Afvalwaterplan DAL/W 2

Transcriptie

1 December 2012 Gemeente Delfzijl Gemeente Appingedam Gemeente Loppersum Waterschap Noorderzijlvest Waterschap Hunze en Aa s

2 Inhoudsopgave Afvalwaterplan 1. Inleiding 3 2. Visie en doelen 4 3. Waar staan we? Gezamenlijke kaders Maatregelen Financiën Realisatie en organisatie Verantwoording 50 Bijlagen De uitdagingen in de afvalwaterketen, ledenbrief VNG en UvW 51 Begrippenlijst 52 Specificaties gemeentelijke watertaken Specificatie gemeente Delfzijl Specificatie gemeente Appingedam Specificatie gemeente Loppersum Foto omslag: Marsum, gezien vanaf de Marsummermaar

3 Voorwoord Het vormgeven aan samenwerking is één van de grote bestuurlijke uitdagingen van dit moment. Dit Afvalwaterplan laat zien dat de ketenbenadering daar heel goed inhoud aan geeft. Samenwerking ontstaat bijna vanzelf door het fysieke proces van het leeglopen van de wasbak, het transport door het riool naar de zuivering, en het uiteindelijk weer gaan gebruiken van grondstoffen vorm te geven. We zijn trots om te kunnen laten zien dat we het samen beter kunnen. Het is in het belang van onze burgers om goede kwaliteit te leveren tegen de laagst maatschappelijke kosten. Door een gezamenlijke opgave te definiëren en daardoor samen plannen te maken sparen we nu al geld uit. Door ook onze investeringen beter op elkaar af te gaan stemmen willen we de lasten, zowel de rioolheffing als de zuiveringsheffing, over enkele jaren minder laten stijgen. Het Afvalwaterplan is een vernieuwende planvorm. Door gezamenlijk, vanuit de afvalwaterketen te kijken, stijgen we boven onze individuele organisaties uit. Met behoud van verantwoordelijkheden kunnen we efficiënter en effectiever werken. Die uitdaging pakken wij graag op! IJzebrand Rijzebol, wethouder gemeente Delfzijl Annalies Usmany, wethouder gemeente Appingedam Pier Prins, wethouder gemeente Loppersum Bob van Zanten, DB-lid waterschap Noorderzijlvest Harrie Prins, DB-lid waterschap Hunze en Aa s

4 1 Inleiding Dit plan gaat over afvalwater; over drie gemeenten, twee zuiveringskringen en twee waterschappen. De gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum (DAL gemeenten) besloten samen een nieuw gemeentelijk rioleringsplan te maken. De waterschappen Hunze en Aa s en Noorderzijlvest zijn in dit samenwerkingsverband gestapt om alle facetten van de afvalwaterketen in beeld te kunnen brengen. Waterbedrijf Groningen heeft bij het maken van dit plan geadviseerd. Daardoor is er aansluiting bij het grotere geheel van de waterketen. Samen hebben zij dit plan opgesteld. Dit Afvalwaterplan fungeert als (wettelijk verplicht) gemeentelijk rioleringsplan, maar het heeft een breder blikveld gekregen. Er is gekozen voor een vernieuwende benadering vanuit de afvalwaterketen zelf. En dat is bijzonder! Omdat een keten zo sterk is als zijn zwakste schakel, zijn alle schakels afzonderlijk geanalyseerd en ingevuld. Daarbij is gebruik gemaakt van een nieuwe, innovatieve systematiek. In de benadering vanuit de afvalwaterketen staat de burger centraal. Samenwerking moet leiden tot doelmatiger beheer en efficiënter investeren. Het Afvalwaterplan moet, zoals het landelijk Bestuursakkoord Water (2011) stelt, kennis en capaciteit op het gebied van investeringsprogrammering bundelen en uitvoering van operationele taken professionaliseren en schaalvoordelen benutten. Meer kwaliteit, een betere borging van de continuïteit en minder meerkosten, dat is wat de burger van ons mag verwachten. Het Afvalwaterplan bouwt voort op de waterplannen en rioleringsplannen van gemeenten, de zuiveringsvisies van de waterschappen en op landelijk beleid. De visiebrochure Routekaart Afvalwaterketen 2030 verwoordt het allemaal. In dit plan doen we dat niet opnieuw, maar maken de slag naar de praktijk. 3

5 2 Visie en doelen 2.1 Visie In de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum en de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa s zien we meerwaarde in het gezamenlijk verder ontwikkelen van het afvalwatersysteem. We hebben daarin gezamenlijk een visie ontwikkeld op de afvalwaterketen: Visie Wij beschouwen de afvalwaterketen als één geheel, dat wij gezamenlijk beheren en waarbinnen wij onze taken zo veel mogelijk afstemmen, teneinde de kosten voor burgers en bedrijven zo laag mogelijk te houden. Wij voorzien daarbij een ontwikkeling naar een duurzaam gebruik van energie, grondstoffen en bedrijfsmiddelen. Waar mogelijk en kansrijk werken wij samen. 2.2 Doelen We maken de visie hanteerbaar door hem te vertalen naar concrete doelen. De afvalwaterketen is een complex geheel met een verscheidenheid aan onderdelen en beheervormen. We formuleren de doelen op drie niveaus; strategisch, tactisch en operationeel. Bij de realisatie van de doelen is de context van de afvalwaterketen van belang. Ook op de ontwikkelingen, die op ons af komen, willen we goed anticiperen. In de volgende paragrafen omschrijven we context en ontwikkelingen nader. 4

6 Doelen STRATEGISCH - Die kant willen we op In stand houden van een veilige en gezonde leefomgeving, een schoon en mooi oppervlaktewater- en grondwatersysteem Het doelmatiger inrichten van de (afval)waterketen: benaderen als één systeem Samen sturen door samen inzicht te krijgen en samen in te grijpen Terugwinnen van herbruikbare grondstoffen Verminderen van energiegebruik en terugwinning van energie Terugdringen van milieuverontreiniging door bestrijdingsmiddelen, zware metalen, hormoonverstorende stoffen en medicijnresten Terugdringen van rioolvreemd water Verder terugdringen van wateroverlast in bebouwd gebied Wat schoon is schoon houden: de vervuiler betaalt TACTISCH - Dan moeten we hier rekening mee houden Door asset management beheerkosten laag houden Effectief beheren van watergangen, waterbodems en grondwater Transitie uitwerken: Jaarlijks het energieverbruik verminderen Terugwinning van energie stapsgewijs in 10 jaar ontwikkelen Samenwerking met bedrijfsleven uitbreiden rond energie en grondstoffen Ontwikkeltempo afkoppelen en andere beleidsopgaven bepalen Optimale inzet van beschikbare kennis en capaciteit Meer inzicht in werking van totale afvalwatersysteem / optimalisatiestudie uitvoeren Naar een gezamenlijke beheermethodiek op basis van best practise Minder meerkosten Afstemmen van investeringen, optimaliseren van afvalwatersysteem Afstemmen van bronmaatregelen met ontwikkeling van grondstof RWZI Integraal werken: inpassen van de ruimtelijke opgave en de stedelijke wateropgave Samenwerken in operationeel beheer (b.v. RioNoord) OPERATIONEEL - En zo gaan we dat praktisch doen Voldoen aan wettelijke eisen ten aanzien van vuiluitworp en operationele eisen en bepalingen Slim op elkaar afstemmen bij het vervangen en renoveren van riolen, gemalen en installaties Werk met werk maken Integraal waterbeheer: waterkwaliteit borgen door een goede inrichting van waterpartijen en tijdig baggeren Doelmatig en effectief samenwerken 5

7 2.3 Definitie onderdelen afvalwaterketen Om te kunnen sturen op doelen is inzicht in de onderlinge samenhang binnen de afvalwaterketen nodig. De afvalwaterketen bestaat uit een complex van onderdelen. Het fysieke afvalwatersysteem bestaat naast het drinkwatersysteem en het watersysteem. Drinkwatervoorziening, afvalwatersysteem en grond- en oppervlaktewatersysteem vormen samen met de gebruikers de waterketen. Het schema op de volgende pagina illustreert de onderdelen en samenhang binnen de waterketen. De afvalwaterketen beschrijft het afvalwatersysteem en de rol van de mens daarin. Het systeem staat uiteindelijk burgers en bedrijven ten dienst. Zij zijn de leveranciers van het afvalwater, maar ook de gebruikers van vrijkomende (grond)stoffen en energie. watersysteem aansluiting transport Het Afvalwaterplan gaat uit van de ketenbenadering. Niet de beherende organisatie (gemeente, waterschap, waterbedrijf, particulier) staat centraal, maar het functioneren van de keten als geheel. Om de keten als geheel tegen de laagst maatschappelijke kosten en toekomstgericht te kunnen beheren, is voor een benadering van de afvalwaterketen in acht onderdelen gekozen. De kernonderdelen van de afvalwaterketen zijn: Invoer Transport Zuivering Uitvoer Tussen die onderdelen bevinden zich belangrijke koppelingen: Aansluiting Bemaling Markt Tot slot is er een contextueel onderdeel, dat onlosmakelijk met de afvalwaterketen is verbonden: Het watersysteem transport invoer afvalwaterketen uitvoer bemaling Deze schematisering in acht onderdelen zal worden gebruikt om het Afvalwaterplan te structureren. Op pagina 9 is de schematisering van de acht onderdelen verbeeld. markt zuivering 6

8 Drinkwatersysteem, watersysteem & afvalwatersysteem 7

9 Verbeelding van de acht onderdelen van het afvalwatersysteem 8

10 2.4 Context afvalwaterketen De afvalwaterketen kent naast een fysieke context ook een maatschappelijke en een bestuurlijke context. Tot de fysieke context behoren watersysteem, energie en grondstoffen. Deze onderdelen maken deel uit van het Afvalwaterplan. We lichten ze in de volgende paragrafen toe. De maatschappelijke en bestuurlijke context van de afvalwaterketen wordt gevormd door verantwoordelijkheid en zeggenschap en door interactie met ander beleidsvelden c.q. uitvoering van beleid. Vooral de afstemming met de openbare ruimte is van groot belang. Een optimalisatie van de afvalwaterketen moet altijd gelijk op gaan met de optimale afstemming met ruimtelijke projecten. Het principe van werk met werk maken is vooral voor gemeenten van groot belang. Dit element, dat met name een operationeel karakter heeft, wordt daarom in de operationele uitwerking van het Afvalwaterplan stevig geïntegreerd. Daarnaast hanteren we het principe van laagst maatschappelijke kosten. Door te sturen op de effectiviteit van de waterketen als geheel kunnen investeringen op elkaar worden afgestemd. Dit leidt tot maatschappelijke optimalisatie. waterbedrijf gemeente burgers bedrijven waterschap afvalwaterketen watersysteem invoer waterbedrijf uitvoer bedrijven gemeente waterschap gemeente aansluiting markt waterschap waterbedrijf gemeente transport transport bemaling zuivering waterschap waterschap gemeente waterschap De huidige taakverdeling binnen de afvalwaterketen is wettelijk verankerd in de wet Milieubeheer en de Waterwet. In de specificaties zijn taken en verantwoordelijkheden van de verschillende overheden beschreven. 9

11 2.4.1 De afvalwaterketen en het watersysteem Het systeem van oppervlaktewater en grondwater vormt de natuurlijke context van de afvalwaterketen. Systeem en keten beïnvloeden elkaar onderling. Milieuwetgeving en afspraken tussen waterschap en gemeente zorgen voor kaders waarbinnen afstemming plaatsvindt. Er bestaan een aantal relaties tussen de (onderdelen van) de afvalwaterketen en het watersysteem. Het systeem beïnvloedt de keten door: Inrichting, structuur en functie Beheer, onderhoud en baggeren In de gemeentelijke waterplannen zijn kenmerken, functies en ontwikkelingskansen van het watersysteem beschreven. De afvalwaterketen beïnvloedt het watersysteem door: Overstorting uit de riolering Lozing van gezuiverd afvalwater Beleving en gebruik in relatie tot wonen Waterfunctie in relatie tot werken beleving & gebruik wonen waterfunctie werken watersysteem inrichting structuur functie producent gemeenten afvalwater regenwater invoer afvalwater afvalwaterketen uitvoer grondstoffen effluent afvalwater transport transport zuivering gezuiverd water afnemer waterschap beheer onderhoud baggeren overstorting riolering lozing gezuiverd water 10

12 2.4.2 Ontwikkeling: grondstoffen en energie Voor het functioneren van de afvalwaterketen is (veel) energie nodig in de vorm van gas en elektriciteit. Dit geldt vooral voor het transporteren en zuiveren van afvalwater. Ook is er een aanzienlijke warmtevraag op de zuivering voor het proces van slibgisting. Er komt ook een aanzienlijke hoeveelheid energie vrij. In het zuiveringsproces komt energie vrij in de vorm van warmte en gas. Het terugwinnen en waar mogelijk benutten van deze energie is een belangrijke opgave. Hieraan wordt op steeds meer plaatsen in Nederland gewerkt. Afvalwater bevat veel waardevolle grondstoffen. De belangrijkste plaats om grondstoffen te winnen is de rioolwaterzuiveringsinrichting (RWZI). De huidige zuiveringsinstallaties moeten op lange termijn worden getransformeerd. In Nederland wordt dit ook wel de grondstof-rwzi genoemd (zie het kader op pagina 14). producent afvalwater warmte in afvalwater warmte regenwater invoer afvalwater TOEKOMST: energie- & grondstoffenlevering grondstoffen energie afvalwaterketen uitvoer grondstoffen effluent afnemer gemeenten TOEKOMST: warmte winnen afvalwater transport transport zuivering gezuiverd water waterschap warmte TOEKOMST energie warmte Het ontwikkelen van het (terug)winnen van energie en grondstoffen vormt de essentie van de grondstof-rwzi. Het beleid van de waterschappen is gericht op een stapsgewijze ontwikkeling in deze richting. We beschouwen de ontwikkeling naar de grondstof-rwzi als richtinggevend voor het Afvalwaterplan. Op pagina 13 is de grondstoffen en energiestroom in de afvalwaterketen uitgebreider verbeeld. 11

13 Verbeelding van de grondstoffen- en energiestroom in de afvalwaterketen 12

14 Afval(water) = Grondstof; van rioolwaterzuivering naar grondstof-rwzi Het belangrijke principe van de Cradle to Cradle (C2C) filosofie is: Afval = voedsel. De ontwerpers van C2C, Braungart en McDonough, bepleiten volledig nieuwe uitgangspunten voor het ontwerpen en ontwikkelen van producten op basis van veilige en volledig herbruikbare grondstoffen. Zo kan afval voedsel worden in een oneindige kringloop. Voor een rioolwaterzuiveringsinrichting (RWZI) betekent deze benadering een andere manier van organiseren. In een wereld, waarin energie een steeds kostbaarder goed wordt en grondstoffen als fosfaat opraken, wordt de afvalwaterzuivering gezien als producent van energie en grondstoffen. De strategie houdt in, dat er wordt ingezet op drie ontwikkeltrajecten naar de toekomst, namelijk de productie van: Energie Grondstoffen Proceswater We spreken dan niet meer van zuiveringsinstallaties maar van productiefabrieken. De grondstof-rwzi vormt het toekomstperspectief van de huidige RWZI. Strategie grondstof-rwzi: 1. De basis voor alle handelingen is het terugwinnen en hergebruiken van grondstoffen. 2. Er wordt zoveel mogelijk schoon regenwater afgekoppeld (en zo mogelijk hergebruikt). 3. Hydraulische toename van rioolwater wordt gecompenseerd door afkoppelen. 4. Overstorten veroorzaken een verlies van product. 5. Effluent wordt op termijn niet meer op oppervlaktewater geloosd. 6. Bij (nieuwbouw van) zorgcentra kansen benutten voor lokale grondstof terugwinning. 13

15 2.5 Sturen in de ontwikkeling van de afvalwaterketen In het schema op de volgende pagina zijn de parameters benoemd, waarmee gestuurd kan worden in de ontwikkeling van de afvalwaterketen. Een parameter is te definiëren als een maatregel, een beleidsopgave of een operationele beheeractiviteit. Het zijn als het ware de draaiknoppen van de afvalwaterketen. Door per parameter te sturen in tijd, intensiteit en/of kosten veranderen de eigenschappen van de gehele afvalwaterketen. In het huidig beleid maken de gemeenten vooral een keus voor maatregelen in het rioolbeheer en kiezen de waterschappen voor de ontwikkeling van de huidige RWZI s naar de grondstof- RWZI. Maatregelen aan de invoer- en uitvoerkant worden nog slechts incidenteel uitgevoerd. Samenwerking op de koppeling tussen deze onderdelen biedt kansen voor optimalisatie en afstemming. Er is inzicht nodig in de gevolgen voor alle partijen van een optimalisatie van het afvalwatersysteem als geheel. In hoofdstuk vier vindt u een analyse van de onderdelen van de afvalwaterketen. 2.6 Operationaliseren visie en doelen Via het definiëren van een visie, het opstellen van doelen en het analyseren van het afvalwatersysteem moeten vorm en inhoud aan het Afvalwaterplan worden gegeven. De visie en doelen geven de richting aan. Om dit in te vullen geven we met behulp van de systeemvariabelen, de typen maatregelen, de energie- en stoffenstroom en de relatie tussen afvalwaterketen en watersysteem een analyse in hoofdstuk vier. Het Afvalwaterplan wordt werkelijkheid door: Beleidsafstemming, vasthouden aan de gezamenlijke koers Afstemmen van maatregelen Echt gaan samenwerken! 14

16 De parameters in de ontwikkeling van de afvalwaterketen waterbedrijf, gemeente, burgers, bedrijven & waterschap ʻwat schoon is schoon houdenʼ - stimuleren waterbesparing - bewustwording riool - voorkomen verontreiniging watersysteem invoer aansluiting transport invoer gemeente & waterschap preventie & gescheiden inzamelen transport transport gemeente - vervangen & relinen - afkoppelen - optimalisatie beheer - stedelijke wateropgave - verbeteren rioolsysteem - terugdringen rioolvreemd water - terugwinnen warmte afvalwaterketen - contracten afnemers - samenwerking waterbedrijf waterbedrijf & bedrijven uitvoer uitvoer afstemmen bedrijven, verkennen markt, gezamelijke activiteiten ontwikkelen afnemer markt zuivering - opschalen - productie grondstoffen - terugwinnen energie - energie besparen - productie industriewater/ hergebruik afvalwater - optimalisatie beheer waterschap zuivering gemeente & waterschap optimaliseren bemaling & afstemmen capaciteiten bemaling 15

17 3 Waar staan we? 3.1 Uitgangspositie Het Afvalwaterplan markeert de overstap van een sectoraal naar een integraal beheer van de afvalwaterketen. Gemeenten kijken traditioneel vanuit het rioleringssysteem, waterschappen vanuit het zuiveringsproces. Om de stap te kunnen zetten naar een ketenbenadering is inzicht nodig in de huidige aanpak en opgaven. Waar staan de drie gemeenten en de twee waterschappen nu? Wat doen ze nu al en wat zijn hun ambities? De aanpak van de afgelopen jaren richtte zich vooral op optimalisatie van het rioolsysteem in combinatie met afkoppelen en op het verbeteren en efficiënter maken van de rioolwaterzuiveringen. De huidige toestand van riolering en zuiveringen bepaalt in belangrijke mate de mogelijkheden voor het doorvoeren van veranderingen. Bij de riolering concentreert dit zich rond de vervangingsopgave. Oude, versleten riolen moeten de komende decennia grootschalig worden vervangen. Hoe pak je dat aan en wat komt er voor in de plaats? Technieken als relinen (kousmethode) en afkoppelen strijden om voorrang. Of treffen we juist meer bronmaatregelen? Bij de zuivering liggen soortgelijke vragen. Is schaalvergroting het antwoord? Hoe verhoudt zich dat met bronmaatregelen en de transitie naar de grondstof-rwzi? De zuiveringskring Delfzijl speelt een belangrijke rol in dit Afvalwaterplan. Hieronder wordt de rioolwaterzuivering Delfzijl verstaan, met alle daarop aangesloten kernen. In de toekomst gaat ook de huidige zuiveringskring van de RWZI Scheve Klap daaronder vallen. Het schema op de volgende pagina geeft een idee van ligging en omvang van deze beide zuiveringskringen. Een deel van Loppersum voert haar afvalwater af naar de rioolwaterzuivering Garmerwolde. Daar spelen vergelijkbare ontwikkelingen. Deze zuiveringskring, waarbinnen onder andere ook de stad Groningen valt, blijft in dit Afvalwaterplan echter buiten beschouwing. Het Afvalwaterplan gaat wel over alle rioleringen in Loppersum. In de volgende paragrafen schetsen we de belangrijkste opgaven vanuit het huidige perspectief. In hoofdstuk vier analyseren we de opgaven vanuit de ketenbenadering. Spijk Spijk Oldenklooster Oldenklooster Holwierde Holwierde Delfzijl Delfzijl Apppingedam Apppingedam RWZI-Delfzijl RWZI-Delfzijl RWZI Scheve Klap RWZI Scheve Klap Woldendorp Wagenborgen Wagenborgen Nieuwolda zuiveringskring Nieuwolda zuiveringskring waterschapsgrens waterschapsgrens grens DAL gemeenten grens DAL gemeenten Woldendorp 16

18 Zuiveringskring capaciteit huidige situatie Zuiveringskring capaciteit huidige situatie Spijk Oldenklooster Zijldijk ʻt Zandt Zijldijk inprikpunt ʻt Zandt inprikpunt ʻt Zandt 1,2-10 ʻt Zandt Losdorp Godlinze Zeerijp inprikpunt Spijk ʻt Zandt inprikpunt ʻt Zandt 1,2-10 Krewerd Godlinze Losdorp Bierum Oldenklooster Krewerd Holwierde Bierum Oldenklooster Holwierde Oldenklooster Delfzijl RWZI Delfzijl RWZI Delfzijl Zeerijp Delfzijl Klein Finland RWZI Scheve Klap RWZI Scheve Klap capaciteit inwoners bedrijven regenwatercapaciteit bedrijven regenwatercapaciteit Appingedam Waterschapsgrens capaciteit inwoners Appingedam Waterschapsgrens Fivelpoort Fivelpoort Amsweer Meedhuizen Wagenborgen Amsweer RWZI Delfzijl Meedhuizen RWZI Scheve Klap Scheve Klap Wagenborgen Klein Finland Kloosterlaan Vuilstort Delfzijl RWZI Delfzijl RWZI Scheve Klap Scheve Klap Klein Finland Nieuwolda Havenschapsterrein 1 Kloosterlaan Vuilstort Delfzijl Klein Finland Havenschapsterrein 1 Baamsum Nieuwolda Termunten Woldendorp Termunten Baamsum Woldendorp 17

19 3.2 Afkoppeltempo Gemeenten beschikken van oudsher over gemengde rioolstelsels. In een gemengd rioolstelsel worden afvalwater en afstromend regenwater door één buis vervoerd naar de rioolwaterzuivering. Bij veel regen past niet al het water in het riool en treedt de riooloverstort in werking. Regenwater vermengd met afvalwater stroomt uit het riool in het oppervlaktewater. Het verdunde afvalwater kan zorgen voor vervuiling en overlast in de woonomgeving. Afkoppelen is de belangrijkste maatregel om te zorgen dat er minder regenwater in het riool komt, minder afvalwater overstort en minder schoon regenwater onnodig naar de rioolwaterzuivering wordt afgevoerd. Afkoppelen is dus een uitstekend middel om het milieu te verbeteren, ook het directe leefmilieu van bewoners. Het past ook heel goed in de toekomstvisie op de afvalwaterketen. Er is wel een risico op foutaansluitingen. Dat levert juist extra vervuiling op. Gemeenten moeten hier scherp op toezien. Het afkoppeltempo bepaalt dus mede het tempo, waarin de transitie naar de volledige grondstof-rwzi plaatsvindt. Daarnaast is er nog een belangrijk gegeven. Men maakt om financiële redenen steeds meer gebruik van de techniek van het relinen. Hierbij wordt een kous in een beschadigd en/of nog niet geheel versleten riool ingebracht. Het is een levensduur verlengende maatregel, waarbij fors bespaard wordt op kosten van het openbreken van wegen. Het grote nadeel van deze techniek is, dat regenwater en afvalwater niet kunnen worden ontvlochten, wat wel kan bij het vervangen van een riool. Ook vindt er geen verbetering van de weg plaats. De ontwikkeling van de verhouding tussen relinen en vervangen van riolen bepaald dus mede het afkoppeltempo. Afkoppelen zorgt ervoor dat wat schoon is ook schoon blijft. Maar afkoppelen kost ook geld en het duurt lang voordat hele wijken en buurten zijn afgekoppeld, laat staan een hele gemeente. Het is een proces van lange adem. De illustratie op pagina 20 geeft weer hoe ver het met het afkoppelen staat in de drie gemeenten. Het is een wisselend beeld, waar uit op te maken valt dat er al veel inspanningen geleverd zijn. 18

20 Afkoppelen in de DAL-gemeenten totaal oppervlak afgekoppeld Zijldijk Spijk naar zuivering Bierum Losdorp Toornwerd Middelstum Garsthuizen Westeremden Huizinge Zeerijp ʻt Zandt Eenum Leermens Oosterwijtwerd Wirdum Godlinze Begraafplaats Rusthof Holwierde Stuwgebied Delfzijl Noord Tunnelweg Delfzijl Farmsum Westerwijtwerd Stedum Loppersum Tjamsweer Garrelsweer Apppingedam Fivelpoort Waterschapsgrens Meedhuizen Woldendorp Termunten Wagenborgen totaal oppervlak afgekoppeld Spijk naar zuivering Bierum Losdorp Godlinze Holwierde Delfzijl Noord 19

21 Spijk Afvalwaterplan DAL/W 2 Zijldijk inprikpunt ʻt Zandt inprikpunt ʻt Zandt 1,2-10 Losdorp Bierum RWZI Delfzijl 3.3 Ontwikkeling zuiveringen ʻt Zandt Zeerijp De regio DAL bevat twee zuiveringskringen. Een zuiveringskring is een rioolwaterzuiveringsinrichting met alle daarop aangesloten riolering. De twee zuiveringen zijn de RWZI van Delfzijl (beheerd door waterschap Noorderzijlvest) en de RWZI Scheve Klap (beheerd door waterschap Hunze en Aa s). De zuivering Delfzijl is een goed functionerende zuivering van ca. 20 jaar oud. De zuivering beschikt over een overcapaciteit. Het vrijkomende zuiveringsslib wordt afgevoerd naar de slibverwerking bij de RWZI in Garmerwolde. Behoudens enige vervangingen van kleine onderdelen kan de zuivering Delfzijl nog geruime tijd vooruit. capaciteit Appingedam Waterschapsgrens inwoners Dat geldt niet voor de zuivering Scheve Klap ten zuiden van bedrijven Delfzijl. Dit is een heel kleine zuivering, waarvan de beheerkosten relatief hoog zijn. De afgelopen jaren is door waterschap regenwatercapaciteit Hunze en Aa s onderzocht wat het beste toekomstperspectief is. Uiteindelijk is op basis van vergelijkende studie gekozen voor het verwijderen van de zuivering. Het waterschap gaat een rioolgemaal plaatsen, dat het afvalwater in de toekomst naar de zuivering Delfzijl zal pompen. In het Afvalwaterplan is uitgegaan van realisatie van dit plan. Het zal in de regio DAL op de lange termijn dus draaien om de ontwikkeling van de zuivering Delfzijl. Appingedam Godlinze Krewerd Krewerd Oldenklooster Fivelpoort Holwierde Amsweer Meedhuizen Wagenborgen Delfzijl RWZI Scheve Klap Scheve Klap Klein Finland Vuilstort Delfzijl Nieuwolda Zuiveringskring capaciteit huidige Delfzijl situatie Fivelpoort Holwierde Amsweer RWZI Delfzijl RWZI Delfzijl Kloosterlaan Kloosterlaan Havenschapsterrein 1 Oldenklooster Havenschapsterrein 1 Termunten Baamsum Woldendorp Termunten Klein Finland Klein Finland RWZI Scheve Kla Meedhuizen Vuilstort Delfzijl Baamsum Woldendorp Scheve Klap capaciteit inwoners bedrijven overcapaciteit Wagenborgen Klein Finland Nieuwolda Zuiveringskring capaciteit toekomstige situatie 20

22 3.4 Ontwikkelingen individuele organisaties Gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum De gemeenten hebben de afgelopen jaren hard gewerkt aan de uitvoering van gemeentelijke rioleringsplannen en waterplannen. De kernopgaven lagen in het oplossen van problemen in de riolering en het oppervlaktewater en het saneren van bestaande riolen. Daarnaast is veel energie gestoken in de ontwikkeling van beheersystemen en het meten en monitoren. Een hoofdthema van de afgelopen decennia was het afkoppelen. Daarmee zijn een aantal problemen in de riolering opgelost en is de kwaliteit van de woonomgeving verbeterd. De gemeenten hebben veel zaken goed op orde; veel maatregelen uit gemeentelijke rioleringsplannen en waterplannen zijn afgerond. De gemeente Loppersum werkt hard aan het wegwerken van een achterstand, wat hogere kapitaallasten met zich meebrengt. Met de verdere invulling van beheersystemen, meten en monitoren kan de beleidscyclus nog worden versterkt. De gemeentelijke ambitie bestaat uit het verder verbeteren van de woonomgevingskwaliteit, het terugdringen van de vuiluitworp uit de riolering en het robuuster maken van rioleringssystemen. Er zal meer gewerkt worden vanuit een ketenvisie. Het thema van de grondstof-rwzi sluit hier op aan. Waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa s Beide waterschappen delen de lange termijn visie van de grondstof-rwzi. Het zuiveringsproces zal in de komende decennia in het teken staan van (terug)winnen van grondstoffen en energie. De waterschappen streven naar: Zo weinig mogelijk aanvoer van (schoon) regenwater op de RWZI Jaarlijkse besparing op energie conform Meer Jaren Afspraken (MJA3) Terugdringen van kosten door efficiëntieverbetering Schaalvergroting Het voornemen is om de zuivering Scheve Klap te sluiten en deze waterstroom af te voeren naar de zuivering Delfzijl. Een probleem vormt het hoge aandeel rioolvreemd water. Dit is schoon water, dat niet in het riool thuis hoort en in droge perioden onterecht naar de zuivering wordt afgevoerd. De transitie naar de grondstof-rwzi start met de afstemming van beleid en investeringen en een gerichte samenwerking met gemeenten en het waterbedrijf

23 Waterbedrijf Groningen Het beleid van Waterbedrijf Groningen richt zich op het verduurzamen en versterken van de waterketen. De afvalwaterketen is een belangrijk onderdeel van de waterketen. Het Waterbedrijf ziet dan ook veel aansluitmogelijkheden bij het Afvalwaterplan. Belangrijke aanknopingspunten in het kader van dit Afvalwaterplan zijn: Voorlichting en bewustwording van burgers en bedrijven Samenwerking op het gebied van water en energie Levering van industriewater (North Water), proceswater en zuivering van zout industrieel afvalwater (ZAWZI) Het waterbedrijf heeft veel kennis en ervaring op terreinen als leidingbeheer, inkoop, aanbesteding en asset management. Het heeft ook als operationele samenwerkingspartner veel te bieden. Het Waterbedrijf wenst te komen tot een integrale waterketenbenadering. Het Waterbedrijf zoekt daarbij de samenwerking met gemeenten en waterschappen en ontwikkelt dat met een bedrijfsmatige aanpak. Gemeentelijke samenwerking Het gebruikmaken van elkaars kennis en vaardigheden en de verbetering van de continuïteit en efficiëntie hebben binnen de gemeenten Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en Loppersum geleid tot meerdere samenwerkingsverbanden. Onder andere op het gebied van sociale zaken (ISD/DAL), Brandweer (Brandweer/ DEAL), automatisering (GemCC/DAL) en vergunning verlening, toezicht en handhaving (VTH/DEAL) werken de gemeente samen. Op dit moment zijn de DAL-gemeenten bezig om te komen tot één ambtelijke uitvoerende organisatie. RioNoord samenwerking Het samenwerkingsverband RioNoord is een initiatief van Waterbedrijf Groningen en beide waterschappen. RioNoord is het eerste waterketenbedrijf in de provincie. Het werkt op basis van een zogeheten partnershipmodel, waarin een gemeente op basis van een cafetariasysteem één of meerdere diensten kan afnemen. Voor de DAL gemeenten levert RioNoord diensten op het gebied van beheer en onderhoud van de riolen en op het gebied van gegevensbeheer en informatievoorziening. Voor Appingedam en Loppersum wordt ook het beheer en onderhoud van de rioolgemalen uitgevoerd, inclusief de 24 uurs storingsdienst. RioNoord ziet de gemeente als partner bij het behalen van technische, financiële en organisatorische voordelen rond de inrichting en het gebruik van de waterketen. Het streven is om de dienstverlening uit te breiden. Daarbij is een toekomstige participatie van gemeenten een wens. 22

24 4 Samen verder 4.1 Analyse per onderdeel De acht onderdelen van de afvalwaterketen kennen elk hun eigen thematiek en bijbehorende maatregelen. Het is in feite een grote mand met appels, peren, kiwi s, bananen en andere soorten fruit. Het vergelijken en analyseren van maatregelen en het sorteren van een doelmatig pakket moeten bepaald worden in een afweging van effectiviteit, kosten en praktische uitvoerbaarheid. In de analyse is per onderdeel gekeken naar deze facetten, E wat resulteert in twee scores KOSTEN per onderdeel: op effectiviteit en BIJDRAGE op kosten. invoer enquête kosten kosten kosten aansluiting kosten transport bemaling zuivering markt uitvoer watersysteem bijdrage enquête enquête enquête bijdrage Verdeling geraamde kosten afvalwaterplan over de acht onderdelen inclusief baggerkosten bijdrage bijdrage bijdrage met investeringen & kapitaallasten zonder watersysteem inleiding visie doelen waar staan we? gezamenlijke kaders maatregelen financiën realisatie & organisatie verantwoording 23

25 Invoer Aansluiting gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld klein groot klein groot klein klein groot groot klein klein groot groot klein groot klein kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten e Schoon houden, wat schoon is, en zo weinig mogelijk lozen op het riool. Dat wordt bereikt door burgers invoer te stimuleren aansluiting zelf invoer het regenwater af te koppelen, op te slaan en/of te bufferen. Maar transport bemaling dat kan ook door voorlichting en preventie op het gebied van transport waterbesparing, bewustwording van het riool en het voorkomen van verontreiniging. Verdergaande maatregelen zijn scheiden van afvalstromen aan de bron, in de vorm van nieuwe sanitatie, en decentraal zuiveren. gemiddeld gemiddeld Mogelijke maatregelen Voorlichting en educatie; - proces van kennisvergroting, bewustwording en klein gedragsbeïnvloeding, groot - klein genereren van betrokkenheid kosten en verantwoordelijkheid, effectiviteit kosten - voorkomen effectiviteit kosten kostenvan lozing van milieubezwarende stoffen en verstoppingen. Gescheiden riolering in gebouwen (regenwater, grijs water, zwart water) bevorderen d.m.v. beleid, het zelf afkoppelen, opvangen van regenwater en stimuleren van bufferen van regenwater d.m.v. groene daken. Toepassen scheidingstoiletten bevorderen. Zuivering en/of hergebruik van grijs water bevorderen. groot klein klein Bij het nemen van bronmaatregelen gaat het om preventie en toekomstgerichtheid. aansluiting invoer aansluiting Als er milieuschadelijke invoer aansluiting stoffen in grote hoeveelheden tegelijk geloosd worden, kan (voor)zuivering bij bemaling transport bemaling transport bemaling de bron een goede maatregel zijn. Ook kan zo goed mogelijk rekening worden gehouden met toekomstige (mogelijkheden van) scheiding. Mogelijke maatregelen Verwijderen gemiddeld van medicijnresten, gemiddeld bacteriën en gemiddeld virussen bij medische instellingen en zorginstellingen. Verwijderen van zware metalen en/of bijzondere afvalstoffen bij grote (bedrijfsmatige) groot groot klein klein lozers. groot groot klein Bij effectiviteit ingrepen kosten kosten in de riolering effectiviteit kosten rekening houden effectiviteit met kosten toekomstige afkoppeling; in de planvorming en bij de uitvoering. groot klein e 24

26 invoer aansluiting invoer aansluiting invoer aansluiting invoer aansluiting transport bemaling transport bemaling transport bemaling transport bemaling Transport Bemaling gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld klein groot klein groot klein klein groot groot klein klein groot groot klein groot klein kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten e De belangrijkste opgave is de vervanging van versleten riolen. Relinen vormt een belangrijk alternatief hiervoor. Maar bij relinen kan niet worden afgekoppeld. De stedelijke wateropgave moet zorgen, dat de effecten van klimaatverandering niet leiden tot vergroting van de overlast. De efficiëntie van het rioolsysteem kan daartoe ook nog verbeterd worden. Het terugdringen van rioolvreemd water (schoon water, dat niet in riool thuis hoort) verbetert zowel het rendement van het riool als dat van de RWZI. Een nieuw thema is het terugwinnen van warmte uit het riool. Door optimalisatie van beheer is winst te boeken. Samenwerking is daarvoor een voorwaarde. Mogelijke maatregelen De vervangingsopgave afstemmen op de afvalwaterketen en op ruimtelijke ontwikkelingen; werk met werk maken. Relinen waar mogelijk en nuttig. Het ontwikkelen van een regenwaterstructuurplan optimaliseert en structureert het afkoppelen (Loppersum heeft dit al gedaan). Uitvoeren van de stedelijke wateropgave. Het rendement van de bestaande riolering verbeteren. Oorzaken van rioolvreemd water onderzoeken en herstellen. Warmtewinning uit riolering initiëren. Gezamenlijke kaders van gemeenten uitwerken door optimalisatie en kennisdeling. Verbeteren van beleidscyclus door meten en monitoren. Asset management en risicosturing ontwikkelen. Op de overgang van riolering naar zuivering valt veel te sturen. Door het optimaliseren van de bemaling van rioolstelsels en door het afstemmen van de hydraulische capaciteit van riolering en zuivering kan veel efficiëntiewinst geboekt worden. Mogelijke maatregelen Pompcapaciteiten aanpassen op de werkelijke aanvoer door het uitvoeren van praktijkproeven. Onderzoeken of sturing op afstand van gemalen voor een gelijkmatiger belasting van de RWZI kan zorgen. Optimalisatiestudie (OAS) en optimalisatiemaatregelen uitvoeren. 25

27 Zuivering Markt gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld klein groot klein groot klein klein groot groot klein klein groot groot klein groot klein kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten e Op korte termijn is schaalvergroting als gevolg van de opheffing van de RWZI Scheve klap het belangrijkste zuiveringthema. markt Vervolgens wordt de blik op de lange termijn gericht richting de grondstof- RWZI. De productie van grondstoffen uitvoer watersysteem en proceswater en het uitvoer terugwinnen van energie worden dan de kernthema s. Het lopende programma van energie besparen loopt door. Door optimalisatie van beheer is winst te boeken. zuivering Mogelijke maatregelen gemiddeld gemiddeld Amoveren RWZI Scheve Klap, plaatsen gemaal en persleiding naar RWZI Delfzijl. Opstellen transitieplan klein grondstof-rwzi. groot klein Jaarlijks kosten het energieverbruik effectiviteit terugdringen kosten conform effectiviteit kosten landelijke Meer Jaren Afspraken (MJA3). Opstellen van business cases voor hergebruik van afvalwater. Asset management en risicosturing ontwikkelen, waardoor kritischer gekeken wordt naar reparatie en vervangingsmogelijkheden. groot klein klein Op de overgang van riolering naar zuivering valt veel te sturen. Door markthet optimaliseren zuivering markt van de bemaling zuiveringvan markt rioolstelsels en door het afstemmen van de hydraulische capaciteit van riolering watersysteemuitvoer watersysteem en zuivering kan veel efficiëntiewinst uitvoer watersysteem geboekt worden. Mogelijke maatregelen Platform in de regio creëren voor het ontwikkelen van markt voor water, energie en grondstoffen. Opstellen gemiddeld van business case(s) gemiddeld gemiddeld voor grondstoffen gemiddeld en hergebruik van afvalwater. Vergisten van slib en organisch afval van bedrijven onderzoeken. groot groot klein klein groot groot klein effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten groot klein e 26

28 zuivering markt zuivering markt zuivering markt zuivering markt uitvoer watersysteem uitvoer watersysteemuitvoer watersysteem uitvoer watersysteem Uitvoer Watersysteem gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld klein groot klein groot klein klein groot groot klein klein groot groot klein groot klein kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten e Hier draait het om de daadwerkelijke afzet van de producten uit de afvalwaterketen. Met afnemers moeten contracten worden gesloten. De samenwerking met het waterbedrijf kan sturing geven aan de ontwikkelingen. Mogelijke maatregelen Marktverkenning uitvoeren voor producten van afvalwaterketen. Samen met Waterbedrijf / North water opstellen van business case voor hergebruik van afvalwater. Maatregelen in het watersysteem sluiten aan bij de gemeentelijke waterplannen en de plannen van waterschappen. Waterkwaliteit is een belangrijke drijfveer om bijvoorbeeld natuurvriendelijke oevers aan te leggen, te baggeren, waterstructuur te verbeteren en te stoppen met chemische onkruidbestrijding. Ook de waterrecreatie profiteert hiervan. Door optimalisatie van beheer is winst te boeken. Duidelijke uitgangspunten voor stedelijk grondwaterbeheer verschaft duidelijkheid naar burgers. Mogelijke maatregelen Functiecombinatie met ecologie in vervanging en nieuw aanleg van oevers van stedelijk water. Uitvoering van Kaderrichtlijn water maatregelen door waterschappen. Opstellen van waterstructuurplan voor Delfzijl-noord. Maken van verbindingen in watersystemen en/of aanpassen van peilen bij stedelijke herstructurering. Structureel baggeren van waterbodems. Uitvoeren van tweede ecoscan om effecten van beleid te monitoren. Versterken van regionale kanonetwerk. Verbeteren van gebruiksmogelijkheden van stedelijk water voor inwoners. Overstappen op milieuvriendelijke onkruidbestrijding. Afstemmen van beheertaken, waar mogelijk gezamenlijk uitvoeren, kosten besparen. Opstellen van grondwaterbeleid gemeenten. 27

29 4.2 Keuze maatregelen Aan de hand van een groslijst van maatregelen hebben we een analyse gemaakt wat er in de komende vijf jaar moet gebeuren. In eerste instantie hebben we aan de maatregelen een score gehangen op basis van effectiviteit en kosten. Vervolgens hebben deskundigen van gemeenten, waterschappen en het waterbedrijf prioriteiten gesteld aan alle maatregelen. In de laatste fase van de analyse hebben we gekeken naar volgordelijkheid, balans en effecten op de lastenontwikkeling. Effectiviteit en kosten De analyse in paragraaf 4.1 laat zien, dat de effectiviteit van de geanalyseerde maatregelen over het algemeen hoog is. Uitzondering vormt alleen het onderdeel invoer. Afkoppelen op eigen erf is relatief beperkt in omvang. De effecten van voorlichting en bewustwording zijn moeilijk in het afvalwatersysteem meetbaar. Toch vraagt de transitie naar een duurzamer inrichting van de keten juist om betrokkenheid en draagvlak van inwoners. Om die reden wordt juist ook ingezet op dit onderdeel. De kosten worden zoveel mogelijk evenredig door partijen gedragen. Uitzondering vormen de onderdelen transport (gemeenten) en zuivering (waterschappen). Een evenwichtige kostenverdeling zorgt voor een gedeeld belang, ook bij de uitvoering, en voor onderlinge solidariteit binnen de regio. De grootste kostenposten voor gemeenten zijn kapitaallasten voor bestaande en nieuwe investeringen en kosten voor operationeel beheer. De kosten van de acht onderdelen voor nieuw beleid zijn beperkt en evenwichtig verdeeld over de acht onderdelen. Daarmee wordt de ketenbenadering evenwichtig ingevuld. Alle kosten worden gedekt uit de rioolheffing respectievelijk de zuiveringsheffing. Prioritering en volgordelijkheid Na de eerste beoordeling op effectiviteit en kosten is gekeken naar prioriteit en logische volgorde van uitvoering van maatregelen. Een panel van deskundigen heeft eerst de onderdelen en vervolgens de maatregelen geprioriteerd. In de figuur is in de grootte van de tekstkaders uitgedrukt welke prioriteit de onderdelen hebben. Daarbij valt de nadruk op de onderdelen invoer, transport en zuivering op. Transport en zuivering zijn de traditionele domeinen van respectievelijk gemeente en waterschap. Wat opvalt, is het grote belang dat de deskundigen hechten aan het onderdeel invoer. Een brongerichte aanpak vindt men zeer belangrijk. Binnen de tekstkaders zijn maatregelen geprioriteerd. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in voorlopig schrappen van een aantal maatregelen. Dit wordt onder andere gemotiveerd door de volgordelijkheid van maatregelen. Contracten sluiten over grondstoffen, die in de komende vijf jaar nog niet worden geproduceerd, is een motief om deze maatregel nu te schrappen. Onderwerpen als scheiding van zwart en grijs water in huishoudens en energie terugwinnen uit riolering zijn nog dermate in onderzoek, dat we er de voorkeur aan geven te wachten op ervaringen van elders en op marktconforme producten. Balans en effecten De analyse heeft geleid tot een evenwichtig pakket aan maatregelen. Maatregelen zijn voor de waterschappen te financieren vanuit de lopende (meerjaren)begroting. Voor gemeenten zijn de maatregelen in het kostendekkingsplan opgenomen. Het leidt tot een geringe toename in lasten. Verschillende onderzoeken doen we als investering in de toekomst, er zal een kostenbesparing op volgen. 28

30 Keuze maatregelen en prioriteit INVOER Voorkomen van verontreiniging Waterbesparing Gescheiden riolering Hergebruik regenwater Zuivering/hergebruik grijswater Toepassing groene daken stimuleren Toepassen scheidingstoiletten AANSLUITING Voorbereiden gescheiden inzameling Verwijderen medicijnresten, bacteriën en virussen bij medische instellingen en zorginstellingen Verwijderen zware metalen en/of bijzondere afvalstoffen bij grote (bedrijfsmatige) lozers TRANSPORT Vervangingsopgave afstemmen Afkoppeltempo optimaliseren Gezamenlijke kaders gemeenten door optimalisatie en kennisdeling Regenwaterstructuur optimaliseren in plan, structureren afkoppelen Terugdringen rioolvreemd water (onderzoek & repareren) Verbeteren beleidscyclus door meten en monitoren Stedelijke water opgave combinatie met andere opgaven Verbeteren rioolsysteem (rendement & minder overstorten) Relinen waar mogelijk en nuttig Asset management & risicosturing-kritisch repareren & vervangen Terugwinnen warmte WATERSYSTEEM Optimalisatie beheer Opstellen grondwaterbeleid Aanleg natuurvriendelijke oevers: uitvoering KRW maatregelen Structureel baggeren Versterken waterstructuur: opstellen waterstructuurplan (Delfzijl) Aanleg natuurvriendelijke oevers: functiecombinatie stedelijk water Verbeteren waterkwaliteit: uitvoeren tweede ecoscan Onkruidbestrijding: milieuvriendelijk Waterrecreatie: verbeteren gebruiksmogelijkheden Versterken waterstructuur: maken verbindingen watersystemen Waterrecreatie: versterken kanonetwerk UITVOER contracten afnemers Samenwerking met waterbedrijf ontwikkelen Contracten met afnemers MARKT Afstemmen met bedrijven Verkennen (inter-)nationale markt Gezamenlijke activiteiten ontwikkelen BEMALING Afstemmen capaciteit riolering - zuivering Pompcapaciteit aanpassen op werkelijke aanvoer RTC op gemalen voor gelijkmatige belasting RWZI ZUIVERING Energie besparen Productie industriewater / hergebruik afvalwater Optimalisatie beheer Opschalen Productie grondstoffen Terugwinnen energie 29

31 5 Maatregelen 5.1 Samenhang en samenwerking Uitvoering van het maatregelenpakket zet een eerste stap op weg naar de grondstof-rwzi. Door de ketenbenadering is de samenhang in het programma duidelijk zichtbaar. Dat geeft draagvlak bij de betrokken organisaties. Binnen alle onderdelen worden stappen gezet zonder daarbij voorop te lopen. De kracht van het Afvalwaterplan zit in de som der delen. Veel maatregelen zijn gericht op het brengen van meer samenhang binnen de afvalwaterketen. De komende jaren moet zich dat gaan terugverdienen in een sterkere beheersing van de lastenstijging. Door investeringen beter af te stemmen wordt het rendement groter. Er zal uiteindelijk minder in uitbreiding en verbetering van rioolstelsels en zuiveringen hoeven te worden geïnvesteerd. 30

32 5.2 Actieprogramma In onderstaand actieprogramma is een overzicht van de maatregelen opgenomen. Actieprogramma Maatregel Externe kosten Kostendrager Uitvoeringsperiode Onderdeel: Invoer 5 partijen Bewustwording van het riool, voorkomen van verontreiniging Voorlichting, educatie en gedragsbeïnvloeding Aandacht voor hondenpoep en eenden voeren Waterbesparing: Voorlichting, educatie en bewustwording, genereren van betrokkenheid en verantwoordelijkheid Bronmaatregelen: Gescheiden riolering in gebouwen (regenwater, grijs water, zwart water) bevorderen d.m.v. beleid Bronmaatregelen: Hergebruik van regenwater binnen gebouw/ perceel bevorderen d.m.v. beleid Bronmaatregelen: Groene daken en afkoppelen op eigen erf stimuleren met bijdrage Koppeling: Aansluiting partijen Voorbereiden van gescheiden inzameling, bij ingrepen in de riolering rekening houden met toekomstige afkoppeling; planvorming en uitvoering Bronmaatregelen: Verwijderen van medicijnresten, bacteriën en virussen bij medische instellingen en zorginstellingen, uitvoeren pilot

33 Maatregel Externe kosten Kostendrager Uitvoeringsperiode Onderdeel: Transport Vervangingsopgave: Afstemmen op afvalwaterketen en ruimtelijke ontwikkelingen; werk met werk maken (73%) Gemeenten Investering 1) Afkoppeltempo sturen: Verschil min-max (27%) Investering 1) Optimalisatie beheer: Gezamenlijke kaders gemeenten door optimalisatie en kennisdeling (zie specificaties gemeenten) Regenwaterstructuurplan: Optimaliseren en structureren afkoppelen (Loppersum heeft dit al gedaan) Onderzoek oorzaken van rioolvreemd water, repareren van lekken en foutaansluitingen Optimalisatie beheer: Verbeteren van beleidscyclus door meten en monitoren(zie specificatie gemeenten) Uitvoeren van stedelijke wateropgave in combinatie met andere opgaven Rendement van bestaande riolering verbeteren / vermindering van overstorten; planvorming Relinen waar mogelijk en nuttig (3% reductie op investeringen) Optimalisatie van beheer Asset management en risicosturing ontwikkelen; kritischer repareren en vervangen Investering 1) Investering 1)

34 Maatregel Externe kosten Kostendrager Uitvoeringsperiode Koppeling: Bemaling 5 partijen Afstemmen van hydraulische capaciteit van riolering / zuivering Optimaliseren van bemaling van rioolstelsels, pompcapaciteiten aanpassen op werkelijke aanvoer Optimaliseren van bemaling van rioolstelsels RTC op gemalen voor gelijkmatige belasting RWZI Onderdeel: Zuivering Waterschappen Energie besparen Nvt Productie van industriewater / hergebruik afvalwater Optimalisatie beheer door Asset management en risicosturing Opschalen: Amoveren van RWZI Scheve Klap, plaatsen van gemaal en persleiding naar RWZI Delfzijl Nvt 2017 Productie grondstoffen en terugwinnen van energie Koppeling: Markt Platform creëren met bedrijven in de regio DAL voor ontwikkelen van een markt voor water, energie en grondstoffen 5 partijen Onderdeel: Uitvoer Samen met Waterbedrijf / North water business case opstellen voor hergebruik afvalwater 5 partijen

35 Maatregel Externe kosten Kostendrager Uitvoeringsperiode Onderdeel: Watersysteem Optimalisatie van beheer Gemeenten Grondwaterbeheer nvt Gemeenten Aanleg van natuurvriendelijke oevers KRW nvt Waterschappen Baggeren van gemeentelijk stedelijk water ) Gemeenten Versterken van waterstructuur Delfzijl Noord Delfzijl 2013 Aanleg van natuurvriendelijke oevers bij beheer en onderhoud van stedelijk water Gemeenten Onderzoek naar ontwikkeling waterkwaliteit Gemeenten 2014 Onkruidbestrijding; tegengaan van verontreiniging van grondwater nvt Gemeenten ) Investeringsprogramma s worden verantwoord in de gemeentelijke bijlagen. 2) Dit bedrag wordt deels uit de rioolheffing gefinancierd, en werkt dus ook deels door in de bekostiging van het Afvalwaterplan. 34