4. De politieke en sociale ontvoogding. marxisme, socialisme, arbeidersbeweging en christendemocratie Pionier 5 p p.111

Transcriptie

1 4. De politieke en sociale ontvoogding marxisme, socialisme, arbeidersbeweging en christendemocratie Pionier 5 p p.111

2 Instap kijkfragment: De Anjerrevolutie in Portugal in 1974 en een nieuwe samenleving op het landgoed Torre Bella Welke idealen streefde boerenleider Wilson na? Hoe zag zijn nieuwe samenleving er uit? Waarom terughoudendheid bij de boeren? theorie praktijk

3 Waarom was het levensnoodzakelijk voor de arbeiders in de 19de eeuw om zich te verenigen en hun ongenoegen kenbaar te maken?

4 a. Door wie en hoe worden arbeiders onderdrukt? overheid staat negatief t.o.v. arbeiders ontvoogding elk verzet wordt genadeloos neergeslagen staat steunt werkgever: werkmansboekje en truckstelsel wet le Chapelier bron 7 tot 1866 cijnskiesstelsel tot 1893

5 Oorsprong in de Verlichting o.i.v. verlichte filosoof J.J. Rousseau: bezit = essentie van ongelijkheid, grondbezit afschaffen => sociale gelijkheid socialisme in 19 de eeuw: politiek-maatschappelijke stroming die streeft naar een rechtvaardige maatschappij met gelijke kansen voor iedereen kapitalisme inruilen voor een rechtvaardige verdeling van de rijkdom over heel het volk

6 Oorsprong in de Verlichting socialisme: kind van de Verlichting vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid Maar sterke burgerij had in het begin van de 19de eeuw het vrijheidsideaal vooropgesteld. liberalisme: ieder individu heeft recht om voor zichzelf op te komen = recht van de sterkste = het voordeel van de burgerij die werkgever is

7 b. Het probleem van de kapitalistische samenlving Karl Marx ( ) wil socialisme wetenschappelijk onderbouwen: grondige analyse van economische en sociale situatie uit zijn tijd en het verleden Das Kapital, Het Communistisch Manifest, 1848.

8 b. Het probleem van de kapitalistische maatschappij 1. uitgangspunten Marx: historisch materialisme en (dialectisch proces)

9 Bovenbouw Politiek, cultuur, kunst Onderbouw productiemiddelen

10 b. Het probleem van de kapitalistische maatschappij bron 3 visie op geschiedenis: historisch materialisme bovenbouw onderbouw politiek, cultuur, rechtspraak, wetenschap, godsdienst materiële en economische toestanden productiemiddelen wie de productiemiddelen in handen heeft, heeft ook de macht in de maatschappij in handen : onderbouw bepaalt bovenbouw klassenstrijd als rode draad doorheen de geschiedenis

11 b. Het probleem van de kapitalistische maatschappij dialectisch proces (Hegel): de loop der gebeurtenissen wordt bepaald door elkaar tegenwerkende krachten (niet kennen) these antithese synthese = nieuwe these enz.

12 b. het probleem van de kapitalistische maatschappij 2. kritiek op het kapitalisme kritiek 1: doel kapitalist is het streven naar winst i.p.v. behoeftebevrediging= winststreven, terwijl de arbeidersmassa steeds armer wordt kritiek 2: de kapitalist betaalt minder aan loon dan de waarde die de arbeider creëert = meerwaardetheorie kritiek 3: industriële arbeid brengt geen arbeidsvreugde, wel zelfvervreemding = aliënatie

13 c. hoe lot van arbeiders verbeteren? bron 4 Het spook van het communisme Waarom houdt men in Europa een klopjacht tegen het communisme? Wat is het verschil tussen het communisme en anderen die het opnemen voor het proletariaat? Doel communisme? Hoe ontstaan klassentegenstellingen?

14 c. hoe lot van de arbeiders verbeteren? klassenstrijd Vrije en slaaf, patriciër en plebejer, edelman en lijfeigene, gildenmeester en gezel, kortom onderdrukkers en onderdrukten, stonden in voortdurende tegenstelling tot elkander, voerden een onafgebroken, nu eens verholen, dan weer openlijke strijd, een strijd die telkenmale eindigde met een revolutionaire omvorming van de gehele maatschappij of met de gemeenschappelijke ondergang der strijdende klassen Uit het Communistisch Manifest, revolutie (internationaal) zich van hun ketenen bevrijden

15 marxisme/communisme samengevat 1. onderbouw bepaalt bovenbouw en geschiedenis evolueert volgens de dialectiek 2. arbeider creëert meerwaarde maar krijgt te weinig betaald, werken moet tot zelfvervulling leiden maar fabrieksarbeid aan machine leidt tot zelfvervreemding en uitbuiting (aliënatie) 3. revolutie nodig om toestand van de arbeiders te verbeteren = klassenstrijd 4. overgangsfase: omdat de burgerij zich niet onmiddellijk gewonnen zal geven, komt er tijdelijk een dictatuur van het proletariaat 5. nadien volgt klassenloze maatschappij waarin productiemiddelen collectief bezit zijn

16 d. verdeeldheid binnen de socialistische arbeidersbeweging al snel discussie over strategie van Marx burgerij zal niet uit zichzelf verdwijnen socialisme moet zich langs wettelijke weg opwerken en wettelijke hervormingen doorvoeren in plaats van revolutie (via volksvertegenwoordigers in het parlement = reformisme/ sociaal-democratie probleem: arbeiders hebben geen stemrecht streven naar AES wordt grootste agendapunt van BWP bron 9 sociale wetgeving bron 10

17

18

19 e. lotsverbetering van de arbeider in België initiatieven vanuit de arbeiders zelf: ziekenkas/mutualiteit: arbeiders stoppen bijdrage in bus voor uitbetaling bij ziekte of begrafenis collega coöperatieven: de Gentse Vooruit idee vakbond/syndicaat al begin 19de eeuw maar coalitieverbod (bron 9) 1866 afschaffing coalitieverbod in België nog steeds moeilijk vakbond te organiseren te weinig financiële middelen stakingskas= prioriteit (uitbetaling aan arbeiders wanneer ze staken)

20 f. herhaling evolutie stemrecht in België

21 De Kerk en het arbeidersvraagstuk filmvoorstelling Daens

22 Adolf Daens ( ) Charles Woeste ( )

23 Christene Volkspartij, lijst 3

24 De Kerk en het arbeidersvraagstuk 1. Kerk en Katholieke partij steunen de gevestigde macht/ burgerij ongelijkheid is door God gewild voor klassenmaatschappij en privé-bezit paternalisme liefdadigheid (aalmoezen) 2. KP ziet toenemende sympathie van arbeiders voor het socialisme 3. ook binnen de KP toenemende spanningen tussen conservatieven en progressieven

25 De Kerk en het arbeidersvraagstuk conservatieven economisch liberalisme scherpe concurrentie lage prijzen lage lonen visie Woeste progressieven sociale wetgeving is noodzakelijk Encycliek Rerum Novarum visie pastoor Daens Christene Volkspartij

26 De Kerk en het arbeidersvraagstuk bron 4 paus Leo XIII spreekt zich uit over het arbeidersvraagstuk in 1891 Wat zegt de paus over ongelijkheid? Wat zegt de paus over de verhouding tussen arbeider en kapitalist? Wie viseert de paus in zijn brief?

27 1. veroordeling socialisme/ communisme omdat socialisten atheïsten zijn omdat de kerk voor privé-bezit is en de communisten voor collectief bezit omdat de kerk vindt dat ongelijkheid tussen mensen normaal is

28 2. veroordeling kapitalisme Uniek! Eindelijk veroordeelt een paus de sociale uitbuiting als gevolg van het ongebreideld kapitalisme arbeiders mogen zich verenigen om hun eisen te verwezenlijken

29 3. verhouding arbeider-ondernemer ze hebben elkaar nodig ondernemer heeft recht op winst maar moet arbeider rechtvaardig behandelen arbeider heeft recht op eerlijk loon maar mag niet staken, moet stipt werken oplossing: christelijke gevoelens van naastenliefde

30 Besluiten encycliek rerum novarum verschillende strekkingen interpreteren de brief op eigen manier: Daens ervaart de encycliek als ruggensteuntje, sluit zich aan bij de Christene Volkspartij op en pleit voor AES Woeste leest de brief als een oproep voor paternalisme al bij al valt de paus het kapitalistisch systeem niet aan Hij pleit wel voor christelijke vakverenigingen.

31 Historische beeldvorming = film als bron voor een beeld over het verleden historische werkelijkheid van ondergeschikt belang: Daens speelde geen eersterangs rol in de oprichting van de Christene Volkspartij Aangestuurd door Romantisering: Nette en Jan Personalisering: Daens, Nette Dramatisering: Daens versus Woeste, dood Milleke Actualisering (standplaatsgebondheid van de filmmaker) : sociale uitbuiting Historische sensatie

32 Tijdsdocument = historische film als bron voor de tijd en de plaats waarin de film gemaakt is vb: het thema van de sociale uitbuiting en de strijd daartegen is van alle tijden en dus een geschikt thema voor een historische film