Liga voor Mensenrechten

Transcriptie

1 Liga voor Mensenrechten Voortgangsrapport

2 WOORD VOORAF... 2 INLEIDING... 3 I. DE LIGA BOUWT EEN DEGELIJKE BELEIDSWERKING UIT EN WEEGT OP HET BELEID DE LIGA BAKENT THEMA S EN WERKTERREINEN AF DE WERKING VAN DE LIGA VINDT WEERKLANK IN DE MEDIA EN HET POLITIEKE DEBAT DE LIGA BOUWT THEMATISCHE WERKGROEPEN UIT DIE ZELF INSTAAN VOOR EIGEN PLANNING EN OUTPUT II. DE LIGA VERGROOT HAAR MIDDELEN OM EEN BREDER PUBLIEK TE BEREIKEN SENSIBILISERING DOORHEEN BELEIDSWERK WEBSITE FORUM ELEKTRONISCHE NIEUWSBRIEF PROMOTIE-/CAMPAGNEMATERIAAL PRIJS VOOR MENSENRECHTEN THESISWEDSTRIJD JAAR UVRM STANDAARD SOLIDARITEITSPRIJS RAMBLAS III. DE LIGA BEHOUDT EN VERSTEVIGT HAAR TWEE TIJDSCHRIFTEN ONDERSTEUNING REDACTIES ABONNEEWERVING IV. DE LIGA STAAT OPEN VOOR SAMENWERKING MET ANDERE ORGANISATIES TER PROMOTIE VAN MENSENRECHTEN V. DE LIGA VERSTERKT DE ORGANISATIE EN BOUWT HAAR CAPACITEIT OP DE LIGA IMPLEMENTEERT SYSTEMEN VAN KWALITEITSBEHEER EN VERBETERING DE LIGA INVESTEERT IN BIJKOMENDE EN NIEUWE INFRASTRUCTUUR DE LIGA ZET EEN VRIJWILLIGERSWERKING OP VI. DE LIGA BOUWT HAAR LEDEN- EN FONDSENWERVING UIT BIJLAGE. VERHOUDING TEGENOVER DECRETALE BEOORDELINGSELEMENTEN 1

3 Woord vooraf Het voortgangsrapport van de Liga voor Mensenrechten biedt u een stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van het beleidsplan in het voorbije jaar 2008 en een vooruitblik op de geplande uitvoering van het beleidsplan voor het lopende jaar Waar vroeger een afzonderlijk jaarverslag en jaarplan werden opgesteld, wordt deze informatie nu gebundeld in één document. In het vorige voortgangsrapport ( ) hield de Liga zich nog grotendeels aan de structuur en logica uit de vorige verslaggeving. Er werden toen per doelstelling aparte titels voorzien rond Acties en activiteiten in 2007 en Geplande acties en activiteiten in Om de logica van het voortgangsrapport meer tot zijn recht te laten komen, is er dit jaar voor geopteerd om geen opsplitsing te maken van verslag en plan, maar om per actie en/of thema telkens verslag en planning gezamenlijk te behandelen. Hierdoor wordt de link tussen de afgelopen activiteit, de evaluatie en bijsturing ervan en de planning duidelijker weergegeven. We hopen dan ook dat dit de leesbaarheid ten goede zal komen. Wij wensen u veel leesplezier! 2

4 Inleiding 2008 was een moeilijk jaar voor de heren en dames politici. De regeringsonderhandelingen leken eindeloos. Toen dan eindelijk een akkoord was bereikt en een regering werd gevormd, werden door de verschillende ministers een aantal beleidsplannen voorgesteld. In de praktijk bleven vele van de voorstellen echter in de schuif liggen, aangezien de regeringscrisis zich niet lang daarna alweer aanmeldde. Het spreekt voor zich dat het niet evident is om in die omstandigheden het beleidsbeïnvloedende luik van de werking ten volle uit te spelen. Maar de Liga had nog andere katjes te geselen. Gedurende een tiental jaar had de Liga haar onderkomen in een mooi pand in het centrum van Gent, dat eigendom was van de Regie der Gebouwen. Aan alle mooie liedjes komt een eind, en helaas kreeg de Liga in 2008 bericht dat het gebouw verkocht zou worden en dat we op zoek moesten naar nieuwe huisvesting. Onze zoektocht naar een geschikte locatie voor de Liga-kantoren doorkruiste de planning en zorgde voor een aantal praktische belemmeringen voor de werking. Enkele van de geplande acties en doelstellingen zijn daardoor helaas in het water gevallen. Maar de zoektocht heeft wel resultaat opgeleverd. De Liga heeft, opnieuw via de Regie der Gebouwen, een nieuwe stek gevonden. Deze keer iets buiten het centrum van Gent. Na de praktische beslommeringen van de verhuis en het installeren van de nieuwe werkplek, is het nieuwe Liga-kantoor inmiddels up en running. De Liga was in 2008 dus letterlijk in beweging! Ook de organisatie zelf was in beweging. In 2008 werd zowel de Algemene Vergadering als de Raad van Bestuur vernieuwd. Eind 2007 gingen twee nieuwe beleidsmedewerkers aan de slag bij de Liga. In 2008 werd veel aandacht besteed aan vorming en dossieropbouw. We kunnen met fierheid zeggen dat de medewerkers zich intussen goed ingewerkt hebben in de Liga-dossiers en we gaan 2009 met een sterke ploeg tegemoet. Ondanks bovenvermelde moeilijkheden wist de Liga zich in 2008 toch vast te bijten in een aantal belangrijke dossiers. Zo is de Liga er bv. in geslaagd een breed samenwerkingsverband op te zetten van organisaties die zich verzetten tegen de algemene bewaarplicht. Hierdoor konden we van de regering afdwingen dat ze aandacht besteedde aan onze bekommernissen. De strijd is echter nog niet gestreden en in 2009 zetten we deze met volle moed verder. De Liga heeft ook een zeer sterke impact gehad op de besluitvorming van het Committee Against Torture. Door het bezorgen van een Alternatief rapport en door dit ook persoonlijk te verdedigen aan de leden van het VN-comité zijn de bekommernissen van de Liga terug te vinden in de officiële aanbevelingen die het VN-comité aan België heeft overgemaakt. In 2009 zal de Liga heel wat aandacht besteden aan reflectie en planning. Zowel de nood die intern wordt gevoeld om planmatiger te werken, als het financieel veilig stellen van de organisatie spelen hierin een rol. Concreet worden in 2009 voorbereidingen getroffen om het nieuwe beleidsplan uit te werken. Er worden vormingen rond beleidsplanning gevolgd bij SoCius en er wordt extra documentatie verzameld. Een planningsteam, bestaande uit bestuursleden en personeel (mogelijk aangevuld met externen) zal het beleidsplan concreet vormgeven. Er wordt regelmatig teruggekoppeld, zowel naar de bestuursorganen als naar de voltallige personeelsploeg om te garanderen dat het nieuwe beleidsplan gedragen wordt door de volledige organisatie. 3

5 Een beweging moet ook mensen in beweging zetten. In dit kader zal de Liga in 2009 een publiekscampagne uitwerken die in 2010 zal doorlopen. Ook het vrijwilligersbeleid zal extra aandacht krijgen in Met de tijdschriften wensen we wat meer naar buiten te treden. De redactie van Fatik en de redactie van TvMR plannen samen met de Liga elk een studiedag, respectievelijk over de Belgische gevangenissen en mensenrechten van bejaarden. De Liga voor Mensenrechten staat ook in 2009 klaar om de mensenrechten met vuur te verdedigen! 4

6 I. De Liga bouwt een degelijke beleidswerking uit en weegt op het beleid 1. De Liga bakent thema s en werkterreinen af binnen vier pijlers: - Detentie (1.1.) - Spanningsveld tussen burgerrechten en ordehandhaving, terrorismebestrijding en veiligheid (1.2.) - Bescherming van de persoonlijke levenssfeer (1.3.) - Bestrijding van discriminatie (1.4.) De Liga moet vaststellen dat er steeds meer actoren en verschillende beleidsniveaus een rol spelen binnen de pijlers waarrond wordt gewerkt. Bovendien neemt het tempo waarin beleidsdomeinen evolueren steeds verder toe. Hierdoor wordt de Liga, die slechts over beperkte middelen en personeel kan beschikken, steeds meer gedwongen om keuzes te maken; keuzes ten aanzien van de dossiers die ze wenst op te volgen en keuzes ten aanzien van de wijze waarop ze hierbij te werk wil gaan. Het opzetten van een weldoordachte campagne rond één dossier brengt al snel de werking rond andere dossiers binnen de afgebakende beleidsdomeinen in gevaar. Dit neemt niet weg dat de Liga zal proberen op de hoogte te blijven van de belangrijkste evoluties binnen alle beleidsdomeinen die ze heeft uiteengezet in haar beleidsplan zodat zij, indien nodig, nog steeds kan beslissen om naar aanleiding van concrete gebeurtenissen rond bepaalde thema s activiteiten op te starten. Niettemin zal de Liga in de toekomst selectiever en meer planmatig moeten omgaan met de verschillende dossiers binnen haar beleidsdomeinen en de thema s verder moeten afbakenen Werking binnen pijler detentie Inhoud De Liga voor Mensenrechten besteedt veel aandacht aan de evoluties op het gebied van detentie. Enerzijds volgt de Liga diverse wetgevende initiatieven op penitentiair vlak van nabij op en poogt hierop te anticiperen en te reageren. Anderzijds tracht de Liga de maatschappelijke discussie over het gevangeniswezen in het algemeen te stimuleren (over de gevangenisstraf als ultimum remedium, een menswaardige behandeling van gedetineerden, het belang van een op reïntegratie gerichte straf). De beleidsmedewerker die verantwoordelijk is voor de pijler detentie is tevens coördinator. Het is daardoor niet evident om qua tijdsbesteding even veel aandacht te besteden aan dit beleidsdomein als aan de andere beleidsdomeinen. Voor 2009 zal daarom de focus vooral liggen op die aspecten die structureel ingebed zijn in de werking, zoals de activiteiten in het kader van het Netwerk Samenleving & Detentie en Fatik, tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen. Ook het project rond internering, in samenwerking met fotograaf Lieven Nollet, wordt verdergezet. 5

7 Daarnaast worden uiteraard de ontwikkelingen binnen het gevangeniswezen door de Liga verder opgevolgd, zodat tussenkomsten mogelijk zijn, indien nodig. Onder meer de brieven van gedetineerden en de contacten met andere actoren leveren een belangrijke input. Sensibilisering rond gevangeniswezen De Liga nam in 2008 deel aan de Standaard Solidariteitsprijs. Hiervoor werd beroep gedaan op het reclamebureau DDB. Zij ontwierpen voor de Liga een advertentie die mensen moest aanzetten tot nadenken over de overbevolking in de gevangenissen. Uit de meer dan 100 inzendingen werd de advertentie van de Liga geselecteerd bij de 24 beste. Op 30 juli 2008 verscheen de advertentie van de Liga daardoor paginagroot in De Standaard. Een zeer breed publiek werd hierdoor bereikt en aan het denken gezet over de overbevolking van de gevangenissen. Gezien de positieve reacties die de Liga ontving op deze advertentie werd besloten om de advertentie eveneens te laten drukken op afficheformaat en verder te verspreiden. De affiche werd verspreid via de abonnees van Fatik, tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen en werd ook op vraag toegestuurd aan geïnteresseerden, die ze op hun beurt verder verspreidden. Netwerk Samenleving & Detentie Het Netwerk Samenleving & Detentie is een ontmoetingsplaats voor organisaties en personen die zich betrokken voelen bij het thema detentie. Het Netwerk ijvert voor een hervorming van het gevangeniswezen, een duidelijke omschrijving van de rechten en plichten van de gedetineerde, een humanisering van de gevangenisstraf en een zinvolle invulling van de detentie gericht op reïntegratie en herstel. De voornaamste aandachtspunten in 2008 waren: - de plannen van de nieuwe federale regering omtrent gevangeniswezen - hulp- en dienstverlening aan gedetineerden - sociale zekerheid van gedetineerden De Liga is een actieve deelnemer in het Netwerk Samenleving & Detentie en verzorgt het secretariaat van het Netwerk, wat zowel logistieke als inhoudelijke ondersteuning en coördinatie omvat. In 2008 vonden twee Algemene Vergaderingen plaats, op maandag 14 april en op donderdag 18 december. Er vonden vergaderingen plaats van het Bureau van het Netwerk Samenleving & Detentie op 23 januari, 17 juni, 10 september en 11 december. Na de regeringsvorming stelden alle nieuwe ministers hun beleidsplan voor, zo ook de minister van Justitie (op dat ogenblik Jo Vandeurzen). Het Netwerk Samenleving & Detentie zag het als haar taak om geïnteresseerden te informeren over de inhoud van dit beleidsplan, meer specifiek de aspecten die betrekking hebben op het gevangeniswezen, alsook om haar reactie op de inhoud van het beleidsplan bekend te maken. Daarom organiseerde het Netwerk op 14 april 2008 een Open Algemene Vergadering. Op deze vergadering werden alle leden van het Netwerk Samenleving & Detentie uitgenodigd, maar de uitnodiging werd ook breder verspreid (o.m. naar het bestuur en de Algemene Vergadering van de Liga en naar alle diensten Justitieel Welzijnswerk). Op deze AV werden twee gastsprekers uitgenodigd: - Luc Stas, vertegenwoordiger van het kabinet Justitie - Wilfried Meyvis, vertegenwoordiger van het kabinet van Welzijn De sprekers gaven toelichting bij respectievelijk het beleidsplan van de federale minister van Justitie en de plannen van de Vlaamse minister voor Welzijn betreffende de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. 6

8 In het Fatik-themanummer de plannen van justitie publiceerde Marc Tassier, namens het Netwerk Samenleving & Detentie, een bijdrage waarin het beleidsplan van Justitie besproken en becommentarieerd werd. 1 Het Netwerk Samenleving & Detentie heeft meegewerkt aan het Alternatief rapport ten behoeve van het VN-comité tegen foltering. Zie I.1.5. Er vonden in 2008 heel wat studiedagen, colloquia, enz. plaats rond gevangeniswezen. Het Netwerk heeft deze informatie gebundeld en bezorgd aan haar leden en sympathisanten. Het Netwerk Samenleving & Detentie wilde in 2008 een activiteit opzetten rond hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het plan was om een rondetafel te organiseren waarbij verschillende actoren uit de hulp- en dienstverlening uit Vlaanderen, Brussel en Wallonië worden samengebracht. Bedoeling was om op zoek te gaan naar de gelijkenissen tussen de verschillende landsgedeeltes en zo hopelijk sterker te staan naar het federale niveau toe. Ter voorbereiding van deze rondetafel werd contact gezocht met een aantal actoren uit Franstalig België. Verschillende werkvergaderingen vonden plaats. Waar het Netwerk aanvankelijk uitging van een beperkte rondetafel met sleutelfiguren, bleek er vanuit Franstalig België eerder de verwachting om een ruime rondetafel te organiseren, waar iedereen die met hulp- en dienstverlening bezig is zou kunnen deelnemen. Deze verwachting is ingegeven door het feit dat de hulp- en dienstverlening in Franstalig België minder gecentraliseerd is dan in Vlaanderen. Het is dan ook niet evident om een beperkt aantal sleutelfiguren te identificeren. Het opzet van de rondetafel werd binnen de verschillende werkvergaderingen bijgestuurd en verfijnd. De contacten tussen Vlamingen en Franstaligen worden voortgezet in 2009 en er wordt bekeken wat voor activiteit haalbaar is en voldoet aan de verwachtingen van beide landsdelen. Het Netwerk Samenleving & Detentie werkte mee aan een onderzoek over sociale bescherming en gedetineerden. Dit onderzoek werd gecoördineerd door de Koning Boudewijnstichting. Een afgevaardigde van het Netwerk Samenleving & Detentie maakte deel uit van het begeleidingscomité en er werd regelmatig teruggekoppeld naar de overige leden van het Netwerk. In 2008 werd het onderzoek afgerond. De resultaten werden voorgesteld tijdens een colloquium dat plaatsvond op vrijdag 28 november in het Huis der Parlementsleden. Het Netwerk maakte promotie voor dit colloquium en werkte mee aan de praktische organisatie. De resultaten van het onderzoek vonden eveneens een neerslag in een boek. Het Netwerk ontving 25 exemplaren van dit boek, die werden verder verspreid. Daarnaast werd een verslag gemaakt van het colloquium dat werd verspreid naar de leden en sympathisanten van het Netwerk, die zelf niet op het colloquium aanwezig konden zijn en dat werd gepubliceerd in Fatik, tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen 2. Op deze manier heeft het Netwerk bijgedragen tot de bekendmaking van de resultaten van het onderzoek. Het is eveneens de bedoeling van het Netwerk ervoor te zorgen dat deze resultaten ook politiek vertaald worden. Hiertoe zullen in 2009 verdere stappen ondernomen worden. Zo plant het Netwerk een onderhoud met een vertegenwoordiger van het kabinet justitie om het thema van sociale zekerheid voor gedetineerden aan te kaarten. Nadien wordt bekeken of het aangeraden is om verschillende politieke fracties hierrond aan te spreken. De contacten met de Franstalige tegenhanger van het Netwerk, de Réseau Détention et Alternatives (REDA) werden in 2008 verdergezet. De voorzitter van het Netwerk nam regelmatig deel aan de vergaderingen van de REDA en een vertegenwoordiger van de REDA neemt deel aan de Algemene Vergaderingen van het Netwerk. Ook in 2009 zal de aandacht voor uitwisseling tussen Vlamingen en Franstaligen een belangrijk aandachtspunt blijven. 1 Marc Tassier, Het Netwerk geeft krediet, maar applaudiseert nog niet, in Fatik, themanummer de plannen van Justitie, nr. 118, p Angela van de Wiel, Sociale zekerheid van (ex-)gedetineerden, Fatik nr. 120, p

9 De voornaamste prioriteiten en geplande activiteiten van het Netwerk Samenleving & Detentie in 2009 zijn: - politieke contacten rond sociale zekerheid voor gedetineerden - contact met de vakbonden van de penitentiair beambten (de vakbonden zullen uitgenodigd worden voor een Algemene Vergadering waar breed voor uitgenodigd wordt) - de visietekst van het Netwerk Samenleving & Detentie wordt aangepast (bijgestuurd o.b.v. de actualiteit) - er wordt aandacht besteed aan het thema gevangenis en architectuur Fatik, tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen Fatik, tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen, is de voorbije jaren uitgegroeid tot een kwalitatief hoogstaand en gerenommeerd vaktijdschrift. De Liga verzorgt het redactiesecretariaat van Fatik. Via dit tijdschrift wordt informatie, nieuws en duiding betreffende gevangeniswezen verspreid naar een vrij divers lezerspubliek toe (mensen uit het werkveld, Liga-leden, (ex-)gedetineerden, studenten, journalisten, ). Fatik bracht in 2008 een themanummer uit over de plannen van Justitie. In dit nummer werden verschillende specialisten aan het woord gelaten die elk vanuit hun eigen invalshoek het beleidsplan van justitie becommentarieerden, waarbij specifiek werd ingegaan op het luik strafbeleid en gevangeniswezen. Er werden bijdragen opgenomen van een academicus, een gevangenisdirecteur, een onderzoeksrechter, het Netwerk Samenleving & Detentie en een strafuitvoeringsrechter. Ook de werkzaamheden van de Liga binnen het thema detentie kwamen aan bod in Fatik. Internering In 2007 werd een nieuwe interneringswet goedgekeurd. De uiterste datum voor inwerkingtreding werd vastgesteld op 1 januari In de loop van 2008 werd die datum door de wetgever niet haalbaar geacht, en werd de inwerkingtreding van de wet uitgesteld tot 1 januari Voorlopig kan de Liga hierrond dus weinig ondernemen. Natuurlijk kan en moet rond het thema internering intussen wel gesensibiliseerd worden. Sinds 2007 is de Liga betrokken bij het project Geïnterneerden in de kijker, een initiatief van fotograaf Lieven Nollet. In maart 2008 waren de eerste resultaten te zien in de Warande in Turnhout. Naar aanleiding hiervan werd een interview met de fotograaf gepubliceerd in Fatik In 2007 en begin 2008 bestond nog heel wat onduidelijkheid over welke activiteiten er georganiseerd zouden worden en welke partners zich zouden engageren. Sinds eind 2008 is er een werkgroep die regelmatig bijeenkomt en de plannen concretiseert. De werkgroep bestaat uit Lieven Nollet en vertegenwoordigers van Similes, De Rode Antraciet, het Guislainmuseum, de Vlaamse overheid en de Liga voor Mensenrechten. In 2009 gaat Lieven Nollet door met het fotograferen en interviewen van geïnterneerden in zo veel mogelijk gevangenissen en instellingen. Het project zal pas zichtbaar zijn voor het grote publiek in Van eind mei tot half september 2010 wordt een grote tentoonstelling georganiseerd in het Guislainmuseum. Op de openingsdag van de tentoonstelling wordt een colloquium georganiseerd. Daarnaast willen we ook de aandacht van het grote publiek trekken door tal van randactiviteiten. Het is de bedoeling om gedurende de tentoonstelling portretten van geïnterneerden te projecteren op muren in verschillende steden. Er wordt nagedacht over een manier om hieraan ook een duidelijke boodschap te koppelen. Verder willen we tijdens de tentoonstelling ook de psychosebus naar het Guislainmuseum 3 Astrid Thienpont, Geïnterneerden in de kijker, Fatik sprak met Lieven Nollet, Fatik nr. 117, p

10 brengen. Deze bus heeft tot doel bezoekers zich even te laten inleven in de wereld van psychoten. Uiteraard wordt ook een grote slotactiviteit voorzien. Er wordt een samenwerking overwogen met Te Gek?! en Anders Gewoon. Het is de bedoeling dat het hele project ook uitmondt in een publicatie. Uiteraard zullen de foto s hierin een belangrijke plaats krijgen, maar het is de bedoeling dat het werk tegelijk ook informatief iets te bieden heeft. Het is de bedoeling het thema internering vanuit verschillende hoeken te belichten (vanuit de juridische wereld, de psychiatrie, de gevangenis, ). Er zijn al contacten gelegd met auteurs die vertrouwd zijn met de internering (Henri Heimans, Walter Van Steenbrugge, ) De Liga voor Mensenrechten nam sinds november 2008 actief deel aan 3 vergaderingen (2 met de werkgroep en één alleen met Lieven Nollet) en heeft een belangrijke inbreng in de organisatie van de activiteiten en de inhoud van het boek. De Liga biedt praktische ondersteuning en legt contacten met mogelijke sprekers en auteurs. Verder zal de Liga uiteraard alle activiteiten promoten via haar tijdschriften, nieuwsbrief, het Netwerk Samenleving en Detentie en haar contacten in het gevangeniswezen. De internering kwam uiteraard ook aan bod in het schaduwrapport bij het CAT en de mondelinge verdediging daarvan. Zie I.1.5. Klachtenbehandeling van gedetineerden De Liga bepaalde in haar beleidsplan dat het eerstelijnswerk wordt afgebouwd. De middelen en mankracht zijn immers niet voorhanden om op een degelijke en systematische manier hulp- en dienstverlening aan te bieden. Communicatie van en met gedetineerden blijft echter relevant voor de werking van de Liga op dit domein. De klachten en bekommernissen van gedetineerden hebben een belangrijke signaalfunctie voor mogelijke knelpunten binnen de gevangenismuren. Brieven van gedetineerden worden geïnventariseerd en verwerkt, zodat deze informatie bruikbaar wordt voor het beleidswerk omtrent gevangeniswezen. De brieven van gedetineerden en geïnterneerden kregen een antwoord dat doorgaans bestond uit informatieverstrekking en/of doorverwijzing. In 2008 werden 42 brieven van gedetineerden en geïnterneerden ontvangen en beantwoord. Interne rechtspositie De Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden werd in 2005 goedgekeurd. Een heel aantal passages van de Basiswet zijn inmiddels in werking getreden, maar bepaalde delen laten nog steeds op zich wachten. De Liga dringt prioritair aan op de uitvoering van de passages rond tuchtprocedure, detentieplan en beklagrecht. De Liga blijft ijveren voor de volledige uitvoering van de Basiswet. De verdere uitvoering van de Basiswet werd en wordt opgevolgd. Omwille van de beperkte middelen en mankracht worden hier geen specifieke acties of activiteiten rond opgezet. Wel zal het thema voldoende aandacht krijgen en aan bod komen in de contacten die de Liga (autonoom of in het kader van samenwerkingsverbanden) neemt met beleidsmakers en/of volksvertegenwoordigers, alsook in de rapportage aan internationale controle-organen. Externe rechtspositie De wet op de externe rechtspositie van gedetineerden en de wet betreffende de strafuitvoeringsrechtbanken zijn in werking getreden voor wat betreft de straffen boven de drie jaar. De Liga vindt het zeer belangrijk dat gedetineerden geïnformeerd worden over deze belangrijke hervorming. Ook in 2008 verspreidde de Liga de folder over strafuitvoeringsrechtbanken op 9

11 individuele vraag van gedetineerden en in grotere oplagen op vraag van gevangenissen en hulpverleners. In 2008 werden 320 brochures verspreid. De Liga had gepland om een studie(namid)dag op te zetten rond de evaluatie van één jaar strafuitvoeringsrechtbanken. De Hoge Raad voor Justitie (HRJ) bleek echter reeds vergevorderde plannen te hebben om een studiedag te organiseren rond hetzelfde opzet. De Liga heeft daarom beslist om geen eigen studiedag op te zetten, maar de Liga heeft wel deelgenomen aan de studiedag van de HRJ. 4 De verdere implementatie van de wet op de externe rechtspositie en de werking van de strafuitvoeringsrechtbanken wordt opgevolgd. Omwille van de beperkte middelen en mankracht worden hier geen specifieke acties of activiteiten rond opgezet. Wel zal het thema voldoende aandacht krijgen en aan bod komen in de contacten die de Liga (autonoom of in het kader van samenwerkingsverbanden) neemt met beleidsmakers en/of volksvertegenwoordigers, alsook in de rapportage aan internationale controle-organen. Jeugdrecht In januari 2007 dienden de Ligue des Droits de l Homme en Défense des Enfants International een vernietigingsberoep in tegen de vernieuwde jeugdbeschermingswet. In maart 2007 besloot de Liga het beroep gedeeltelijk te ondersteunen d.m.v. een vrijwillige tussenkomst. Het beroep leidde tot een gedeeltelijke vernietiging op 13 maart 2008 (arrest 49/2008). De Liga stuurde hierover een persbericht. Het belangrijkste gevolg van dit arrest is ongetwijfeld de vernietiging van de uithandengeving naar het Hof van Assisen. De verdere evolutie en uitvoering van de jeugdwet wordt opgevolgd. Omwille van de beperkte middelen en mankracht worden hier in 2009 geen specifieke acties of activiteiten rond opgezet. Wel zal het thema voldoende aandacht krijgen in de contacten die de Liga (autonoom of in het kader van samenwerkingsverbanden) neemt met beleidsmakers en/of volksvertegenwoordigers, alsook in de rapportage aan internationale controle-organen. Gesloten centra De Liga heeft in 2008 onderzocht of en zoja in welke mate een werking rond het thema gesloten centra zinvol en haalbaar is. Er heeft een overleg plaatsgevonden met een medewerker van Vluchtelingenwerk Vlaanderen, die binnen deze organisatie het thema gesloten centra opvolgt. Tijdens dit overleg werd al snel duidelijk dat het actief benutten van het bezoekrecht aan gesloten centra zeer veel tijd vergt en zorgt voor een spanningsveld tussen individuele hulpverlening en beleidswerk. Voor Vluchtelingenwerk Vlaanderen is het bezoekrecht een instrument om via persoonlijke contacten en getuigenissen input te krijgen voor het beleidswerk. De verwachtingen van de personen die opgesloten zijn, liggen echter anders. Zij zijn op zoek naar individuele hulp en begeleiding. In de praktijk kan men er niet aan ontsnappen om, zij het in beperkte mate, te voorzien in individueel advies en begeleiding. Het is logisch dat deze opgesloten personen geen voldoening nemen met enkel het stofferen van het beleidswerk van een organisatie. De Liga heeft eveneens deelgenomen aan een vergadering van de Groep Transit, een samenwerkingsverband tussen NGO s die bezoekrecht hebben in de gesloten centra. Tijdens deze vergadering bleek dat de overige organisaties op zoek zijn naar extra mankracht/organisaties voor de bezoeken, voornamelijk omdat ze de individuele hulpvragen niet kunnen bolwerken. Actief bijdragen aan deze vorm van eerstelijnswerk is echter voor de Liga niet haalbaar. Bovendien is het eerstelijnswerk net een piste die de Liga niet wil bewandelen. (Cfr. Beleidsplan Hoofdstuk IV: Afbouw van eerstelijnswerk) 4 Hoge Raad voor Justitie, De strafuitvoering: quo vadis?, 16 mei 2008, Huis der Parlementsleden, Brussel. 10

12 De Liga heeft besloten om in 2009 geen gebruik te maken van haar bezoekrecht in de gesloten centra. De Liga voor Mensenrechten nam deel aan het Opinietribunaal (17 en 18 januari 2008). Op dit tribunaal, georganiseerd door een groep kinderrechtenorganisaties (waaronder Service Droit des Jeunes, Unicef en de Beweging voor Kinderen zonder Papieren), veroordeelde een jury van experts en kinderen de Belgische overheid voor de opsluiting van kinderen zonder papieren. De Liga hielp bij de bekendmaking van de actie aan Vlaamse zijde en hielp contacten leggen tussen Nederlandstalige en Franstalige organisaties. Het opinietribunaal was een zeer geslaagde actie die een ruime weerklank vond in de pers. De Liga was eveneens, samen met de Beweging voor Kinderen zonder Papieren en Service Droit des Jeunes, initiatiefnemer voor de organisatie van een grote vergadering van de middenveldorganisaties die rond kinderen zonder papieren werken (11 juni 2008). Bedoeling was elkaar beter te leren kennen, acties te stroomlijnen en overlappingen te vermijden. Bovendien wilden we nagaan of de verschillende organisaties over bepaalde pijnpunten gemeenschappelijke standpunten konden innemen. Er waren 15 organisaties aanwezig, zowel Vlaamse als Franstalige. Eén van de resultaten is een werkgroep rond alternatieven voor opsluiting. Omdat de Liga meent dat het niet tot haar taken hoort om alternatieven voor opsluiting uit te werken, volgt ze de werkzaamheden van deze werkgroep enkel passief op. In 2007 werd door enkele NGO s klacht neergelegd tegen de Belgische overheid wegens de opsluiting van kinderen zonder papieren. De uitspraak, die verwacht werd begin 2008, kwam er voorlopig nog niet. De Liga voor Mensenrechten zal de nodige publiciteit geven aan de uitspraak en waken over de naleving ervan. Tot slot bracht de Liga de situatie van kinderen zonder papieren onder de aandacht van het Committee Against Torture via het schaduwrapport en de mondelinge toelichting hiervan. Zie I.1.5. Uit de vergadering met middenveldorganisaties die rond kinderen zonder papieren werken bleek dat heel wat mensen actief zijn rond het thema. Bovendien is stilaan in de publieke opinie en zelfs bij de overheid een consensus aan het ontstaan over de ontoelaatbaarheid van opsluiting van kinderen zonder papieren. De Liga zal zich er het komende jaar dan ook toe beperken de actualiteit op te volgen en indien nodig hierop inspelen. Colloquium Straf blad! Op 24 oktober 2008 organiseerden de Liga voor Mensenrechten en de Ligue des Droits de l Homme een colloquium over het uittreksel uit het strafregister (Straf blad!). Hoewel het geen voor de hand liggend thema was, waren er 83 deelnemers. De meerderheid was Nederlandstalig, de meesten onder hen waren herstelconsulenten en advocaten. Er waren ook enkele politici aanwezig. Er werden een aankondiging en een verslag gepubliceerd in Fatik 5. De Liga kreeg sinds de studiedag ook heel wat vragen om informatie over het uittreksel uit het strafregister. Het is duidelijk dat de studiedag tegemoet kwam aan een grote nood aan informatie. Het is de bedoeling dat naar aanleiding van de studiedag ook een boek verschijnt in de loop van Oorspronkelijk was een tweetalige publicatie beoogd, maar na overleg met de Ligue en enkele uitgevers kwamen we tot de slotsom dat een integraal Frans en een integraal Nederlands boek interessanter zouden zijn. Uiteraard brengt dit heel wat vertaalkosten met zich mee. In 2008 zijn de onderhandelingen met verschillende uitgevers gestart, werden de kosten van vertaling geraamd en werd begonnen met de zoektocht naar subsidiemogelijkheden voor vertaling. Uiteraard wordt dit werk verdergezet in De studiedag werd aangekondigd in Fatik 119 (juli, augustus, september 2008). Het verslag werd gepubliceerd in Fatik 120 (oktober, november, december 2008) 11

13 Evaluatie De keuze om via De Standaard Solidariteitsprijs te sensibiliseren rond het thema gevangeniswezen werd erg positief onthaald. Vandaar de beslissing om de advertentie ook in affichevorm uit te geven. Ook op de affiche komen vele positieve reacties. Deze affiche zal ook de komende jaren bruikbaar blijven. Er verschenen 10 krantenartikels waarin de Liga-standpunten omtrent detentie aan bod kwamen. De activiteiten die structureel ingebed zijn in de werking van de Liga, namelijk in het kader van het Netwerk Samenleving & Detentie en Fatik, tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen, lopen goed en krijgen positieve feedback van de leden en publiek. Het werd duidelijk dat het niet evident is om daarnaast nog afzonderlijke Liga-activiteiten op te zetten. Er wordt dus beslist om te focussen op deze structureel ingebedde activiteiten, waar we ook sterk op scoren. Het colloquium over het uittreksel uit het strafregister kreeg veel positieve feedback en zal ook politiek verder opgevolgd worden. De Liga speelt een belangrijke rol in het project rond internering. De Liga beschikt over expertise rond gevangeniswezen en wordt hiervoor ook geapprecieerd. Het thema gevangeniswezen kwam dan ook zeer sterk aan bod in de rapportage naar internationale controle-organen en in de contacten met parlementsleden. Zie I.1.5. Normen en indicatoren Er moet een werking zijn op het gebied van detentie, aantoonbaar a.d.h.v. planning van diverse activiteiten in het kader van het Netwerk Samenleving & Detentie en overlegvergaderingen in het kader van het project internering. Er moet een inhoudelijke werking zijn die haar weerspiegeling vindt in de contacten met beleidsverantwoordelijken en volksvertegenwoordigers, alsook in de rapportage aan internationale controle-organen. Rond de inhoudelijke werking wordt eveneens gecommuniceerd naar het breder publiek d.m.v. persberichten en artikels op website en in de elektronische nieuwsbrief Werking binnen pijler spanningsveld tussen burgerrechten en ordehandhaving, terrorismebestrijding en veiligheid Inhoud Ordehandhaving, terrorismebestrijding en veiligheid bestrijkt een uitgebreid thema dat sinds een aantal jaren belangrijke evoluties ondergaat. Langs de ene kant zien we dat internationale regelgeving en samenwerking steeds belangrijker worden in de bestrijding van (zware) criminaliteit, langs de andere kant worden aan lokale overheden meer bevoegdheden gegeven om lichtere criminaliteit aan te pakken. De maatschappelijke tendens naar harde aanpak en repressie is op de verschillende niveaus merkbaar en heeft belangrijke consequenties voor de bescherming van de fundamentele rechten. 12

14 Acties en activiteiten Internationale samenwerking van politie en justitie In de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit, maar vooral tegen het terrorisme, wordt steeds meer geïnvesteerd in internationale samenwerking van politie, justitie en inlichtingendiensten. Binnen de Europese Unie, maar ook in andere samenwerkings-verbanden, worden beslissingen voor een nauwere samenwerking genomen, vaak zonder voorafgaand democratisch debat. De Liga heeft in 2008 de internationale evoluties terzake opgevolgd en is haar interne expertise blijven uitdiepen. De Liga heeft dit grotendeels verwezenlijkt dankzij contacten met wetenschappelijke onderzoekers en internationale mensenrechtenorganisaties (Statewatch, FIDH, AEDH, ) die met het thema bezig zijn en hun kennis met de Liga willen delen. De vertaling hiervan vindt men concreet terug in het verder uitbouwen van de dossiers. Ook werd de Liga -samen met andere actoren op nationaal en internationaal vlak- door het Institute for European Studies aan de VUB in mei 2008 uitgenodigd om deel te nemen aan een workshop inzake Data Protection and Criminal Law in the EU: Towards Reflexive Governance?. De workshop had als opzet om na te gaan hoe het Europese beleid inzake justitie en binnenlandse zaken (de zogenaamde derde pijler) door de bevolking uit de verschillende lidstaten bottom up beïnvloed kon worden. Hiertoe werden ervaringen van verschillende ngo s uit de Europese lidstaten en werkzaam op dit terrein onderling uitgewisseld en werd er bediscussieerd welke rol de verschillende Europese en nationaal georganiseerde databeschermingsautoriteiten daarbij konden en moesten spelen. Aangezien de Liga echter beschikt over beperkte middelen en er tegelijkertijd op nationaal niveau verschillende belangrijke dossiers actueel werden, heeft de Liga beslist om in 2008 geen activiteiten rond dit thema te organiseren. Ook in 2009 zal de Liga zich beperken tot het inhoudelijk blijven opvolgen van verdere evoluties en het updaten van haar dossiers. Dit neemt niet weg dat de Liga steeds kan beslissen om activiteiten op te starten in dit thema indien concrete gebeurtenissen dit noodzakelijk maken. Terrorismebestrijding In de strijd tegen het terrorisme worden steeds vaker beslissingen genomen zonder voorafgaand democratisch debat. Het is van belang dat de bedreigingen en schendingen van mensenrechten als gevolg van dergelijke veiligheidsmaatregelen aan de kaak worden gesteld. In 2008 volgde de Liga systematisch de ontwikkelingen inzake terrorismebestrijding op Europees en Belgisch niveau en heeft haar dossierkennis hierover verder opgebouwd. Specifiek werd er aandacht gevestigd op de verdere opvolging van de ontwikkelingen inzake het Kaderbesluit van 6 november 2007 van de Raad tot wijziging van het Kaderbesluit van 13 juni De Liga heeft dit kaderbesluit verder bestudeerd en haar bedenkingen geformuleerd. De Liga pleegde regelmatig overleg plegen met de Ligue des Droits de l Homme, die hun kennis met de Liga wilde delen. De Liga legde verdere contacten en breidde haar kennis omtrent terrorisme uit tijdens een colloquium georganiseerd door de UCL, de universiteit van Maastricht en het Comité T van de Ligue des Droits de l Homme, waarvan de Liga ondersteunend lid is. Ook werden actuele dossiers i.v.m. terreurverdachten in België opgevolgd. Eind 2008 vernam de Liga dat er hoorzittingen over een evaluatie van de bestaande anti-terreur maatregelen zullen worden georganiseerd binnen de Commissie Justitie in de Kamer. Hierop werd contact opgenomen met leden van de Commissie Justitie in de Kamer met de vraag of de Liga een spreker(s) zou kunnen afvaardigen voor de hoorzitting. 13

15 In 2009 zal ter voorbereiding van die hoorzitting, binnen de Liga, de prioriteiten worden bepaald die door de Liga-afgevaardigde zullen worden toegelicht op de hoorzitting. Verder zal de Liga haar bezorgdheden overmaken aan volksvertegenwoordigers die aanwezig zullen zijn op de hoorzitting. Aangezien de Liga echter beschikt over beperkte middelen zal de Liga zich in 2009 beperken tot het inhoudelijke opvolging van verdere evoluties en het updaten van haar dossiers. Dit neemt niet weg dat de Liga steeds kan beslissen om activiteiten op te starten in dit thema indien concrete gebeurtenissen dit noodzakelijk maken. Indien wetgeving vanuit mensenrechtelijk oogpunt sterk problematisch is, kan de Liga overwegen om deze via gerechtelijke weg aan te vechten. Veiligheids- en inlichtingendiensten In december 2008 werd op initiatief van de Senaat een belangrijk wetsvoorstel ingediend dat tot doel had de bevoegdheden van de veiligheids- en inlichtingendiensten fors uit te breiden; m.n. het zogenaamde BIM-wetsvoorstel. Dit wetsvoorstel bouwde in grote mate verder op het voorontwerp van wet van 2007 dat door de toenmalige regering werd voorbereid, maar dat uiteindelijk werd afgevoerd, mede dankzij de acties van de Liga voor Mensenrechten en de Ligue des Droits de l Homme. De Liga heeft onmiddellijk beroep gedaan op een wetenschappelijk onderzoeker om het dossier samen met de Liga grondig uit te spitten. Op basis van deze inhoudelijke brainstorm heeft de Liga haar bedenkingen omtrent het nieuwe BIM-wetsvoorstel eind januari 2009 reeds mondeling toegelicht tijdens hoorzittingen in de Senaat. Ook zal er een schriftelijke nota opgesteld worden die de volksvertegenwoordigers en senatoren kan helpen bij het formuleren van mogelijke amendementen. Verder zal de Liga de besprekingen rond het nieuwe BIM-wetsvoorstel in Kamer en Senaat nauwgezet blijven opvolgen en waar nodig interveniëren. De Liga zal naast het beleidswerk ook aandacht besteden aan het informeren en sensibiliseren van het bredere publiek omtrent dit wetsvoorstel. Dit zal gebeuren door middel van opiniestukken, persartikelen, en de Liga-nieuwsbrief. Lokaal veiligheidsbeleid De Liga heeft haar kennis ten aanzien van het lokale veiligheidsbeleid verder uitgediept door een uitgebreide criminologische vormingscyclus, Overlast en de maatschappelijke aanpak ervan, te volgen die plaatsvond van 28 februari tot en met 17 april Verder heeft zij de actualiteit terzake opgevolgd en waar nodig gereageerd in de Liga-nieuwsbrief. Aangezien de Liga echter beschikt over beperkte middelen en er tegelijkertijd op nationaal niveau verschillende belangrijke dossiers actueel werden, heeft de Liga beslist om in 2008 geen activiteiten rond dit thema te organiseren. Ook in 2009 zal de Liga zich beperken tot het inhoudelijk blijven opvolgen van verdere evoluties en het updaten van haar dossiers. Dit neemt niet weg dat de Liga steeds kan beslissen om activiteiten op te starten in dit thema indien concrete gebeurtenissen dit noodzakelijk maken. Politie en mensenrechten Algemeen heeft de Liga in 2008 binnen het thema politie en mensenrechten voornamelijk gewerkt aan een verdere uitbouw van haar dossierkennis (cf. inzake de bevoegdheden van private bewakingsdiensten die steeds meer op het terrein van de reguliere ordehandhavingsdiensten komen, de vraag om toegang tot steeds meer gevoelige persoonsgegevens, de verdere (automatische) verwerking ervan en de (afwezigheid van) controle hierop, de verdere verzelfstandiging van de politie door middel van bijvoorbeeld APO en APA, de ambitie van de politie om gebruik te maken van de laatste nieuwe technologische snufjes bij haar bestuurlijke en gerechtelijke opdrachten, etc). De inhoudelijke kennis 14

16 werd ook aangevuld door het volgen van een colloquium rond het 15 jarige bestaan van de wet op het politieambt en toekomstige evoluties terzake. De Liga ziet de wet op de bijzondere opsporingsmethoden als een prioritair dossier binnen het thema politie en mensenrechten. De regering werkt momenteel aan een voorontwerp van wet dat de BOM-wet van 2005 (ook reeds een reparatiewet n.a.v. een eerste arrest van het Grondwettelijk Hof) moet repareren. Hiertoe zijn zij verplicht naar aanleiding van het arrest dat het Grondwettelijk Hof op 19 juli 2007 velde over het tweede vernietigingsberoep, ingediend door de Liga voor Mensenrechten, de Ligue des Droits de l Homme en het Syndicat des Avocats pour la Démocratie, en waarbij de BOM-wet van 2005 gedeeltelijk werd vernietigd. Deze tweede BOM-reparatiewet zou momenteel met spoed behandeld worden door de regering naar aanleiding van de commotie die eind januari 2009 ontstond toen enkele veroordeelden in beroep werden vrijgesproken wegens procedurefouten bij de toepassing van de BOM-wet. De Liga heeft op dat ogenblik onmiddellijk gereageerd in de pers. Het nieuwe voorontwerp van BOM-wet wil echter opnieuw van het moment gebruik maken om bijkomende bevoegdheden toe te kennen aan politie en justitie en is dus geen onschuldige reparatie wet die louter een antwoord biedt op de vernietigde bepalingen door het recente arrest van het Grondwettelijk Hof. De Liga zal door middel van opiniestukken, persberichten en de Liganieuwsbrief de bevolking informeren en sensibiliseren. Ook volksvertegenwoordigers en senatoren zullen gecontacteerd worden van zodra er een concreet voorontwerp van wet wordt ingediend in het parlement. Indien nodig zal de Liga ook voor een derde maal een verzoek tot vernietiging indienen bij het Grondwettelijk Hof. In de discussie over de hervorming van de BOM, kwam ook de Grote Franchimont opnieuw ter sprake in het parlement. Het is dus niet uitgesloten dat deze grondige hervorming van het strafprocesrecht er toch nog komt. De Liga wil hierop voorbereid zijn, en zal in 2009 een dossier aanleggen en de belangrijkste mensenrechtelijke aspecten van de zaak onderzoeken. Daarnaast werd de Liga voor Mensenrechten in mei 2008 gecontacteerd door een burger uit Kessel-lo die zich zorgen maakte over bepaalde praktijken van de spoorwegpolitie te Leuven. Zo zag hij regelmatig mensen opgesloten worden in een container die in de volle zon zou staan, geen ramen zou hebben, noemenswaardige verluchting of airconditioning. Hij maakte zich met andere woorden zorgen over de omstandigheden van een verblijf in zo n container. Naar aanleiding van deze klacht heeft de Liga voor Mensenrechten contact opgenomen met de spoorwegpolitie uit Leuven en werd een plaatsbezoek door de Liga toegestaan. Hieruit bleek dat het personeel van de spoorwegpolitie te Leuven het probleem gedeeltelijk erkende, maar dat ze zelf min of meer in gelijkaardige omstandigheden moesten werken wegens een gebrekkige infrastructuur sinds de politiehervormingen van De bewuste container waar de buurtbewoner zich zorgen om maakte, bleek vanbinnen uitgerust met een cell box, een speciaal ontworpen ruimte voor het opsluiten van aangehouden personen onder welbepaalde voorwaarden. De bewuste cell box zou in 2004 ontwikkeld zijn door de dienst Beleid en Methoden van de Algemene Directie van de Bestuurlijke Politie voor een aantal gedeconcentreerde diensten van de federale politie en moest fungeren als een tijdelijke oplossing in afwachting van vaste lokalen voor (onder meer) de spoorwegpolitie. De Liga begrijpt dat er sprake was van een tekort aan opsluitingsplaatsen, maar is van oordeel dat dit geen vrijgeleide kan zijn om in goedkope en flexibele alternatieven te voorzien in plaats van te werken aan structurele en humane oplossingen. Verder stelt de Liga zich ook vragen bij de tijdelijkheid van deze maatregel aangezien er reeds doorheen het land een 70tal exemplaren van deze cell boxen in gebruik zouden zijn. De kans bestaat dan ook dat men deze praktijk tot de norm gaat verheffen, hetgeen voor de Liga een onaanvaardbare zaak is. De Liga oordeelde op basis van deze vaststellingen dat er wel degelijk sprake was, en is, van een structureel probleem en de Raad van Bestuur besloot vervolgens om de zaak verder op te volgen en (tijdelijk) op te nemen in de beleidswerking van de Liga. De Liga heeft vervolgens eind september 2008 het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten aangeschreven voor meer informatie. De Liga heeft hen ook verzocht om een officieel standpunt ten opzichte van het gebruik van deze cell boxen. Het Vast 15

17 Comité van Toezicht op de politiediensten heeft de Liga laten weten dat zij momenteel een intern onderzoek voeren naar deze praktijken en dat zij de Liga op de hoogte zullen houden. De Liga zal eventuele acties laten afhangen van de resultaten van hun onderzoek en schort in tussentijd de werking rond dit concrete dossier op. Ten slotte werd eind 2007 bekendgemaakt dat politiekorpsen in de toekomst een beroep wilden kunnen doen op minderjarige informanten. De Nationale Informanten Beheerder zou een werkgroep oprichten om het gebruik van minderjarige informanten door de politie te onderzoeken en zo mogelijk te reguleren. Momenteel is de controversiële praktijk niet gereglementeerd. Aangezien er in 2008 op beleidsvlak weinig rond dit dossier bewoog en andere dossiers door de Liga wel als acuut werden beoordeeld, heeft de Liga in 2008 niet rond dit onderwerp gewerkt. Ook in 2009 zal de Liga zich hoofdzakelijk beperken tot het inhoudelijk opvolgen van het dossier. Evaluatie De inhoudelijke werking binnen dit beleidsdomein is aantoonbaar aan de hand van dossieropbouw. Hoewel de Liga, gezien haar beperkte middelen en personeel, niet in staat is om alle initiatieven terzake grondig op te volgen, slaagt zij er wel in om op de hoogte te blijven van de belangrijkste evoluties terzake. Dit blijft een belangrijke taak van de Liga gezien zij inhoudelijk regelmatig door burgers wordt geconsulteerd over concrete dossiers. De werking van, én de aanwezige kennis binnen, de Liga wordt ook gewaardeerd in de academische wereld. Zo oordeelde het Institute for European Studies aan de VUB dat de aanwezigheid van de Liga essentieel was op een workshop inzake het bevorderen van een bottom up beïnvloeding van het Europese beleid inzake justitie en binnenlandse zaken. De bekommernissen van de Liga binnen dit beleidsdomein vonden een neerslag in persteksten, artikels in de elektronische nieuwsbrief en op de website. Er verschenen in totaal 26 artikels rond dit thema in de pers waarin de Liga voor Mensenrechten werd vermeld. Daarnaast heeft de Liga binnen dit beleidsdomein aandacht besteed aan beleidsbeïnvloedend werk. Concreet vond dit plaats ten aanzien van het dossier inzake het recente BIM-wetsvoorstel. De Liga contacteerde de betrokken senatoren en werd uitgenodigd om haar bezorgdheden mondeling toe te lichten tijdens een hoorzitting. Deze hoorzitting werd door senatoren als zeer nuttig ervaren en bepaalde bemerkingen werden door hen vertaald in concrete amendementen. De Liga is van oordeel dat haar beleidswerk terzake als positief beoordeeld kan worden. Normen en indicatoren De inhoudelijke werking binnen dit beleidsdomein is aantoonbaar aan de hand van dossieropbouw. De bekommernissen van de Liga binnen dit beleidsdomein vinden een neerslag in persteksten, artikels in de elektronische nieuwsbrief en op de website. Daarnaast zal de Liga haar beleidsbeïnvloedend werk verder zetten in de aangegeven dossiers. Deze werking is aantoonbaar aan de hand van concrete correspondentie met beleidsactoren en eventuele uitnodigingen tot hoorzittingen en/of gesprekken op betrokken kabinetten. Indien nodig volgen er (gerechtelijke) acties. De bespreking hiervan is aantoonbaar aan de hand van verslaggeving van de Raad van Bestuur. 16

18 1.3. Werking binnen de pijler bescherming van de persoonlijke levenssfeer Inhoud De werking binnen de pijler bescherming van de persoonlijke levenssfeer vormt een verdere concretisering van het vorige beleidsdomein inzake het spanningsveld tussen burgerrechten enerzijds en ordehandhaving, terrorismebestrijding en veiligheid anderzijds. De keuze van de Liga om extra aandacht te besteden aan dit thema vloeit voort uit 2 belangrijke vaststellingen. Ten eerste zien we dat nationale en Europese beleidskeuzes inzake justitie en binnenlandse zaken het recht op privacy steeds meer op de helling zetten door een uitdeinend gebruik van technologische maatregelen en uitgebreide informatienetwerken. Beleidsmakers streven naar een nieuw evenwicht tussen veiligheid en privacy onder de populistische slogan wie niets te verbergen heeft, heeft niets te vrezen. Ten tweede moeten we vaststellen dat er in België geen andere organisaties werkzaam zijn op dit steeds belangrijker wordende terrein. De Liga wil terzake een voortrekkersrol spelen. Het recht op privacy is waarschijnlijk één van de meest abstracte fundamentele mensenrechten, maar er schuilt een groot gevaar in het ondergeschikt stellen van dit recht aan andere verzuchtingen. Het recht op privacy moet namelijk de realisatie van andere fundamentele mensenrechten mogelijk maken en is dus een noodzakelijke voorwaarde voor het vrijwaren van een democratische rechtstaat. Dit is een belangrijke boodschap die de Liga wil doorgeven. Acties en activiteiten Algemene ontwikkelingen De werking rond het thema privacy is relatief nieuw voor de Liga. Bovendien werd door een personeelswissel eind 2007 een nieuwe beleidsmedewerker verantwoordelijk voor dit thema. Aangezien het een zeer uiteenlopend thema is en de ontwikkelingen in dit domein elkaar zeer snel opvolgen, was het in eerste instantie de betrachting van de Liga in 2008 om een zicht te krijgen op de verschillende actoren werkzaam op dit terrein en op de belangrijkste, actuele beleidsinitiatieven. Dit heeft zich voornamelijk vertaald in het verder uitbouwen van de dossiers. De actualiteit werd zowel op nationaal als internationaal niveau opgevolgd en waar nodig werd gereageerd door middel van persartikelen en de Liga-nieuwsbrief (cf. i.v.m. de zwarte lijsten van de VN, biometrische paspoorten, etc.). Daarnaast nam de Liga -samen met andere actoren op nationaal en internationaal vlak- in mei 2008 deel aan een workshop inzake Data Protection and Criminal Law in the EU: Towards Reflexive Governance?. De workshop had als opzet om na te gaan hoe het Europese beleid inzake justitie en binnenlandse zaken (met maatregelen die steeds meer het recht op privacy onderuit halen) door de bevolking uit de verschillende lidstaten bottom up beïnvloed kon worden. Hiertoe werden ervaringen van verschillende ngo s uit de Europese lidstaten en werkzaam op dit terrein onderling uitgewisseld en werd er bediscussieerd welke rol de verschillende Europese en nationaal georganiseerde databeschermingsautoriteiten konden en moesten spelen. Hoewel steeds meer duidelijk wordt dat nationale beleidskeuzes Europees aangestuurd worden, moet de Liga vaststellen dat het niet eenvoudig is om met beperkte middelen zelf ook meer actief te worden op het Europese terrein. De Liga zal in de toekomst selectiever en planmatiger moeten omgaan met de dossiers die ze wenst op te volgen en dit vanaf het moment dat initiatieven worden gelanceerd op Europees niveau tot hun concrete vertaling op nationaal niveau. Daarnaast werd er vooropgesteld binnen dit beleidsdomein te focussen op enkele grote dossiers. Deze 17

19 werden gekozen naargelang de actualiteit en de urgentie ervan op nationaal niveau én naargelang de ruimte die er nog bestond om beleidsbeïnvloedend te kunnen werken. De verantwoordelijke beleidsmedewerker wordt op dit punt bijgestaan door een aantal experten (met een verschillende, maar relevante achtergrond) die vrijwillig samenkomen binnen de werkgroep privacy. Zij reiken de Liga belangrijke informatie aan, duiden deze waar nodig, en geven suggesties voor concrete acties. Databewaring telecommunicatie. De Belgische regering legt momenteel de laatste hand aan een voorontwerp van wet ter omzetting van de Europese databewaringsrichtlijn (Richtlijn 2006/24/EG). Deze tekst is een aanpassing van een eerder voorontwerp van wet en ontwerp van KB dat publiek werd gemaakt in mei De Europese richtlijn, die destijds bijzonder snel werd aangenomen zonder de nodige reflectie en overleg en die sterk werd bekritiseerd doorheen de Europese Unie, verplicht telecomoperatoren en internetproviders om verkeers- en locatiegegevens te bewaren 6. De Liga is geen voorstander van een algemene en preventieve bewaarplicht aangezien het een serieuze schending inhoudt van het recht op privacy en vertrekt van de idee dat elke burger potentieel gevaarlijk is. Een algemene bewaarplicht verstoort tevens het beroepsgeheim van artsen, advocaten, journalisten en geestelijken, evenals politieke en zakelijke activiteiten die vertrouwelijkheid vereisen. De Liga voert dan ook campagne om de Richtlijn (voor zover mogelijk) op een privacy-vriendelijke wijze om te zetten naar Belgisch recht en zal, indien nodig, overwegen om juridische stappen te ondernemen. De Liga heeft het afgelopen jaar in ruime mate aandacht besteed aan deze campagne. Zo heeft de Liga om haar eisen kracht bij te zetten een zeer breed samenwerkingsverband opgezet met relevante actoren zoals de Ligue des droits de l Homme, de Orde van Vlaamse Balies, de Ordre des Barreaux Francophone et Germanophone, de Orde van Geneesheren, de Vlaamse Vereniging voor Journalisten, ISPA-Belgium, Agoria ICT, Beltug, GOF, en het Platform Telecom Operators & Service Providers. Deze actoren hebben samen een uitgebreid standpunt opgesteld naar aanleiding van de publieke consultatie die het BIPT organiseerde in mei 2008 over een eerste voorontwerp van wet en ontwerp van KB die deze materie diende te implementeren. Later sloten ook de Association des Journalistes Professionnels en Tik vzw zich bij dit samenwerkingsverband aan. Verder heeft de Liga, samen met enkele van bovenstaande organisaties, verschillende brieven gestuurd naar de betrokken volksvertegenwoordigers en senatoren om hen te informeren en om hen op te roepen de omzetting van de Richtlijn op een zo privacy-vriendelijk mogelijke manier toe te passen. Verschillende parlementsleden hebben hier positief op gereageerd en wensen verder in dialoog te treden met de Liga. Tegelijkertijd hebben we de betrokken kabinetten van de federale regering gevraagd om ons te betrekken bij de implementatie van deze richtlijn. In november 2008 werd de Liga, samen met nog een aantal organisaties, uitgenodigd voor een gesprek op het kabinet van Justitie om onze bedenkingen inzake nut en noodzaak van de algemene bewaarplicht toe te lichten. Het opvolgen van de implementaties in de andere EU-lidstaten, en het verzet dat daar wordt gevoerd, vormt daarbij een bron van inspiratie voor de beleidswerking van de Liga. Ook de workshop, Data retention: Success story or disaster?, die het Europees Parlement op 10 december 2008 organiseerde, leverde goede argumenten aan. Ten slotte vindt de Liga het ook heel belangrijk om het publiek te informeren en te sensibiliseren over de algemene bewaarplicht. Enerzijds heeft de Liga door middel van uitgebreide publicaties in zeer uiteenlopende tijdschriften en op websites van verschillende platformen het bredere publiek proberen te bereiken. Anderzijds is zij samen met de Ligue des droits de l Homme een petitie begonnen die intussen een kleine 1000 handtekeningen telt. De petitie kan echter maar een succes worden indien brede lagen van de bevolking bereikt worden. Gaandeweg groeide de idee om met een aantal van bovenstaande partners een bredere publiekswerking op te zetten. Verschillende voorbereidende 6 Voor meer informatie zie: _Officiele%20nota%20parlementsleden.pdf. 18

20 vergaderingen hebben hierover reeds plaatsgevonden. Concreet werkt de Liga aan een website rond de algemene bewaarplicht (naar analogie met buitenlandse initiatieven waar dit veel succes kende) en het updaten van de bestaande petitie. In 2009 zal hieraan verder worden gewerkt. Van zodra een concreet wetsontwerp wordt ingediend in het parlement zal de Liga ook gebruik maken van persartikelen en de Liga-nieuwsbrief. Blokkeren websites Minister Van Quickenborne onderhandelt momenteel met de Internetproviders en de Federal Computer Crime Unit (FCCU) van de Federale politie om een Protocolakkoord af te sluiten op basis waarvan websites geblokkeerd kunnen worden. Dit gebeurt in afwachting van een wettelijke basis. Momenteel bestaan er reeds instrumenten om websites met een illegale inhoud te blokkeren, maar Minister Van Quickenborne wil een meer flexibel mechanisme dat sneller kan overgaan tot een effectieve blokkering. De politie krijgt hierbij de bevoegdheid om zwarte lijsten met de te blokkeren websites samen te stellen. In een dergelijk scenario zijn juridische waarborgen en externe controlemechanismen echter zo goed als afwezig. De Liga reageerde door middel van een persbericht en de Liga-nieuwsbrief. Dit bleek een dossier te zijn dat onmiddellijk negatieve connotaties opriep bij de bevolking en de Liga heeft bijgevolg veel positieve feedback ontvangen op dit persbericht. Het werd zelfs overgenomen in de nieuwsbrief van EDRI-gram, een Europese organisatie die ijvert voor burgerrechten in de informatiemaatschappij 7. De Liga zal de zaak verder opvolgen en indien nodig reageren. KB Algemene Nationale Gegevensbank Begin oktober 2008 lekte de krant Le Soir dat de regering een ontwerp van Koninklijk Besluit had opgesteld dat het beheer van de algemene nationale gegevensbank (A.N.G.) door de politie moest regelen. Het betreft hier een zeer belangrijke aangelegenheid, met name het informatiebeheer bij de politie, dat tot nu toe geregeld wordt door geheime omzendbrieven. De Liga betreurt echter de keuze voor een Koninklijk Besluit. Een juist evenwicht tussen een goede werking van de politie en het beschermen van de grondrechten van de burger zou in een democratische rechtstaat moeten worden bereikt via een openbaar en parlementair debat. Bovendien is de Liga het oneens met de disproportionele bevoegdheden die dit ontwerp van KB toekent aan de politiediensten. De Liga stuurde samen met de Ligue een brief naar de betrokken ministers waarin onze bezorgdheden werden geformuleerd over het ontwerp van KB en de vraag om dit via een wet te reguleren. De beide Liga s werden vervolgens uitgenodigd door het kabinet van Justitie om onze opmerkingen te bespreken. Uit dit gesprek bleek dat de regering van plan was om het ontwerp van KB snel voor te leggen op de Ministerraad en dit goed te keuren. Beide Liga s, maar ook de Nederlandstalige en Franstalige orde van advocaten hebben in overleg, maar elk afzonderlijk, een oproep gelanceerd via pers, politieke partijvoorzitters, fractieleiders en parlementairen om te protesteren tegen dit ontwerp van KB. Deze actie bleek zeer succesvol. De pers besteedde in ruime mate aandacht aan dit dossier en parlementsleden interpelleerden de toenmalige minister van justitie zodat deze laatste onder de druk bezweek en toegaf het dossier via het parlement te regelen. In december werd de Liga, samen met de andere organisaties, gehoord in de Kamer, maar sindsdien zit het dossier in een impasse aangezien er (nog) geen politiek akkoord werd bereikt op regeringsniveau inzake de te volgen weg in dit dossier. De Liga zal de zaak blijven opvolgen en opnieuw reageren indien nodig. Om de zaak actueel te houden zal de Liga ook een bijdrage schrijven in haar eigen tijdschrift en de Liga-nieuwsbrief