Meer Weten? Klik Hier!

Transcriptie

1 Meer weten? Klik hier! 1 Een onderzoek naar de toegankelijkheid van internetsites en studie-informatiesystemen in het hoger onderwijs Andrea Dekker Stichting Bartiméus Accessibility Zeist, December 2006 In opdracht van: handicap + studie Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Bartiméus

2 2 Colofon December 2006 Auteur Andrea Dekker Eindredactie Eric Velleman Redactie Ron Beenen, José van den Berg, Sander Huiberts, Xavier Jeukens, Colin Meerveld, Iacobien Riezebosch, Danny Schuit, Jesse Tan, Richard van Tol Vormgeving & Concept Andrea Dekker, Sander Huiberts, Richard van Tol De richtlijnen en ijkpunten in dit rapport zijn overgenomen van de Web Content Accessibility Guidelines 1.0 (WCAG 1.0), W3C Recommendation Wendy Chisholm, Gregg Vanderheiden, Ian Jacobs, EDS. Copyright 1999 W3C MIT, INRIA, Keio, All rights reserved. W3C liability, trademark, document use and software licensing rules apply. ISBN 10: ISBN 13: Dislaimer Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor eventuele schade, die zou kunnen voortvloeien uit enige fout, die in deze uitgave zou kunnen voorkomen. Stichting Bartiméus Accessibility Utrechtseweg AD Zeist info@accessibility.nl Stichting Bartiméus Accessibility In opdracht van: handicap + studie Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland Bartiméus Sonneheerdt Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van: Revalidatiefonds, Johanna Kinderfonds, VSB Fonds, SNS Bank en Tam Tam

3 Voorwoord Meer weten? Klik hier! 3 Met het van kracht worden van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte, eind 2003, is een krachtige impuls gegeven aan de bevordering van gelijke kansen van mensen met een functiebeperking binnen onze maatschappij, in wezen een aspect van onze beschaving. Daarmee is nog niet gezegd dat dit in ons huidige maatschappelijk bestel voor de hand liggende doel ook werkelijk al is bereikt. Uit allerlei onderzoeken naar de leefsituatie van degenen op wie de genoemde wet zich richt, valt af te leiden dat er op dit terrein nog veel dient te gebeuren. Het is in mijn ogen dan ook een goede zaak dat de situatie van mensen met een functiebeperking, welke dit ook is, in Europa de laatste jaren meer aandacht krijgt. En zelfs met de genoemde wet zelf zijn we er nog lang niet, want voorlopig vallen er nog belangrijke sectoren in de publieke voorzieningensfeer buiten deze wet (denk alleen maar eens aan huisvesting, transport, recreatie e.d.). Belangrijk is vooral dat het waar maar mogelijk wegnemen van alle voorkomende belemmeringen voor mensen met functiebeperkingen gemeengoed wordt en als een volstrekte vanzelfsprekendheid wordt aanvaard en toegepast door letterlijk iedereen. Elke activiteit die hiertoe bijdraagt, verdient naar mijn mening te worden toegejuicht. En elke bijdrage, hoe groot of klein ook (het zijn overigens vaak kleine dingen waar het op aan komt), is welkom. Daarom verheugt het me zeer een nieuwe invalshoek te mogen aankondigen: de Stichting Bartiméus Accessibility publiceert in dit rapport een onderzoek naar de toegankelijkheid van websites in het hoger onderwijs, een kwestie die handicap + studie, het Nederlandse expertisecentrum voor onderwijs en handicap, zeer ter harte gaat. Ik hoop dat dit onderzoek ertoe zal bijdragen dat binnen afzienbare tijd de digitale toegankelijkheid van de moderne universiteit en hogeschool voor iedereen optimaal wordt. Graag roep ik de onderwijsinstellingen op om ook zelf te doen wat zij verkopen: blijf leren. Rogier van der Wal, Directeur handicap + studie

4 4 Voornaamste bevindingen 100% van de 59 onderzochte internetsites van alle Nederlandse openbare onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs voldeed niet aan de algemeen geldende minimale toegankelijkheidseisen. 52% van deze internetsites voldeed slechts aan minder dan 12 van de 16 minimale toegankelijkheidseisen. 90% van de 49 respondenten uit dit onderzoek, bestaande uit Nederlandse openbare onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs, geeft aan dat zij de meerderheid van de essentiële studie-informatie digitaal aan studenten beschikbaar stelt. 43% van alle respondenten geeft aan dat zij alle essentiële studie-informatie digitaal verstrekt en daarvoor geen alternatief biedt. 100% van de 45 onderzochte studie-informatiesystemen en elektronische leeromgevingen waarop essentiële studie-informatie wordt verstrekt in het hoger onderwijs voldeed niet aan de algemeen geldende minimale toegankelijkheidseisen. 56% van deze studie-informatiesystemen en elektronische leeromgevingen voldeed aan minder dan 13 van de 16 minimale toegankelijkheidseisen. 39% van de 59 onderzochte internetsites van alle Nederlandse openbare instellingen voor hoger onderwijs zou kunnen voldoen aan de minimale toegankelijkheidseisen als de verantwoordelijken inspanning zouden leveren om de 5 meest voorkomende soorten toegankelijkheidsproblemen te verhelpen. 47% van de 45 onderzochte studie-informatiesystemen en elektronische leeromgevingen waarop essentiële studie-informatie wordt verstrekt in het hoger onderwijs zou kunnen voldoen aan de minimale toegankelijkheidseisen als de verantwoordelijken inspanning zouden leveren om de 5 meest voorkomende soorten toegankelijkheidsproblemen te verhelpen.

5 Samenvatting Meer weten? Klik hier! 5 Steeds meer instellingen in het hoger onderwijs stellen studie-informatie beschikbaar via het internet of internet-gebaseerde systemen. Dit gebeurt via websites, studieinformatiesystemen (SIS) of elektronische leeromgevingen (ELO s). De wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte uit 2003 verplicht onderwijsinstellingen tot een gelijke behandeling van studenten met een functiebeperking. In 2006 heeft Stichting Bartiméus Accessibility onderzoek gedaan naar de toegankelijkheid van de websites en informatiesystemen waarop studie-informatie wordt aangeboden. Hierbij is door middel van een indicatieve scan door experts de toegankelijkheid getoetst. De uitkomsten van deze scans zijn slecht te noemen. Geen van de 59 onderzochte websites en 45 informatiesystemen voldeed aan de internationale minimale eisen voor toegankelijkheid van het World Wide Web Consortium (W3C). Daarnaast heeft Accessibility onderzocht in welke mate studenten afhankelijk zijn van deze systemen en websites. Deze afhankelijkheid is groot; bijna 60% van de onderzochte hogescholen bijvoorbeeld biedt nieuwsberichten uitsluitend in elektronisch formaat aan. Het elektronisch aanbieden van informatie kan een grote stap voorwaarts betekenen voor studenten met een functiebeperking. Helaas blijkt uit het onderzoek dat de toegankelijkheid van de onderzochte systemen te wensen over laat. Het blijkt dat door ontwikkelaars vaak geen of niet voldoende rekening wordt gehouden met toegankelijkheid. Doordat de onderwijsinstelling als opdrachtgever vaak niet expliciet vraagt om toegankelijke systemen zal dit probleem naar verwachting alleen maar verergeren. Op veel plaatsen zou met beperkte inspanning relatief eenvoudig aan bepaalde ijkpunten kunnen worden voldaan. Een aantal onderwijsinstellingen en softwareontwikkelaars heeft in de afgelopen jaren maatregelen genomen om de digitale toegankelijkheid te verbeteren, maar structurele aandacht voor digitale toegankelijkheid binnen het hoger onderwijs ontbreekt op dit moment. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Handicap + Studie, Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang, Chronisch zieken en Gehandicapten Raad, Bartiméus Sonneheerdt en mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Revalidatiefonds, Johanna Kinderfonds, VSB Fonds, SNS Bank en Tam Tam.

6 6 Inhoudsopgave Colofon 2 Voorwoord 3 Voornaamste bevindingen 4 Samenvatting 5 1 Inleiding Achtergrond Toegankelijkheid Digitale voorzieningen in het hoger onderwijs Studeren met een functiebeperking Wet gelijke behandeling Doelstelling Leeswijzer 16 2 Onderzoeksopzet Scope Onderzoeksmethode Begrenzingen 22 3 Toegankelijkheid internetsites Algemeen oordeel Minimale toegankelijkheidseisen Extra onderzoeksvragen Overige bevindingen 31

7 Meer weten? Klik hier! 7 4 Methodes informatievoorziening Response Methodes voor Informatievoorziening Afhankelijkheid studie-informatiesystemen Gevolgen afhankelijkheid Gebruikte systemen 38 5 Toegankelijkheid studie-informatiesystemen Algemeen oordeel Minimale toegankelijkheidseisen Extra onderzoeksvragen Extern ontwikkeld Reactie ontwikkelaars 51 N@tschool 52 Osiris 53 ProgressWWW Overige bevindingen 54 6 Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen 59 Beleidsmakers 59 Docenten en begeleiders 60 Studenten 61 Ontwikkelaars intern 62 Ontwikkelaars extern 63 I Meer informatie 65 I.I Eerdere onderzoeken 65 I.II Toegankelijkheid 65 I.III Gelieerde instanties 66 I.IV Overige Informatie 67

8 8 II Over de cijfers in dit onderzoek 69 III Resultaten indicatieve scans 71 IV Vragenlijst 73 V Minimale toegankelijkheidseisen 75 VI Overige onderzochte criteria 77 VII Over Stichting Bartiméus Accessibility 79

9 Meer weten? Klik hier! 9 1 Inleiding Internet is in onze samenleving haast niet meer weg te denken. Veel informatie is uitsluitend via dit medium beschikbaar. Daarnaast kunnen steeds meer zaken met behulp van internet worden geregeld; van het aanvragen van een vergunning en het doen van belastingaangifte tot het kopen van een product uit het zeer brede aanbod dat online beschikbaar is. Ook communicatie verloopt steeds vaker via internet. en diverse chat-programma s hebben een belangrijk aandeel in de mate van bereikbaarheid van velen, zowel zakelijk als in de privé-sfeer. Deze toename van het internetgebruik is niet verrassend. Internet biedt veel voordelen ten opzichte van informatievoorziening via traditionele media zoals televisie, radio en papier. De informatie kan altijd en overal worden geraadpleegd en is gemakkelijk en zonder hoge kosten actueel te houden.

10 Achtergrond Door de toename van internetmogelijkheden via mobiele telefoons, laptops en dergelijke apparatuur en de opkomst van draadloos internet zijn internetgebruikers steeds beter in staat overal ter wereld zeer snel aan de gewenste informatie te komen. In 2005 beschikte 83% van de totale Nederlandse bevolking over een internetaansluiting en maakte gemiddeld 68% van de totale Nederlandse bevolking daar dagelijks gebruik van 1. Het dagelijkse internetgebruik van ruim de helft van de Nederlandse bevolking schept verwachtingen vanuit verschillende hoeken van de samenleving. Omdat veel activiteiten gemakkelijk en zonder veel kosten via internet kunnen plaatsvinden en een groot deel van de bevolking daar gebruik van maakt, zijn er steeds minder alternatieven beschikbaar. Op deze manier ontstaat een steeds groter groeiende kloof tussen mensen die wel en geen toegang hebben tot informatie en diensten op internet. Onder deze laatste groep vallen ook veel mensen met een functiebeperking. Zij ondervinden vaak veel problemen met de toegankelijkheid van het internet. Wat men echter vaak vergeet is dat een groot deel van de mensen dat te maken heeft met een functiebeperking wél gebruik kan en wil maken van het internet. Velen van hen kunnen prima overweg met computers en internet, al dan niet met gebruik van beschikbare hulpmiddelen. Wanneer internetsites goed toegankelijk zouden zijn voor gebruikers met een functiebeperking, zouden zij zich dus prima kunnen aansluiten bij de grote groep frequente internetgebruikers. Eerdere onderzoeken naar de toegankelijkheid van internetsites wijzen echter op het tegendeel. Zo was in % van de overheidssites niet volledig toegankelijk voor gebruikers met een functiebeperking 2. Door het grote aantal ontoegankelijke internetsites geldt de ontstane kloof tussen internetgebruikers en mensen die geen toegang hebben tot internet ook voor veel gebruikers met een functiebeperking. Het betreft hier een groep van ruim 2 miljoen Nederlanders die in het verleden ook al te maken kreeg met de ontoegankelijkheid van van andere media zoals papier (ontoegankelijk voor veel visueel gehandicapten), radio (ontoegankelijk voor 1. CBS Statline Onderzoek ICT-gebruik bij personen 2. Accessibility Monitor 2005

11 Meer weten? Klik hier! 11 veel auditief gehandicapten) en televisie (slecht toegankelijk voor visueel en auditief gehandicapten). 1.2 Toegankelijkheid Om internetgebruik voor mensen met bepaalde functiebeperkingen mogelijk te maken, bestaan er hulpmiddelen die websites bijvoorbeeld kunnen omzetten naar vergrote weergave, spraak of braille. Dit betreft zowel hardwarematige hulpapparatuur als softwarematige hulpprogramma s. Verschillende functiebeperkingen vragen om verschillende hulpmiddelen die informatie en interactie ieder op hun eigen manier verwerken en ondersteunen. Een gebruiker heeft zelf deze hulpmiddelen en is hiermee goed in staat een toegankelijke website te gebruiken. Om er zeker van te zijn dat hulpmiddelen en internetsites goed met elkaar kunnen communiceren, zijn een aantal richtlijnen opgesteld. Deze richtlijnen worden internationaal erkend en zijn mede opgesteld met overheden, belangenorganisaties en het bedrijfsleven. Wanneer webdesigners en de ontwikkelaars van hulpapparatuur zich aan de richtlijnen houden, kan worden gegarandeerd dat informatie op de juiste manier wordt verwerkt. Ze vormen overigens geen beperking voor de creativiteit, de dynamiek of de interactie van een website. Het zijn kwaliteitscriteria waaraan iedere website zou moeten voldoen en die in veel gevallen zelfs de kosten voor beheer en onderhoud aanzienlijk kunnen verlagen. De mate waarin aan deze richtlijnen wordt voldaan wordt de technische toegankelijkheid van een website genoemd. Wanneer de technische toegankelijkheid van een website optimaal is, levert dit niet alleen voordelen op voor gebruikers met een functiebeperking. Zoekmachines bijvoorbeeld, kunnen worden vergeleken met blinde gebruikers. Zij kunnen geen informatie uit afbeeldingen registreren, evenmin als informatie uit audio- of videomateriaal. Tekstequivalenten bieden hier de oplossing voor zowel gebruikers met een visuele beperking als zoekmachines. Daarnaast optimaliseren de toegankelijkheidsrichtlijnen ook de toegankelijkheid voor gebruikers zonder functiebeperking die gebruik maken van oudere browsers, bepaalde software of die plug-ins niet hebben geïnstalleerd of gebruik maken van lage schermresoluties (in opkomst vanwege het internetgebruik op mobiele telefoons).

12 Digitale voorzieningen in het hoger onderwijs De toename van de afhankelijkheid van internet is ook in het hoger onderwijs merkbaar. Steeds meer onderwijsinstellingen stellen studie-informatie beschikbaar via internet. Dit gebeurt via websites, studie-informatiesystemen (SIS) of elektronische leeromgevingen (ELO s). Studie-informatiesystemen zijn ontwikkeld om informatie over studiezaken, zoals roosters, cijfers en tentameninformatie aan studenten beschikbaar te stellen. Vaak zijn deze systemen beveiligd. Iedere student heeft zijn of haar eigen combinatie van gebruikersnaam en wachtwoord om toegang te krijgen tot informatie die voor hem of haar van belang is. In deze rapportage vallen student-informatiesystemen (waarmee studenten de studie kunnen plannen en informatie over de eigen voortgang kunnen raadplegen) en studie-registratiesystemen (waarmee studenten zich kunnen inschrijven voor vakken en tentamens) ook onder de noemer studie-informatiesystemen. Elektronische leeromgevingen zijn digitale omgevingen waarbinnen allerlei zaken die rondom een opleiding of les kunnen spelen geregeld kunnen worden. Zo is het mogelijk om binnen een ELO te communiceren met docenten en medestudenten en kunnen toetsen, resultaten en lesmateriaal worden geplaatst. Voor de onderwijsinstellingen zelf biedt informatieverspreiding via het internet talloze voordelen, vooral wanneer de desbetreffende informatie voor alle studenten toegankelijk is. Veel administratieve werkzaamheden, zoals de verspreiding van roosters en cijferlijsten, kunnen grotendeels komen te vervallen als studenten deze informatie zelf kunnen raadplegen waar en wanneer zij dit wensen. Lesmateriaal kan, mits het digitaal wordt aangeboden, gemakkelijker worden gewijzigd dan wanneer dit bijvoorbeeld in papiervorm wordt aangeboden. De kosten die deze werkzaamheden normaal met zich meebrengen, evenals de kosten voor materiaal, kunnen dan deels worden beperkt. 1.4 Studeren met een functiebeperking In 2005 had 13% van de totale Nederlandse bevolking een functiebeperking 3. Diverse partijen zetten zich in om inclusie van deze groep van ruim 2 miljoen mensen te bewerkstelligen. Inclusie, met als hoofddoel een zoveel mogelijk geïntegreerd leven

13 Meer weten? Klik hier! 13 voor mensen met een functiebeperking, onder andere op het vlak van gezinsleven, onderwijs, arbeid en vrije tijd. Aparte diensten voor verschillende groepen mensen met een functiebeperking zijn in een volledig inclusieve samenleving niet nodig. Onderwijs vormt hierbij een belangrijke basis. Wanneer gehandicapten goed in staat zijn basis- en voortgezet onderwijs te volgen en desgewenst een beroepsopleiding kunnen afronden, krijgen zij de mogelijkheid een beroep uit te oefenen en zo zelfstandig deel te nemen aan de samenleving ondanks eventuele beperkingen. In 2002 toonde onderzoek in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan dat het percentage studenten dat in de eerste twee jaar van hun studie deze staakt tweemaal zo hoog ligt onder studenten met een functiebeperking 4. Volgens de rapportage Studeren met een handicap in 2005 met betrekking tot het gelijknamige onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut 5 stonden in het studiejaar ruim een half miljoen Nederlanders ingeschreven voor een opleiding in het hoger onderwijs. Het aantal studenten dat te maken heeft met een functiebeperking wordt geschat tussen de en , 11 á 14 procent van de totale studentenpopulatie. Bij 55% van deze groep is de functiebeperking van invloed tijdens het volgen van een studie. Het voornaamste probleem dat door de respondenten van het onderzoek wordt genoemd heeft betrekking op het bestuderen van schriftelijk materiaal (54%). Ook het voorbereiden van tentamens en examens, het volgen van (hoor-)colleges en lessen, het maken van schriftelijke tentamens en het maken van werkstukken brengt voor bijna de helft van de studenten met een beperking problemen met zich mee. Voor alle studieonderdelen geldt dat er in de meeste gevallen geen oplossing voor de belemmering is gevonden. Het internet biedt hier vele mogelijkheden voor toegankelijkheid. 3 CBS: Gerapporteerde gezondheid en levensstijl 4 Nadere analyses studentenmonitor 2002, Stichting voor Economisch Onderzoek i.o.v. Ministerie OCW 5 Studeren met een handicap in 2005, Verwey & Jonker i.o.v. Expertisecentrum Handicap + Studie

14 14 De meeste ondervraagde studenten uit het onderzoek melden dat medestudenten (68%) en docenten en medewerkers (62%) over het algemeen weinig tot geen inzicht hebben in wat het betekent om te studeren met een beperking. Een passage uit de onderzoeksrapportage schetst een beeld van de invloed van onbegrip op sommige studenten met een functiebeperking: We hebben de studenten bevraagd op de gevolgen die ze ervaren van het gebrek aan inzicht van de buitenwereld in wat het betekent om te studeren met een handicap. Sommige respondenten zeggen dat ze zich meer terugtrekken, zich gefrustreerd voelen, er moe van worden dat ze steeds de omgeving moeten herinneren aan hun beperking, nog meer gemotiveerd worden of juist gedemotiveerd raken. Vanwege de reacties van de omgeving hebben sommige respondenten er bewust voor gekozen om hun beperking niet kenbaar te maken of er zo min mogelijk over te praten. Enkele studenten zeggen bij deze vraag overigens dat ze geen inzicht of begrip van anderen verwachten. Veel van de genoemde problemen zouden met behulp van toegankelijke digitale voorzieningen kunnen worden verholpen. Omdat digitale informatie voor het merendeel van de studenten met een functiebeperking zo goed toegankelijk te maken is, zouden zij steeds beter in staat moeten zijn om zelfstandig een studie te volgen. Veel zaken waar zij nu nog begeleiding voor nodig hebben, zoals bij het bespreken van roosters of voor het omzetten van lesmateriaal, kunnen dan (indien toegankelijk) zelfstandig worden geregeld door de studenten zelf wanneer zij dit wensen. Daarnaast kunnen veel dingen op afstand worden geregeld, iets wat vooral studenten met motorische beperkingen veel tijd en moeite kan besparen. 1.5 Wet gelijke behandeling In 2003 is in Nederland de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte 6 in werking getreden. Deze wet verbiedt o.a. het maken van onderscheid op grond van handicap of chronische ziekte. De wet moet bijdragen aan een inclusieve samenleving, waarin mensen met en zonder handicap of chronische ziekte op gelijke voet 6 Commissie Gelijke Behandeling,

15 Meer weten? Klik hier! 15 aan het maatschappelijke leven kunnen deelnemen. De Wet gelijke behandeling verplicht ook onderwijsinstellingen tot het aanhouden van een gelijke behandeling voor studenten met een functiebeperking. Artikel 2 van de wet schrijft voor dat er aanpassingen dienen te worden gedaan wanneer daar behoefte aan is, tenzij deze een onevenredige belasting vormen. Het aanpassen van websites en informatiesystemen zal zelden of nooit als een onevenredige belasting aangemerkt kunnen worden. Ten gevolge van artikel 3 hoeven genoemde aanpassingen niet uitgevoerd te worden wanneer dit leidt tot een bevoorrechte positie voor personen met een handicap of chronische ziekte. Een dergelijke bevoorrechte positie zou kunnen ontstaan wanneer er alternatieve systemen ontwikkeld zouden moeten worden, maar dat is in het geval van websites of informatiesystemen niet nodig. Het toegankelijk maken van de bestaande systemen volstaat ook. Ingevolge artikel 6 is onderscheid voorts verboden bij: a. het verlenen van toegang tot en het geven van loopbaanoriëntatie en beroepskeuze voorlichting; b. het verlenen van toegang tot, het aanbieden van, het afnemen van toetsen tijdens en het afsluiten van onderwijs dat gericht is op toetreding tot en functioneren op de arbeidsmarkt. Deze vormen van informatievoorziening worden steeds vaker uitsluitend digitaal geregeld. Dat is op zich geen bezwaar, maar uit genoemd artikel volgt dan wel de verplichting om deze systemen voor iedereen toegankelijk te maken. Toegankelijkheid voor alle studenten inclusief studenten met een functiebeperking omvat dus meer dan alleen fysieke toegankelijkheid, zoals toegankelijke liften of aangepaste deuren. De toegankelijkheid van digitale informatievoorziening weegt volgens de wet even zwaar.

16 Doelstelling In deze rapportage vindt u de resultaten van 104 indicatieve scans naar 59 websites en 45 studie-informatiesystemen en elektronische leeromgevingen, allen gebruikt door onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs. Met dit onderzoek hopen wij een beeld te geven van de huidige situatie. Hoe toegankelijk zijn de middelen, waarvan studenten steeds afhankelijker worden? In deze rapportage zal getracht worden een beeld te scheppen van de huidige staat van (on)toegankelijkheid van digitale informatievoorzieningen binnen het hoger onderwijs en van de belangrijkste problemen die kunnen voorkomen op de websites en informatiesystemen. Met deze rapportage hopen de opdrachtgevers bewustwording te creëren van het belang van toegankelijkheid van digitale middelen voor studenten met een functiebeperking. Daarnaast hoopt men dat de onderwijsinstellingen de resultaten en aanbevelingen zullen gebruiken om, wanneer nodig, de toegankelijkheid van hun websites en informatiesystemen te verbeteren en zo een stap te doen richting een beter toegankelijk hoger onderwijs voor studenten met een functiebeperking. Dit onderzoek richt zich op de onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs, maar de resultaten en aanbevelingen kunnen ook worden betrokken op andere vormen van onderwijs. Zo wordt een aantal van de studie-informatiesystemen ook gebruikt in het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. 1.7 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de methode van dit onderzoek beschreven. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de onderzoeksvragen, waaronder ook de algemeen geldende toegankelijkheidsrichtlijnen. Hoofdstuk 3 bevat de resultaten van de 59 indicatieve scans die zijn uitgevoerd op de internetsites van alle openbare onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs.

17 Meer weten? Klik hier! 17 In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de antwoorden uit 49 vragenlijsten die door verschillende respondenten uit het hoger onderwijs zijn ingevuld. Deze antwoorden geven een beeld van de mate waarin informatie digitaal aan studenten wordt verstrekt met behulp van websites, informatiesystemen of leeromgevingen. Hoofdstuk 5 bevat de resultaten van de 45 indicatieve scans die zijn uitgevoerd op een aantal studie-informatiesystemen en leeromgevingen die gebruikt worden door de onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs. In dit hoofdstuk leest u ook de reacties van een aantal ontwikkelaars van de onderzochte systemen en leeromgevingen. In hoofdstuk 6 volgen de conclusie en de aanbevelingen. In hoofdstuk 7 staan verwijzingen naar meer informatie over de onderwerpen die in dit rapport aan de orde komen. In de Bijlagen vindt u een lijst met de onderzochte onderwijsinstellingen, de individuele onderzoeksresultaten, een toelichting op de onderzochte ijkpunten en meer informatie over de Stichting Bartiméus Accessibility. Het achterblad van dit boekje is uitklapbaar en dient als ondersteunende toelichting op de onderzochte ijkpunten tijdens het lezen van deze rapportage. Het bevat de 16 minimale toegankelijkheidsijkpunten en de 11 overige onderzoekscriteria.

18 18

19 Meer weten? Klik hier! 19 2 Onderzoeksopzet 2.1 Scope In dit onderzoek is de toegankelijkheid van alle internetsites en een aanzienlijk deel van de studie-informatiesystemen en elektronische leeromgevingen van de openbare onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs in Nederland getoetst. Via een indicatieve scan is van 59 internetsites en 45 studie-informatiesystemen onderzocht hoe toegankelijk ze zijn voor iedereen, inclusief mensen met een functiebeperking.

20 20 Met deze indicatieve scans is getracht een antwoord te geven op de volgende vraag: Hoe toegankelijk zijn de internetsites, studie informatiesystemen en electronische leeromgevingen die worden gebruikt in het hoger onderwijs? De selectie van instellingen is gebaseerd op het Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs (CROHO) van september 2005, welke bestaat uit 57 onderwijsinstellingen. Het CROHO is ondergebracht bij de IB-groep. Daarnaast zijn twee extra onderwijsinstellingen onderzocht, te weten de Johan Cruijff University en de Open Universiteit. De Johan Cruijff University heeft in het verleden meerdere initiatieven getoond met betrekking tot toegankelijkheid voor studenten met een functiebeperking. De Open Universiteit biedt opleidingen aan die grotendeels via internet kunnen worden gevolgd. De scans zijn gedaan volgens de richtlijnen die zijn opgesteld door het World Wide Web Consortium (W3C). Dit consortium stelt richtlijnen op voor het internet en haar inhoud. Deze richtlijnen hebben als doel structuur aan te brengen in de immense zee van informatie die op dit medium beschikbaar is en deze bruikbaar en bereikbaar te maken voor alle mogelijke gebruikersgroepen. De gebruikte toegankelijkheidsrichtlijnen dragen als naam de Web Content Accessibility Guidelines 1.0 (WCAG 1.0). WCAG 1.0 bestaat uit 14 richtlijnen, welke betrekking hebben tot verschillende aspecten en onderdelen van webpagina s. Deze 14 richtlijnen bevatten elk een aantal ijkpunten, waarmee kan worden gecontroleerd hoe toegankelijk een website is met betrekking tot deze richtlijn. De ijkpunten, 65 in totaal, zijn weer onderverdeeld op hoe belangrijk ze zijn. Zo zijn drie categorieën, Prioriteiten genaamd, ontstaan, te weten: Prioriteit 1: 16 toegankelijkheidsijkpunten voor minimale toegankelijkheid Prioriteit 2: 30 toegankelijkheidsijkpunten voor verbeterde toegankelijkheid Prioriteit 3: 19 toegankelijkheidsijkpunten voor optimale toegankelijkheid Ieder ijkpunt heeft een eigen nummer, dat bestaat uit twee cijfers die worden gescheiden door een punt (Bijvoorbeeld: 12.1) het eerste cijfer heeft betrekking op de richtlijn waar het ijkpunt toe behoord, het tweede cijfer heeft betrekking op het ijkpunt zelf.

21 Meer weten? Klik hier! 21 Voor dit onderzoek is gekeken naar de 16 ijkpunten uit de eerste Prioriteit, de zogenaamde minimale toegankelijkheidsijkpunten. Daarnaast is in de indicatieve scan gekeken naar een elftal criteria waarmee belangrijke overige toegankelijkheidsaspecten kunnen worden getoetst. Deze elf overige criteria zijn gebaseerd op ijkpunten uit de Prioriteiten 2 en 3 van WCAG 1.0. Ze zijn getoetst omdat Accessibility deze als belangrijk beschouwt en wanneer hieraan wordt voldaan dit veel voordelen op kan leveren voor bepaalde gebruikersgroepen. Ieder criterium is voorzien van de code ACC en een nummer. Meer informatie over de onderzochte toegankelijkheidsijkpunten van het W3C en de overige 11 onderzochte criteria is terug te vinden in Bijlage V en Bijlage VI. Bij het onderzoeken van de studie-informatiesystemen is niet alleen gelet op de toegankelijkheid, ook is gekeken naar de mate waarin studenten afhankelijk zijn van de systemen. Zo is nagegaan of de informatie die middels de systemen werd aangeboden ook via een niet-digitaal alternatief verkregen kon worden. Voorbeelden van informatie waarbij dit is onderzocht zijn de verspreiding van roosters, roosterwijzigingen, lesmateriaal, tentamenroosters, cijfers en nieuwsberichten. Verder is bekeken of het inschrijven voor tentamens alleen via de systemen mogelijk was, of ook met behulp van een niet-digitaal alternatief. 2.2 Onderzoeksmethode Met dit onderzoek is getracht antwoord te geven op de volgende vragen: Hoe toegankelijk zijn de websites van de 59 openbare onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs, met daarop algemene informatie voor (toekomstige) studenten? Hoe toegankelijk zijn de studie-informatiesystemen die worden gebruikt in het hoger onderwijs die essentiële studie-informatie bevatten? Hoe afhankelijk zijn studenten van deze studie-informatiesystemen? Door middel van een indicatieve scan is gedurende een tijdsbestek van 30 minuten gekeken in welke mate een website of informatiesysteem voldoet aan de 16 minimale toegankelijkheidsijkpunten en de 11 overige criteria. Zodra een probleem werd ontdekt,

22 22 werd het betreffende ijkpunt gemarkeerd als voldoet niet. Gevonden ijkpunten waaraan niet werd voldaan werden, eventueel voorzien van toelichting, genoteerd als Nee. Voldeed men wel aan een bepaald punt, dan werd dit met Ja genoteerd. Wanneer een bepaald punt na 30 minuten niet van toepassing bleek te zijn, werd dit punt genoteerd als zijnde Niet van toepassing. De internetsites van alle onderwijsinstellingen zijn openbaar, waardoor de indicatieve scans zonder speciale toegang of maatregelen konden worden uitgevoerd. De studieinformatiesystemen waren vaak besloten: hiervoor was autorisatie nodig in de vorm van een inlogcode. Om een beter beeld te krijgen van de informatiesystemen die in het hoger onderwijs worden gebruikt, en van de mate waarin ze worden gebruikt, is aan alle instellingen gevraagd of zij in een vragenlijst konden aangeven hoe een zevental essentiële informatieonderdelen werd verstrekt. Wanneer bleek dat digitale studie-informatiesystemen werden gebruikt voor de verspreiding van bepaalde informatie, is gevraagd of deze systemen tijdelijk konden worden opengesteld voor een kort toegankelijkheidsonderzoek. Van de studie-informatiesystemen die door de meeste instellingen worden gebruikt zijn de resultaten van de scans voorgelegd aan de ontwikkelaars. Tevens is hen gevraagd of zij een reactie konden geven op de resultaten en waar mogelijk toezeggingen konden doen voor verbetering van de toegankelijkheid in de toekomst. 2.3 Begrenzingen Sinds de aanvang van het studiejaar 2005/2006 zijn er een aantal onderwijsinstellingen gefuseerd of opgeheven. Zo is de Hogeschool De Horst sinds aanvang van het studiejaar 2006/2007 onderdeel van de Hogeschool van Utrecht en is de Hogeschool voor Economische Studies Amsterdam onderdeel geworden van de Hogeschool van Amsterdam. Alle 59 onderwijsinstellingen hadden ten tijde van dit onderzoek wel een eigen website. De scans zijn gedaan in de periode maart tot en met augustus Vanwege de dynamiek van de aangeboden informatie op de websites kunnen sommige resultaten uit deze

23 Meer weten? Klik hier! 23 onderzoeken dus enigszins gedateerd zijn. De resultaten hebben alleen betrekking op de pagina s die vallen onder het domein van de algemene website van de onderwijsinstelling. Een lijst van getoetste onderwijsinstellingen met verwijzingen is te vinden in Bijlage III. De resultaten van de 45 onderzochte studie-informatiesystemen geven een algemeen beeld van de toegankelijkheid van de onderzochte instanties. Dit beeld is niet per definitie volledig: bij veel onderwijsinstellingen zijn namelijk meerdere systemen in gebruik. Daarnaast varieert de inzet van de systemen: soms wordt een systeem gebruikt als volledige leeromgeving, soms ook alleen voor het publiceren van roosters. Een volledig toegankelijkheidsonderzoek neemt meestal minimaal een dag in beslag. Daarom is te verwachten dat een website of systeem bij de uitvoering van zo n volledig onderzoek aan meerdere ijkpunten niet voldoet. Wanneer het onderzoek bij een systeem weinig problemen heeft blootgelegd, dient dit dus slechts als een indicatie gezien te worden. Wanneer bij een ijkpunt nee genoteerd staat, betekent dit dat er op de website een probleem is aangetroffen aangaande dit ijkpunt. De website voldoet dan niet aan dit ijkpunt. Mocht het zo zijn dat een ijkpunt als ja of als niet van toepassing wordt genoteerd, dan betekent dit niet automatisch dat de hele website aan dit ijkpunt voldoet. Dit onderzoek is mede tot stand gekomen door de onderwijsinstellingen die toegang hebben verleend tot hun informatiesystemen. De resultaten van de toegankelijkheid van deze systemen zijn niet te herleiden naar de desbetreffende instellingen, omdat het vertrouwelijke informatie betreft die vrijwillig voor dit onderzoek is opengesteld. De onderwijsinstellingen ontvangen de onderzoeksresultaten van hun website en informatiesystemen individueel per post.

24 24

25 Meer weten? Klik hier! 25 3 Toegankelijkheid Internetsites 3.1 Algemeen oordeel Van de 59 onderzochte internetsites van alle Nederlandse openbare instellingen voor hoger onderwijs voldeed geen enkele website aan de 16 minimale toegankelijkheidseisen. Bij alle onderzochte websites werden toegankelijkheidsproblemen gevonden. Het aantal ijkpunten waaraan niet werd voldaan verschilde van 3 tot 8. De meeste websites (52% van het totaal) voldeden aan minder dan 12 van de 16 ijkpunten. De figuren op de volgende bladzijde hebben betrekking op de 16 minimale toegankelijkheidseisen. Het is zeer waarschijnlijk dat bij onderzoek naar de ijkpunten uit Prioriteit 2 en 3 meer problemen aan het licht komen.

26 26 Figuur 1: Cirkeldiagram met het percentage websites dat ontoegankelijk blijkt te zijn (0%) en het percentage websites waarop geen fouten werden aangetroffen (100%). Figuur 2: Grafiek met het percentage publieke sites en het aantal ijkpunten waaraan zij voldoen. De meerderheid van de websites voldoet aan minder dan 11 van de minimale toegankelijkheidseisen. Twee van de onderzochte ijkpunten, ijkpunt 1.2 en ijkpunt 11.4, waren op geen van de onderzochte websites van toepassing. Zo werden op geen van de onderzochte websites server side image maps aangetroffen. Ook zijn er geen websites aangetroffen met pagina s die erg lastig toegankelijk te maken zouden zijn. Het taalgebruik op alle websites was conform met het niveau van studenten die in staat zijn om een studie aan het hoger onderwijs te volgen, waardoor alle websites voldeden aan ijkpunt De 59 onderwijsinstellingen zijn onder te verdelen naar grootte: 23 grote, 23 middelgrote en 13 kleine instellingen. Deze verdeling in grootte is gedaan door handicap + studie voor de handicap + studie Monitor De verschillen tussen de mate van toegankelijkheid

27 Meer weten? Klik hier! 27 van de websites van grote, middelgrote en kleine onderwijsinstellingen zijn in Figuur 3 uiteengezet: Figuur 3: Grafiek met het percentage websites en het aantal ijkpunten waaraan zij voldoen, onderverdeeld naar grootte van de onderwijsinstelling. In Figuur 3 is te zien dat de websites van de kleine onderwijsinstellingen aan de meeste ijkpunten voldoen. Hierbij moet rekening worden gehouden met het feit dat deze onderwijsinstellingen vaak kleinere websites in gebruik hebben dan grote onderwijsinstellingen. De kans dat er ijkpunten niet van toepassing zijn is bij een kleine website vaak groter dan bij een grote, complexe website. Ondanks de korte duur van de indicatieve scans is het zo dat kleinere websites in tegenstelling tot grote websites vaak voor het grootste deel onderzocht konden worden. Bij grote websites is hierdoor de kans op niet gevonden problemen groter. Bij grotere instellingen is de organisatie vaak complex, waardoor het digitaal verspreiden van informatie meer voordelen biedt. Bij kleine instellingen kunnen zaken vaak mondeling worden geregeld. Studenten zijn bij grote instellingen dus vaker afhankelijk van digitale informatie. Daarnaast ontvangen grotere instellingen vaak meer subsidie, waardoor zij in staat zouden moeten zijn om problemen snel op te lossen. De huisstijlen en lay-outs van de internetsites worden waar mogelijk vaak ook bij de studie-informatiesystemen aangehouden zodat gebruikers sneller bekend raken met 7 handicap + studie Monitor 2006

28 28 de systemen omdat het uiterlijk van de systemen direct wordt geassocieerd met de onderwijsinstelling. Wanneer studie-informatiesystemen door dezelfde verantwoordelijken zijn ontwikkeld, is de kans groot dat problemen die op de internetsites voorkomen ook terugkomen in deze systemen. Om deze reden is aan te nemen dat bepaalde ijkpunten waaraan de publieke websites niet voldoen, ook bij de studie-informatiesystemen naar voren komen. 3.2 Minimale toegankelijkheidseisen In Figuur 2 is te zien dat 70% van alle publieke websites niet voldoet aan 3 tot 5 van de 16 minimale toegankelijkheidsijkpunten. De overige 30% bevatte meer dan 5 soorten toegankelijkheidsproblemen. De 5 meest voorkomende ijkpunten waaraan niet werd voldaan, waren de ijkpunten 1.1, 4.1, 6.3, 5.1 en 6.1, zowel bij de websites van de hogescholen als die van de universiteiten. Het totale percentage websites dat niet voldeed aan deze ijkpunten varieerde van 49% tot 95%. Aan het laatste ijkpunt, 6.1, werd bij de websites van de universiteiten net zo vaak niet voldaan als aan ijkpunt 2.1: 36% voldeed niet. Aan de overige ijkpunten werd op gemiddeld 10% van de websites niet voldaan. WCAG 1.1 (95%) Lever een tekstequivalent voor elk niet-tekstueel element. Op slechts 5% van de onderzochte websites waren alle niet-tekstuele elementen, zoals afbeeldingen, voorzien van een goed tekstalternatief. De overige 95% voldeed niet aan dit ijkpunt. Dit varieerde van ontbrekende tekstequivalenten voor belangrijke afbeeldingen zoals menuknoppen en koppen van teksten tot decoratieve afbeeldingen. Blinden, slechtzienden en mensen met leesproblemen of cognitieve beperkingen kunnen met behulp van spraaksynthese toegang krijgen tot alle informatie op een webpagina, wanneer niet-tekstuele elementen zijn voorzien van een tekstequivalent. Doven, slechthorenden of mensen die moeite hebben om auditieve informatie te begrijpen kunnen de tekstuele weergave van de audio lezen, of laten omzetten door hulpapparatuur naar gebarentaal. Blinden of doofblinden kunnen de tekstequivalenten laten uitvoeren naar braille.

29 WCAG 4.1 (83%) Meer weten? Klik hier! Geef duidelijk veranderingen aan in de natuurlijke taal van de documenttekst en van alle tekstequivalenten (bijvoorbeeld onderschriften). Ruim 83% van de onderzochte websites bevatte binnen pagina s wisselingen van schrijftaal. Dit betrof vaak de titels van vakken of clusters, citaten en titels van boeken en lesmateriaal. In veel gevallen betrof het Engelse tekst binnen een Nederlandstalige pagina, of andersom. Deze wisselingen waren niet aangegeven, waardoor schermleesprogramma s de anderstalige tekst niet op de juiste manier kunnen uitspreken. 29 WCAG 6.3 (76%) Zorg ervoor dat pagina s bruikbaar zijn, als scripts, applets of andere programmaobjecten uitstaan of niet worden ondersteund. Op 3% van de onderzochte websites werden geen scripts aangetroffen. De overige 97% maakte wel gebruik van scripts en 76% van alle websites was niet volledig bruikbaar wanneer deze scripts niet werden ondersteund. Deze problemen varieerden van menu s die volledig onbruikbaar werden tot kleinere functionaliteiten die niet meer beschikbaar waren. De overige 21% van de websites maakten wel gebruik van scripts, maar waren nog wel bruikbaar wanneer deze scripts niet konden worden uitgevoerd. Sommige mensen kunnen de plug-ins die nodig zijn om scripts en applets te kunnen uitvoeren niet downloaden of gebruiken browsers of hulpapparatuur die dergelijke toepassingen niet ondersteunen. WCAG 5.1 (61%) Voor tabellen met data: geef rij- en kolom-headers aan. Slechts 5% van de onderzochte websites bevatte tabellen waarvan de rij- en kolomkoppen waren aangegeven. Maar liefst 61% van alle websites bevatte tabellen waarin deze niet werden aangegeven. Op de overige 34% van de websites werden geen tabellen aangetroffen. Door de juiste broncode te gebruiken in datatabellen worden de informatie en de structuur gescheiden van de presentatie. Het scheiden van informatie en structuur van presentatie maakt het mogelijk om informatie op alternatieve manieren te presenteren zonder verlies van informatie of structuur. De relatie van een datacel met meerdere niveaus van rij- of kolomkoppen kan bijvoorbeeld ook in spraak of in braille (tekst) gepresenteerd worden.

30 30 WCAG 6.1 (49%) Organiseer documenten zo dat ze zonder style sheets gelezen kunnen worden. Alle onderzochte websites maakten gebruik van stylesheets. 49% was niet meer goed leesbaar na uitschakeling van deze sheets. De problemen varieerden van kleurcontrasten die wegvielen waardoor teksten onleesbaar werden tot de verschuiving van bepaalde elementen. Ondanks de voordelen van style sheets (de structuur wordt gescheiden van de presentatie) dient men er rekening mee te houden dat bepaalde browsers en hulpapparatuur geen style sheets ondersteunen. Bovendien willen sommige gebruikers gebruik kunnen maken van een eigen style sheet, bijvoorbeeld om het kleurgebruik naar eigen wensen in te stellen. Daarom dient de website ook goed leesbaar te zijn wanneer de bijbehorende style sheets niet worden gebruikt of ondersteund. 3.3 Extra onderzoeksvragen Tijdens de indicatieve scans kwamen met betrekking tot de overige onderzoekscriteria de volgende problemen het meeste voor: ACC 11 (100%) Bestaat de broncode uit geldige HTML of XHTML? Geen van de onderzochte websites bestond volledig uit valide HTML. Een aantal websites bevatte wel een aantal pagina s die uit geldige HTML bestonden, maar ook veel pagina s die niet valide waren. Valide code geeft meer zekerheid dat webpagina s lees- en bruikbaar zijn op verschillende platformen, met verschillende browsers en met verschillende hulpapparatuur. ACC 6 (93%) Is er een link aanwezig waarmee repeterende links kunnen worden overgeslagen? 5% Procent van de onderzochte websites werd opgebouwd uit frames, waardoor repeterende links konden worden overgeslagen als deze zich in een los frame bevonden. 93% bood geen link om repeterende links over te slaan. Gebruikers met visuele of motorische beperkingen kunnen niet altijd gebruik maken van een muis. Zij springen van element naar element. Bij de aanwezigheid van een link om repeterende links over te slaan kunnen zij veel tijd besparen, omdat zij anders op iedere pagina weer dezelfde links moeten doorlopen om bij de inhoud van een pagina te komen.

31 ACC 7 (78%) Meer weten? Klik hier! Zijn gecompliceerde PDF-bestanden (bestaande uit verschillende kolommen, tabellen of grafieken) voorzien van een toegankelijk HTML alternatief? Op 85% van de onderzochte websites werden complexe PDF-bestanden aangetroffen. Op slechts 7% werd voor deze PDF-bestanden een toegankelijk HTML-alternatief geboden. De complexe elementen uit deze PDF-bestanden, zoals kolommen, tabellen en grafieken kunnen door hulpapparatuur niet altijd goed worden omgezet in leesbare tekst. 31 ACC 1 (73%) Wordt de gebruiker geïnformeerd alvorens een link in een nieuw venster wordt geopend of het actuele venster wordt veranderd? Bij 81% van de onderzochte websites opende een aantal links in een nieuw venster. Slechts op 10% van deze sites werd dit van tevoren aangegeven. Voor bijvoorbeeld gebruikers met een visuele beperking kan het veranderen van venster zonder dat dit wordt aangegeven verwarrend zijn. ACC 5 (73%) Wordt er gebruik gemaakt van relatieve fontgroottes voor letters, wanneer in markuptalen waarden zijn toegekend aan attributen en eigenschappen in style sheets? Op slechts 27% van de onderzochte websites waren alle fontgroottes aangegeven in relatieve eenheden, waardoor de teksten schaalbaar waren. Slechtzienden en mensen met leesproblemen kunnen de teksten van een webpagina vergroot of verkleind weergeven, waardoor zij deze makkelijker kunnen lezen. Dit kan alleen als de fontgrootte in relatieve eenheden is aangegeven. 3.4 Overige bevindingen De eerder genoemde meest voorkomende toegankelijkheidsproblemen kunnen vaak vrij snel worden verholpen. Afhankelijk van de frequentie waarmee het probleem voorkomt en hoe complex de website in elkaar zit, kunnen met een klein beetje inspanning al grote verbeteringen mogelijk gemaakt worden.

32 32 In Figuur 4 is te zien dat, wanneer onderwijsinstellingen inspanningen doen om de vijf meest voorkomende ijkpunten waaraan niet wordt voldaan te verbeteren, 39% van de websites aan de minimale toegankelijkheidseisen zou kunnen voldoen. Dit heeft uiteraard alleen betrekking op de ijkpunten waar volgens de indicatieve scans niet aan werd voldaan. Er kunnen, zoals eerder beschreven, uiteraard nog problemen zijn die in deze scans niet naar voren zijn gekomen. Figuur 4: Cirkeldiagram met het percentage publieke sites dat toegankelijk kan worden gemaakt na verhelpen van de vijf meest voorkomende soorten toegankelijkheidsproblemen (39%) en het percentage publieke sites dat na verbetering van deze punten nog niet toegankelijk is (61%). Figuur 5: Grafiek met het percentage publieke sites en het aantal ijkpunten waaraan zij voldoen, wanneer alle onderwijsinstellingen de vijf meest voorkomende soorten toegankelijkheidsproblemen zouden verhelpen.

33 Meer weten? Klik hier! 33 4 Methodes informatievoorziening Studie-informatiesystemen verzorgen op een groot deel van de onderwijsinstellingen de informatievoorziening voor studenten. Zowel de informatie die via deze systemen wordt verspreid, als de systemen die daarvoor worden gebruikt, verschillen sterk. Zo worden verschillende soorten systemen gebruikt door de diverse onderwijsinstellingen, maar ook door faculteiten en docenten binnen een onderwijsinstelling. Om een beter beeld te krijgen van het gebruik van studie-informatiesystemen, is aan alle onderwijsinstellingen gevraagd hoe zij een zevental essentiële informatieonderdelen aan studenten verstrekken. In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op de mate van gebruik van digitale informatiesystemen voor informatievoorziening, gebaseerd op de antwoorden van de responderende onderwijsinstellingen.

34 Response Van de 59 onderwijsinstellingen waren er 49 die antwoord hebben gegeven op de vragen betreffende de methodes voor informatievoorziening. Dit komt neer op een response van 83%. 66% Van alle onderwijsinstellingen heeft de toegestuurde vragenlijst ingevuld en teruggestuurd. 17% Van alle onderwijsinstellingen heeft de vragen uit de vragenlijst telefonisch of via beantwoord. 17% Van alle onderwijsinstellingen heeft de vragen niet beantwoord: 10% liet weten dat er geen digitale systemen in gebruik waren of dat de in gebruik zijnde systemen vernieuwd of vervangen werden, 7% wilde niet meewerken aan dit gedeelte van het onderzoek of heeft niet gereageerd. Bij grotere onderwijsinstellingen, waar het aanbod van opleidingen zeer breed is, verschilt de manier van informatievoorziening nog wel eens tussen afdelingen of faculteiten. Daarnaast kan de informatievoorziening, ook bij kleinere instellingen, per opleiding of zelfs per individueel vak verschillen. Omdat het lastig is voor iedere onderwijsinstelling om alle methodes van informatievoorziening te noemen, is aan alle onderwijsinstellingen gevraagd om de voornaamste manier van informatievoorziening te noemen. Wanneer dit niet mogelijk bleek, is gevraagd of men een bepaalde faculteit of opleiding kon selecteren en de vragenlijst daarvoor in wilde vullen. De antwoorden uit de vragenlijsten geven dan ook niet altijd een volledig beeld over de gehele onderwijsinstelling. Het merendeel van de geretourneerde vragenlijsten bevat echter wel antwoorden waarvan de respondent liet weten dat deze op de volledige onderwijsinstelling te betrekken waren. De resultaten geven daarom toch een goed beeld van de mate waarin studenten afhankelijk zijn van digitale systemen in het hoger onderwijs. 4.2 Methodes voor Informatievoorziening Van de 49 respondenten maakt 98% gebruik van digitale studie-informatiesystemen voor de verspreiding van een of meerdere informatieonderdelen.