5. Onderwijs. minder regels

Transcriptie

1 30 5. Onderwijs Een veiliger Nederland, meer integratie, betere zorg en beter onderwijs zijn de vier centrale aandachtsgebieden van dit nieuwe kabinet. Onderwijs, cultuur en wetenschap stellen Nederlandse burgers in staat het beste uit zichzelf te halen. Ze brengen kennis, cultuur en normen en waarden aan burgers over en leggen zo de basis voor een volwaardige en verantwoordelijke deelname aan de samenleving. Bovendien hebben onderwijs, cultuur en wetenschap een belangrijke rol in de hedendaagse kenniseconomie. De overheid schept de kaders voor onderwijs, cultuur en de wetenschap, vanuit een economische situatie die de komende jaren minder gunstig is dan we de afgelopen jaren gewend zijn geweest. Dat maakt de ruimte voor extra uitgaven in de collectieve sector de komende jaren beperkt. In 2003 zal een aantal structurele bezuinigingen moeten worden ingevuld. In het jaar daarop komen extra middelen beschikbaar, die het kabinet zal inzetten voor een aantal prioriteiten in het beleid. Het kabinet wil een open oor hebben voor signalen uit de samenleving en meer systematische aandacht schenken aan de praktijk van de werkvloer. Dat houdt voor onderwijs in dat er meer aandacht komt voor «alledaagse ergernissen» zoals de verplichte registratie van arbeidstijden door leraren, kunstenaars en wetenschappers. De overheid schept ruimte door de bureaucratie aan te pakken en minder centrale regels voor te schrijven. Zij stimuleert het oplossend vermogen en het eigen initiatief in de samenleving. Zij biedt burgers en instellingen de mogelijkheid om te kiezen en zorgt ervoor dat er wat te kiezen valt. En zij vraagt instellingen om aan de samenleving verantwoording over hun resultaten af te leggen. Deze uitgangspunten bepalen ook het beleid voor onderwijs, cultuur en wetenschap. De eigen verantwoordelijkheid van instellingen en de professionals die daar werken moet worden verruimd. Het aantal regels en de centrale sturing moeten afnemen. Bij de aanpak van problemen is gezamenlijke verantwoordelijkheid het uitgangspunt. Op basis van het strategisch akkoord is een beleidsagenda opgesteld, die bestaat uit vijf prioriteiten of hoofdrichtingen van beleid: 1. Autonomie, deregulering en rekenschap; 2. Een aantrekkelijk lerarenberoep; 3. Een sterke beroepskolom; 4. Moderne voorzieningen; 5. Doorlopende leerwegen. minder regels Het kabinet streeft voor alle sectoren naar meer autonomie. Voor het primair en voortgezet onderwijs wordt een concreet dereguleringsprogramma opgezet om de flexibiliteit van scholen te vergroten. In het Strategisch Akkoord is afgesproken om de scholen meer ruimte te geven bij de invulling van de groepsgrootteverkleining, de basisvorming en het studiehuis. Een andere concrete maatregel is het overdragen van de verantwoordelijkheid voor het gehele onderhoud van de schoolgebouwen van gemeenten naar de scholen voor voortgezet onderwijs. De onderwijsinstellingen krijgen verder meer ruimte om te experimenteren, zodat men de vernieuwingen op kleine schaal kan testen. In de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) is het streven gericht op vernieuwing en verbetering van de leerwegen, zodat die beter op aansluiten op vervolgopleidingen en op de arbeidsmarkt. Binnen de zogenaamde «beroepskolom» (De doorlopende leerweg die begint in het vmbo en die via het mbo doorloopt tot het hbo) en meer specifiek binnen het mbo, wordt gewerkt aan de vereenvoudiging van de kwalificatiestructuur. De kwalificatiestructuur is een gedetailleerde lijst van eisen waaraan

2 31 leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs moeten voldoen om een diploma te krijgen. Daarnaast wil het kabinet de administratieve last voor de regionale opleidingscentra (ROC s) verminderen. Ook voor het hoger onderwijs, de sector met de meeste autonomie, zal het kabinet voorstellen ontwikkelen om de ruimte verder te vergroten. De komende tijd zal het kabinet onderzoeken welke deregulering verder gewenst is, waarbij ook de mogelijkheid van fusie tussen universiteiten en hogescholen aan de orde komt. Verder komt er één bekostigingsmodel voor het hoger onderwijs, met de juiste prikkels voor verantwoordelijk gedrag van instellingen. Een ander belangrijk aandachtspunt is dat studenten meer keuzevrijheid krijgen, bijvoorbeeld door met «vouchers» te betalen voor hun opleidingsonderdelen. Er komen nieuwe voucherexperimenten in het hoger onderwijs en in de bve-sector. Op basis van deze experimenten besluit het kabinet over de daadwerkelijke introductie van vouchers. In de cultuursector zal kritisch gekeken worden naar administratieve rompslomp en bureaucratie rond de cultuurnota, het actieplan cultuurbereik en het internationaal cultuurbeleid. Verder zal het kabinet voorstellen doen om de administratieve lasten te verlagen voor eigenaren van monumenten. Ook in het onderzoeksbestel wordt gewerkt aan een meetbare vermindering van de bureaucratie. Als de onderzoeksorganisaties bijvoorbeeld een vierjarige plancyclus kunnen hanteren, hoeven ze minder beleidsdocumenten op te stellen. De onderzoeksorganisaties kunnen daarnaast zelf veel doen om de administratieve lastendruk voor onderzoekers te verminderen, bijvoorbeeld bij aanvragen voor financiering en de beoordeling daarvan. De druk van administratieve lasten vormt een concrete ergernis voor scholen en instellingen. Daarom wil het kabinet de uitvoeringslast van regels drastisch verlagen. Zo krijgt elke leerling een uniek onderwijsnummer, wat de uitwisseling van informatie tussen scholen en andere organisaties sterk vereenvoudigt. Informatie die nodig is voor meerdere beleidsdoelen hoeft dan nog maar één keer te worden opgevraagd. Daarnaast zal de overheid op basis van haar informatiebestanden gerichte service verlenen aan scholen en instellingen, beschikbare onderwijsinformatie publiekelijk toegankelijk maken en de gevolgen van regelingen vertalen voor de individuele instelling. Een grote ergernis kan hiermee worden weggenomen, en daarnaast wordt de duidelijk welke prestaties overheid en instellingen leveren. administratieve lasten en verkokering Regels en informatie komen niet alleen uit Zoetermeer. OC&W zal met de relevante partijen overleggen over stroomlijning en beperking van de regel- en informatiestromen. Meer afstemming tussen verschillende partijen is ook nodig in het jeugdbeleid. OC&W wil met de andere betrokken departementen een «agenda voor de jeugd» opzetten. Daarmee kunnen gemeenten en instellingen aan de slag met een samenhangend beleid voor de jeugd. De overheid stelt duidelijke eisen aan kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid; de nadruk komt daarbij te liggen op de bereikte resultaten. Dit uit zich in verschillende maatregelen, zoals de introductie van de verplichte begintoets in het primair onderwijs (waarmee in relatie met de eindtoets de toegevoegde waarde van een school in beeld kan worden gebracht), een nauwere relatie tussen bekostiging en onderzoekskwaliteit en onafhankelijk kwaliteitstoezicht op de onderwijsinstellingen door de inspectie van het onderwijs. In het hoger onderwijs wordt een stelsel van accreditatie opgezet. ruimte en rekenschap De overheid garandeert dat publiek gefinancierde instellingen hun resultaten verantwoorden aan ouders en deelnemers aan het onderwijs. Belangrijk daarbij is uiteraard de doelmatige besteding van het overheidsgeld. Maar misschien nog

3 32 belangrijker is de verantwoording aan de ouders en de onderwijsdeelnemers zelf. «Burgers zijn geen consumenten van de samenleving, maar zijn er ook verantwoordelijk voor», aldus de regeringsverklaring. aantrekkelijk lerarenberoep Scholen en instellingen staan voor de uitdaging om de lerarentekorten aan te pakken en tegelijkertijd de kwaliteit van het onderwijs te behouden. Het onderwijsproces en het arbeidsproces kunnen anders worden ingericht. Hierbij zouden onder meer de mogelijkheden van een grote(re) verscheidenheid aan functies in het onderwijs en de mogelijkheden van ict beter benut moeten worden. Een sectoroverschrijdende taskforce krijgt tot taak om een programma op te stellen voor een concrete aanpak van de volgende punten: Lesgeven door en professionaliteit van de docent staan centraal. Scholen en instellingen moeten gestimuleerd worden om het onderwijs zo te organiseren, dat maximaal tijd beschikbaar blijft voor de kerntaak, het lesgeven, en de bij- en nascholing van leraren en management. Verder uitbouwen van functiedifferentiatie is noodzakelijk. In enkele projecten rond functiedifferentiatie doen scholen in het primair en voortgezet onderwijs concrete ervaring op met teamteaching. Het beroep van leraar moet aantrekkelijker worden. Vanuit de lerarenopleiding stromen te weinig leraren het onderwijs in. Scholen en instellingen zullen tienduizenden leraren uit nieuwe bronnen moeten werven. Het kan gaan om onderwijs als tweede loopbaan, of als nevenactiviteit. De toegang tot het onderwijs voor personen uit andere beroepen zal vergemakkelijkt worden. Daar horen ook prestatieafspraken en beloningen bij. Bedrijfsleven en ministerie hebben de handen ineengeslagen voor het project «vakmensen voor de klas». Dit zijn succesvolle zij-instroomprojecten voor zes vakgebieden in het vmbo. Uitbreiding van deze regeling naar de andere vakgebieden is nu aan de orde. De toegangsdrempel tot het lerarenberoep voor werknemers uit andere sectoren (denk bijvoorbeeld aan specifieke vakleerkrachten) zal worden verlaagd. Extra beloning voor leraren van achterstandsgroepen en voor bijzondere prestaties. Extra beloning van bijzondere prestaties is de komende jaren mogelijk doordat de budgetten voor competentiebeloning op grond van de cao 1999 nog fors zullen stijgen. Ook de vrij besteedbare schoolbudgetten bieden hiervoor ruimte. Uitval van jonge en oudere werknemers terugdringen. Scholen en instellingen kunnen binnen de beschikbare budgetten jonge leraren meer geleidelijk inzetten en beter begeleiden op de werkvloer. Om uitval door ziekte of arbeidsongeschiktheid te voorkomen moet de werkdruk voor ouderen op schoolniveau worden teruggebracht. In 2003 introduceert het ABP een bonus voor leraren van 61 jaar en ouder die een jaar langer blijven doorwerken. Leraren worden gestimuleerd om gebruik te maken van deze regeling. Doorgaan met verbetering van het imago van het leraarsberoep. Het ministerie zorgt voor een algemene imagocampagne en voor communicatie gericht op doelgroepen. Er komt één landelijk informatiepunt. Individuele onderwijsinstellingen en lerarenopleidingen zijn verantwoordelijk voor hun eigen werving en worden hierin gesteund door OC&W met instrumenten en voorlichtingsmateriaal. Samenwerking van onderwijsinstellingen en lerarenopleidingen. Om leraren op te kunnen leiden in de school, zullen regionale platforms van onderwijsinstellingen en lerarenopleidingen vraag en aanbod op de regionale onderwijsarbeidsmarkt beter op elkaar moeten afstemmen. Lerarenopleidingen

4 33 moeten hun onderwijs zo inrichten dat ze flexibel kunnen aansluiten bij de behoefte van onderwijsinstellingen en (aankomend) leraren. Concrete projecten «opleiden in de school» geven vorm aan de intensievere samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen. De lerarenopleidingen moeten verder alles in het werk stellen om de kwaliteit van de initiële opleidingen te optimaliseren en actief te opereren op de markt van nascholing door leraren. Zestig procent van alle jongeren volgt een opleiding in de beroepskolom (vmbo-mbohbo). Het gaat erom een soepele doorstroom te bevorderen en uitval te voorkomen. Dat moet leiden tot meer studenten met diploma s, het verhogen van het scholingsniveau (kwalificatiewinst) en een betere aansluiting van de opleidingen op de eisen die de beroepspraktijk stelt. Bovendien kan de beroepskolom een belangrijke rol spelen bij de integratie en emancipatie van allochtonen. Bestuurlijk geldt ook hier dat de overheid ruimte schept en dat belanghebbende partijen daarbinnen hun eigen verantwoordelijk nemen. beroepsonderwijs Bij de versterking van de beroepskolom krijgt het fundament het vmbo bijzondere aandacht. Bij de aanpak van het lerarentekort en de modernisering van de voorzieningen zal speciale aandacht aan het vmbo worden gegeven. Een innovatieve onderwijsomgeving vraagt om moderne gebouwen, een flexibele en overzichtelijke inrichting van die gebouwen en moderne ict-voorzieningen. Het vmbo heeft hierbij bijzondere prioriteit. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in moderne ict voor het onderwijs. De komende jaren zullen de scholen en instellingen ict in het onderwijsproces moeten integreren. De opgave is de computer beter te benutten als hulpmiddel bij het leren. Het leren in de samenleving wordt grenzeloos: een leven lang leren. Daarbij staat de lerende centraal. Er komt steeds meer aandacht voor het leren vóór de basisschool, op de voorschool en de kinderopvang, want hoe eerder achterstanden bestreden kunnen worden, hoe effectiever. Naast een zo vroeg mogelijke bestijding van achterstanden is een tweede thema de bestrijding van de tekorten aan instroom in bèta- en technische opleidingen. Dit najaar wil de overheid in overleg met de sociale partners tot een «Deltaplan bèta/techniek» komen. Een derde thema is de toegang tot opleidingen in het beroeps- en hoger onderwijs. Naast de toegang op basis van een diploma is toegang op basis van een (onafhankelijk) assessment een belangrijke optie. moderne voorzieningen doorlopende leerwegen Naast instroom is een goede doorstroom een belangrijk thema: er moeten voor elke leerling en deelnemer passende, soepele overgangen zijn tussen voorschool en basisschool, tussen basisschool en het voortgezet onderwijs en tussen de verschillende vormen van beroepsonderwijs en hoger onderwijs. Maar ook het schoolse leren, het leren op de werkplek en het leven lang leren moeten makkelijker in elkaar overvloeien. Het unieke onderwijsnummer voor elke leerling brengt hierin meer samenhang. In de beroepskolom worden doorlopende leerlijnen van vmbo naar mbo, binnen het mbo en van mbo naar het hoger onderwijs ontwikkeld. Zo worden leerlingen gestimuleerd om hun talenten volledig te ontwikkelen en een diploma te halen op het niveau dat bij hen past. Tot slot is een bijzonder aandachtspunt voor de komende jaren het vergroten van de uitstroom van afgestudeerden naar onderzoeksfuncties. Tijdens de Europese top in Lissabon in 2000 zijn afspraken gemaakt, waarvan de belangrijkste is dat Europa moet uitgroeien tot de meest dynamische en concurrerende kenniseconomie

5 34 kenniseconomie ter wereld. Nederland heeft de ambitie uitgesproken om tot de top van Europa te behoren. Het komt er de komende jaren op aan deze ambitie nationaal en internationaal verder vorm te geven. De nadruk zal liggen op institutionele wijzigingen en op het wegnemen van knelpunten, zoals de lerarentekorten. In januari 2002 is een studie van het CPB verschenen, getiteld «De pijlers onder de kenniseconomie». Een aantal aanbevelingen uit deze studie keren terug in het strategisch akkoord en de beleidsagenda bij de begroting van OC&W. Zo bepleitte het CPB ruimte voor experimenten, zodat vernieuwingen eerst op kleine schaal in de praktijk beproefd kunnen worden. Begin 2002 wees het CPB op het tekort aan onderzoekspersoneel. Dat zal in de komende kabinetsperiode veel aandacht krijgen. Een flexibel en dynamisch HRM-beleid (Human Resources Management) is daarbij een belangrijk instrument. cultuur Cultuur blijft onverminderd van belang. Zonder een rijke en rijk geschakeerde cultuur verschraalt een samenleving, ook sociaal en economisch. Daarom kan met recht worden gezegd dat cultuur onmisbaar is, zowel voor de kwaliteit van het leven van individuele burgers als voor de kwaliteit en stabiliteit van de Nederlandse samenleving als geheel. Dit kabinet stelt zich tot doel die culturele dimensie veilig te stellen, ook wanneer het economisch tij minder gunstig is. Ook andere overheden en maatschappelijke organisaties, actieve burgers, marktpartijen en bedrijven moeten op dit punt hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Van de Nederlandse cultuurmakers en hun organisaties worden een actieve opstelling en initiatieven verwacht om deze partijen voor zich te winnen. Het cultuurbeleid van dit kabinet krijgt gestalte in een cultuurnota voor een periode van vier jaar.