Woord vooraf bij de vijfde druk

Transcriptie

1 Woord vooraf bij de vijfde druk Toegepaste organisatiekunde gaat over het boeiende vakgebied van de interne en externe organisatiekunde. De eerste druk is in 1994 geschreven. De bij aanvang gewenste marktpositionering van dit boek als door toegankelijkheid en leesbaarheid markante onderscheidende inleiding in de organisatiekunde lijkt gezien de vele duizenden jaarlijkse gebruikers tot verrassing en vreugde geslaagd. Inmiddels al weer aanbeland bij de vijfde druk zien we de volgende aanpassingen ten opzichte van de vorige druk: Het boek heeft een nieuw en eigentijdser uiterlijk gekregen. Veel krantenknipsels, illustraties en toepassingen zijn geactualiseerd. Inhoudelijk zijn er vele aanvullingen: De managementklassiekers zijn anders vormgegeven, inhoudelijk bijgewerkt en er zijn klassiekers aan toegevoegd ( The Seven Habits of Higly Effective People van Covey, Blue Ocean Strategy van Chan Kim & Mauborgne, The Third Wave van Toffler en Good to Great van Collins). In ieder hoofdstuk komen we een beschrijving van zogeheten managementmythen tegen. In hoofdstuk 5 zijn voor het eerst een zevental businessmodellen opgenomen die gebruikt kunnen worden om een strategie uit te voeren. Ook werd een paragraaf over Blauwe-oceaanstrategieën toegevoegd. In hoofdstuk 6 is het begrip openbookmanagement toegevoegd. In hoofdstuk 7 zijn criteria voor effectieve planning toegevoegd. In hoofdstuk 8 is een paragraaf toegevoegd over het begrip lerende organisatie. Aan hoofdstuk 9 is een paragraaf toegevoegd over HRM. In hoofdstuk 10 is meer aandacht besteedt aan de intrinsieke en extrinsieke motivatie. Het begrip weerstand is verschoven naar hoofdstuk 10. Aan hoofdstuk 10 is een nieuwe paragraaf toegevoegd over leiders en volgelingen. Aan hoofdstuk 10 is met betrekking tot leiderschap de beschrijving toegevoegd van een aantal psychologische aspecten die daarbij een rol spelen (onder andere attitude, cognitieve dissonantie, perceptie, persoonlijkheid). Ook is aan hoofdstuk 10 een nieuwe paragraaf toegevoegd over coaching. Eveneens is aan hoofdstuk 10 Collins definitie van leiderschapsniveaus toegevoegd en de level 5-leider. In hoofdstuk 11 is een paragraaf toegevoegd over de externe factoren die van invloed zijn op het meest geschikte beheersingssysteem. Ook is in hoofdstuk 11 de financiële planning- en controlcyclus toegevoegd. De interviews met de carrièrestarters uit de vorige druk zijn bijgewerkt; we zien nu in ieder hoofdstuk hoe de geïnterviewden van destijds zich ontwikkeld hebben. Dit item heet nu, mede gezien de vorderingen van de deelnemers, Uit de beroepspraktijk. Bij het maken van deze vijfde druk heb ik onder meer dankbaar gebruikgemaakt van het vakkundige commentaar van L. Berenbroek van Inholland Hogeschool en G. van der Meulen van de Stenden Hogeschool.

2 Ook ben ik dank verschuldigd aan Yvonne Ritzen, Inez Schüremann, Inge van Hoven, Luc Geenen, Judith Kivits, Julienne Erckens, Etienne Packbier, Aukje Thomassen, Gitta Menne, Maartje Janssen en Maurice Meeuse voor het feit dat ze opnieuw wilden meewerken aan een interview voor het item beroepspraktijk. Sittard, januari 2010 ir. Peter Thuis

3 Inhoud Inleiding 11 Deel 1 Het begrijpen van organisatiekunde en management 15 1 Een begrippenkader voor de organisatiekunde Wat is een organisatie? Organisatie, bedrijf en onderneming Rechtsvormen Productiviteit, effectiviteit en efficiëntie Waarom organisatietheorieën bestuderen? 36 Samenvatting 38 Kernbegrippenlijst 39 Vragen en opdrachten 41 2 De belangrijkste stromingen in de organisatiekunde Uitgangssituatie Klassieke organisatiekunde Gedragskundige benadering Revisionisme Systeembenadering Contingentiebenadering TQM-stroming (totale kwaliteitszorg) De lerende organisatie Managementgoeroes 73 Samenvatting 76 Kernbegrippenlijst 77 Vragen en opdrachten 80 3 Management Soorten managers Managementvaardigheden en basisfuncties van management Tien rollen van de manager Internationaal management 99 Samenvatting 103 Kernbegrippenlijst 104 Vragen en opdrachten 106

4 Deel 2 De externe organisatie Strategische situatieanalyse Doelstellingen Het formele planningsproces van strategieverandering Omgevingsanalyse Analyse van de interne organisatie Uitgewerkte SWOT-analyse 149 Samenvatting 152 Kernbegrippenlijst 153 Vragen en opdrachten Strategieontwikkeling Alternatieve hoofdvormen voor een strategie Alternatieve uitgangspunten voor een strategie Alternatieve richtingen voor een strategie Alternatieve methoden voor het uitvoeren van een strategie Evaluatie en selectie van strategische alternatieven 193 Samenvatting 197 Kernbegrippenlijst 199 Vragen en opdrachten Strategie-implementatie Het strategisch veranderingsproces Begeleiding van het strategisch veranderingstraject Kanttekeningen bij de strategische cyclus Het 7S-model 228 Samenvatting 231 Kernbegrippenlijst 232 Vragen en opdrachten 233 Deel 3 De interne organisatie Planning Voor- en nadelen planning Soorten plannen Criteria voor effectieve plannen Besluitvorming Planningstechnieken 269 Samenvatting 282 Kernbegrippenlijst 283 Vragen en opdrachten 286

5 8 Organisatie (creëren van een basisstructuur) Organiseren Arbeidsverdeling Organisatiestelsels Coördinatie Organisatiemodellen Organisatiemetaforen De lerende organisatie 331 Samenvatting 337 Kernbegrippenlijst 339 Vragen en opdrachten Organisatie (een verdere invulling) Communicatie Organisatiecultuur Ethiek in organisaties Personeel en Humanresourcesmanagement Organisatieadvisering 383 Samenvatting 388 Kernbegrippenlijst 389 Vragen en opdrachten Leidinggeven Leiders Leiderschapsstijlen Leiders en volgelingen Psychologie en leiderschap: motivatie Andere psychologische aspecten bij leidinggeven Leidinggevenden als coach 439 Samenvatting 443 Kernbegrippenlijst 444 Vragen en opdrachten Beheersing Enkele beheersingsthema s Procesbeheersing: logistiek Procesbeheersing: kwaliteit 479 Samenvatting 489 Kernbegrippenlijst 490 Vragen en opdrachten 493 Literatuur 495 Register 503 Illustratieverantwoording 508

6 11 Inleiding Toegepaste organisatiekunde behandelt de grondbeginselen van de organisatiekunde. Een gangbare indeling van de organisatiekunde is de indeling in externe en interne organisatiekunde. Bij de interne organisatie gaat het om het interne functioneren van de organisatie. Bij de externe organisatie gaat het om de organisatie van de externe relaties van de onderneming. Hierbij kan gedacht worden aan de wijze waarop organisaties concurreren en soms ook samenwerken. Alfred Chandler, een belangrijk organisatiekundig denker, schreef in 1962 het boek Strategy and Structure. Hoewel de in 2005 overleden oer-managementgoeroe Peter Drucker dit al langer verkondigde is sinds dit boek van Chandler het gezegde Structure follows strategy door velen geaccepteerd. Men bepaalt eerst de strategie van een onderneming en probeert vervolgens de bijbehorende organisatiestructuur te realiseren. Aan de hand van deze traditie is ervoor gekozen eerst de externe organisatie (onder andere strategievorming) in deel 2 te behandelen om daarna in deel 3 de interne organisatie (waaronder structuurvorming) aan de orde te stellen. Vóór de behandeling van de externe en interne organisatie in deel 2 en 3 wordt eerst in het inleidende deel 1 getracht een fundamenteel begrippenkader te presenteren waarmee de behandeling van een organisatietheorie duidelijker wordt. De titel van het eerste deel van dit boek is dan ook Het begrijpen van organisatiekunde en management. In hoofdstuk 1 wordt een eerste begrippenkader voor de organisatiekunde aangereikt. Hoofdstuk 2 behandelt de belangrijkste stromingen uit de organisatiekunde, waarvan de meeste vandaag de dag nog heel invloedrijk zijn. Hoofdstuk 3 leidt ten slotte het begrip management in. Na het geven van de nodige basiskennis in deel 1 volgt in deel 2 de behandeling van de externe organisatie. In hoofdstuk 4 wordt begonnen met de behandeling van de analyse van de strategische situatie van een organisatie. Dit betreft het bepalen van de ondernemingspositie voor de lange termijn. Vervolgens komt in hoofdstuk 5 de strategieontwikkeling aan de orde die plaatsvindt als gevolg van de beschreven situatieanalyse. Dit houdt het bedenken van manieren in waarmee men de langetermijnpositie kan verbeteren. Ten slotte wordt in hoofdstuk 6 de planning voor de implementatie van de gekozen strategie besproken. Dit betreft de planning en de daadwerkelijke uitvoering van de eerder bedachte verbeteringsacties voor de lange termijn. Mede op basis van de uitgangspunten die de externeorganisatietheorie opleverde, wordt in deel 3 de interne organisatie van een bedrijf of instelling belicht. Hierbij wordt met name gekeken naar vier belangrijke taken van een manager: plannen in hoofdstuk 7, organiseren in hoofdstuk 8 en 9, leidinggeven in hoofdstuk 10 en beheersen in hoofdstuk 11. De lezer wordt bij het doorlezen van dit boek telkens begeleid door het hiernaast afgedrukte schema. Het schema toont de inhoudelijke relatie tussen de verschillende organisatiekundige componenten en geeft tevens aan welke component men op dat moment bestudeert.

7 12 INLEIDING Noordhoff Uitgevers bv Hoofdstuk 1 Een begrippenkader voor de organisatiekunde Deel 1 Het begrijpen van organisatiekunde en management Hoofdstuk 2 De belangrijkste stromingen in de organisatiekunde Hoofdstuk 3 Management Hoofdstuk 4 Strategische situatieanalyse Deel 2 De externe organisatie Hoofdstuk 5 Strategieontwikkeling Hoofdstuk 6 Strategieimplementatie Hoofdstuk 7 Planning Hoofdstuk 8 Organisatie (structuur) Deel 3 De interne Hoofdstuk 11 organisatie Beheersing Hoofdstuk 9 Organisatie (invulling) Hoofdstuk 10 Leidinggeven

8 INLEIDING 13 Aan het begin van ieder hoofdstuk wordt de inhoud grafisch weergegeven. Studenten blijken dit overzicht graag te gebruiken als samenvatting van het hoofdstuk (naast de geschreven samenvatting aan het einde van ieder hoofdstuk). Ook is het grafisch overzicht een geschikte verwijsbron voor studenten die het boek niet kennen, maar bijvoorbeeld voor projectonderwijs of scripties onderwerpen zoeken. In ieder hoofdstuk staat een interview met een enkele jaren geleden afgestudeerde professional. Het interview geeft inzicht in de beroepsoriëntatie, de eerste werkervaringen, reflectie op de gevolgde studie en de carrièreplanning van betrokkene. Daarnaast treft men beschrijvingen aan van zogeheten managementklassiekers (belangrijk boek uit de organisatiekunde), maar ook van managementmythen en bevatten de hoofdstukken vele voorbeelden en krantenartikelen. Aan het einde van ieder hoofdstuk is een samenvatting en een begrippenlijst opgenomen. Elk hoofdstuk sluit af met theorievragen en toepassingsvraagstukken over het hoofdstuk. De juiste antwoorden zijn geplaatst op de bijbehorende website, zodat de lezer op eenvoudige wijze kan nagaan of hij in voldoende mate heeft kennisgenomen van de theorie. Voor open vragen en meer toepassingsvraagstukken wordt verwezen naar de begeleidende website. Deze twee typen vragen kunnen uitstekend dienen als voorbereiding op tentamens en toetsen. De website is te vinden op: