3. Krabbersgatsluizen

Transcriptie

1 CONCEPT..<*Fa Directie Zuiderzeewerken. Af d. AN-Planstudie. Memorandum ZZ. AP-M Een proef met betrekking tot het ~ebruik van de s~uisluizen in de dijk Enkhuiien-Lelystad voor de scheepvaart. Inhoud.. 1. ~nleiding, probleemst elling 2. ~outribsluizen' 2.1. Situatiebeschri jving 2.2. Waterhuishoudkundige aspect en 2.3. Waterloopkundige -aspect en 2.4. Scheepvaartkundige aspecten 2.5. Afweging'van de verschillende aspecten 3. Krabbersgatsluizen 4. Opzet, begeleiding en' eviluatie van he proef. 4 februari H.W.B. van der Molen.

2 .a 1. Inleiding. In de dijk Enkhuizen-Lelystad, de boezemscheiding tussen het IJsselmeer 'en het Markermeer, zi jn zowel bi j Lelystad al's bij Enk- huizen een complex stroom- en schutsluizen aangebracht: bij Lelystad de Houtribsluizen, bij Enkhuizen de Krabbersgatsluizen. In de huidige situatie zonder tweede Oostvaardersdijk en Markerwaard.. dienen deze sluizen ervoor om: a) hoge waterstanden op het Markermeer.. tegen te gaan. b) het IJsselmeer niet te belasten met het relatief zoute water van,. het Markermeer en omgekeerd juist om IJsselmeerwater op het Mar- kermeer in te laten om het chloridegehalte daarvan te verlagen. Daar de streefpeilen aan weerszijden van de sluizen (vrijwel) gelijk zijn, zijn in veel gevallen ook de momentane waterstanden vrijwel gelijk. De bijbehorende stroomsnelheden bij geopende schui-. k. - ven zijn dan eveneens beperkt.,.a De vraag is nu of deze omstandigheid het niet mogelijk maakt in een aantal gevallen, bijvoorbeeld bij rustig weer, de spuisluizen.. geheel te openen en zo geschikt te maken voor doorvaart door schepen. Hierbi j zou misschien onderscheid gemaakt kunnen worden tussen beroepsvaart en recreatievaart. In onderstaande paragrafen zal nader op een aantal aspecten worden ingegaan (zie inhoudsopgave). De Houtribsluizen en de Krab- bersgatsluizen zullen daarbij afzonderlijk worden beschouwd. De mogelijkheid om ook de deuren in de schutsluizen open te zetten zodat niet behoeft te worden geschut wordt in onderstaande paragrafen niet beschouwd. De puntdeuren van de schutsluizen kunnen C> niet tegen de stroomrichting in gesloten worden terwijl ook de bo- dembescherming daar niet op is berekend..

3 .r 2. Boutribsluizen Situatiebeschrijving. Bijlage 1 (tek. nr. EL-74.21, afd.e) geeft een overzicht op schaall : van het Houtribsluizencomplex. De schutsluizen en spuisluizen zijn aan de zuidzijde door een 600 q lange dam van elkaar geschegden, aan-de noordzijde door een ca m lange dam. Deze dammen dienen voor bescherming van de scheepvaart tegen hinderlijke spuistromen en tegen hoge golven. De spuisluizen bestaan uit 6 openingen van 18 m breedte, af te sluiten door hefdeuren die ook bij verval kunnen worden geheven of naar beneden kunnen worden gelaten. De maximale hef- hoogte is normaal N.A.P. + 2,50 m. Bij hat ontwerp is aan ge- (9 bruik van de scheepvaart gedacht (0.a. remmingwerken 1. De 2 middelste schuiven kunnen afzonderlijk worden bediend en kunnen zo hoog geheven worden dat de doorvsarthoogte even groot is als onder de beweegbare brug over de scbutsluizen. (circa N.A.P. + 7,00 m). De sluitingsduur van de schuiven is enige minuten. -.. zicht b Een belangrijk punt is nog dat het gehele co'mplex centraal wordt bediend vanuit een bij de schutsluizen staand bedieningsgebouw. Hiervanuit is er slechts een gebrekkig uitzicht op de spuisluizen. Er is we1 bediening ter plaatse mogelijk. Vanuit dat bij de spuisluizen staand bedieningshuisje is er echter slechts uitop de zuidzijde van de spuisluizen. Bet uitzicht is misschien te verbeteren met behulp van een aantal televisie-camera's, (groothoek en met voldoende beeldscherpte) zodat toch centrale bediening mogelijk blijft. In het andere geval zal gebruik voor de scheep-.. vaart inzet van extra toezichthoudend personeel nodig maken.

4 , 2.2. Wat erhuishoudkundi~ aspect.,. De Houtribspuisluizen worden gebruikt voor a) afwatering van het Markermeer indien dit niet via het Noordzeeka~~aal mogeli jk is (in natte perioden); b) doorspoeling van het Markermeer ten einde het chloride- gehalt e daarvan t e verlagen... In beide gevallen is een spuistroom in Bkn richting gewenst. Dit houdt in dat in situaties waarin de spuistroom bij geopende toestand frekwent van richting verandert, openstelling van de sluizen ten koate van e;n is kkn uitzondering, nameli jk optimale vaterhuishouding gaat. Hierop 'wanneer het Markermeer niet hoeft af te wateren op het IJsselmeer en bovendien de chloridegehalten i, aan weerszi jden van de sluis vri jwel geli jk zi jn zodat doorspoelen geen zin heeft. In de andere gevallen is het gewenst een constant verval in de goede richting te hebben, zodat t.b.v. de scheepvaart een,, peilverschil tussen IJsselmeer en Markermeer ingesteld zou moeten worden. Hierbij is te denken aan een peilverschil van ca. 5 cm. Afhankelijk van de wind zullen de waterstandsverschillen groter of kleiner dan de peilverschillen zijn.. In de prakti jk bli jken de waterbewegingen zodanig te zijn dat bij vaterstandsverschillen, kleiner dan circa.5' cm,de spuirichting vaak van richting verandert, bijvoorbeeld enige malen per uur..bij stabiele weersituat'ies is het misschien mogelijk de peilen enigszins aan de wind aan te passen. De beste mogelijkheden lijken in de zomer aanwezig te zijn. In de meeste gevallen zal als het Markermeer op het TJsqelmeer moet afwateren de wind ook zodanig sterk zijn dat de vervallen over de sluis te groot en te onregelmatig in de.tijd zijn. Dit beperkt het gebruik voor de scheepvaart tot periodes. waarin kan worden doorgespoeld. Dit beperkt tevens de nodige manipulaties met de peilen. Het Markermeer zal dus niet t.b.v. de scheepvaart hoger opgezet behoeven te worden dan het IJsselmeer, we1 andersom. Bet peilverschil kan worden ingesteld door het IJsselmeer,wat hoger op te zetten dan N.A.P. - 0,20 m, het,markermeer wat lager. Dit is niet in strijd met het doorspoelbeleid (integendeel) of met belangen van watervoorziening en afwatering.

5 2.3. Wat erloopkundige aspecten. (.:m.,.de Houtribspuisluizen zijn gedimensioneerd op een debiet van m3/s.- in zuid-noord-richting en 500 m3/s:: in noord-zuid- richting. ~e stortebedden zi jn aan beide zi jden echter geli jk uit- gevoerd zodat ook in noord-zuid-richting.. een transport van m3/s mogeli jk is. '..- Bi j grotere debieten moeten de schuiven gedeelteli jk worden neergelaten. De bij m3/.s.: behorende stroomsnelheid is circa 2 m/s (bi j een peil van N.A.P.), het bi jbehorende "erval0,20 m, zodat de schuiven slechts geheel open kunnen blijven bij een verval kleiner dan 0,20 m en alleen dan doorvaart voor schepen mogelijk is. Voor de beroepsvaart zal in het algemeen de maximale snelheid van 2 m/s geen probl'emen opleveren, voor de kleinere recreatievaart (buitenboordmo- toren) wel. Voorlopig wordt hier aangenomen dat de scheepvaart geen extra beperking aan het verval oplegt. In een later stadium zal (bijvoorbeeld in ovetleg met de Dienst Verkeerskunde) moeten worden nage- gaan of dit terecht is aangenomen. 6.,, Aan de hand van depeilschaalgegevens aan weerszijden-van de sluizen is een idee te vormen over hoe lang, hoe vaak en dergelijke de verval- I, len zich tussen 0 en 20 cm in zullen bevinden. Een complicatie is ener- zi jds dat de peilschalen aan weirszi jden van de schutsluizen staan op- gesteld en dat de waarnemingen door voorbijvarendeschepen zijn bein- vloed en anderzijds dat de vervallen ook door het openen en sluiten van de schuiven worden bernvloed. Dit laatste effect maakt de vervallen bij heffen van de deuren kleiner,zodat de werkelijke vervallen zich. tussen enige (stel 5) en 20 cm moeten bevinden om doorvaart voor de schepen mogeli jk te maken. 2-8-'76. Bijlage 2 geeft de geregistreerde waterstanden van 30-7-'76 Deze vier dagen zijn te zien als dagen met rustig weer. Op de "tabel voor de waterstanden aan de peilschaal" staat voor de laatste twee dagen van juli wind uit west en noord-west met windkracht 4 (ca. 7 m/s) en voor 1 en 2 augustus wind uit noord-west, respectievelijk west met windkracht 2, respectievelijk 3. Hoewel de instructie was zoveel mogelijk water op het Markermeer in te laten is dat op deze dagen in het geheel niet gebeurd. t/m (De keuze van de beschouwde periode is daar overigens niet op gericht geweest Dit wijst erop ~ dat de interpretatie van de situatie in werkelijkheid anders verloopt dan de peilschaalbladen zduden doen vermoeden.

6 '.* de Afwijking van de waterstanden aan'weerszijden van de stroomsluizen. ten opzichte van de standen aan weerszijden van de schutsluizen kan hier mede debet aan zijn. In het bedieningsgebouw kan namelijk we1 de richting van de stroom bij geopende sluis afgelezen worden. Het blijkt dat deze richtingsindicator vaak vrij snel wisselende stroomrichtingen aangeeft als de gemiddelde vervallen volgens de peilschalen vrij constant zouden moet en zi jn. Het instellen van een constant peilverschil van circa 5 cm kan het geheel voor de scheepvaart gunstiger maken,hoewel dit zeker niet garandeert dat dan altijd doorvaart mogelijk is (op 2-8-'76 was een peilverschil van 5 cm aanwezigl). Wanneer bovendien niet direct bij omkering van de stroomsluizen schuiven worden gesloten,maar bijvoorbeeld pas als de richting meer dan een half uur of een uur achtereen "verkeerd gericht" is, kunnen veel korte perioden met sluitingen vermeden worden. Bij een gemiddeld verval van 3-5 cm over dit half uur komt dit als alleen de twee middelste schuiven open staan overeen met een verlies aan peil van circa 4 nm Dit lijkt waterhuishoudkundig geen groot bezwaar evenmin als uit een oogpunt van verziltingsbestrijding Een ander waterloopkundig aspect is de snelheid waarmee de maximum toelaatbare stroomsnelheid van 0,20 m/s kan worden bereikt. Bij de weersomstandigheden van 30 juli - 2 augustus kan in circa 0,5-1 uur het verval van 0 tot circa 0,20 m oplopen. Bij een traagheid van minuten (ten gevolge-van de -ti jdsduur nddig-voor de (langzame).schepen om van het splitsingspunt aan het begin van de deur tot de sluizen te komen en ten gevolge van.de. sluitingsdunr-.~~ van--de scs.uiven) betekent dit dat bij de vervallen als in bijlage 2 geen onaangename verrassingen voorkomen. Bij een groter gemiddeld verval zouechter het maximum van 0,20 m vaker worden overschreden, zodat om die reden dan vaker de schuiven moeten worden neergelaten, zowel voor de sta- bi1itei.t van de stortebedden als voor de scheepvaart (overschri jding voorlopige maximum-snelheid van 2 m/s). Het is daarom gewenst nader te onderzoeken welke 77veiligheid" of marge in de aangenomen snelheden is verdisconteerd, zowel voor de stortebedden als voor de scheepvaart.

7 2.4. Scheepvaartkundige aspect en... De volgende scheepvaartkundige aspecten moeten nog nader worden uitgewerkt (gedeelteli,jk) in overleg met de Dienst Verkeerskunde: Ce a) Hoe moet de signalering zijn, zowel op de splitsingspunten ale bi j de sluizen? Ook de maximum vaarhoogte moet aangegeven worden. Hier moet een zekere veiligheid in zitten, mede met het oog op de wisselende waterstanden. (Of moet alleen de maximum hoogte ten opzichte van N.A.P. aangegeven worden terwi jl dan bi j de sluizen hoogtelichten zi jn aangebracht?). Het is misschien gewenst dat schepen met behulp van luidsprekerinstallaties naar de schutsluizen verwezen worden. (Welke kosten mogen voor deze signalering gemaakt worden?). b) Een betere oplossing lijkt bereikbaar als alleen schepen met marifoon aan boord toegestaan wordt van de stroomsluizen gebruik te maken. Dan is bovendien gelijktijdig een redelijk motorvermogen aanwezig. c) Zijn de geleidewerken voor de spuisluizen we1 voldoende? d) Op welke vaarsnelheid moet Zuiderzeewerken rekenen? Bij een gemiddelde snelheid van 3 m/s bedraagt de vaartijd voorbij het splitsingspunt circa 8 minuten. e) Is de aangenomen maximum stroomsnelheid van 2 m/s een goede maat, ook voor de recreatievaart? Welke veiligheid zit daar nog in?. f) Er moet voldoende toezicht zijn opdat met het sluiten van de schuiven geen ongelukken gebeuren. g) Kan (juridisch gezien) onderscheid worden gemaakt tussen beroepsvqart en recreatievaart? Kunnen te kleine vaartuigen tegengehouden worden? h) 'Bij mooi weer zouden kleine zeilboten de neiging kunnen hebben a1 zeilend de spuisluizen te "nemen". Dit moet ontoelaatbaar worden geacht. Betekent dit ook dat zeilen in een bepaalde strook aan weerszijden van de sluis verboden moet worden, mede in verband met het toezicht? Is zo'n verbod mogelijk? i) Bet li jkt gewenst doorvaart alleen overdag mogeli jk te maken.

8 Bij rustig weer (in het zomerhalfjaar) lijken de verschillende aspecten het gebruik van de spuisluizen voor de ' scheepvaart niet dwingend in de weg te staan, mits de signalering en het toezicht beiredigend kan vorden ger'egeld. $. De scheepvaart kan echter geen "rechten" laten gelden. De beheerder moet de vri jheid hebben op ieder nodig moment de schuiven te sluiten. a I Voor een proef doeten signalering en toezicht ti jdig worden geregeld. Bij een proef tussen'hemelvaartsdag en Pinksteren is daar nog circa 3 maanden de tijd'voor (inclusief het nodige overleg en de machtigingsaanvragen).

9 3. Krabbers~atsluizen Situatiebeschrijvinn. Bijlage 3 geeft op schaal 1 : de situatie van de Krabbersgatsluizen. (tek. nr. 1. Deze sluizen zijn qua uitvoering gelijk aan de Houtribsluizen met dien verstande dat er slechts twee spuiopeningen aanwezig zijn en dat deze minder hoog kunnen worden geheven.(tot circa N.A.P m). De schutsluizen en spuisluizen liggen dicht tegen elkaar,. aan terwi jl er ook steeds een relatief korte scheidingsdam aanwezig is. We1 zi jn echter over grotere afstand uit de spuisluizen remmingwerken aangebracht. Het toezicht behoeft bij de Krabbersgatsluizen geen pro- blemen op te leveren. Er is een apart b'edieningsgebouvt je voor de spuisluizen aangebracht dat bij gebruik voor de scheepvaart. echter we1 bemand moet worden Overi~e aspect en. De overige aspecten zi jn in principe gelijk aan die bij de Houtribsluizen. De praktijk zal moeten uitmaken'welke van beide spuisluizen het beste gebruikt kan worden. Hierbij zij opgemerkt dat de wachttijden voor de schutsluis in Enkhuizen veel langer zijn dan voor de schutsluizen te Lelystad.

10 4. Opzet, be~eleidin~ en evaluatie van de proef. Afgezien van het reeds besproken toezicht,en signalering zijn de volgende zaken voor een proef van belang: - tijdige en voldoende verspreide aankondiging, zodat de spuisluizen ook gebruikt zullen worden. In de aankondiging moeten de.onder 7 genoemde voorbehouden worden opgenomen; - aantal, tonnage en aard van de schepen. Het (bedienend) personeel zai deze moeten bijhouden, zovel voorzover ze van de schutsluizen als van de spuisluizen gebruik maken; - de meetapparatuur (vervallen en snelheden) moet.in orde zijn, zodat (ook achteraf) het verloop hiervan voldoende duidelijk te achterhalen is; - voor de verslaggeving (evaluatie van de proef) moet voldoende mankracht beschikbaar zi jn. Mogeli jk is bi jst'and van de Dienst Lelystad, 4 februari 1977.

11

12