Weten waar we staan Sociaal Rapport provincie Groningen december 2006 Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling

Transcriptie

1 Weten waar we staan Sociaal Rapport provincie Groningen december 2006 Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling

2 Colofon Titel: Weten waar we staan Sociaal Rapport provincie Groningen 2006 Datum: 14 december 2006 Opdrachtgever: Provincie Groningen, afdeling Welzijn Auteurs/ onderzoekers: Lucienne van Eijk, Ida Miedema, Jan Kruijer, Teun Holtkamp, Renske Jaarsma, Frans Oldersma. Adres: Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen Postbus CG Groningen tel ISBN nummer: Copyright 2006, Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen. Voor zover het maken van kopieën is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1995, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze opgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich te wenden tot het Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling Groningen. 2

3 Voorwoord Hierbij presenteren wij het tweede Sociaal Rapport van de provincie Groningen. Dit rapport geeft een beeld van de leefsituatie van de inwoners van onze provincie, en kan gebruikt worden om in gesprek met gemeenten, instellingen en burgers waar nodig en waar mogelijk, de leefsituatie te verbeteren. CMO Groningen verzamelt en bewerkt sinds 1996 diverse gegevens voor de provincie om uitvoering te geven aan haar monitorrol. Als basis voor de gebiedsgerichte aanpak werden in voor zes verschillende gebieden kengetallenrapporten opgesteld. De hieruit voortvloeiende lokale en regionale discussies waren bepalend voor de beleidslijnen die werden ingezet in de verschillende gebiedsprogramma s. Het provinciale equivalent van deze regionale kengetallenrapporten is het Provinciaal Sociaal Rapport De ontwikkeling van het Sociaal Rapport werd begeleid door een klankbordgroep met vertegenwoordigers van de volgende afdelingen van de provincie Groningen: Communicatie en Kabinet, Cultuur en Welzijn, Economische zaken, Informatievoorziening, Landelijk gebied en Ruimtelijke plannen. Daarmee heeft dit tweede rapport meer een concernbrede inkleuring gegeven aan het begrip sociaal beleid. In het rapport werd gebruik gemaakt van de gegevens van de GGD-gezondheidsenquête die in 2006 werd afgenomen onder de Groningse bevolking. Deze gegevens vormen een waardevolle aanvulling op de informatie die in het rapport over de verschillende onderwerpen wordt gegeven. Naast het gebruik van deze gegevens heeft de afdeling Epidemiologie ook haar expertise ter beschikking gesteld door feedback te leveren op de wijze waarop de gegevens in het rapport worden gebruikt. Wij spreken onze dank uit aan allen die hebben bijgedragen aan dit rapport en hopen dat de provincie en alle andere direct betrokkenen met dit rapport over voldoende en nuttig referentiemateriaal zullen beschikken om samen verdere invulling te kunnen geven aan de verbetering van de sociale infrastructuur van onze mooie provincie. T.Mulder E.H.van Hierden Directie CMO Groningen 3

4 4

5 Inhoudsopgave VOORWOORD... 3 INHOUDSOPGAVE... 5 DE KERNPUNTEN OP EEN RIJ... 7 INLEIDING BEVOLKING EN MIGRATIE BEVOLKINGSOMVANG EN -ONTWIKKELING LEEFTIJDSONTWIKKELINGEN, GROENE EN GRIJZE DRUK BEVOLKINGSMUTATIES EN VERHUIZINGEN BEVOLKINGSKENMERKEN MODERN BURGERSCHAP PARTICIPATIE IN ARBEID EN ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN ECONOMISCHE GROEI WERKGELEGENHEID BEROEPSBEVOLKING EN ARBEIDSPARTICIPATIE WERKLOOSHEID PARTICIPATIE IN WELVAART MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE LEEFBAARHEID & VEILIGHEID WONEN EN WOONBELEVING VOORZIENINGEN VEILIGHEID HUISELIJK GEWELD VERMAATSCHAPPELIJKING VAN DE ZORG GEZONDHEID AARD EN OMVANG KWETSBARE GROEPEN ZORG- EN DIENSTVERLENING ZELFSTANDIG WONEN VAN KWETSBARE GROEPEN WOONVOORZIENINGEN WONINGEN VOOR OUDEREN WONINGEN VOOR OVERIGE GROEPEN WACHTLIJSTEN AANTAL VOORZIENINGEN NU EN IN DE TOEKOMST

6 5 JEUGD ONDERWIJS JEUGDWERKLOOSHEID & INKOMEN VRIJETIJDSBESTEDING GEZONDHEID EN RISICOGEDRAG ZORG VOOR JEUGD JEUGDCRIMINALITEIT...58 VERWIJZINGEN...61 BRONNEN

7 De kernpunten op een rij Het Sociaal Rapport 2006 geeft inzicht in de stand van zaken, ontwikkelingen en toekomstverwachtingen in het sociale domein. In het begin van ieder hoofdstuk worden de belangrijkste kernpunten per thema samengevat. In dit hoofdstuk worden deze kernpunten op een rij gezet, met als rode draad de invloed van groene en grijze druk op de ontwikkeling van de Groningse samenleving in de nabije toekomst. Hierbij gaat het om de sterke toename van het aantal ouderen, de afname van het aantal jongeren en de daaraan gekoppelde veranderende verhouding tussen de werkende groep en de niet-werkende groep in de Groningse samenleving. Groene en grijze druk Wat kunnen we de komende decennia in de provincie Groningen verwachten aan groene en grijze druk? Dat wil zeggen, hoe verandert de verhouding tussen het werkende en het nietwerkende deel van de Groningse bevolking? Groene en grijze druk worden bepaald door ontwikkelingen in de bevolkingsopbouw. De verwachting is dat de Groningse bevolking na 2010 zal afnemen. Deze daling vindt plaats onder jongeren tot 19 jaar (-8% in 2020) en onder 20- tot 65-jarigen (-6% in 2020). Omdat deze groepen beide in omvang afnemen, zal de groene druk tot 2020 ongeveer gelijk blijven. De grijze druk daarentegen zal tot 2020 sterk toenemen, vanwege een sterke stijging van het aantal 65-plussers (+33% in 2020). Kortom, van het niet-werkende deel van de Groningse bevolking zullen vooral de ouderen in de toekomst zorgen voor extra druk op de werkzame beroepsbevolking. De situatie in de provincie Groningen wijkt op een aantal punten af van die in Nederland: de groene druk is in 2006 al lager dan het landelijk gemiddelde en de grijze druk hoger. Daarnaast is de verwachting dat het aantal jeugdigen tot 19 jaar in Nederland zal toenemen, terwijl dit aantal in Groningen dus zal afnemen. Zoals gezegd zal het aantal inwoners in de provincie Groningen naar verwachting dalen. Het aantal huishoudens zal echter toenemen, omdat er gemiddeld minder personen per huishouding zullen zijn. Arbeidsmarkt Er zijn een aantal positieve ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de provincie Groningen. De economische groei is in de periode 2002 tot en met 2004 groter dan in Friesland, Drenthe en de landelijke groei. In 2005 blijft de groei in Groningen echter iets achter. Er is in de jaren 2005 en 2006 een daling van de werkloosheid te zien (-10%), vooral onder jongeren (-41%). Als verschillende leeftijdscategorieën onder de loep worden genomen, dan blijkt er een groot verschil in de bruto arbeidsparticipatie van de 55- tot 64-jarigen in de provincie Groningen (36%) in vergelijking met Nederland (42%). Het is wellicht mogelijk in de toekomst meer arbeidspotentieel te betrekken uit deze leeftijdscategorie. Opvallend is de sterke daling van het aantal uitzendbanen en de gestage groei van het aantal parttime banen in de periode Het aantal fulltime banen is relatief stabiel. De invloed van de vergrijzing is goed zichtbaar in de werkgelegenheid in de sector Zorg en Welzijn. Deze sector levert sinds 2000 de meeste nieuwe banen op in de provincie Groningen (+15%). Deze sector is sowieso verantwoordelijk voor het grootste aantal banen, namelijk 17% van het totaal. Er wordt de komende jaren een forse stijging van het aantal banen in deze sector verwacht. Dit is in lijn met de verwachting dat de vraag naar (hulp bij) persoonlijke en huishoudelijke verzorging tot 2020 fors zal stijgen. 7

8 Inkomen en armoede Landelijk onderzoek maakt duidelijk dat het aantal huishoudens met een inkomen onder de lage-inkomensgrens in Nederland is gegroeid van 9% in 2003 tot 11% in Er wordt een daling verwacht tot 10% in 2006 die zich zal voortzetten tot 9% in In de provincie Groningen heeft in 2003 één op de tien huishoudens een inkomen onder de lage-inkomensgrens. Het gemiddelde inkomen per huishouden is in Groningen in dit jaar het laagst van alle provincies. Als Groningen de landelijke trend volgt, dan zal het aantal huishoudens met een laag inkomen tot en met 2005 nog stijgen, en in 2006 weer gaan dalen tot ongeveer het niveau van Verschillende instellingen in de provincie Groningen signaleren in de afgelopen jaren een toename van de schuldproblematiek. Dit beeld wordt bevestigd door landelijk onderzoek dat in 2004 en 2005 een toename van het aantal huishoudens met openstaande schulden en betalingsachterstanden signaleert. Hoe ervaren Groningers zelf hun financiële situatie? In 2006 geeft ongeveer één op de vier aan moeite te hebben met rondkomen. Om de eindjes aan elkaar te knopen bezuinigt men vooral op uitgaan en vrijetijdsbesteding, kleding, vakantie, kranten en tijdschriften. Er wordt minder bezuinigd op medische voorzieningen, thuiszorg en de tandarts. Opvallend is echter dat in 2006 minder Groningers aangeven dat zij moeite hebben met rondkomen dan in Ook wordt er in 2006 minder bezuinigd. Deze gegevens roepen de vraag op of Groningers (en andere Nederlanders) wellicht sneller dan in 2002 de stap zetten om geld te lenen of zaken op afbetaling aan te schaffen. Maatschappelijke participatie Het creëren van een actieve, betrokken samenleving is in de ogen van de provincie Groningen van cruciaal belang. Toch participeert naar schatting ongeveer één op de tien Groningers van 18 jaar en ouder beperkt in het maatschappelijk leven. Beperkt participeren is hierbij opgevat als: geen betaald werk, geen vrijwilligerswerk, geen onderwijs of opleiding en geen lidmaatschap van een vereniging. Het gaat in totaal om ruim Groningers. Dit zou verband kunnen houden met het feit dat één op de drie Groningers een tekort aan sociale contacten ervaart en één op de tien een tekort aan intieme relaties, zoals met een partner (emotionele eenzaamheid). Dit gebrek aan sociale contacten is op het platteland groter dan in de stedelijke gebieden. Emotionele eenzaamheid komt in de stedelijke gebieden juist meer voor. Interessant is dat Groningers in verstedelijkte gebieden minder vaak vrijwilligerswerk doen dan Groningers op het platteland. Opvallend is ook dat mensen met een hogere opleiding beduidend minder vaak lid zijn van een vereniging dan mensen met een lagere opleiding. Wonen, leefbaarheid en veiligheid De provincie Groningen heeft een aantrekkelijk woonklimaat. Vergeleken met de rest van Nederland heeft het een lage woningdichtheid en is het aanzienlijk minder verstedelijkt. Groningen heeft ook relatief veel kleine dorpen en woonplaatsen. Het voorzieningenniveau is hoger dan in de provincies Friesland en Drenthe, maar wel lager dan gemiddeld in Nederland. De verkoopprijzen van de huizen zijn relatief laag, alhoewel deze de afgelopen jaren sterk zijn gestegen. Wil men aan de toekomstige woningbehoefte kunnen voldoen, dan zullen er tot 2020 zo n woningen aan de voorraad toegevoegd moeten worden. Vanwege de verwachte bevolkingsopbouw gaat het hier voor een belangrijk deel om ouderenwoningen. Groningers zijn erg tevreden met hun woonomgeving en voelen zich relatief veilig. Dit is niet alleen een gevoel, want ook in de praktijk is men minder vaak slachtoffer van een misdrijf dan de gemiddelde Nederlander. 8

9 Hoewel de provincie Groningen dus voor veel mensen aantrekkelijk is, is het opvallend dat er toch meer mensen vertrekken dan dat er zich vestigen (negatief migratiesaldo). De Groningse jeugd De verwachting is dat het aantal jongeren tot 19 jaar in de periode tot 2020 zal afnemen. Dit geldt vooral voor kinderen tot 12 jaar. Dit is van belang voor de ontwikkeling van vooren vroegschoolse voorzieningen als het peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang, maar ook voor het te verwachten aantal leerlingen in het basisonderwijs. Wat het basisonderwijs betreft, valt het op dat er in het Groningse naar verhouding minder leerlingen met een gewichtsfactor (risico op leerachterstand) zijn dan in Nederland. Dit wordt deels veroorzaakt door het feit dat er in de provincie minder leerlingen met een niet- Westerse achtergrond wonen. Net als in de rest van Nederland zit ruim de helft van de leerlingen in het voortgezet onderwijs op het VMBO. Het percentage zittenblijvers is ook ongeveer gelijk aan het landelijke, namelijk 6%. Er zijn in 2005 minder voortijdig schoolverlaters gemeld bij de Regionale Meld- en Coördinatiepunten (RMC s) dan in 2002 (3% versus 7% van de 16- tot 23-jarigen). De jeugdwerkloosheid is in de provincie Groningen sinds 2004 sterk afgenomen, net als in de rest van Nederland. Naar verwachting zal de werkgelegenheid de komende jaren blijven groeien. Dit biedt kansen voor de Groningse jeugd. Zorgelijk is wel het gezondheidsgedrag van jeugdigen. Met name de sterke toename van overgewicht is een bron van zorg. Meer dan de helft van de jeugd beweegt te weinig en eet te weinig groente en fruit. Ook roken jongeren vaker en gebruiken zij vaker cannabis dan gemiddeld in Nederland. Het drankgebruik is vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde. In vergelijking met andere Europese landen is het drankgebruik van Nederlandse jongeren erg hoog. Ook het toenemende aantal indicaties bij Bureau Jeugdzorg is een punt van aandacht. De groep jongeren met meervoudige problematiek is een kwetsbare groep. Positief is dat de wachtlijst voor indicatiestelling in 2006 korter is geworden: van 223 in het eerste kwartaal, 144 in augustus en 0 in december Er stonden in juni echter nog 464 jongeren op een wachtlijst voor een of andere vorm van hulp of zorg, in het derde kwartaal was dit aantal gestegen tot 566. Het streven is om deze wachtlijst aan het einde van 2006 te hebben opgelost. Ouderen en andere kwetsbare groepen Op dit moment behoort naar schatting één op de acht inwoners van de provincie Groningen tot een kwetsbare, zelfstandig wonende groep die gebruik maakt van één of meerdere zorgvoorzieningen. Met kwetsbare inwoners worden mensen met lichamelijke beperkingen, met een verstandelijke handicap, een chronisch psychisch probleem, dementie of psychosociale problemen bedoeld. Deze groep kwetsbaren zal in omvang toenemen van ongeveer personen in 2006 tot bijna in Een groot deel van deze toename bestaat uit ouderen met beperkingen en ouderen met dementie. Verwacht wordt dat in 2020 de vraag naar huishoudelijke verzorging met 20% zal zijn toegenomen, de vraag naar persoonlijke verzorging met 30%. Met name de groep alleenwonende 75-plussers zal zorgen voor een toename van de vraag naar (thuis)zorg. De wachtlijsten voor ouderen- en gehandicaptenzorg zijn beide afgenomen. Desalniettemin wachten nog steeds ouderen op een vorm van verzorging en verpleging. Daarnaast staan ruim 750 verstandelijk gehandicapten en 85 lichamelijk gehandicapten op een wachtlijst voor zorg of dagbesteding. Het merendeel hiervan krijgt gedurende de wachttijd overbruggingszorg. 9

10 Eén op de acht 65-plussers krijgt mantelzorg en één op de zes Groningers gééft mantelzorg. Het is onduidelijk of het aanbod van mantelzorg in de toekomst voldoende zal zijn om tegemoet te komen aan de vraag; prognoses hierover spreken elkaar tegen. Wat betreft de woonsituatie blijkt dat drie van de tien mensen met een lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke handicap in de provincie Groningen vanuit een kleinschalige woonvorm wordt begeleid. Ook de ouderenzorg verplaatst zich voor een deel naar zorg thuis. Het aantal ouderen in een verzorgings- of verpleeghuis neemt af. Negen van de tien 75-plussers woont op zichzelf. De laatst bekende gegevens over ouderenwoningen uit het landelijke woningbehoefte onderzoek dateren uit 2002 (WBO). De in 2006 verzamelde gegevens (WBO/WoON) zijn op moment van schrijven van dit rapport nog niet beschikbaar; nieuwe gegevens komen beschikbaar en zullen worden gepresenteerd medio De verwachting is dat het aantal voor ouderen geschikte woningen in de periode is toegenomen. 10

11 Inleiding Voor u ligt het tweede Sociaal Rapport van de provincie Groningen. In het rapport worden stand van zaken, ontwikkelingen en toekomstverwachtingen in het sociale domein beschreven. De hoofdstukken Bevolking en migratie (1), Modern burgerschap (2), Leefbaarheid en veiligheid (3), Vermaatschappelijking van de zorg (4) en Jeugd (5) corresponderen grosso modo met de gemeenschappelijke thema s die door het IPO voor de Sociale Rapporten werden vastgesteld. Hiermee wordt vergelijking tussen provincies mogelijk. De uitkomsten van dit Sociaal Rapport vormen de opmaat tot een nieuw sociaal debat en tot de agenda voor het sociale beleid van de provincie Groningen in de periode Rode draad De rode draad in het Sociaal Rapport 2006 is de groene en grijze druk en de gevolgen hiervan voor de Groningse samenleving. Nederland vergrijst. Dit rapport bevestigt dat dit landelijke beeld ook voor de provincie Groningen geldt: het aantal 65-plussers neemt toe, terwijl het aantal jongeren afneemt. Door deze demografische ontwikkeling neemt de druk op de beroepsbevolking de komende jaren toe. Wat zijn de gevolgen van deze ontwikkelingen voor de Groningse samenleving? Gebruik en weergave van gegevens Voor de uitwerking van dit rapport werd gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende bronnen. Deze bronnen worden in de tekst vermeld; een overzicht is te vinden in de bijlage. Betrouwbare en valide gegevens over ouderenwoningen op provinciaal niveau zijn afkomstig uit het landelijke woningbehoefte onderzoek. De laatst bekende cijfers hieruit dateren echter uit 2002 (WBO). De in 2006 verzamelde gegevens (WBO/WoOn) zijn op moment van schrijven van dit rapport nog niet beschikbaar; nieuwe gegevens komen beschikbaar en zullen worden gepresenteerd medio 2007 (zie ook paragraaf 4.5). In het rapport wordt de situatie in de provincie Groningen vergeleken met het landelijke beeld en soms met andere provincies in Nederland. Vervolgens worden zes regio s met elkaar en met het provinciale gemiddelde vergeleken. Hierbij wordt de indeling gebruikt die ook gebruikt wordt voor de gebiedsgerichte aanpak Welzijn. De stad Groningen wordt echter vanwege de schaalgrootte en specifieke problematiek als aparte regio benoemd. Figuur 1 geeft de gebruikte regioindeling grafisch weer. In veel maar niet alle gevallen zijn ook gegevens op gemeentelijk niveau beschikbaar. Deze staan meestal in tabelvorm op de bijgevoegde cd-rom. Opvallende zaken of verschillen tussen gemeenten worden in de tekst vermeld. Leeswijzer In het rapport worden in de verschillende hoofdstukken de genoemde IPO-thema s behandeld. In het begin van ieder hoofdstuk worden de belangrijkste kernpunten per thema samengevat. Deze kernpunten worden samengevat en met elkaar in verband gebracht in het hoofdstuk De kernpunten op een rij. 11

12 Figuur 1 Gemeenten per regio Eemsmond De Marne Loppersum Winsum Appingedam Bedum Delfzijl Zuidhorn Ten Boer Grootegast Groningen Slochteren Scheemda Reiderland Marum Leek Menterwolde Haren Winschoten Hoogezand- Sappemeer Veendam Bellingwedde Pekela Centraal Noord Oldambt Westerkw artier Veendam / Menterw olde / Pekela Stadskanaal / Vlagtw edde Stad Groningen Stadskanaal Vlagtwedde 12

13 1 Bevolking en migratie Kernpunten De Groningse bevolking zal nog tot ongeveer 2010 toenemen; hierna wordt een afname verwacht. Hierbij is wel sprake van aanzienlijke regionale verschillen. Een relatief grote afname wordt verwacht in de regio s Stadskanaal/Vlagtwedde en Oldambt. Een lichte toename wordt verwacht in Groningen-stad en het Westerkwartier. De groene druk blijft de komende 25 jaar ongeveer gelijk, maar de grijze druk neemt aanzienlijk toe. Het geboorteoverschot is in de provincie Groningen lager dan in Nederland. In 2004 en 2005 verlieten meer mensen de provincie Groningen dan dat er zich vestigden (een negatief migratiesaldo). Vooral de gemeenten Ten Boer, Bedum en Delfzijl hebben in de periode te maken gehad met vertrekkende inwoners. In de gemeenten Groningen, Haren, Stadskanaal en Vlagtwedde geldt het omgekeerde. In Groningen wonen relatief weinig mensen met een niet-westerse achtergrond; 5,5% tegen gemiddeld 10% in Nederland. 1.1 Bevolkingsomvang en -ontwikkeling Op 1 januari 2006 woonden er mensen in de provincie Groningen. Sinds 2001 is de bevolking met ongeveer 1% gegroeid. Landelijk is de afgelopen jaren de toename van de bevolking steeds minder groot. In Groningen geldt dit beeld nog in iets sterkere mate. Op basis van het Interprovinciale Bevolkingsmodel (IPB, 2004) 1 wordt voorspeld dat de omvang van de Groningse bevolking na 2010 zal afnemen. Figuur 2 Ontwikkeling bevolking (CBS, 2006) en prognose progn 2010 progn 2015 progn 2020 Bron: IPB Groningen, Voor de huidige analyses worden de provinciale prognoses gehanteerd. Deze wijken af van de prognosecijfers van bijvoorbeeld PRIMOS en CBS. In de CBS prognose neemt de Groningse bevolking toe met 4% en wordt ook een toename van het aantal jongeren verwacht. Reden voor deze verschillende prognoses is dat er andere aannames zijn gedaan. Omdat binnen het provinciaal beleid gerekend wordt met provinciale prognoses, worden deze in het huidige rapport gepresenteerd. 13

14 Figuur 3 laat zien dat het aantal inwoners in de laatste jaren vooral is toegenomen in de gemeenten Hoogezand-Sappemeer en Groningen (rood). In de geelgekleurde gemeenten is het aantal inwoners het meest afgenomen. Figuur 3 Bevolkingsontwikkeling Groninger gemeenten in de periode De Marne Zuidhorn Eemsmond Delfzijl Loppersum Winsum Appingedam Bedum Ten Boer Grootegast Leek Marum Groningen Haren Slochteren Scheemda Reiderland Menterw olde Hoogezand-S. Winschoten Bellingw edde Veendam Pekela Stadskanaal Vlagtw edde % verschil aantal inwoners -4,0 tot -1,1-1,0 tot 0 0 tot 1,9 2,0 tot 3,8 Bron: CBS, 2006 Wat betreft de voorspelde afname van de bevolking in de provincie Groningen na 2010 is er sprake van aanzienlijke regionale verschillen. Een relatief grote afname wordt verwacht in de regio s Stadskanaal/Vlagtwedde (-7%) en Oldambt (-6%). Een lichte toename van de bevolking wordt verwacht in Groningen-stad (+3%) en het Westerkwartier (+2%) (zie ook de cd-rom). 1.2 Leeftijdsontwikkelingen, groene en grijze druk Leeftijdsontwikkelingen Het aantal ouderen zal de komende jaren toenemen. In het jaar 2020 zal naar schatting het aantal 55-plussers met bijna zijn toegenomen. De helft van hen is tussen de 65 en 75 jaar oud, ruim zijn 75 jaar of ouder. In het Westerkwartier wordt de grootste toename van het aantal 55-plussers verwacht (+61%), in de regio Oldambt de kleinste (+14%). Het aantal mensen beneden de 55 jaar zal in 2020 met ruim zijn afgenomen. Het gaat hierbij vooral om de mensen tussen de 20 en de 55 jaar (zie de cd-rom). 14

15 Groene en grijze druk Het aantal 0-19-jarigen ten opzichte van het aantal jarigen (de werkzame of productieve leeftijd) wordt de groene druk genoemd. In Groningen is de groene druk kleiner dan landelijk (respectievelijk 36,4 en 39,6). Analoog hieraan wordt het aantal 65-plussers ten opzichte van het aantal jarigen de grijze druk genoemd. De grijze druk is in 2006 in de provincie Groningen iets hoger dan landelijk (respectievelijk 23,6 en 23,2). Wat zijn de prognoses voor de groene en grijze druk? Volgens het Interprovinciaal Bevolkingsmodel (IPB, 2004) zal in 2020 het aantal jongeren tot en met 19 jaar met 8% zijn afgenomen. Ook het aantal jarigen zal met 6% zijn afgenomen. Het aantal 65-plussers zal echter met 33% zijn toegenomen. Volgens verwachtingen blijft de groene druk in de periode tot 2020 ongeveer gelijk, de grijze druk neemt echter sterk toe. Naar verwachting is in 2020 de verhouding tussen het aantal 65- plussers en de mensen in de productieve leeftijd veel hoger dan nu (van 23,6 naar 33). Figuur 4 Groene en grijze druk in de provincie Groningen (IPB, 2004) groene druk grijze druk Bron: IPB Groningen, Bevolkingsmutaties en verhuizingen De bevolkingsgroei of -afname wordt veroorzaakt door natuurlijke aanwas (het verschil tussen het aantal geboorten en sterftegevallen) en het migratieoverschot (het verschil tussen het aantal vestigers en vertrekkers). Natuurlijke aanwas Het aantal geboorten overtreft in 2005 in de provincie Groningen het aantal sterftegevallen, er is dus sprake van een geboorteoverschot. De groei van de bevolking door dit geboorteoverschot, de natuurlijke aanwas, bedroeg in 2005 ruim 700. Om deze te kunnen vergelijken met landelijke gegevens is het relatieve geboorteoverschot berekend: het verschil tussen het aantal geboorten en sterftegevallen per 1000 inwoners. Dit relatieve geboorteoverschot is in 2005 voor de provincie 1,2. Het landelijke relatieve geboorteoverschot is echter veel hoger, namelijk 3,1. 15

16 In het volgende overzicht is te zien hoe de afgelopen jaren de natuurlijke aanwas de bevolkingsontwikkeling heeft beïnvloed. Het provinciaal migratiesaldo is hier eveneens uit af te leiden (namelijk het verschil tussen de bevolkingsmutatie en de natuurlijke aanwas). Te zien is dat zowel de natuurlijke aanwas als het migratiesaldo kleiner worden. In 2004 en 2005 vertrokken meer mensen uit de provincie dan dat er zich vestigden. Tabel 1 Natuurlijke aanwas en migratiesaldo voor de provincie periode Bevolkingsomvang op 1 januari Bevolkingsmutatie Natuurlijke aanwas Provinciaal migratiesaldo Bron CBS, 2006 Verhuizingen Bij verhuizingen wordt een onderscheid gemaakt tussen binnenlandse migratie (verhuizing van de ene naar de andere gemeente in Nederland) en buitenlandse migratie (immigratie en emigratie). Omdat er jaarlijks grote schommelingen zijn in de gemeentelijke migratie, is het migratiesaldo (het verschil tussen vertrekkers en vestigers per 1000 inwoners) in de figuur gemiddeld over de periode Bij de interpretatie van migratiesaldi over de laatste jaren moet rekening worden gehouden met de sluiting van asielzoekerscentra binnen de provincie. Figuur 5 De Marne Zuidhorn Winsum Eemsmond Loppersum Bedum Ten Boer Delfzijl Appingedam Grootegast Leek Marum Groningen Haren Slochteren Scheemda Reiderland Menterw olde Hoogezand-S. Winschoten Bellingw edde Veendam Pekela Stadskanaal Vlagtw edde Migratiesaldo per 1000 inwoners -11,9 tot -2,1-2,0 tot 0 0 tot 4,7 4,8 tot 11,6 Bron: CBS,

17 Als verschillende leeftijdscategorieën vergeleken worden, dan blijkt dat er in de periode maar twee gemeenten zijn met een positief migratiesaldo voor de 15- tot 24- jarigen. Het gaat hierbij dus om gemeenten waar relatief (per 1000 inwoners) meer jongeren zich vestigden dan dat er vertrokken. Deze twee gemeenten zijn de stad Groningen (een positief saldo van ruim 100) en Winschoten (een saldo van 5). Het gemiddelde saldo in Appingedam en Pekela is 0, dus uit deze gemeenten vertrokken evenveel jarigen als er zich vestigden. Vooral uit Bedum, Loppersum, Scheemda, Ten Boer, Haren en Zuidhorn zijn veel jongeren vertrokken. Het gemiddelde migratiesaldo in de leeftijd 25 tot en met 64 jaar is alleen negatief voor de gemeenten Delfzijl, Bedum en Groningen. Uit deze gemeenten vertrokken dus meer jarigen dan dat er zich vestigen. Vooral in de gemeenten Haren, Vlagtwedde, De Marne, Bellingwedde en Reiderland hebben zich veel jarigen gevestigd. Per 1000 inwoners zijn de meeste 65-plussers gaan wonen in de gemeenten Winsum, Haren en Stadskanaal. De meeste zijn vertrokken uit Marum en Menterwolde (zie ook de cd-rom). 1.4 Bevolkingskenmerken Huishoudens In de provincie Groningen wonen naar verhouding meer alleenstaanden dan in Nederland. Hiermee samenhangend wonen er naar verhouding minder samenwonenden met kinderen. Dat het provinciale percentage alleenstaanden hoog is, komt door het grote aantal studenten in de stad Groningen. In het Westerkwartier wonen juist relatief weinig alleenstaanden. Ongeveer 6% van de Groningse huishoudens bestaat uit éénoudergezinnen. Dit percentage is vergelijkbaar met het landelijke beeld. Tabel 2 Type huishoudens in 2005 per regio, provincie en Nederland (CBS, 2006) Alleenstaand Samenwonend met kinderen Samenwonend zonder kinderen Eénouder gezinnen Provincie 39% 25% 30% 6% Nederland 35% 29% 30% 6% Noord 29% 33% 32% 6% Centraal 31% 34% 30% 6% Groningen-stad 57% 24% 14% 6% Oldambt 31% 35% 29% 5% Stadskanaal/Vlagtwedde 29% 35% 30% 5% Veendam/Menterwolde/Pekela 27% 34% 32% 6% Westerkwartier 24% 33% 37% 5% Bron CBS, 2006 Etnische achtergrond Op 1 januari 2006 had een tiende deel van de Nederlandse bevolking een niet-westerse etnische achtergrond 3. Dit betekent een toename van ongeveer 1% sinds In Groningen wonen relatief weinig mensen met een niet-westerse achtergrond, namelijk rond de 5,5% in vergelijking met 10% in Nederland. Dit percentage is de laatste jaren redelijk constant. De percentages verschillen overigens wel per regio. In onderstaande tabel staan de gegevens weergegeven voor de zes grotere gemeenten in de provincie. Vooral in 2 De migratiesaldi per leeftijd zijn gemiddeld over 5 jaar, het meest recente beschikbare migratiecijfer per leeftijd is van het jaar Mensen met een Marokkaanse, Surinaamse/Antilliaanse/Arubaanse of Turkse achtergrond en mensen uit overige niet-westerse landen, exclusief Indonesië en Japan. 17

18 Hoogezand-Sappemeer, Groningen en Delfzijl wonen relatief veel mensen met een nietwesterse achtergrond. Tabel 3 Percentage mensen met een niet-westerse achtergrond in de G6-gemeenten en provincie in 2006 Surinaams/ Antilliaans/ Arubaans Marokkaans Turks Overig niet westers Totaal Groningen 3,5 0,6 0,6 4,4 9,1 Delfzijl 2,9 0,1 2,5 3,3 8,7 Hoogezand-Sappemeer 4,9 0,7 3,0 1,7 10,3 Stadskanaal 0,5 0,1 0,1 2,4 3,1 Veendam 1,3 0,0 3,4 1,4 6,1 Winschoten 1,0 0,2 0,4 2,6 4,1 overige gemeenten 0,5 0,1 0,2 1,5 2,2 provincie 0,3 1,8 0,8 2,6 5,5 Bron CBS, 2006 In de provincie Groningen wonen op 1 januari 2006 bijna plussers; van hen hebben ongeveer 160 een niet-westerse allochtone achtergrond (nog geen 0,5%). In Hoogezand-Sappemeer is dit percentage het hoogst, namelijk 0,9%. In de leeftijdscategorie jaar hebben ongeveer 500 Groningers een allochtone achtergrond (1,1%) en in de leeftijdscategorie 55 tot 65 jaar (2,0%). In Scheemda is 0,1% van alle 55-plussers allochtoon, in Hoogezand-Sappemeer 3,6% (CBS, 2006). Het percentage allochtone ouderen is daarmee in de provincie Groningen lager dan gemiddeld in Nederland (1,1% van 75-plussers, 3,3% van de 55-plussers). Zie de cd-rom voor de gegevens per gemeente. 18

19 2 Modern burgerschap Kernpunten De economische groei is in de provincie Groningen tussen 2002 en 2005 groter dan in Friesland, Drenthe en de gemiddelde landelijke groei. In 2005 blijft de economische groei iets achter op de landelijke groei en op die van Friesland en Drenthe. In 2005 en vooral in 2006 is in de provincie Groningen sprake van een duidelijke daling van de werkloosheid. Er is sinds 2002 een sterke daling van het aantal uitzendbanen. Sinds 2000 groeit het aantal parttime banen, terwijl het aantal fulltime banen relatief stabiel blijft. Van alle sectoren levert de sector Zorg en Welzijn sinds 2000 in de provincie Groningen de meeste nieuwe banen op (15% groei). Deze sector is sowieso verantwoordelijk voor het grootste aantal banen, namelijk 17% van het totale aantal werkzame personen. Er is sinds 2000 een duidelijke daling zichtbaar van het aantal banen in de sectoren Financiële instellingen (-14%), Landbouw (-12%), Bouw (-11%) en Industrie (-8%). In de sector Financiële instellingen is vooral het aantal kleine financiële instellingen (minder dan 11 personen) sterk gedaald (-15%). Hiertegenover staat een relatief grote groei in de sector consumentendiensten (detailhandel, horeca en catering, toerisme en overige diensten). Volgens de Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2006 zal er in de zorgsector, zowel volgens een optimistisch als pessimistisch scenario, sprake zijn van een regionaal hogere groei van de werkgelegenheid dan landelijk. Zowel de bruto als de netto arbeidsparticipatie is in 2005 afgenomen ten opzichte van Opvallend is het grote verschil in bruto arbeidsparticipatie van jarigen in de provincie Groningen (36%) in vergelijking met Nederland (42%). Inwoners van de provincie Groningen hebben in 2003 een lager besteedbaar inkomen dan gemiddeld in Nederland. Armoede, afgemeten aan het aantal huishoudens onder de lage inkomensgrens, komt vaker voor in Groningen dan in de rest van Nederland. Als Groningen de landelijke trend volgt, dan zal het aantal huishoudens met een laag inkomen tot en met 2005 nog stijgen, en in 2006 weer gaan dalen tot ongeveer het niveau van Verschillende instellingen in de provincie Groningen signaleren in de afgelopen jaren een toename van de schuldproblematiek. Ongeveer een kwart van de Groningse bevolking zegt in 2006 enige tot veel moeite te hebben met rondkomen van het inkomen. Vier jaar geleden hadden meer mensen moeite met rondkomen. Eén op de drie Groningers zegt op geen enkele manier te bezuinigen. In 2002 was dit ongeveer één op de tien Groningers. Ongeveer één op de drie Groningers ervaart een tekort aan sociale contacten (sociale eenzaamheid). Ongeveer één op de tien voelt een tekort aan intieme relaties, zoals met een partner (emotionele eenzaamheid). Sociale eenzaamheid komt op het platteland meer voor dan in de stedelijke gebieden. Emotionele eenzaamheid juist meer in stedelijke gebieden. Mensen in stedelijke gebieden doen minder vaak vrijwilligerswerk dan mensen uit niet of minder verstedelijkte gebieden (platteland). 19

20 Ongeveer 9% van de Groningers van 18 jaar en ouder participeert beperkt in het maatschappelijk leven (ruim mensen). Mensen met een hogere opleiding participeren minder vaak in het verenigingsleven. Mensen die moeite hebben om rond te komen van hun inkomen, zijn ook veel minder vaak lid van een vereniging dan mensen die goed kunnen rondkomen. 2.1 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen Het al dan niet hebben van werk is één van de sterkste indicatoren voor iemands positie in de samenleving en het bijbehorend welzijnsniveau. Daarnaast bevordert deelname aan de arbeidsmarkt andere vormen van participatie. Het bevorderen van werkgelegenheid is dan ook één van de krachtigste middelen om participatie en integratie van mensen in de samenleving te bevorderen. Uiteraard hangt de werkgelegenheid sterk samen met economische ontwikkelingen Economische groei Op basis van de Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning (RuG, 2006) wordt duidelijk dat er in de periode in Nederland sprake is van een gestage toename van de economische groei (Bruto Regionaal Product exclusief delfstofwinning). De provincie Groningen laat een grotere economische groei zien. Wel blijft de groei in 2005 iets achter op het landelijke niveau en op dat van Friesland en Drenthe. Tabel 4 Percentage Economische Groei volgens de Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2006 (RuG) Jaar 1 Groningen Friesland Drenthe Noord- Nederland Nederland ,8 0,3 1,5 1,4-0,7-0,2 1,3 1,7 0,6-0,7 1,2 1,5 0,6-0,1 1,4-0,2 0,1 1,5 1, ,3 0,5 0,7 0,9 Bron: RuG, 2006, CBS, Werkgelegenheid In 2005 zijn er in de provincie Groningen mensen werkzaam in een fulltime (minimaal 15 uur) of parttime baan of als uitzendkracht. In 2000 waren dit er Dit aantal is gegroeid tot 2002, waarna een gestage daling is ingezet. Figuur 6 maakt duidelijk dat deze daling vooral plaats heeft gevonden bij uitzendbanen (uzk). Sinds 2000 is er sprake van groei van het aantal parttime banen, terwijl het aantal fulltime banen relatief stabiel blijft. 20

21 Figuur 6 Werkgelegenheid naar dienstverband (indexcijfers, 2000 = 100). Werkgelegenheid naar dienstverband fulltime parttime uzk Bron: PWR/LISA, arbeidsmarktgroningen.nl Van alle sectoren levert de sector Zorg en welzijn sinds 2000 in de provincie Groningen de meeste nieuwe banen op (15% groei). Deze sector is sowieso verantwoordelijk voor het grootste aantal banen: in 2005; dit is 17% van het totale aantal werkzame personen. Aanzienlijke groei tussen 2000 en 2005 heeft ook plaatsgevonden in de sectoren Openbaar bestuur (13%) en Zakelijke dienstverlening (11%). Een duidelijke daling van het aantal banen is zichtbaar in de sectoren Financiële instellingen (-14%), Landbouw (-12%), Bouw (-11%) en Industrie (-8%). Prognoses In de Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2006 wordt voor de periode tot 2010 een voorspelling gedaan voor de noordelijk economie (RUG, 2006). Op basis van twee scenario s is een voorspelling gemaakt: een optimistisch en een pessimistisch (meer behoudend) scenario gebaseerd op de CPB-studie Vier Vergezichten op Nederland (CPB, 2004). Op basis van het optimistische scenario kan de werkgelegenheid in de drie noordelijke provincies in de perioden jaarlijks met 0,9% toenemen, waarmee de werkgelegenheid zich in het noorden gunstiger ontwikkelt dan landelijk (0,7%). Volgens het pessimistische scenario kan de werkgelegenheid de drie noordelijke provincies jaarlijks met -0,2% dalen, waarbij ook in dit scenario het noorden zich gunstiger ontwikkelt dan landelijk (daling van -0,3%). In de prognoses is ook de volgende sectorontwikkeling betrokken. Volgens de Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2006 is in de periode tot 2010 de afname van de werkgelegenheid in de landbouw het grootst. In de industrie treedt in het optimistisch scenario een groter verlies aan banen op dan in het pessimistische scenario, waarbij in het noorden het verlies iets groter is (met name volgens het optimistisch scenario). De bouw levert aan de werkgelegenheid volgens het optimistisch scenario een positieve bijdrage, die in het noorden nog wat hoger zal zijn; volgens het pessimistisch scenario is het verlies van banen in de bouwsector in het noorden gelijk aan de landelijke prognose. In de sector commerciële diensten vindt de sterkste groei plaats; in het noorden is de groei volgens het optimistisch scenario iets hoger dan landelijk, terwijl de afname in het pessimistisch scenario gelijk is aan de landelijke afname. In de zorgsector is in beide scenario s sprake 21

22 van een regionaal hogere groei dan landelijk, vooral volgens het optimistisch scenario. Bij de overheid treden voor het Noorden nagenoeg geen specifieke veranderingen op. Aantal vestigingen In 2005 is het aantal vestigingen in de provincie Groningen licht gestegen (0,3%), waarmee het totaal op komt. Figuur 7 geeft het aantal vestigingen per sector weer in de periode Opvallend is de daling (-14%) in de sector Financiële instellingen, waarbij vooral het aantal kleine financiële instellingen (minder dan 11 werkzame personen) sterk is gedaald (-15%). Figuur 7 Aantal vestigingen naar sector in de provincie Groningen in de periode Aantal vestigingen (x 1.000) Bouw Financiele instellingen Horeca Industrie Landbouw Onderwijs Openbaar bestuur Overige dienstverlening Reparatie consumentenart & handel Vervoer, opslag en communicatie Zakelijke dienstverlening Zorg en welzijn Bron: PWR/LISA, 2006 Als gekeken wordt naar de grootte, dan valt op dat vestigingen met een aantal werkzame personen tussen de 101 en 200, in de periode sterk is gedaald (-6%). In dezelfde periode zien we een grote stijging van het aantal vestigingen met minder dan 11 werkzame personen (11,3%) en vestigingen met meer dan 200 werkzame personen (12,6%). Ten aanzien van de grootte per sector valt op dat de grote vestigingen (met meer dan 100 werknemers) vaak deel uitmaken van de sectoren Industrie, Zakelijke dienstverlening en Zorg en welzijn. Een groot deel van de vestigingen met minder dan 51 werknemers is terug te vinden in de sectoren Reparatie consumentenartikelen & handel en Zakelijke dienstverlening (zie ook de cd-rom) Beroepsbevolking en arbeidsparticipatie De potentiële beroepsbevolking van de provincie Groningen, dat wil zeggen alle personen tussen de 15 en 65 jaar, bedroeg in

23 De beroepsbevolking wordt gevormd door personen tussen de 15 en 65 jaar, die minstens 12 uur per week betaald werk kunnen en willen doen. In 2005 bestond deze in de provincie Groningen uit personen, dit is 64% van de potentiële beroepsbevolking. De werkzame beroepsbevolking bedroeg in (90%) en het werkloze deel (10%). De beroepsbevolking is tussen 1994 en 2005 gegroeid van tot Dit is een groei van 16 procent, gemiddeld een 1,3 procent groei per jaar. Bruto en netto arbeidsparticipatie Met bruto arbeidsparticipatie wordt de werkzame en werkloze beroepsbevolking tussen de 15 en 65 jaar bedoeld in procenten van de totale bevolking tussen de 15 en 65 jaar. De netto arbeidsparticipatie is de werkzame beroepsbevolking tussen de 15 en 65 jaar in procenten van de totale bevolking tussen de 15 en 65 jaar. De bruto arbeidsparticipatie bedroeg in % en de netto arbeidsparticipatie 58%. Ten opzichte van 2000 is de bruto arbeidsparticipatie met 0,9% gestegen en de netto arbeidsparticipatie met 2% afgenomen. Voor Nederland is een zelfde trend zichtbaar, waarbij de bruto arbeidsparticipatie met 0,6% toenam en de netto arbeidsparticipatie met 1,3% is afgenomen. Opvallende verschillen met het landelijke beeld komen naar voren bij de leeftijdscategorie jaar. In deze leeftijdscategorie is de bruto arbeidsparticipatie landelijk (44%) een stuk hoger dan in de provincie Groningen (38%). Dit is het gevolg van de relatief hoge onderwijsdeelname van deze leeftijdscategorie in het HBO en WO. Ook opvallend is het grote verschil in bruto arbeidsparticipatie van jarigen in de provincie Groningen (36%) in vergelijking met Nederland (42%). Tot 2003 groeide dit percentage gestaag naar het landelijke niveau, maar vanaf 2004 wordt het verschil weer groter Werkloosheid Werkloosheid wordt in deze context opgevat als het aantal Niet Werkende Werkzoekenden (NWW) dat staat ingeschreven bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Figuur 8 laat zien dat zowel landelijk als in de provincie Groningen de werkloosheid tot in 2004 is toegenomen. In 2005 en vooral in 2006 is een duidelijke daling te zien. Opvallend is dat tussen 2004 en 2005 de werkloosheid in de provincie Groningen relatief meer is afgenomen (-1,3%) dan landelijk (-0,6%). Over 2005 en 2006 is de daling landelijk juist weer groter dan in de provincie Groningen (-14,5% versus -9,9%). Figuur 8 NWW-werkloosheid , peilmaand september 2006 (indexcijfer, 2003 = 100%). 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80% Groningen (PV) Nederland Bron: CWI,

24 Mannen profiteren meer van de werkloosheidsdaling dan vrouwen (-14% versus -7%). Ook blijkt de daling relatief groot in de leeftijdscategorieën jaar (-41%) en jaar (-30%). Dit is in overeenstemming met het landelijke beeld, waar respectievelijk dalingen van 46% en 37% hebben plaatsgevonden. 2.2 Participatie in welvaart Inkomen Het inkomen van de Groningse bevolking ligt onder het landelijk gemiddelde. Het gemiddeld huishoudeninkomen 4 in Groningen lag in 2003 rond de euro terwijl dit gemiddeld landelijk in dat jaar euro was. Groningen staat hiermee op de laatste plaats samen met de andere noordelijke provincies, zie figuur 9. Figuur 9 Gemiddeld gestandaardiseerd huishoudeninkomen in 2003 provincie, Nederland Nederland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Gelderland Flevoland Zeeland Limburg Overijssel Drenthe Friesland Groningen x 1000 euro Bron CBS, 2006 Armoede Landelijk is volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP, 2006) het percentage huishoudens met een laag inkomen 5 in 2003 hoger dan in de jaren daarvoor (9,8 %). Tot 2006 wordt een lichte toename van het percentage huishoudens met een laag inkomen verwacht en daarna weer een afname tot het niveau van In 2003 (recentere cijfers zijn niet beschikbaar) stond de provincie Groningen bovenaan voor wat betreft het percentage huishoudens met een laag inkomen. Rond de huishoudens, dit is één op de tien, moesten toen rondkomen van een laag inkomen. In de 4 Het gestandaardiseerde huishoudeninkomen: het besteedbare inkomen van huishoudens dat gecorrigeerd is voor de grootte en samenstelling van het huishouden 5 Laag inkomen: koopkracht van een inkomen dat in 1979 in de bijstand gold voor een alleenstaande zonder kinderen (in dat jaar op het hoogste niveau). Verschilt per huishoudentype. 6 Momenteel wordt een nieuwe definiëring van de armoedegrens onderzocht, die uitgaat van bestedingen (SCP, 2006). 24

25 gemeente Reiderland woonden in 2003 de meeste en in Bedum en Haren de minste huishoudens met een laag inkomen (zie de cd-rom). Wat vinden mensen nu zelf van hun financiële positie? In hoeverre kan men rondkomen van het inkomen? Uit de GGD-gezondheidsenquête (2006) blijkt dat iets meer dan een kwart van de respondenten enige (20%) tot veel (5%) moeite heeft met rondkomen. In 2002 gaf 5% aan slecht te kunnen rondkomen, 31% gaf aan enige moeite te hebben met rondkomen en 64% gaf aan goed te kunnen rondkomen. Op basis hiervan mag geconcludeerd worden dat in 2006 minder mensen moeite hebben met rondkomen dan vier jaar geleden. Inwoners uit de regio s Westerkwartier en Centraal geven het minst vaak aan moeite te hebben met rondkomen. In Veendam/ Menterwolde/ Pekela en het Oldambt hebben relatief veel mensen moeite met rondkomen (GGD, 2006). Figuur 10 Percentage inwoners per regio dat zegt moeite te hebben rond te komen van het inkomen. provincie Veend/Menterw/Pekela Oldambt Groningen - stad Stadskan/Vlagtw Noord Centraal Westerkwartier 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% Bron: GGD, 2006 In de enquête is nagevraagd of mensen bezuinigen, en zo ja, op welke terreinen. Bijna een derde van de Groningers zegt op geen enkel terrein te bezuinigen. In 2002 was dit maar 12%. Als men wél bezuinigt, dan worden het vaakst genoemd: uitgaan en vrijetijdsbesteding, kleding, vakantie en krant of tijdschriften. Het minst vaak wordt bezuinigd op medische voorzieningen zoals thuiszorg en de tandarts. 25

26 Tabel 5 Waar bezuinigen Groningers op. gebied waarop bezuinigd wordt percentage genoemd uitgaan,vrije tijdsbesteding (sport/hobby s) 39 % kleding 38 % vakantie 36 % krant of tijdschriften 33 % telefoneren 23 % cadeau of verjaardagen 20 % stookkosten 18 % autogebruik/openbaar vervoer 16 % voeding 9 % aanvullend pakket zorgverzekering 8 % huisvesting of reparaties 7 % lidmaatschap thuiszorg vanwege eigen bijdrage 4 % bezoek aan tandarts 3 % andere medische voorzieningen 1 % Bron: GGD, 2006 Verschillende instellingen in de provincie Groningen signaleren in de afgelopen jaren een toename van de schuldproblematiek (CMO, 2006). Dit beeld wordt bevestigd door landelijk onderzoek dat in 2004 en 2005 een toename van het aantal huishoudens met openstaande schulden en betalingsachterstanden signaleert (SCP, 2006). Deze gegevens roepen de vraag op of Groningers (en andere Nederlanders) wellicht sneller dan in 2003 de stap zetten om geld te lenen of zaken op afbetaling aan te schaffen Maatschappelijke participatie Sociale en emotionele eenzaamheid In de gehele provincie ervaart ongeveer één op de drie Groningers een tekort aan sociale contacten (sociale eenzaamheid), ongeveer één op de tien voelt een tekort aan intieme relaties, zoals met een partner (emotionele eenzaamheid). Wanneer scores vergeleken worden tussen stedelijke en niet-stedelijke gebieden (platteland), dan blijkt dat sociale eenzaamheid op het platteland vaker voorkomt dan in de stedelijke gebieden. Bij de emotionele eenzaamheid is dit precies andersom. Een vergelijking tussen leeftijdsgroepen laat zien dat bij oudere mensen (65-plussers) zowel de hoogste emotionele als ook sociale eenzaamheidsscores gevonden worden (zie ook de cd-rom). Lidmaatschap van een vereniging In 2002 was bijna 58% van de Groningers lid van één of meer verenigingen (GGD, 2002). Volgens de meest recente cijfers is dit percentage gedaald: in 2006 is 53% van de Groningers lid van een vereniging. Regionaal zijn er grote verschillen. In het Westerkwartier is men het vaakst lid van een vereniging en in Veendam/ Menterwolde/ Pekela het minst vaak, zie de volgende figuur. 26

27 Figuur 11 Percentage lid van een vereniging per regio. provincie Veend/Ment/Pek Oldambt Groningen-stad Stadsk/Vlagtw Centraal Noord Westerkwartier 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Bron: GGD, 2006 Uit een vergelijking naar opleidingsniveau blijkt duidelijk dat mensen met een hogere opleiding minder vaak participeren in het verenigingsleven. Van de mensen met een hboof universitaire opleiding geeft rond de 37% aan lid te zijn van één of meer verenigingen, terwijl dit bij mensen met geen of alleen lagere schoolopleiding rond de 62% is. Mensen die moeite hebben om rond te komen van hun inkomen, zijn ook veel minder vaak lid van een vereniging dan mensen die goed kunnen rondkomen (zie ook de cd-rom). Vrijwilligerswerk Ongeveer 30% van de Groningers doet wel eens vrijwilligerswerk (GGD, 2006). De helft hiervan doet dit meer dan 2 uur per week. Mensen die in meer verstedelijkte gebieden wonen doen minder vaak vrijwilligerswerk dan mensen in de niet of minder verstedelijkte gebieden, het platteland. In de regio s Veendam/Menterwolde/Pekela, het Oldambt en de stad Groningen zijn relatief weinig mensen die vrijwilligerswerk doen. De meeste vrijwilligers wonen in het Westerkwartier en in de regio Noord. 27