oorzaak alleen nietig zijn, indien de werkelijke oorzaak ongeoorloofd is. 36. Art t.e.m. 1164: adviezen? Welke interpretatie bij tegenstrijdigheid? Wanneer partijen over zin en draagwijdte van hun contract van mening verschillen, zal de rechter die moeten bepalen. Hij zal m.a.w. het contract moeten interpreteren. * draagwijdte van de artikelen 1156 t.e.m BW:

17 - Dienen deze interpretatieregels als louter adviezen aan de rechter te worden beschouwd of vormen zij werkelijke rechtsregels met een suppletief karakter? Indien louter adviezen voor de rechter: schending kan niet tot cassatie leiden. Traditionele leer, gedurende vele jaren de heersende opvatting - Kritiek op deze traditionele leer: 1) De traditionele opvatting m.b.t. deze interpretatieregels is erg radicaal. Nergens zijn aanwijzingen te vinden die aantonen dat deze bepalingen geen wetten zijn. De rechterlijke macht is zijn bevoegdheid te buiten gegaan. 2) Heel wat interpretatieregels vervat in de betreffende artikelen zijn toepassingen van het beginsel van de wilsautonomie (de grondslag van ons contractenrecht). De wilsautonomie is geen louter advies maar een fundamenteel rechtsbeginsel dat de rechters moeten eerbiedigen. - Reactie van het Hof van Cassatie: In een arrest van 1979 besliste het Hof dat in geval van twijfel over de zin of draagwijdte van een contract het contract moet uitgelegd worden volgens art BW (wat bepaalt dat in geval van twijfel het contract wordt uitgelegd ten nadele van hij die bedongen heeft en ten voordele van hij die zich verbonden heeft). Art BW wordt expliciet erkend als zijnde een wettelijke bepaling waarvan de schending tot cassatie kan leiden. In een later arrest van datzelfde jaar stelde het Hof dat de rechter krachtens art BW verplicht is de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen na te gaan. Uit dit arrest kan worden afgeleid dat ook de overige interpretatieregels wettelijke bepalingen zijn. Het Hof erkend impliciet dat de art BW suppletieve rechtsregels zijn waarvan de schending door de rechter tot cassatie kan leiden. * welke interpretatie bij tegenstrijdigheid???? 37. Art BW: draagwijdte, verschil interpretatie / aanvulling van contract Interpretatie ten nadele van degene die bedongen heeft - Art BW: In geval van twijfel wordt overeenkomst uitgelegd ten nadele van hem die bedongen heeft en ten voordele van hem die zich verbonden heeft. - Cass.: art BW kan slechts worden toegepast door de rechter wnnr de andere in de art ev BW vermelde interpretatieregels geen uitkomst bieden. - Degene die in een ov het voordeel van een beding tot vrijstelling van aansprakelijkheid geniet, is mbt dat exoneratiebeding, in het raam van art BW, de partij die bedongen heeft, terwijl de andere partij zich verbonden heeft. (dus niet altijd noodzakelijk ten voordele vd SA) Verschil interpretatie aanvulling van het contract: - Interpretatie van het contract impliceert dat een contractuele regeling wel bestaat maar dat over de zin of de draagwijdte daarvan een conflict bestaat tussen partijen. De oplossing bestaat in tal van interpretatieregels die de rechter moet volgen. - Bij aanvulling vertoont het contract een leemte en moet dus vervolledigd of vervolmaakt worden. (verschil met interpretatie, want hierbij is er al een contractuele regeling, maar conflict over zin of draagwijdte) Art BW biedt voor dit probleem een oplossing. 38. Interpretatieve, aanvullende en beperkende werking van goede trouw - Hfdstk V. De gevolgen van het contract A. De gevolgen tussen partijen III. Uitvoering te goeder trouw - Art. 1134, lid 3 BW bepaalt dat de overeenkomst steeds te goeder trouw ten uitvoer moet worden gebracht. Tijdens de 19e eeuw werd deze bepaling vnl. als interpretatieregel opgevat. In het begin van de 20e eeuw werd de aanvullende werking erkend en thans staat het Hof van Cassatie op het punt de beperkende werking van de goede trouw te erkennen. Interpretatieve werking - Het beginsel vd uitvoering te goeder trouw houdt vooreerst in dat de contractpartijen hun verbintenissen veeleer naar de geest vh contract, dus overeenkomstig de gemeenschappelijke bedoeling vd partijen, dan naar de letter moeten uitvoeren. - Gaat niet om de interpretatie vh contract (zoals bij art BW) maar wel om de uitvoering vh contract. Aanvullende werking - Vrij algemeen wordt thans erkend dat art. 1134, lid 3 BW vooral een gedragsregel formuleert: de SE en de SA van een contractuele prestatie dienen zich bij de uitvoering van hun contract, behoorlijk, correct te gedragen. - De aanvullende werking vd goede trouw impliceert dat, naast de overeengekomen verbintenissen, de SE en de SA gehouden zijn tot een aantal bijkomende verplichtingen. (samenwerkingsplicht) - Deze aanvullende verplichtingen formuleert de rechter via het referentiegedrag vd zorgvuldige contractant, geplaatst in dezelfde externe omstandigheden. Beperkende werking - Gaat om de vraag of de rechter in bepaalde omstandigheden de bevoegdheid heeft om het contractueel bepaalde te beperken of opzij te zetten.

18 - Cass Stelt perken aan de uitoefening van contractuele rechten door een sanctie te verbinden aan het misbruik maken van contractuele rechten. In die zin wordt door Cass de beperkende werking vh goede trouwbeginsel erkend. Sinds dit arrest is het vaststaande rechtspraak v Cass dat de uitvoering te goeder trouw van overeenkomsten moet worden beoordeeld met toepassing vh criterium vh verbod vh misbruik van contractuele rechten. - Cass. 2001: De sanctie bestaat in het opleggen vd normale uitoefening vh desbetreffende contractuele recht of in het herstel vd schade die is veroorzaakt door het misbruik dat van dat recht is gemaakt. Wnnr het misbruik bij de uitoefening van een contractueel recht betrekking heeft op de toepassing van een contractueel beding, kan het herstel vd daardoor veroorzaakte schade erin bestaan dat aan de SE het recht wordt ontzegd om op dat beding een beroep te doen. Toepassing vd beperkende werking: Rechtsverwerking: - : Hierbij gaat een subjectief recht teniet of het kan althans niet meer worden aangevoerd wnnr de houder van dat recht, zonder vrijwillig uitdrukkelijk of stilzwijgend ervan afstand te doen, een houding aanneemt die objectief onverenigbaar is met de uitoefening van dat recht, waardoor hij aldus het gewettigd vertrouwen van de SA en van derden misleidt. - Voorbeeld: Een aannemer had zijn recht op schadeloosstelling wegens het foutief verbreken vd aannemingsovereenkomst door de opdrachtgever verloren, daar hij 3m had laten voorbijgaan alvorens te reageren en hij zich al die tijd niet meer op de bouwwerf had vertoond, zodat hij zichzelf vd mogelijkheid had beroofd om tot gehele of gedeeltelijke uitvoering vh werk over te gaan. 39. Rechtsverwerking: definitie, voorbeeld, visie in België : Hierbij gaat een subjectief recht teniet of het kan althans niet meer worden aangevoerd wnnr de houder van dat recht, zonder vrijwillig uitdrukkelijk of stilzwijgend ervan afstand te doen, een houding aanneemt die objectief onverenigbaar is met de uitoefening van dat recht, waardoor hij aldus het gewettigd vertrouwen van de SA en van derden misleidt. Voorbeeld: Een aannemer had zijn recht op schadeloosstelling wegens het foutief verbreken vd aannemingsovereenkomst door de opdrachtgever verloren, daar hij 3m had laten voorbijgaan alvorens te reageren en hij zich al die tijd niet meer op de bouwwerf had vertoond, zodat hij zichzelf vd mogelijkheid had beroofd om tot gehele of gedeeltelijke uitvoering vh werk over te gaan. Visie in België: - Cass. 1 7 mei 1990 sprak zich uit over de gelding vd rechtsverwerking in het Belgische privaatrecht. - Uit dit arrest kan men 3 conclusies trekken: Cass ontkent enkel het bestaan van een algemeen rechtsbeginsel betreffende rechtsverwerking. Om de miskenning vh in de figuur vd rechtsverwerking verwoorde principe aan te voeren, zal de schending moeten worden ingeroepen van hetzij het in art. 1134, lid 3 BW neergelegde beginsel dat overeenkomsten te goeder trouw moeten worden uitgevoerd, hetzij het algemeen rechtsbeginsel dat rechtsmisbruik verbiedt. Cass heeft dus het bestaan zelf van rechtsverwerking niet ontkend en evenmin dit begrip uit onze rechtsorde geweerd. Het Hof laat de mogelijkheid open zich op rechtsverwerking te beroepen indien men aanvoert dat rechtsmisbruik gepleegd werd door de contractpartij die een haar toekomend recht uitoefent terwijl die bij de wederpartij het gewettigd vertrouwen had doen ontstaan dat recht niet te zullen uitoefenen, en zo een houding aanneemt die objectief onverenigbaar is met de houding die voordien bij de (niet-) uitoefening van dit recht werd ingenomen. In deze zin en vastgekoppeld aan het misbruik van een contractueel recht is de rechtsverwerking niet onverenigbaar met de wettelijke regeling van de bevrijdende verjaring. Een partij heeft inderdaad de mogelijkheid een haar toekomend recht niet direct uit te oefenen maar dit moet dan wel gebeuren binnen de perken van de uitvoering te goeder trouw. De niet-onmiddellijke uitoefening van een contractueel recht mag dus geen rechtsmisbruik inhouden. * Sanctie: Indien grondslag = rechtsmisbruik sanctie: vermindering of beperking van het recht tot het niveau van de normale uitoefening ervan. 40. Bespreek de drie overmachttheorieën in België De discussie over de contractuele aansprakelijkheid voor eigen daad schept vooral problemen t.a.v. de resultaatsverbintenissen. M.b.t. de inspanningsverbintenissen is iedereen het er immers overeen dat enkel het

19 foutcriterium geldt. Bij inspanningsverbintenissen begaat de schuldenaar die zich niet houdt aan de zorgvuldigheid waaraan een goede schuldenaar in dezelfde situatie geplaatst zou houden een fout. Wat betreft de resultaatsverbintenissen moet de schuldenaar bewijs leveren van overmacht (of toeval) om zijn aansprakelijkheid te vermijden. Hieromtrent zijn er in België 3 opvattingen m.b.t. overmacht. 1) De leer van de ontoerekenbare onmogelijkheid Volgens deze opvatting is er slechts sprake van overmacht wanneer de omstandigheid die als vreemde oorzaak ter bevrijding wordt ingeroepen door de schuldenaar, de nakoming van de verbintenis onmogelijk maakt en waarbij de schuldenaar ter zake geen enkele fout treft. Deze leer steunt op de artikelen 1147 en 1148 BW. Het Hof van Cassatie heeft deze leer in 1976 bevestigd. de overmacht die de schuldenaar van de verplichting tot schadevergoeding bevrijdt, is de gebeurtenis die een onoverkomelijk beletsel uitmaakt tot de nakoming van zijn verbintenissen en die, wat haar totstandkoming betreft, aan geen fout van de schuldenaar is de wijten. Er zijn dus 2 vereisten voor de toepassing van deze leer: de onmogelijkheid om de verbintenis na te komen en de niet toerekenbaarheid van die onmogelijkheid aan de schuldenaar. (1) De onmogelijke nakoming van de verbintenis Wat deze vereiste betreft is er een strekking die de absolute onmogelijkheid noodzakelijk acht. Enkel fysische en wettelijke onmogelijkheid is van tel, niét de morele onmogelijkheid (zoals ernstig gevaar voor leven, gezondheid, vrijheid )! dit is onhoudbaar, lijkt gemaakt voor übermenschen Rechtsleer en rechtspraak hebben de absolute onmogelijkheid dan ook vervangen door de normale, menselijke of praktische onmogelijkheid. (2) De niet-toerekenbaarheid van de verhindering aan de schuldenaar Indien de omstandigheid die de nakoming verhindert te wijten is aan de schuldenaar is hij niet bevrijd. de vreemde oorzaak moet onvoorzienbaar en onvermijdelijk zijn de schuldenaar kan zich niet beroepen op een omstandigheid die aan zijn eigen nalatigheid of onvoorzichtigheid is te wijten 2) De schuldleer Volgens deze leer is de niet-nakoming van de verbintenis aan overmacht te wijten wanneer de schuldenaar om het beoogde resultaat te bereiken alles gedaan heeft wat een zorgvuldig schuldenaar in dezelfde omstandigheden gedaan zou hebben. M.a.w. indien de schuldenaar het resultaat niet heeft bereikt terwijl hij daartoe alle inspanningen heeft geleverd die men van hem als goed huisvader mag verwachten dan is hij door overmacht bevrijd. overmacht begint daar waar de schuld ophoudt de als overmacht te beschouwen omstandigheid hoeft niet noodzakelijk geheel onvoorzienbaar of onvermijdelijk te zijn en de nakoming van de verbintenis moet niet noodzakelijk onmogelijk geweest zijn voordeel: zelfde foutbegrip als inspanningsverbintenissen (nl. culpa levissima in abstracto) 3) De schuldleer aangevuld met het risicobeginsel Centrale vraag: welke gevallen dienen onderworpen te worden aan de risicoaansprakelijkheidregeling? 2 strekkingen: (1) De schuldenaar is slechts bevrijd indien hij bewijst dat de niet-nakoming het gevolg is van een vreemde oorzaak (art BW) die hem niet kan worden toegerekend. Ander begrip van het woord vreemd : extern i.p.v. niet-toerekenbaar (zo zal bv. Lang durend vriesweer wel als overmacht gelden maar ziekte niet) deze strekking wordt unaniem verworpen in België (2) De schuldenaar die in de nakoming van zijn verbintenis tekortschiet is verplicht de door de schuldeiser geleden schade te vergoeden, tenzij de tekortkoming hem niet kan worden toegerekend (dit zal zijn wanneer de tekortkoming niet te wijten is aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt) 1. de wet: art. 1138, 1302, 1929 BW -> de ingebreke gestelde schuldenaar kan zich niet meer op overmacht of toeval beroepen. 2. de rechtshandeling: garantiebedingen waarbij de partijen de aansprakelijkheid van de schuldenaar tot bepaalde buiten zijn schuld veroorzaakte gebeurtenissen uitbreiden 3. de in het verkeer geldende opvattingen (vage maatstaf): - genera non pereunt (soortzaken vergaan niet) - de schuldenaar die gebruik maakt van aangestelden is voor hun gedragingen aansprakelijk op dezelfde wijze als hij voor zijn eigen gedragingen aansprakelijk is - de schuldenaar moet instaan voor de deugdelijkheid van de zaken waarvan hij bij uitvoering van zijn verbintenis gebruik van maakt. 41. Aansprakelijkheid voor de daad van een derde: persoonlijke fout schuldenaar vereist? Juridische grondslag?

20 twee strekkingen: (1) Een tekortkoming ten gevolge van het optreden van een aangestelde kan slechts aan de schuldenaar worden toegerekend indien hij persoonlijk een fout begaan heeft. Het moet bewezen worden dat de schuldenaar zijn helper niet goed heeft gekozen, niet voldoende gecontroleerd of hem verkeerde instructies heeft gegeven (2) Een persoonlijke fout in hoofde van de schuldenaar is niet noodzakelijk en het volstaat dat diens aangestelde schuld treft. Het bewijs dat de helper opzettelijk of uit nalatigheid een fout heeft begaan (waardoor de verbintenis niet is uitgevoerd) volstaat De keuze tussen beide opvattingen is evident. De schuldenaar doet in zijn eigen belang beroep op deze derden en moet dan ook maar het daaraan verbonden risico dragen. De schuldeiser mag ook niet in een minder gunstige rechtspositie geplaatst worden omdat de schuldenaar voor de nakoming van zijn verbintenis beroep doet op derden. Beperkte toepassing van de risicoleer: schuldenaar is aansprakelijk voor de niet-nakoming van zijn verbintenis die te wijten is aan een fout van zijn helper, zelfs indien de schuldenaar terzake geen persoonlijke fout treft keuze voor de 2e opvatting. - Beperkte toepassing vd risicoleer (Cass): de SA is aansprakelijk voor de niet-nakoming van zijn verbintenis die te wijten is aan een fout van zijn helper, zelfs indien de SA ter zake geen persoonlijke fout treft. - Over de juridische grondslag van deze leer bestaat meningsverschil: Art BW : maar het gaat hier slechts om specifieke regelingen en niet om de onrechtstreekse formulering van een algemeen principe Toestemmingsleer waarbij partijen stilzwijgend zouden overeengekomen zijn dat de SA zich garant stelt voor zijn aangestelden: berust grotendeels op een fictie Vreemde oorzaak waarbij men stelt dat die uitdrukking in art BW niet alleen betekent dat de als overmacht of toeval ingeroepen omstandigheid geenszins aan een fout vd SA te wijten mag zijn, maar ook dat die omstandigheid extern moet zijn aan de SA en diens onderneming: wordt verworpen als grondslag Vertegenwoordigingsleer : deze leidt echter tot de conclusie dat het hier in wezen gaat om een aansprakelijkheid vd debiteur voor eigen daad en niet zozeer om een aansprakelijkheid voor andermans daad, wat dus niet strookt met de werkelijkheid - Dus de risicoleer biedt wellicht de meest realistische grondslag voor deze opvatting. -- > hierin heeft Cass zich duidelijk uitgesproken voor de regel dat een contractuele SA aansprakelijk is voor de fouten van zijn aangestelden en uitvoeringsagenten, zelfs wnnr hem persoonlijk ter zake geen enkele schuld treft. 42. Verschil tussen een exoneratiebeding en een vrijwaringsbeding Exoneratiebeding - Een exoneratiebeding is een contractuele aansprakelijkheidsregeling. Bij zulke clausules wordt de aansprakelijkheid van de ene partij t.o.v. de andere geregeld. Meerbepaald wordt de schadelast van de schuldenaar naar de schuldeiser verschoven, of andersom. - kan worden omschreven als een contractueel beding waarbij een partij zich geheel of gedeeltelijk vrijstelt vd contractuele of de buitencontractuele aansprakelijkheid die op haar rust. Vrijwaringbeding - Hierbij verbindt 1 vd partijen zich ertoe om in te staan voor de financiële gevolgen vd aansprakelijkheid die de wederpartij tov derden zou kunnen oplopen. - Bij een exoneratiebeding wordt de schadelast vd SA naar de SE verschoven, terwijl bij een vrijwaringbeding niet wordt geraakt aan de aansprakelijkheid vd SA jegens de SE, maar het financiële risico ervan op een derde wordt afgewenteld. 43. Geoorloofdheid / geldigheid van exoneratiebedingen 1) Principiële geoorloofdheid - Naar Belgisch recht zijn exoneratieclausules principieel geoorloofd en dit geldt zowel voor de contractuele (want wilsautonomie en contractvrijheid) als voor de buitencontractuele aansprakelijkheid (want de regels vd BCA, art ev zijn niet van openbare orde). - Onder voorbehoud vd hierna te bespreken beperkingen, geldt de principiële geldigheid van exoneratieclausules ongeacht de aard vd schade en in het bijzonder zowel voor zaakschade als voor lichamelijke schade. Sinds geruime tijd is er rechtsleer die ervoor pleit om exoneratieclausules als ongeoorloofd aan te merken in zoverre zij de vergoeding bij lichamelijke schade uitsluiten of beperken. - Sinds Cass. 25 september 1959 zijn er in het gemene recht 3 uitzonderingen op de principiële geoorloofdheid van exoneratieclausules. 2) Gemeenrechtelijke uitzonderingen a. Bijzondere wetsbepalingen van dwingend recht of van openbare orde die exoneratieclausules verbieden of aan bepaalde beperkingen onderwerpen