Open source leerplatform opende nieuwe perspectieven voor de Vrije Universiteit Brussel

Transcriptie

1 Open source leerplatform opende nieuwe perspectieven voor de Vrije Universiteit Brussel Frederik Questier Onderwijstechnoloog, VUB Onderwijsvernieuwing en Onderwijs Service Centrum 1. Blackboard : stap vooruit, maar drang naar meer Een kritische blik op open source leerplatformen 3. Een vlekkeloze migratie 4. Conclusie 5. Literatuur Contactgegevens : 8 questier.com ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & 203

2 Krachtlijnen In 2004 besliste de Vrije Universiteit Brussel, na een grondige evaluatie, het leerplatform dat ze tot dan toe hadden gebruikt, Blackboard, door Dokeos te vervangen. De beslissende factor voor deze keuze was het vrije en open source karakter van Dokeos. Dit open, vrije karakter laat immers iedereen toe de software te wijzigen, naar eigen wensen en in functie van de specifieke situatie, maar ook om contribuerend lid te worden van de ontwikkelaarsgemeenschap. Samengevat blijkt dit door en voor gebruikers ontwikkeld model al snel te leiden tot een grotere tevredenheid bij zowel beheerders als gebruikers (docenten en studenten). 204 & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

3 & 1. Blackboard : stap vooruit, maar drang naar meer... competentiegericht leren in flexibel onderwijs het elektronische leerplatform Blackboard In 2000 koos de Vrije Universiteit Brussel (VUB, 8 voor een vernieuwd onderwijsconcept dat in het teken staat van competentiegericht leren in flexibel onderwijs. Vertrekkende van het mission statement van de VUB, waarin het vrij onderzoek, kritische vorming en in de gemeenschap te dragen verantwoordelijkheid centraal staan, werd gekozen voor studentgericht en activerend onderwijs, zelfstandig en permanent leren en verwerven van academische competenties. Hiermee trad een verdere verschuiving op van de rol van de docent als kennisoverdrager naar een begeleidende rol. In dat kader startte het VUB Onderwijsvernieuwing en Onderwijs Service Centrum (OSC, 8 osc.vub.ac.be), samen met enkele faculteiten, in het academiejaar proefprojecten m.b.t. het elektronische leerplatform Blackboard. Een jaar later werd dit leerplatform instellingsbreed ingezet, centraal beheerd en pedagogisch ondersteund door het Onderwijs Service Centrum. In maakte al 60 % van de studenten gebruik van het leerplatform. Een surveyonderzoek wees op een grote tevredenheid onder studenten en docenten. Uit deze studie kwam evenwel ook naar voren dat studenten en docenten veel nuttige ideeën en tips hadden om het platform te verbeteren. De beheerders waren minder gelukkig. Zij zaten al langer met de wens om het programma te kunnen aanpassen. Enerzijds ging het om kleine aanpassingen in de gebruikersinterface om vaak voorkomend repetitief beheerwerk te versnellen. Anderzijds wilden zij koppelingen maken met administratieve databanken en andere systemen die al langer in de instelling in gebruik waren. De Blackboard full version was aangekocht vanuit de veronderstelling dat dit deze uitbreidingen en koppelingen mogelijk zou maken. Maar na evaluatie van zogenaamde Building Blocks, developers licenties en offertes voor koppelingen, kwamen de beheerders tot de vaststelling dat aanpassing van de software niet alleen duur, maar ook moeilijk tot onmogelijk was, voornamelijk vanwege het gesloten karakter van Blackboard (geen broncode beschikbaar). Overtuigende garanties dat de zware investeringen voor de aanpassingen niet grotendeels voor toekomstige Blackboard-versies zouden moeten worden herhaald, konden ook niet gegeven worden. & 2. Een kritische blik op open source leerplatformen vrije software Dat de VUB niet blind bleef voor het belang van vrije en open software, bleek duidelijk in 2003, toen een eredoctoraat werd uitgereikt aan Richard Stallman, de stichter en bezieler van de vrije-softwarebeweging (8 De basisrechten van de vrije software houden in, het recht op : n gebruik voor elk doel; ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & 205

4 n DEEL 4 & MIGRATIE VAN GESLOTEN NAAR OPEN SOFTWARETOEPASSINGEN evaluatiestudie van verschillende leerplatformen n bestuderen hoe het programma werkt; wijzigen van het programma; n verspreiden van het programma en de wijzigingen. Uit deze basisrechten vloeien principes voort die gelijken op die van de academische wereld : disseminatie en open implementaties van nieuwe kennis gebouwd op kennis van anderen, openheid en peer review. Openheid en peer review van de broncode werkt net zoals in de academische wereld bevorderend voor de kwaliteit. Ook werd het toen steeds duidelijker dat open source leerplatformen de in universitaire middens gewenste aanpassingsmogelijkheden bieden, zonder onder te moeten doen voor de gesloten en commerciële leerplatformen. Daarom startte het Onderwijs Service Centrum in 2003 een evaluatiestudie, waarbij Blackboard vergeleken werd met andere leerplatformen, zowel open source aanbiedingen als closed source/commerciële pakketten. Een uitgebreide behoefteanalyse werd gemaakt op basis van o.a. het OSC-actieonderzoek Blackboard en onderwijsvernieuwing, interviews met docenten, ervaringen met e-learningcursussen voor docenten, de input vanwege de helpdesk en het administratieve en technische beheer. Door middel van een functionaliteitenanalyse, waarbij werd gekeken naar o.a. platformonafhankelijkheid, schaalbaarheid, aanpasbaarheid, koppelbaarheid en communicatiemogelijkheden, werd een extensieve lijst van leerplatformen gereduceerd tot een kortere lijst van leerplatformen die in een tweede ronde effectief werden geïnstalleerd en getest. Dit betrof Blackboard, Moodle en Dokeos. Als praktijkexperiment werd een cursus uit Blackboard volledig in Dokeos geherimplementeerd, wat als beste platform uit de bus kwam. Belangrijkste factoren voor de keuze voor Dokeos (8 waren (1) de grote gebruiksvriendelijkheid en de relatief vertrouwd overkomende interface voor Blackboard-gebruikers, (2) het open source karakter, wat de beste garanties bood voor de evoluerende behoeftes in het onderwijs en de koppelingsnoden en (3) de sterke ontwikkelaarsgemeenschap in België. Een financiële analyse toonde dat men voor de licentieprijs van Blackboard een fulltime Dokeos-ontwikkelaar kan aanstellen. Dat betekent dat men voor hetzelfde bedrag meer krijgt, namelijk aanpassingen op maat, de gewenste koppelingen met de curriculumdatabanken en andere systemen, maar ook nieuwe functionaliteiten naar wens. & 3. Een vlekkeloze migratie implementatie Dokeos Het Dokeos-implementatieplan werd in de lente van 2004 goedgekeurd door de Raad van Bestuur van de VUB, met dien verstande dat werd gevraagd één semester Dokeos en Blackboard parallel te laten draaien, zodat docenten ruimschoots de tijd zouden krijgen om hun cursussen te migreren. 206 & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

5 grote tevredenheid over Dokeos In een eerste fase werden Dokeos-informatiesessies, -cursussen en een testserver voor docenten opgestart. Een migratietool werd ontwikkeld die Blackboard-cursussen in Dokeos-cursussen omzet. De koppelingen met de paswoorden en administratieve databanken (waardoor iedereen met zijn bestaand paswoord kan inloggen en steeds automatisch aan de correcte vakken gelinkt is) werden verwezenlijkt in minder dan één maand tijd, wat aanzienlijk sneller en goedkoper was dan wat Blackboard voor dezelfde ontwikkeling budgetteerde. Bij niet-vrije software wordt dergelijk maatwerk inderdaad vaak aangerekend aan een prijs die erg dicht staat bij de prijs voor een implementatie vanaf nul, terwijl dat maatwerk vaak grotendeels bestaat uit werk dat al voordien meermaals verkocht is. Bovendien beschikken de gebruikers dan niet over de implementatiedetails en moet men voor updates weer outsourcen. Bij vrije software staat er ook niets in de weg opdat gebruikers elkaar bij dergelijke aanpassingen zouden helpen. Waar men op de VUB vroeger sprak van de Blackboard-server, werd voor het nieuwe leerplatform gekozen voor een eigen naam, PointCarré, naar de wiskundige en wetenschapsfilosoof Henri Poincaré, die een van de grondleggers was van het vrij onderzoek, het basisprincipe van de Vrije Universiteit Brussel. Een dergelijke zelfgekozen naam laat niet alleen toe problemen te vermijden wanneer men ooit van gebruikte software zou veranderen, maar laat ook toe verschillende onderdelen onder één portaal te brengen. Een zelfgekozen naam past ook perfect bij een project waar men zelf aan werkt. Nadat gedurende een semester Blackboard/Dokeos parallel draaide, waarbij docenten zelf het moment van migratie konden kiezen, werd de migratie vlekkeloos afgerond in februari Ondertussen lijken de studenten en docenten zonder gemelde uitzondering meer tevreden te zijn met het nieuwe leerplatform. Dit is een voorzichtige bevinding die zal worden nagegaan in het academiejaar door middel van een enquêteonderzoek. De personeelsleden van het Onderwijs Service Centrum die instaan voor het onderhoud en de ondersteuning van het leerplatform, vinden in elk geval meer voldoening in hun werk : waar men bij de niet-vrije software tot ten minste de volgende te koop aangeboden update moest leren leven met de problemen en onvolmaaktheden, kan men met het vrije leerplatform de vrijgekomen tijd, die niet langer moet worden besteed aan afstompend repetitief werk, besteden aan het wegwerken van de problemen of onvolmaaktheden zelf. Bij closed source software daarentegen, kan de installatie van nieuwe updates telkens weer onvoorziene risico s inhouden, waardoor dergelijke gesloten leerplatformen tijdens het productie draaien typisch niet zullen worden geüpdatet. Op universiteiten betekent dit wachten tot het begin van de zomervakantie. Terwijl bij closed source software test of failover servers beperkt worden door de licenties of een meerprijs inhouden, staat er bij vrije software niets in de weg om dergelijke extra ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & 207

6 servers te draaien. Bijgevolg kunnen updates beter getest worden en kunnen bugfixes of zelfs nieuwe functionaliteiten het hele jaar door geïnstalleerd worden. Nieuwe Dokeos-releases worden twee maal per jaar uitgebracht, maar de laatste bugfixes en nieuwe functionaliteiten zijn voor iedereen dagelijks te vinden in de CVS (Central Versioning System) code database. Momenteel hebben 24 gevalideerde ontwikkelaars (waaronder één van de VUB) ook rechtstreekse schrijftoegang tot de CVS. Andere ontwikkelaars reiken codes meestal aan via het Dokeos.com-forum, waarna het al dan niet door de gevalideerde ontwikkelaars opgenomen wordt. De VUB heeft ook gedurende het hele academiejaar kleinere updates doorgevoerd en tijdens de zomer van 2005 de nieuwe grote Dokeos-release 1.6 geïnstalleerd. De meeste uitbreidingen die op de VUB werden ontwikkeld, zijn ook in deze release terug te vinden, zoals de mogelijkheid voor docenten om hun soortgelijke cursussen te combineren (bv. identieke vakken gedoceerd aan verschillende opleidingen). Andere ontwikkelingen waarop wordt gefocust, zijn o.a. het doorzoekbaar maken van curriculuminformatie (iets dat al beschikbaar was in een losstaande VUB-applicatie), integratie met het e-portfolio dat in huis werd ontwikkeld (gebaseerd op het Open Source Plone/ Zope), functionaliteiten voor content management en een permissiesysteem waardoor cursussen en in de toekomst ook afzonderlijke documenten voor de hele instelling of voor de hele wereld selectief kunnen worden gesloten of opengesteld. Het Onderwijs Service Centrum wenst namelijk open inhoud te stimuleren in het kader van vakoverstijgend onderwijs en samenwerking tussen verschillende docenten. In september 2005 werd bij informaticadocenten aan de VUB een oproep gelanceerd om, in navolging van de stageprojecten aan Hogeschool Gent, een VUB-ontwikkelaarsgemeenschap op te zetten, waarbij studenten of onderzoekers hun thesisprojecten e.d. in Dokeos/PointCarré kunnen implementeren. Een aantal projecten werden door het Onderwijs Service Centrum voorgesteld, zoals een peer-evaluatiesysteem, waarbij studenten elkaar kunnen beoordelen, een reservatiesysteem voor de mondelinge examens en integratie met het messengerprotocol XMPP/Jabber van Open Source. & 4. Conclusie open source beter dan closed source voor leerplatform De ervaring opgedaan aan de Vrije Universiteit Brussel toont aan dat men voor zoiets centraals en cruciaals als een leerplatform beter niet closed source/commerciële software kan gebruiken. Functioneel gezien staan de beste open source leerplatformen op hetzelfde niveau. Doordat ze door en voor de gebruikers gemaakt worden, zijn ze zelfs beter afgestemd op de modus operandi en wensen van de gebruikers. In de academische wereld zijn er tal van mensen die schitterende ideeën hebben over e-learning en onderwijs- 208 & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

7 eigen ontwikkelaars of out of the box vernieuwing. Dergelijke ideeën of programmeerprojecten uit het eigen onderwijs of onderzoek kunnen perfect in het gebruikte open source leerplatform geïntegreerd worden. Grote onderwijsinstellingen kunnen de uitgespaarde licentiekosten beter aan eigen ontwikkelaars besteden, wat niet alleen kan leiden tot een betere implementatie op maat, maar ook tot samenwerkingsverbanden tussen verschillende onderwijsinstellingen. Bij kleinere onderwijsinstellingen zijn de uitgespaarde licentiekosten misschien niet van die aard dat men die aan een ontwikkelaar kan besteden. Open leerplatformen kunnen evenwel ook, net zoals closed source platformen out of the box gebruikt worden, zonder eigen ontwikkeling. Voor hosting, supportcontracten of (kleine) aanpassingen op maat kan men dan terecht bij bijvoorbeeld 8 Dokeos.com of (voor scholen secundair onderwijs) bij de Hogeschool Gent. The most fundamental way of helping other people is to teach people how to do things better, to tell people things that you know that will enable them to better their lives. For people who use computers, this means sharing the recipes you use on your computer, in other words the programs you run. Richard Stallman, stichter van de Free Software Foundation & 5. Literatuur Blackboard, http :// Blackboard is een geregistreerd handelsmerk van Blackboard Inc. Deprez, I., Derks, T., Questier, F., Van Achter, S. en Vanmeerbeek, K., Van Blackboard naar PointCarré, Rapport Keuze en implementatie teleleerplatform VUB, april 2004, http ://osc.vub.ac.be/documenten/data/rapport_van_blackboard_naar_pointcar re.pdf. Deprez, I., Questier, F. en Embrechts, R., Choice for Dokeos : Strategic choice for and implementation of an open source e-learning platform, Proceedings of Third International Conference on Open and Distance Learning (ICODL 2005), Greece, Vol. B, pp Dokeos, http :// Questier, F., Meeus, W. en Derks, T., Ontwikkeling en implementatie van een instellingsbreed elektronisch studentenportfolio, inict en onderwijsvernieuwing, 6 (2004), p Vanmeerbeek, K., Deprez, I. en Derks, T., Vrije Universiteit Brussel kiest resoluut voor Open Source teleleerplatform Dokeos, 2004, http ://elearning.surf.nl/e-learning/artikelen/ ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & 209

8 210 & OPEN BRON, OPEN INHOUD, OPEN LEREN & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING