THEMANUMMER 29 mei Inhoud

Transcriptie

1 THEMANUMMER 29 mei 2008 Duurzaam ondernemen Duur zaam on der ne men: doing things right Duur zaam on der ne men wint in toe ne men de mate ter - rein. Sta ke hol ders van de on der ne ming, zo als aan deel - hou ders, klan ten, werk ne mers, mi lieu or ga ni sa ties en over heid, hech ten be lang aan de hou ding en de ac ti vi - tei ten van de or ga ni sa tie en stel len vra gen of zelfs ei - sen. De Brent Spar-ge schie de nis van Shell is daar een spre kend voor beeld van. Mo der ne com mu ni ca tie me dia zo als YouTu be zor gen er voor dat het ver on acht za men van duur zaam heid on der de aan dacht van een groot pu - bliek wordt ge bracht. Be drij ven be sef fen ech ter dat duur zaam on der ne men geen PR-ac ti vi teit is, maar meer en meer een ker nac ti vi - teit. Steeds meer be drij ven zien in dat er meer is dan on - der ne men op zich en zor gen dat er ge richt wordt ge fo - cust op de toe komst. Tijd voor een the ma num mer der - hal ve. Inhoud Inleiding...2 Wat is duurzaam ondernemen?....3 Twee arena s?...5 Wat maakt duurzaam ondernemen juist nu zo relevant?...6 Misvattingen over waardecreatie....9 Onderdeel van de managementcyclus...12 Een bananenschil ligt op de loer...14 Conclusie: kansen voor controllers...18 Literatuurlijst...19 Con trol lers kun nen een be lang rij ke bij dra ge le ve ren aan de ont wik ke ling van duur zaam on der ne men. Duur - zaam on der ne men biedt con trol lers veel kan sen. Con - creet be leid, hel de re doel stel ling en en meet ba re kern - pres ta tie-in di ca to ren als on derd eel van een ma na ge - ment cy clus zijn bij uit stek ter rei nen waar de con trol ler specialist in is. Dat is ook de in steek van het on der ha vi ge the ma num - mer dat ge heel ge wijd is aan dit on der werp. We dank en Wou ter Schee pens voor de sa men stel ling van dit the ma num mer en wen sen u veel duurzaam lees ple zier. De hoofd re dac tie Jer ry Speel Erik de Klip pe laar

2 2 Nummer 11 Inlei ding De aan dacht voor duur zaam on der ne men lijkt bij na geen gren zen te ken nen. Een hype?! En nu ook nog een the ma - num mer in Con trol lers Jour naal. Is dat nou wel no dig, zul len som mi gen van u zich mis schien af vra gen. Ik denk van wel. Duur zaam on der ne men roept nog veel mis ver stan den op. Ve len zien het als een soft con cept, dat haaks staat op de doel stel ling van de on der ne ming om waar de te cre ëren. In dit the ma num mer hoop ik dit beeld bij te stel len. Ik ga in op de za ke lij ke re le van tie van duur zaam on der ne men. Niet ide a lis me, maar het za ke lij ke per spec tief staat cen traal. Daar bij zoek ik de aan slui ting met de we reld van de con trol lers. Ik po neer zelfs de stel ling dat juist con trol - lers een be lang rij ke bij dra ge kun nen en moe ten le ve ren aan de door ont wik ke ling van duur zaam on der ne men. Want wil een be drijf duur zaam heid echt tot een suc ces ma ken dan moet het ro buust wor den ing ebed in de waar de ke ten en de re gu lie re ma na ge ment cy clus. De on der ne ming die klaar is voor de toe komst zal de har de re en de zach te re kan ten van het on der ne men we ten te ver bin den. Voor die ge nen on der u die ver wach ten dat ik als duur zaam heids adept te veel voor ei gen pa rochie preek, heb ik Pie - ter de Kok RA, van Co ney, ge vraagd om een per spec tief van uit zijn prak tijk. De in de ling van dit the ma num mer is als volgt: Wat is duur zaam on der ne men? Twee arena s? Wat maakt duur zaam on der ne men juist nu zo re le vant? Mis vat ting en over waar de cre a tie. Onder deel van de ma na ge ment cy clus. Een ba na nen schil ligt op de loer (Pie ter de Kok). Con clu de rend: kan sen voor con trol lers. Over de au teur Wouter Scheepens is part ner van Triple Va lue Stra te gy Con sul ting B.V. Hij werk te na zijn stu die rech ten (Til burg ) bij na 12 jaar voor ABN AMRO. Hij ver vul de daar di - verse commerciële en leidinggevende functies voordat hij werd benoemd tot adjunct-secretaris van de raad van be stuur en as sis tent van de voor zit ter. Ver vol gens was hij se ni or vice pre si dent Brand & Re pu ta - ti on Ma na ge ment. In die func tie was hij on der meer ve rant woor de lijk voor de ont wik ke ling van de Bu si - ness Principles en heeft hij het initiatief genomen voor een strategische en gestructureerde aanpak van duurzaam ondernemen door de bank. Omdat duur zaam on der ne men hem enorm boei de, koos hij er in 2002 voor om part ner te wor den bij Triple Va lue Stra te gy Con - sulting B.V. ( Dit bureau, met vestigingen in Den Haag, Lissabon en Barcelona, is gespecialiseerd in de link tussen duurzaam ondernemen en waardecreatie. Het bureau werkt voornamelijk voor multinationals en kan bedrijven als AkzoNo bel, Ae gon, Hei ne ken, DSM, For tis, Ro dam co Eu ro pe, FMO, Del ta Lloyd, Ene co, Wol ters Klu wer en Vol ker Wes sels tot haar Nederlandse klantenkring rekenen. Naast zijn rechtenstudie rondde Wouter de postdoctorale masterstudies in Management en Organisatie en Corporate Commu - nications van respectievelijk TIAS/de Universiteit van Tilburg en Erasmus Universiteit in Rotterdam af.

3 Nummer 11 3 Wat is duur zaam on der ne men? Mak ke lijk ge zegd gaat duur zaam on der ne men over za ken doen met oog voor mens, mi lieu en meer waar de. Ik de fi - nieer het als het ver ster ken van het waar de po ten tieel van de on der ne ming door ex pli ciet te stre ven naar een mi ni - ma li se ring van de ne ga tie ve im pact op het mi lieu en de mens, of het maxi ma li se ren van de kan sen die duur zaam - heid biedt. Het gaat om maat werk om dat de on der ne ming zich mijns in ziens na druk ke lijk moet rich ten op die ac ti vi - tei ten die van het groot ste ma te ri ële be lang zijn. Voor een brou wer gaat het bij voor beeld voor al over wa ter ver bruik en voor de pro ce sin dus trie over ener gie-ef fi cien cy. Duur zaam heid is geen mar gi na le PR-ac ti vi teit, maar een on - derd eel van de ker nac ti vi tei ten. Omdat goe de re sul ta ten al leen bes ten dig kun nen wor den ge re a li seerd als er spra ke is van een gedegen governance en managementcyclus, is ook dit een onmisbare pilaar voor duurzaamheid. Duur zaam on der ne men: verd er dan Brundtland-de fi ni tie Our com mon fu tu re, een rap port uit 1987 van the Uni ted Na ti ons World Com mis si on on Envi ron ment and De ve lop ment (WCED) on der lei ding van Gro Har lem Brundtland, wordt vaak ge zien als een ba sis voor het hui di ge denk en over duur zaam - heid. De in dat rap port ge han teer de de fi ni tie heeft gro te be kend heid ge kre gen: voor zien in de be hoef ten van van daag, zon der de mo ge lijk heid voor toe kom sti ge ge ne ra ties te be per ken om in hun be hoef ten te voor zien. Ik ge loof ech ter dat het be drijfs le - ven een hogere bijdrage kan leveren dan mogelijkheden van anderen te beperken. Waarom niet toekomstige mogelijkheden ver rij ken? Heb ben wij het nu op veel ter rei nen ook niet be ter dan onze voor ou ders? Ik ben ervan over tuigd dat de tech no lo gi - sche en in no va tie ve kracht van het be drijfs le ven vol gen de ge ne ra ties juist meer te bie den heeft. Met dat doel voor ogen zou den on der ne mers de kan sen van duur zaam on der ne men voor hun be drijf en om ge ving moe ten zien te be nut ten. Toen ik een jaar of tien ge le den in duur zaam on der ne men ac tief werd, wa ren Ne der land se mul ti na ti o nals voor na me - lijk aan het ex pe ri men te ren met duur zaam heid. Vaak deed men dat van uit een de fen sie ve hou ding: re pu ta tie scha de voor ko men en is su es ma na gen. Men wil de voor al een buf fer op bou wen om enig res pijt te krij gen als zich een in ci - dent voor zou kun nen doen. De gro te cor po ra teschan da len (Enron, WorldCom, Ahold) heb ben daar natuurlijk ook een rol in gespeeld. Het échte duur zaam on der ne men be gint maan dag och tend om 8.00 uur Ver der werd on der het mom van duur zaam on der ne men een breed sca la aan ac ti vi tei ten, rijp en groen, re le vant en ir re le vant, ver za meld om te la ten zien dat het be drijf oog had voor de maat schap pij. Lief da dig heid, be stuurs lid maat - schap pen van het con cert ge bouw en cul tu re le in stel ling en en de spon so ring van de sport club, van al les werd bij el - kaar ge harkt en tot duur zaam heid ver he ven. De markt kwam nog maar mond jes maat in beeld. Deze vorm van duur - zaam on der ne men vind ik meer de ac ti vi teit van vrij dag mid dag uur. Net voord at het week end be gint doet men nog wat aar digs, zo dat de werk week met een goed ge voel wordt af ge slo ten. Met de kern van het be drijf heeft deze lief da dig heid niet veel te ma ken. Het échte duur zaam on der ne men daar en te gen be gint maan dag och tend om 8.00 uur. Get racht wordt de kern pro ces sen van het be drijf te verd uur za men. Er wordt ge werkt vanuit een stra te gisch en markt per spec tief. Wel ke be hoef ten zijn er en hoe kun nen we die be die nen? Moe ten we onze pro duct port fo lio en

4 4 Nummer 11 pro duc tie pro ces sen aan pas sen aan de ei sen van de (toe kom sti ge) markt? Hoe kun nen we onze ink oop pro ces sen verd uur za men en daar mee com pe ti tie ve voord elen realiseren (bovenop ketenverantwoordelijkheid)? Hoe hanteren we verschillen in de diverse landen en culturen waar we werken? Et ce te ra. Ik ben van me ning dat de mees te Ne der land se mul ti na ti o nals duur zaam heid in mid dels van uit dit stra te gi sche per - spec tief pro be ren te be na de ren. Maar is er nog ver be te ring mo ge lijk in het hardma ken van doel stel ling en en ac ti vi - tei ten, als on derd eel van een in bed ding in de ma na ge ment cy clus. En zie daar de link met de con trol lers func tie. Duur zaam heid wordt ge kop peld aan cor po ra te go vern an ce In onze bun del Be ter dan Brundtland schre ven wij in het ar ti kel Ve rant woord on der ne men on der be licht dat het jam mer was dat de commissie-tabaksblat duurzaamheid (ook wel maatschappelijk verantwoord ondernemen - MVO - genoemd) expliciet buiten haar code inzake corporate governance had gehouden. Deze opvatting ging volgens ons uit van de achterhaalde veron - der stel ling dat de we reld van de ka pi taal ver schaf fers een an de re is dan die van de ove ri ge be lang heb ben den van de on der ne - ming. Wij stel den toen dat om langeter mijnaan deel hou ders waar de te kun nen cre ëren, een be drijf ech ter het ver trou wen moet hebben van directe belanghebbenden (aandeelhouders, maar óók personeel, klanten, leveranciers en overheid) en er voort - durend aan moet werken ook in een bredere context de reputatie te versterken. De commissie-frijns, de monitoringcommissie die op 30 mei ver slag uit bracht van haar on der zoek naar de na le ving van de Code Ta baks blat, be na drukt dat het Ne der lands stelsel van corporate governance gekenmerkt wordt door het stakeholdersmodel. In het stakeholdersmodel is het belang van de ven noot schap het richt snoer van het be stuur, waar bij de ven noot schap streeft naar het cre ëren van aan deel hou ders - waar de op de lang e ter mijn. Het be stuur dient daar bij zorg vul dig de be lang en van alle sta ke hol ders af te we gen, zo le zen wij. Dat von den wij be kend klink en. Dus maar eens een zoe kop dracht ge ge ven naar MVO in de tekst. Maar liefst zeven hits! Die ble ken ech ter te ver wij zen naar stemvolmacht. Er is sinds Tabaksblat veel ge beurd op het ge bied van MVO, niet in de laat ste plaats bij beurs ge no teer de on der ne ming en. Ook analisten en raters krijgen meer oog voor duurzaamheid. Maar in de Nederlandse discussie over corporate governance heeft het on der werp nog geen ex pli cie te plaats kun nen ver ove ren. Dit lijkt ons ech ter slechts een kwes tie van tijd. Inmid dels heeft het Mi nis te rie van Eco no mi sche Za ken be slo ten een on der zoek te la ten uit voe ren om te be zien hoe MVO kan worden gestimuleerd via corporategovernancemethodieken. Bron: Triple Va lue we blog

5 Nummer 11 5 Twee arena s? Oude ge woon ten zijn moei lijk te ve ran de ren. Mis schien wordt daar om door som mi gen zo vol hard in het ou der wet se beeld dat be drij ven in twee arena s ope re ren: die van de ka pi taal ver schaf fers en die van de ove ri ge sta ke hol ders. Zelfs be drij ven die als voor lo pers in duur zaam on der ne men wor den ge zien, lij ken slechts wank ele brug gen te slaan tus sen die arena s. Er is bij be drij ven dan ook op val lend wei nig con tact tus sen de af de ling en die voor deze on der - wer pen ve rant woor de lijk zijn. Dat is een ri si co. Het be drijf maakt zich zelf een beest met twee kop pen in de veronder - stel ling zo beide arena s te kunnen bedienen. Ken ne lijk re a li seert de be drijfs top zich niet dat een beest met twee kop pen per de fi ni tie een mon ster is. De ene kop weet niet wat de an der zegt en be looft, waard oor er in con sis ten ties en te gen strij dig he den ont staan. Daard oor komt de ge loof waar dig heid en voor spel baar heid van het bedrijf op het spel te staan. Eén are na: in te gra tie van cor po ra te go vern an ce, com pli an ce én duur zaam on der ne men Het meest schrij nend is dit in de af ge lo pen ja ren naar vo ren ge ko men bij CEO s die een bui ten pro por ti o ne le en een - di men si o na le toe wij ding aan duur zaam on der ne men kre gen. Vaak ging het juist bij dit soort be drij ven mis. Dit fe no - meen werd zo op val lend dat er in de markt werd ge waar schuwd dat je moest op pas sen met be drij ven waar van de CEO s be gin nen over duur zaam on der ne men. Phil Watts van Shell en Cees van der Hoe ven bij Ahold en meer re - cent Lord Brow ne van BP zijn ex po nen ten ge wor den van hoe het niet moest. De go vern an ce van deze be drij ven - en soms ook hun com pli an ce - kwam juist on der druk, om dat de we reld door deze on der ne ming en werd ing edeeld in twee arena s. Door de schijn van duur zaam heid en goe de be doe ling en, pro beer de de top de hong er naar kor te ter - mijn re sul taat te ver bloe men. Zo wel de be lang en van aandeelhouders, als de geloofwaardigheid van duurzaam ondernemen zijn hierdoor geschaad. Het per spec tief op duur zaam on der ne men dat ik voor sta gaat juist uit van één are na: in te gra tie van cor po ra te go - vern an ce, com pli an ce én duur zaam on der ne men. Daar bij heb ben de con trol lers mijns in ziens een be lang rij ke rol te ver vul len. Dat is in het be lang van de aan deel hou ders en de overige stakeholders. Ke ten ve rant woor de lijk heid: duur zaam heid gaat verd er dan het ei gen be drijf Van be drij ven wordt ver wacht dat ze ve rant woor de lijk heid ne men voor meer dan al leen hun in ter ne pres ta tie. Veel be drij ven zijn tegenwoordig afhankelijk van een (internationaal) netwerk van leveranciers, en stakeholders verwachten dat die bedrijven hun ve rant woor de lijk heid ne men voor wat er zich eer der in de ke ten af speelt. De laatste jaren lijkt ketenverantwoordelijkheid een sleutelbegrip geworden. Daarbij doen zich ook vragen voor over de gren - zen van de ve rant woor de lijk heid van een be drijf. Met an de re woor den: hoe ver moet je gaan? Ook voor staats se cre ta risfrank Heemskerk van Economische Zaken, die voor internationale handel verantwoordelijk is, is dit een belangrijke vraag. Hij heeft de Sociaal Economische Raad een advies gevraagd over de gevolgen van globalisering. Op een conferentie in september 2007 waar ge dis cus sieerd werd over de in breng voor dit ad vies, stel de ook hij de vraag hoe ver ke ten ve rant woor de lijk heid gaat. Daarbij maakte hij een onderscheid tussen enerzijds een eenmalige transactie en anderzijds een langdurige relatie tus - sen een bedrijf en een leverancier. In het laatste geval is het Nederlandse bedrijf medeverantwoordelijk voor wangedrag van diens leverancier, aldus Heemskerk. Voor het monitoren van de internationale ketenverantwoordelijkheid ziet hij kansen voor het duty of care prin ci ple, zo als dat ook in de UK wordt toe ge past. De SER is ge vraagd het ad vies over glo ba li se ring ui ter lijk het eer ste kwar taal van 2008 te vol tooi en. Het is te ho pen dat de SER er in slaagt om rich ting te ge ven aan het denk en over de uit da ging en en kan sen van glo ba li se ring. Maar bo ven al dat duurzaamheid daarbij het stevige gewicht krijgt waarop de staatssecretaris nu inzet.

6 6 Nummer 11 Wat maakt duur zaam on der ne men juist nu zo re le vant? Tij dens een boks wed strijd heeft een van de bok sers het zwaar te verd uren. Hij krijgt klap na klap en blijft nau we lijks over eind als de bel gaat om het einde van de ron de aan te kon di gen. De ge ha ven de kemp haan gaat naar zijn hoek en zegt te gen zijn trai ner dat zijn te gen stan der hem nau we lijks heeft ge raakt. De trai ner is ver bou we reerd, maar zegt dan: Houd dan de scheids rech ter in het oog, want íe mand is be zig je he le maal in el kaar te slaan. Deze anek do te staat in Bar ba ri ans at the Gate, het be ken de boek van Wall Street Jour nal-jour na lis ten Bry an Bur rough en John Helyar over de ge rucht ma ken de over na me van ta baks- en koekjesconcern RJR Na bis co, eind jaren negentig. Ik vind de boks wed strijd een aar di ge me ta foor voor de dy na miek waar mee be drij ven te gen woor dig te ma ken heb - ben. Er is een breed sca la van sta ke hol ders (be lang heb ben den) die een me ning heb ben over het doen en la ten van be drij ven. In toe ne men de mate wor den zij ac ti vis ti scher en con fron te ren zij be drij ven met scher pe aan val len. Be drij - ven ope re ren in een dy na mi sche con text, glo ba li se ring komt met cul tuur ver schil len en uit een lo pen de wet ge ving en bo ven dien treedt er schaar ste op van grond stof fen. Om als be drijf over eind te blij ven moet het bin nen deze context zien te overleven: het gaat om survival of the best fit ting. En naar mijn me ning is duur zaam on der ne men juist bin nen dit ka der ui terst re le vant. De toe ge no men be lang stel ling voor duur zaam on der ne men is niet te ver kla ren uit ide a lis ti sche of pu bli ci tai re mo tie ven. Ik ben van me ning dat het een aan tal fun da men te le ont wik ke ling en zijn die duur zaam heid op de agen da heb ben ge zet. Het kor te ant woord op de vraag van de re le van tie van duur zaam heid is dan ook of men al dan niet klaar is voor de toe komst. De groei en de en glo ba li se ren de eco no mie zorgt voor gro te re wel vaart over de hele we reld. De we reld be vol king dijt uit en de con sump tie ve vraag stijgt. De groei van in dus trie ën heeft niet al leen po si tie ve ge vol gen. Er ont staat een toe ne men de druk op na tuur lij ke hulp bron nen en grond stof fen. Schaar ste van fos sie le brand stof fen zijn in dit ka der haast een open deur. Maar ook wa ter, fris se lucht en grond wor den steeds schaar ser. Alleen die be drij ven die ef fi ci - enter om gaan met hun grond stof fen en toe gang be hou den tot deze en alternatieve bronnen zijn klaar voor de toe - komst. Niet klaar zijn voor de toe komst is een si tu a tie die be drij ven zich niet kun nen ver oor lo ven Ondertus sen wordt de we reld een glo bal vil la ge. Inter net en in stantnieuws zor gen er voor dat niets ver bor gen blijft. Re pu ta ties van be drij ven kun nen wor den be scha digd door over tre ding en, in ci den ten en zelfs door slecht on der - bouw de claims van ac tie groe pen. Als be drij ven dit mecha nis me niet be grij pen en an ti ci pe ren op mo ge lij ke con se - quen ties zijn zij niet klaar voor de toekomst. In dat glo bal vil la ge zijn de ver schil len tus sen arm en rijk zicht baar der dan ooit. De ver schil len in eco no mi sche ont - wik ke ling en, in ar moe de en rijk dom, lei den tot mi gra tie. Abso lu te ar moe de is nog ze ker geen ge schie de nis. Mo men - teel zijn de stij gen de voed sel prij zen een pro bleem voor veel men sen in ont wik ke lings lan den. Rijst en tar we zijn zo duur ge wor den dat het IMF waar schuwt voor hong er, rel len en des ta bi li se ring. Er wordt wel ge zegd dat be drij ven niet suc ces vol kun nen zijn in een fa len de maat schap pij. Mig ra tie en des ta bi li se ring zijn re ële pro ble men waar be drij ven niet voor weg kunnen lopen, anders zijn zij niet klaar voor de toekomst. Over he den in het Wes ten sti mu le ren duur zaam on der ne men op vele ma nie ren. Zo heeft de Ne der land se rijks over - heid be paald dat van af 2010 al leen nog duur zaam zal wor den ing ekocht. Be drij ven die veel le ve ren aan de over heid die hier niet op an ti ci pe ren zijn niet klaar voor de toe komst. Maar ook de ke ten ve rant woor de lijk heid van be drij ven die za ken doen met par tij en in an de re lan den neemt toe. Min der dan in het ver le den zal een be drijf zich kun nen ver schui - len ach ter on we tend heid als een le ve ran cier prak tij ken han teert die hier ge acht wor den niet door de beu gel te kun -

7 Nummer 11 7 nen. En door mid del van bij voor beeld een transparantiebenchmark ver ge lijkt de over heid de pres ta ties van (gro te) be drij ven. Staats se cre ta ris Frank Heemskerk van Eco no mi sche Zake stelt dat deze pu blie ke ver ge lij king be drij ven moet prik ke len om meer aan dacht aan duur zaam heid te besteden. Zo wordt het duidelijk wie het meest klaar is voor de toekomst: u of uw concurrent. Niet klaar zijn voor de toe komst is een si tu a tie die be drij ven zich niet kun nen ver oor lo ven. Want juist die toe komst, die steeds min der goed te voor spel len is, be paalt de waar de van een on der ne ming. Uit gaan de van gang ba re ka pi - taal kos ten ligt ong eveer 60% van de waar de van een on der ne ming in het geld dat over vijf jaar of lang er zal wor den verd iend. Het voor spel len van kas stro men op deze lange ter mijn is ech ter on doen lijk. Die ko men gro ten deels tot stand door de ver koop van pro duc ten en dien sten die nog ont wik keld moe ten wor den, ge kocht wor den door klan ten die nog ver wor ven moe ten wor den door me de wer kers die nog niet in dienst zijn en on der wet ge ving waar in hui di ge ex ter na li tei ten een daa dwer ke lij ke kos ten post vor men. Het is daar om van groot be lang om be ter in zicht te krij gen in en grip te krij gen op niet-fi nan ci ële za ken, zo als toe gang tot de ar beids markt, toe gang tot (al ter na tie ve) grond stof - fen, de ont wik ke ling van me de wer kers en ma na ge ment vaar dig he den, klant be houd door aan slui ting bij (ve ran de - ren de) wensen van klanten en het kunnen voldoen aan toekomstige regelgeving door anticipatie op maat schappelij - ke ontwikkelingen. Pen si oen van BP-top man loopt ge vaar Schei dend BP-top man Lord John Browne moet vrezen voor zijn pensioen. Twee pensioenfondsen die aandeelhouder zijn van de Brit se olie maat schap pij heb ben een recht bank in Alas ka ge vraagd om de $ 140 miljoen te be vrie zen die Brow ne aan pen si oen en bo nus sen te goed heeft. Zij noe men het be drag excessief en on ver diend, zo meldt pers bu reau Reu ters. Het gaat om een Brits en een Ame ri kaans pen si oen fonds. Brow ne, die geldt als een van de meest ge res pec teer de za ken lie den van het Ver enigd Ko nink rijk, maak te vo ri ge maand zijn ver trek be kend. Zijn af tre den, an der half jaar eer der dan ge pland, komt op een mo ment dat BP met di ver se pro ble men kampt. Zo wor stelt het be drijf met de na wee van olie lek ka ges in Alas ka en vei lig heids pro ble men bij in stal la ties el ders in de Ver enig de Staten. (Citaten uit Het Financieele Dagblad, 10 februari 2007.) In dit ar ti kel en vele an de re is de roem lo ze af tocht be schre ven van Lord Brow ne, de CEO van BP die et te lij ke ma len tot de meest succesvolle Britse ondernemer werd uitgeroepen. Hij wist BP te transformeren van een tweederangs oliebedrijf, dat ge bukt ging on der schul den, tot een van de gro te drie spe lers in de mon di a le olie-in dus trie. Hij heeft ook het ini ti a tief ge no men om van BP een groe ne re ener gie maat schap pij te ma ken, on der meer door een re bran ding-ope ra tie tot Beyond Petroleum. Brow ne speel de per soon lijk een gro te rol bij het duur zaam heids pro gram ma van het be drijf, dat ge zien werd als een van de meest duur za me olie maat schap pij en in de we reld. Dit kon een cri sis niet voor ko men en BP is de klap nog niet te bo ven. De op - vol ger van Brow ne waar schuw de in sep tem ber 2007 voor een vreselijk der de kwartaal. Ver wacht wordt dat hij hier mee zijn bedrijf voorbereidt op een noodzakelijke reorganisatie. Insti tu ti o ne le be leg gers zien dit ook in en pas sen daar hun be leid op aan. Zo heeft ABP Invest ments een en vi ron - men tal, so ci al and governance -be leid dat een be lang rij ke rol speelt in het in ves te rings pro ces. Bij de lan ce ring hier - van sprak Ro de rick Mun sters, di rec teur ABP ver mo gens be heer, de ver wach ting uit dat pen si oen fond sen steeds va - ker ele men ten van mi lieu, so ci a le ve rant woor de lijk heid en goed be stuur la ten mee we gen in hun re gu lie re be leg - gings pro ces. Pen si oen fond sen (be hal ve ABP ook PGGM en het Ame ri kaan se Cal pers) heb ben de over tui ging dat duur zaam be leg gen bij draagt aan het op ti ma li se ren van het ren de ment-ri si copro fiel van de be leg gings por te feuil le.

8 8 Nummer 11 Te ge lij ker tijd, zo con clu deert Mun sters, betekent dit een duidelijk signaal aan ondernemingen dat duurzaamheid hoog op het verlanglijstje staat. Ook bank en gaan de lat ho ger leg gen. Zij zien in dat so ci a le en milieurisico s in de ac ti vi tei ten van hun klan ten een ri - si co vor men voor hun ei gen kre diet be drijf. Want een che mi sche fa briek die moet slui ten we gens mi lieu ver vui ling of een kle ding fa bri kant die ver koop cij fers ziet da len door een in ci dent met kin der ar beid vor men een re ëel ri si co voor hun bank; deze klan ten kun nen hun le ning en niet meer te rug be ta len. Deze risico s spe len voor al in ont wik ke lings - lan den waar ju ri di sche ka ders broos zijn en een ver gun ning van de lo ka le au to ri teit geen ga ran tie geeft voor de af - dek king van der ge lij ke risico s. Maar via toe ne men de ketenverantwoordelijkheid wor den ook bedrijven in ontwik - kel de economieën direct geraakt door dergelijke incidenten. Ook in ei gen land kij ken de Ne der land se bank en nu na druk ke lij ker naar duurzaamheidsrisico s Ge voed door deze ont wik ke ling en kwam bij fi nan ci ële in stel ling en het groei en de be sef dat de langeter mijnwaar de van hun on der ne ming wel vaart bij streng ere ei sen aan klan ten op het ge bied van duur zaam heid. Bank en zijn daar - om co des op gaan stel len waar in de voor waar den voor fi nan cie ring wor den be schre ven met be trek king tot ver schil - len de, kri tie ke sec to ren. Ook in ei gen land kij ken de Ne der land se bank en nu na druk ke lij ker naar duurzaam heids - risico s. Zij ge brui ken scans en vra gen lijs ten om van hun klan ten in for ma tie te krij gen die hen helpt een af we ging te ma ken in het kre diet pro ces. Dit zal steeds meer ge meeng oed wor den. En om dat de geldkraan voor elke on der ne - mer een belangrijke stakeholder is, zal deze ontwikkeling veel invloed hebben. Laat u niet mis lei den door de ge dach te dat deze ont wik ke ling en al leen voor mul ti na ti o nals re le vant zijn. Ook het mid - den- en klein be drijf wordt hier mee in toe ne men de mate ge con fron teerd. En niet al leen om dat mul ti na ti o nals hun duur zaam heids stand aar den opleg gen aan hun le ve ran ciers, maar om dat er een nieuw speel veld ont staat. Het speel veld dat niet slechts door ri si co wordt ge dre ven, maar ook ge wel di ge nieu we kan sen biedt voor in no va tie, ver - groe ning en nieu we mark ten. Wie die kan sen niet weet te benutten, is - we der om - niet klaar voor de toekomst. De Groe ne Instal la teur Door stijgende energieprijzen en meer milieubewuste consumenten groeit de markt voor duurzame installatietechnieken. Con - sumenten willen energiekosten besparen en bovendien zorg dragen voor het milieu. De Groene Installateur is een vereniging van 12 installatiebedrijven die zich willen profileren als specialisten in de duurzame en schone technologie en efficiënt energieen waterverbruik bij klanten willen bevorderen. Aangesloten ondernemingen installeren duurzame toepassingen als zonneboilers, warmtepompboilers, regenwateropvang - systemen en ventilatiesystemen. Duurzame installatietechnieken werken energiebesparend en zijn minder belastend voor het milieu. Zo kan door een regenwateropvangsysteem 50% op de waterrekening worden bespaard. Een warmtepompboiler werkt energiebesparend door warmte te onttrekken aan de omgevingslucht en hiermee tapwater te verwarmen. Bronnen:

9 Nummer 11 9 Mis vat ting en over waar de cre a tie Uit voorgaan de blijkt al dat ik van me ning ben dat duur zaam on der ne men al les te ma ken heeft met waar de cre a tie. Ten over vloe de wil ik door vier ar che ty pen van duurzame on der ne ming en te be schrij ven de link met lang eter - mijnaan deel hou ders waar de nader toelichten. De prak tijk van duur zaam heid ver eist een re a lis ti sche kijk op het ka rak ter en de doel stel ling en van een on der ne - ming. Onge acht de ac ti vi tei ten van de on der ne ming en ong e acht waar het be drijf voor staat zal er aan deel hou ders - waar de moe ten wor den ge cre ëerd om de con ti nuïteit te ga ran de ren. Het be grip aan deel hou ders waar de is in de ogen van som mi gen wat be smet ge raakt. Heeft het niet ge leid tot ex ces sen en frau des? En wat te denk en van hed - ge fond sen en pri va te-equi tyin ves teer ders? Hier zijn lange dis cus sies over te voe ren, die ik uit de weg ga. Het is aan toe zicht hou ders om de markt in de hand te hou den door hand ha ving van re gels en richt lij nen te be vor de ren en af te dwing en. Zo lang be drij ven beurs ge no teerd zijn, blijft aan deel hou ders waar de een be lang rij ke graad me ter voor het suc ces. Voor een suc ces vol le duur zaam heids stra te gie is het in de beurs ge no teer de con text dus cru ci aal dit voor ogen te hou den. Maar wel dient men zich te re a li se ren dat het gaat om lang eter mijn aan deel hou ders waar de. Een be - drijf kan al leen suc ces vol ope re ren als er te vre den klan ten zijn, die be diend wor den door ge kwa li fi ceer de en ge mo ti - veer de me de wer kers. Ook van an de re sta ke hol ders (bij voor beeld de over heid en civil so cie ty ) moet een bedrijf een license to ope ra te krijgen. En zo zijn langetermijnaandeelhouderswaarde en duurzaamheid met elkaar verbonden. Mi lieu-ex ter na li tei ten ko men in de fi nan ci ële boek hou ding Milieu krijgt een andere plek in de financiële administratie van bedrijven. Zie onderstaande quote uit een FD-artikel over een discussie tussen Unilever en Greenpeace: Greenpeace: klimaat kan Unilever veel winst kosten Als Uni le ver zou wor den aang esla gen voor de kli maat ge vol gen van palm olie pro duc tie, zou dat jaar lijks 714 miljoen toe voe - gen aan de bedrijfskosten van het voedings- en schoonmaakmiddelenconcern, volgens milieugroep Greenpeace. Dat komt over een met 14% van de bru to winst over vo rig jaar. Uni le ver schat zijn ei gen koolstofvoetspoor van pro duc tie, dis tri bu tie, ver bruik en af val op 240 mil joen ton per jaar, waar van 50 mil joen ton uit de aan voer ke ten. Dat is net zo veel als Zwe den. Vol gens voor lo pi ge be re ke ning en van Green pe a ce is de aan - voer van palm olie uit Indo ne sië ve rant woor de lijk voor bij na de helft van dit voet spoor. Bij 30 per ton be draagt de re ke ning dan 714 miljoen per jaar. Als Uni le ver ook nog eens wordt aang esla gen voor het feit dat palm olie plan ta ges de grond na 25 jaar to taal heb ben uit ge put, stijgt de re ke ning naar 1 miljard, of te wel 18% van de bru to winst. Green pe a ce spreekt in dit ver band van een koolstofschuld. Bron: Fi nan ciee le Dag blad, 21 mei 2008 Het is voor be drij ven een hele uit da ging om in de dy na mi sche con text van van daag (glo ba li se ring en hy per con cur - ren tie) een even wicht i ge groei te re a li se ren, die duur zaam ge noemd kan wor den. Als duur zaam heid bij draagt aan de eco no mi sche pres ta tie van een be drijf en het ver trou wen van de sta ke hol ders in de on der ne ming ver sterkt, spreek ik van een duurzame kern on der ne ming (zie de vol gen de fi guur). Zo n be drijf is erin ge slaagd duur zaam heid de kern van de zaak te ma ken en kan het suc ces hier van oog sten. AkzoNo bel mag naar mijn me ning gel den als een voor beeld voor deze ca te go rie. De niet-duur za me een dags vlieg is

10 10 Nummer 11 het te gen over ge stel de: duur zaam heid leidt niet tot een po si tief eco no misch re sul taat noch tot re pu ta tie waar de. De duur zaam heids stra te gie van de on der ne ming moet daar om ra di caal ve ran de ren. Als voor beeld ver wijs ik hier graag naar Mon san to. De vi sie van dit be drijf, een aan tal ja ren ge le den, om iets te doen aan de hong er in de we reld door de ont wik ke ling van ge ne tisch ge mo di fi ceerd voed sel werd in Eu ro pa niet ge waar deerd. Daar werd ge spro ken van Frankensteinvoedsel. Deze per cep tie droeg eraan bij dat de investering, maar ook de reputatie van het bedrijf diep in het rood zonken. Een mar ge spe ler heeft een ster ke vi sie op (de re le van tie van) duur zaam heid, maar is de eco no mi sche re a li teit uit het oog ver lo ren. Onren da be le in ves te ring en, hoe goed be doeld ook, zul len lei den tot scep sis en eco no misch on ver - mo gen. Een mar ge spe ler speelt ken ne lijk meer op re pu ta tie dan op daa dwer ke lij ke voor uit gang. De cri sis bij BP ge - du ren de de af ge lo pen twee jaar (do de lij ke ong eluk ken, ver vui ling en schan da len) deed het be drijf (tij de lijk) in dit kwa drant be lan den. Ver bor gen kam pi oe nen daar en te gen er va ren het eco no mi sche ren de ment van hun duur zaam - heids ac ties, maar deze wor den nog niet ge com mu ni ceerd aan of op ge merkt door der den. Door ge rich te ac ties (bij - voor beeld de pu bli ca tie van een duur zaam heids ver slag, of de intensivering van de dialoog met stak ehol ders) kan potentiële reputatiewaarde worden ontsloten.

11 Nummer Globalisering maakt Nederlands succes in Dow Jones Duurzaamheidsindex steeds minder vanzelfsprekend Uit de pu bli ca tie van de nieu we Dow Jo nes Sus tai na bi li ty World Index (DSJI) blijkt dat Ne der land se be drij ven het goed doen. 15 Nederlandse AEX-fond sen zijn op ge no men, waar van Wol ters Klu wer als nieuw ko mer (stond al wel in de Stoxx). Maar liefst vier daar van voe ren hun sec tor aan (AkzoNo bel, TNT, Phi lips en Uni le ver). Er zijn drie re de nen voor dit suc ces. Maar de con - cur ren tie zal verd er toe ne men, niet in het minst om dat be drij ven uit de emer ging eco no mies zich zul len gaan op dring en. Wat zijn de drie redenen voor het huidige succes van Nederlandse bedrijven? Ten eerste zijn veel Nederlandse multinationals al ja ren be zig met het vorm ge ven van hun duur zaam heids stra te gie en de im ple men ta tie daar van. Ne der land is een open eco - nomie, met een kleine thuismarkt en een hoge mate van internationalisatie van bedrijven. Aandeelhouders zijn goeddeels niet Ne der lands, net zo als een groot deel van werk ne mers en klan ten. Onze mul ti na ti o nals be sef fen daar om dat zij een goe de an - tenne moeten hebben voor externe ontwikkelingen. Zij willen weten wat hun stakeholders bezighoudt; niet alleen nu, maar ook straks. Niet al leen in Ne der land, maar over al in de we reld. Duur zaam heid helpt hen deze am bi ties waar te blij ven ma ken in de globaliserende economie. Verder zien we dat Nederlandse bedrijven hun duurzaamheidsambities steeds meer vertalen in marktgedreven innovaties. Men ziet kan sen voor nieu we pro duct-markt com bi na ties en zet daar ac tief op in. Zie bij voor beeld de green flagships van Phi - lips, het CO 2 -bankieren van Fortis, diverse eco-efficiënte producten van DSM en AkzoNobel. Het zwaartepunt van duurzaam - heidsinitiatieven verschuift daarmee geleidelijk van het hoofdkantoor naar de businessunits. Het wordt steeds meer business as usu al, ten min ste op die ge bie den waar de im pact goed meet baar is. Het der de ar gu ment is dat Ne der land een ac tie ve ci vil so cie ty en over heid heeft. NGO s heb ben nooit ge schroomd om te con - fron te ren en de be drij ven zijn de di a loog aang egaan. De over heid heeft zich ac tief ge toond op al ler lei niveaus. Denk aan de benchmark van Economische Zaken. Hier zijn best methodologische kanttekeningen bij te maken, maar het heeft zeker een bij dra ge ge le verd aan het be wust zijn en de com pe ti tie op ge bied van duur zaam heid. Ook het feit dat de Ne der land se over heid het Glo bal Re por ting Ini ti a ti ve naar ons land heeft ge haald, toont aan dat hoog wordt ing ezet. Ge zien re cen te uit spra ken van be wind sper so nen over het tot exportproduct ver hef fen van duur zaam heid, zal de aan dacht niet ver slap pen. Er is ech ter geen enk ele re den voor de nv Ne der land om op de lau we ren te rus ten. De DJSI wordt sa meng esteld op ba sis van relatieve duurzaamheidsprestaties. De lat ligt daardoor elk jaar hoger. Bovendien wordt de concurrentie steeds internationaler. Onder meer Aus tra lië, Duits land, Frank rijk, Ja pan, het Ver enigd Ko nink rijk en de USA zijn do mi nant aan we zig in de in dex. Ook in an de re Wes ter se lan den zit men niet stil en azen be drij ven op een gro ter stuk van de taart. Wat bo ven dien op valt is dat be drij - ven uit de emerging economies nog maar mondjesmaat zijn vertegenwoordigd. Slechts zeven Braziliaanse bedrijven, terwijl Chi na, Rus land en India nog he le maal ont bre ken. Duur zaam heid wordt daar steeds se rieu zer ge no men; dat is ook on ver mij de - lijk. Daar om lijkt het slechts een kwes tie van tijd dat be drij ven uit die lan den na druk ke lij ker van zich zul len la ten ho ren. Glo ba li - se ring ve ran dert ook dit speel veld en Ne der land se be drij ven moe ten op hun te nen blij ven lo pen om voor lo pers te blij ven. Een goede zaak! Bron: Triple Va lue we blog

12 12 Nummer 11 Onder deel van de ma na ge mentcy clus Als duur zaam on der ne men se rieus wordt ge no men, moet het van zelf spre kend een on derd eel van de re gu lie re ma - na ge ment cy clus wor den. Daar mee be doel ik dat duur zaam on der ne men een on derd eel wordt van de da ge lijk se ac - ti vi tei ten van elke (lijn)ma na ger en daar op ook wordt afgerekend door de top van het bedrijf. Dit be te kent dat er een hel de re stra te gie moet zijn met de doe len die het be drijf wenst te be rei ken. Deze slui ten aan bij de ker nac ti vi tei ten en -doel stel ling en van de or ga ni sa tie en zijn der hal ve ge pri o ri teerd op ba sis van ma te ri a li teit en re le van tie. (Zo als eer der ge zegd ver wacht je van een brou wer hel der heid over de toe gang tot en ver wer king van wa ter. Als die in for ma tie ont breekt, maar er hef tig wordt ge com mu ni ceerd over lief da dig heid voor de min der be deel - de me de mens, gaan de sei nen na tuur lijk op rood.) Aand acht voor ma te ri ële za ken im pli ceert ook een ze ke re con sis - ten tie in doel stel ling en en niet een cher ry pick ing van het snoepje van de week. Doel stel ling en wor den ver taald in S.M.A.R.T.-kern pres ta tie-in di ca to ren waar op wordt ge ma na ged en de voort gang (of te rug val) kan worden gevolgd. Over de re sul ta ten wordt trans pa rant ge com mu ni ceerd, zo als dat ook met fi nan ci ële pres ta ties wordt ge daan. Sa - meng evat leidt dat tot een cy clus zo als sa meng evat in on der staan de fi guur. Managementcyclus 4 Hoe geven we vorm aan de dialoog met stakeholders? (en wat zijn de gevolgen daarvan voor strategie?) Communicatie Strategie 1 Strategische rationale: Wat willen we bereiken? Values In de lijn Aansturing 3 Hoe wordt duurzaamheid een onderdeel van de kernactiviteiten? 2 Hoe zorgen we dat beleid wordt vertaald in acties en hoe bewaken we de voortgang? Er is wel eens op ge merkt dat be drij ven over duur zaam heids doel stel ling en net zo moe ten com mu ni ce ren zo als War - ren Buf fet dat doet over Berks hi re Hathaway s fi nan ci ële doel stel ling en: Here s what we are going to do, here s how we ll me a su re it and here is how you can eva lu a te our per for man ce this time next year. Voor een con trol ler klinkt dit al les wel licht voor de hand lig gend, maar toch moet ik vast stel len dat dit nog niet al tijd de da ge lijk se prak tijk is (zie eer de re op mer king en over twee arena s). Dit wordt over het al ge meen ook on der kend door die be drij ven, die dan ook druk doen de zijn om hun prak tijk op dit punt aan te scher pen. Een be drijf dat mijns in ziens als voor beeld kan gel den is AkzoNo bel. In het duur zaam heids ver slag 2005 wordt be schre ven hoe het be leid in de or ga ni sa tie wordt ver ank erd tot op het ni veau van de raad van bes tuur. Een di rec teur duur zaam on der ne men rap -

13 Nummer por teert recht streeks aan dit to por gaan. Ver der heeft de raad van bes tuur een in ter ne ad vies groep en een in ter ne council geïnstal leerd. De ad vies groep be staat uit de staf di rec teu ren van de af de ling en hu manre sour ces, ju ri di sche za ken, au dit, com mu ni ca tie, he alth, sa fe ty & en vi ron ment, in ves tor re la ti ons en het se cre ta ri aat van de raad van bes tuur. De be lang rijk ste taak van deze ad vies groep is om een mul tidis ci pli nair per spec tief te be vor de ren bij het op - stel len van be leid en do cu men ten voor de coun cil. De ad vies groep is ook be hulp zaam bij het or ga ni se ren van in for - ma tie en feed back van in ter ne en ex ter ne par tij en, le vert een bij dra ge aan het identificeren van nieuwe ontwik kelin - gen en mogelijke issues en houdt de voortgang van duurzaam ondernemen binnen het bedrijf mee in de gaten. De duur zaam heidscoun cil be staat uit twee le den van de raad van bes tuur, twee bu si nessunitma na gers en een aan - tal se ni or ma na gers van be lang rij ke ope ra ti o ne le units en staf af de ling en. De be lang rijk ste taak van dit or gaan is om de haal baar heid van voor stel len van de ad vies groep te toet sen om een voor spoe di ge ac cor de ring door de raad van bes tuur te be vor de ren. Onlangs is de in ter ne ad vies groep ver vang en door CSR fo cal points. Dit zijn ver te gen woor - di gers uit de ver schil len de bu si nessunits, die zo di rect een on derd eel van het im ple men ta tie- en ont wik ke lings pro - ces zijn. De betrokkenheid van het lijnmanagement is daarmee nog groter geworden. Zo wel de fi nan ci ële als niet-fi nan ci ële pres ta ties zijn on derd eel van wat AkzoNo bel noemt een Three-year ope ra ti o - nal plan ning cy cle, ook wel TOP ge noemd (een drie jaars ope ra ti o ne le plan ningcy clus). Duur zaam heids ac ti vi tei ten vor men hier van een on derd eel. Elk jaar te kent elke bu si nessunitma na ger een Let ter of Repre sen ta ti on die deze ac - ti vi tei ten en ve rant woor de lijk he den be ves tigd. Daar mee wor den de duur zaam heids ac ti vi tei ten dus een on derd eel van de da ge lijk se gang van za ken en worden managers medeverantwoordelijk gehouden voor het succes. Door op een der ge lij ke ma nier de aan stu ring te re a li se ren zorgt een be drijf dat duur zaam heid écht bin nen de or ga ni - sa tie wordt verankerd. Duur zaam heid steeds be lang rij ker voor be lo ning top be stuur ders Het is te ver wach ten dat er ook in het be lo nings be leid in toe ne men de mate een link zal wor den ge legd met de pres ta ties op het gebied van duurzaamheid. De Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) heeft hiernaar een onderzoek uitgevoerd. Een citaat uit het begeleidende persbericht d.d. 15 februari 2007: Uit een on der zoek dat in op dracht van de VBDO is uit ge voerd blijkt dat er drie gezaghebbende Nederlandse beursgenoteerde on der ne ming en zijn, DSM, Shell en TNT, die de kop pe ling al ma ken tus sen be lo ning en en duur za me pres ta ties. De kop pe - ling kan bij deze on der ne ming en oplo pen tot wel 30% van de va ri a be le bo nus. Ondanks het feit dat de VBDO het aan tal on der - ne ming en die deze kop pe ling ma ken laag vindt, is hier wel een be lang rij ke con clu sie uit te trek ken. Het is mo ge lijk om duur za - me pres ta ties te kop pe len aan de be lo ning. Naast de genoemde Nederlandse ondernemingen blijkt dat er tevens een groot aantal buitenlandse ondernemingen zijn die een koppeling maken tussen duurzaamheid en remuneratie. De VBDO constateert een duidelijke tendens bij ondernemingen om aan dit on der werp meer aan dacht te bes te den. ( ) Misschien wel de belangrijkste bevinding uit het onderzoeksrapport is het feit dat verschillende prominente commissarissen van topondernemingen, verschillende bekende maatschappelijke organisaties en financiële instanties, de VBDO steunen in haar stand punt dat een kop pe ling van de be lo ning en aan duur zaam heid niet al leen haal baar en ge wenst is, maar ook dat er een ver wach ting wordt uit ge spro ken dat er in de toe komst meer mee gaat ge beu ren. De com mis sa ris sen die voor stan der zijn ge ven aan dat, door duur zaam heids pres ta ties mee te ne men in de be lo ning, duur zaam heid be ter op de agen da van be stuur - ders komt te staan. Veel ge spreks part ners ga ven ver vol gens ook aan dat duur zaam heid sbe lo ning ide a li ter als een langeter - mijnbeloning (zoals een langetermijnbonus of aandelen) tot uitdrukking zou moeten komen, omdat duurzaamheid qua onder - werp per de fi ni tie een langeter mijnpro ces is. Er is hier mee ech ter nog wei nig er va ring en geldt dus als een uit da ging voor de toekomst. Dit zou ook eventueel de ongewenste kortetermijnfocus van bestuurders kunnen afremmen.

14 14 Nummer 11 Een ba na nen schil ligt op de loer (Door Pie ter de Kok, Co ney) Intro duc tie Duur zaam, maat schap pe lijk, ve rant woord; ik noem het ge maks hal ve groen. Pe ople-pla net-pro fit klinkt als licht, lucht en wa ter, re le vant, nood za ke lijk dus. Echter, suc ces vol ma noe u vre ren in het com plexe krach ten veld van deze drie P s is een uit da ging op zich. De con trol ler moet ach ter het stuur zit ten en als een er va ren chauf feur zich een weg banen door dit veld. Wie groen doet, goed ont moet is een fa bel. De Uni le vers van deze we reld vin den een groen le ger van cri ti cas ters te - gen over zich. Wie zich groen ma ni fes teert moet zijn in ter ne or ga ni sa tie rond om groen sterk heb ben ge fun deerd. Een re cen te aan val op Uni le ver op YouTu be door Green pe a ce is reeds keer be ke ken. Shell stap te be gin mei 2008 uit het groot ste af lan di ge wind mo len park van de we reld. Shell zat in een pro ject dat 341 wind tur bi nes moest ople ve ren die een kwart van de huis hou dens in Lon den van stroom zou den kun nen voor zien. Shell pro beer de te ver geefs het nieuws te nu an ce ren. He laas, Shell van groen naar grijs stond al op de voor pa gi na van een aantal kranten. Een ba na nen schil ligt dus op de loer. Tij dens deze glij par tij kan het groe ne ima go een deuk krij gen. Glij par tij en ont - staan als groen toch even wat min der groen blijkt te zijn. Le gio voor beel den. Eer der ge com mu ni ceer de stra te gi sche groe ne ini ti a tie ven wor den niet ont plooid. Rap por ta ges van KPI s en doel stel ling en rond om het groen opereren zijn niet hel der of blij ken ach ter af sim pel weg over bo dig, niet relevant of er ger: on juist te zijn. In het licht van de ba na nen schil is het ook tijd dat con trol lers zich een aan tal an de re vra gen gaan stel len. Bij voor - beeld: Hoe re le vant en be trouw baar zijn de hui di ge ge ge vens die en mas se in duur zaam heid sver sla gen wor den ge - rap por teerd?. Waar is bij voor beeld de dis cus sie rond om de vraag op wel ke wij ze risico s van kli maat ve ran de ring, die de or ga ni sa tie zelf kun nen tref fen, duur zaam wor den be heerst? Dat groen op kor te ter mijn ten kos te kan gaan van winst mar ges en dat de waar de van groen in de toe komst ligt is in mid dels be kend, maar waar is de bre de re dis - cus sie rond om het waarderingsvraagstuk van groene kansen in de jaarrekening? Veel cij fers rap por te ren om ima go op te poet sen Onder ne ming en rap por te ren, deels vrij wil lig, veel al ten aan zien van een breed spec trum van uit gangs pun ten. Een beet je on der ne ming heeft een aan tal spe ci a lis ten in huis die zich - met als doel stel ling compliant te zijn - vast bij ten in rap por ta ge raam wer ken als het Glo bal Re por ting Ini ti a ti ve, de Uni ted Na ti ons Glo bal Com pact Index en de UN Millennium Development Goals Index. Wie groen doet, goed ont moet is een fa bel Orga ni sa ties zijn, naast het wa ken over de vis stand en het ge bruik van ge re cy cled toi let pa pier, dus in staat van daag de dag heel veel groe ne cij fers te pro du ce ren. Al deze cij fers moe ten aan to nen dat het ei gen groen on der ne men niet licht, maar donk er groen is. Om de cij fers wat meer zwaar te mee te ge ven tracht de ex ter ne ac coun tant nog wat assurance toe te voe gen aan dit geheel. Kan het niet anders? Re le vant? Kij kend naar duur zaam heid sver sla gen van enk ele voor aan staan de Ne der land se on der ne ming en dan blijkt dat be drij ven met ge mak meer dan 100 pagina s we ten te vul len met tekst en cij fers over van al les en nog wat. Ener gie be drij ven, bank en en ver ze ke raars rap por te ren zich in het zweet. De re le van tie is vaak ver te zoe ken. Ta bel na ta bel moet aan to nen hoe groen groen ei gen lijk is. Waar ligt de fo cus van een stra te gisch groen be leid? Waar is de hel de re te rug kop pe ling naar deze doelstellingen? Waarom 100 pagina s?

15 Nummer Bet rouw baar? Een wil le keu rig ci taat: We are con fi dent in the over all re li a bi li ty of the data re por ted, but re cog ni ze that some of the se data are sub ject to a de gree of un cert ain ty in he rent to li mi ta ti ons as so ci a ted with me a su ring, calculating or estimating data. De rol van de ex ter ne ac coun tant? Om het hele ver haal af te ze ge nen wordt de ex ter ne ac coun tant ing ezet. De werk - zaam he den gaan vaak niet veel verd er dan het be oor de len van het pro ces om trent hoe be paal de in for ma tie in het ver slag tot stand is ge ko men. Angstval lig wordt er vaak bij ver meld dat voor al niet in hou de lijk naar bij voor beeld de juist heid van kwan ti ta tie ve data is ge ke ken. Opnieuw een wil le keu rig voor beeld: We did not per form any pro ce du res ai med to ve ri fy the ac cu ra cy of the pri ma ry quan ti ta ti ve per for man ce data, which is why we re frain from dra wing any conclusions about the key performance indicators themselves. Ener gie be drij ven, bank en en ver ze ke raars rap por te ren zich in het zweet Als lief heb ber van Inte gra ted Con trol en u als con trol ler met pas sie, zijn wij het sa men ui ter aard vol le dig eens met de vol gen de duurzame sug ges tie uit een van de ver sla gen: We have no se pa ra te, over all in for ma ti on sy stem in pla ce for CSR re por ting, which is com pa ra ble with the fi nan ci al ma na ge ment in for ma ti on sy stem used for ob tai ning in for - ma ti on for the an nu al re port, nor we are de ve lo ping such a sy stem. Inste ad we would pre fer to in te gra te CSR as pects into our stand ard re por ting sys tems - a logical consequence of seeing CSR as a normal part of bu si ness. Risicoanalyse Hoe zit het ook al weer met die ba na nen schil? Als re de lijk neu tra le toe schou wer, met een voor lief de voor een goed stuk ma na ge ment rap por ta ge, ben ik bij zon der geïnte res seerd in de vraag wat kli maat ve ran de ring be te kent voor een or ga ni sa tie. Het NOS Jour naal bracht ons op een zo mer avond in au gus tus 2007 het nieuws dat de mees te be - drij ven niet rap por te ren over de risico s van kli maat ve ran de ring voor de be drijfs voe ring, maar veel meer over de za - ke lij ke aspecten die verband houden met het Ky o to-pro to col. Hoe veel is groen waard? Dat be drij ven niet rap por te ren over risico s blijkt uit in ter na ti o naal on der zoek van KPMG en GRI, het Glo bal Re por - ting Ini ti a ti ve, naar de duur zaam heid sver sla gen van de top 500-be drij ven zo als ge pu bli ceerd door de Fi nan ci al Ti - mes. De ge ringe aan dacht voor de risico s van de kli maat ve ran de ring voor de be drijfs voe ring is op val lend. Het Stern-rap port van 2006 geeft juist aan dat kli maat ve ran de ring een be lang rijk ri si co vormt voor de we reld eco no mie en waar schuwt voor gro te ver sto ring en van de eco no mi sche be drij vig heid in de ko men de de cen nia als klimaatver - andering niet wordt aang epakt. Naar mijn be schei den me ning heb ben veel be drij ven de risico s sim pel weg nog niet geïden ti fi ceerd en ge kwan ti fi - ceerd en zijn dan ook nog niet in staat om er con creet over te rap por te ren. Ook hier ligt een uit da ging voor u als con - troller.

16 16 Nummer 11 Waarderen van groene kansen De hui di ge dis cus sie is niet con creet ge noeg. Het gaat al tijd om het cre ëren van kan sen en het toevoegen van waarde. Het blijft veel al vaag als het aank omt op de vraag hoe al deze waar de in de jaar re ke ning te rug komt. Wat dat be treft komt er een bre de re ex ter never slag ge vingdis cus sie, mede ing ezet door con trol lers, rond om de ontwikkelin - gen op het ge bied van de re le van tie en be trouw baar heid van ver slag ge ving, spe ci fiek ge richt op groen. Het gaat hier om vraag stuk ken rond om waar de ring van immateriële activa. Hoeveel is groen waard? Ik durf de stel ling wel aan dat bo veng enoem de aan dachts ge bie den ook op de con trol ler agen da staan. Tijd voor hel - de re, kor te re rap por ta ges, re le van te en be trouw ba re keng etal len, een ge de gen ri si co a na ly se en in te gra tie van groen in het rap por ta ge- en in ter necon tro lepro ces. De Code Ta baks blat in za ke in control is er al als ver trek punt en de kleur groen past hier prima bij. Noot: Voor dit ar ti kel zijn de duur zaam heids ver sla gen 2006 be ke ken van KPN, AkzoNo bel, Uni le ver en Essent. Over de auteur Pie ter de Kok is part ner van Co ney. Coney ( is gespecialiseerd in projecten rondom het opzetten, inrichten en demonstreren van werking van controleraamwerken. Deze raamwerken zijn gericht op de beheersing van IT, financiële, fis ca le, MVO- en wet- en regelgevingrisico s. Ons uit gangs punt is het ef fec tief steu nen op een dui di ge maatregelen van interne controle voor verschillende controledoelstellingen. Dit betekent dat, waar moge - lijk, verschillende risico s worden afgedekt door dezelfde maatregelen van interne controle. Deze benadering noemen wij Integrated Control, ofwel een geïntegreerde benadering van verschillende control projecten. Deze benadering is effectief, doorbreekt silo-denken en verlaagt compliancekosten.

17 Nummer Kri ti sche noot Com pli an ce: De zin en de on zin Com pli an ce, we kun nen er lek ker in te res sant over doen, maar het is in mijn ogen niet meer of min der dan het vol doen aan een norm en in staat zijn hier over op zin ni ge wij ze te kun nen rap por te ren. Het kan gaan om nor men die vrij wil lig wor den toe ge past (bij voor beeld ISO) of om re gels die zijn voorgeschreven uit hoofde van wet- en regelgeving. Compliance is trou wens een fan tas tisch con tai ner be grip, wat ik da ge lijks te pas en te on pas ge bruik. Ik kan er geen ge noeg van krij gen. Bij na net zo mooi als Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Toe val lig heb ik on langs nog de eer ge had we ten schap pe lijk on der zoek te mo gen ver rich ten bij Essent, Nuon en Ene co naar de vraag waar om ze nou in he mels naam vrij wil lig com pli ant wil len zijn met de Code Ta baks blat en kom tot de we ten schap pe lijk on der bouw de con clu sie dat al les draait om re pu ta tie. Re pu ta tie zult u denk en? Ja, re pu ta tie. Ik ci teer: We wil len ons graag zo - veel mogelijk gedragen als een beursgenoteerde onderneming. Verbetering van interne beheersing is daarbij een mooie bij - komstigheid, waarvoor Tabaksblat intern als een handig breekijzer wordt gebruikt. Dat was even slik ken - welcome to the real world. Staat het no be le stre ven om de in ter ne be heer sing op orde te krij gen zo dat sta ke hol ders be schermd wor den te gen het wang edrag van ingehuurd management niet cen traal? Heb ik hier al die tijd aan besteed? Saillant detail is ook nog eens dat kosten en opbrengsten van Tabaksblat-compliance door deze energiebedrijven als irrelevant wor den be schouwd; deze wor den niet ge me ten. Mic key Mou se-geld dus, al les voor de re pu ta tie! En u zich maar af vra gen waarom die maandelijkse energienota maar blijft stijgen Ik sta overigens volledig achter het feit dat reputatie het belangrijkste criterium is voor de energiereuzen om aan Tabaksblat te vol doen. Nuon, Essent en Ene co doen op de mees te fron ten ab so luut niet on der voor een beet je beurs fonds. Het be lang rijk ste ver schil is dat de aan deel hou ders ge meen ten en pro vin cies zijn. Als je dit ver schil aan zou grij pen om niet aan de Code Ta baks - blat te vol doen dan heb je wat uit te leg gen. Kor tom: het wordt op ge legd door de markt. En wat die kos ten van Ta baks blat be - treft: zie het als een in ves te ring. Er komt een mo ment dat ook deze Neer lands trots zal wor den ver kocht aan het bui ten land. Kas sa! Hoe be ter de re pu ta tie, des te ho ger de op brengst moet u maar denk en. Nieu we zwem ba den, nieu we ro ton des, nieu we we gen ik be doel maar. Als ik u was zou ik nu al vast hier op an ti ci pe ren, even chec ken of u in een ge meen te/pro vin cie woont met de juiste aandelenportefeuille. Een an der mooi stok paard je waar ener gie be drij ven en an de re beursjongens zich mo men teel sterk op fo cus sen is Maat schap - pelijk Verantwoord Ondernemen met als vanzelfsprekend onderdeel daarvan klimaatverandering.

18 18 Nummer 11 Hype of geen hype, dat is hier bij de gro te vraag. Zelfs het NOS Jour naal open de er op een zo mer avond in au gus tus het 8 uur - nieuws mee. Onze Phi lip Fre riks viel drie keer over het woord sus tai na bi li ty - zes klem to nen - maar bracht ons het nieuws dat de mees te be drij ven niet rap por te ren over de risico s van kli maat ve ran de ring voor de be drijfs voe ring, maar veel meer over de za - ke lij ke kan sen die ver band hou den met het Ky o to-pro to col, zo als de han del in emis sie rech ten en de ver wer ving van car bon cre dits. Dat is goed nieuws voor Co ney: wij rich ten wel even een Ky o to Expert Cen ter op, doen de Big Four ook, dus waar om wij niet? We heb ben ons al aang emeld bij het KNMI voor een spoed cur sus Voorspellen Klimaatverandering. Dit wordt een suc - ces, ik voel het, laat El Nin jo maar ko men, wij we ten wat de risico s straks zijn en kun nen de kas sa in de ver te al ho ren rink elen. Dat bedrijven niet rapporteren over risico s blijkt uit internationaal onderzoek van KPMG en GRI, het Global Reporting Initiative naar de duurzaamheidsverslagen van de top 500-bedrijven zoals gepubliceerd door de Financial Times. De ge ringe aan dacht voor de risico s van de kli maat ve ran de ring voor de be drijfs voe ring is op val lend. Mo lenk amp van KPMG schrijft hier over op de KPMG-web si te: Het Stern-rap port van 2006 geeft juist aan dat kli maat ve ran de ring een be lang rijk ri si co vormt voor de wereldeconomie en waarschuwt voor grote verstoringen van de economische bedrijvigheid in de komende decen nia als kli maat ve ran de ring niet wordt aang epakt. Het ge ringe aan tal be drij ven dat over de risico s rap por teert duidt er mo - ge lijk op dat de on der ne ming en de kli maat ve ran de ring niet al leen als een be drei ging zien, maar ook als een mo ge lijk heid voor nieuwe producten en diensten. En waar om gaat de Co ney-kas sa rink elen? Vol gens Mo lenk amp heb ben veel be drij ven de risico s sim pel weg nog niet ge - identificeerd en ge kwan ti fi ceerd en zijn dan ook niet in staat om er con creet over te rap por te ren. Tijd dus voor een Com pli an ce Fra me work je, lijkt me. Het maakt ons im mers niet zo gek veel uit of we nou iets moe ten bou wen in het ka der van GRI, Sox, Ta baks blat, SAS 70, Opta, Dte, Wft, de Sa oe di sche Cor po ra te Go vern an ce code of wel ke an de re weten re gel ge ving of nor men stel sel dan ook. We doen het met lief de en ple zier, vol pas sie en over tui ging. Ik ga in ie der ge val vast naar De Brou wer - onze plaat se lij ke Audi-de a ler - toch maar die Q7 S Line TDI 3.0 Qu at tro be stel len, op biodiesel uiteraard. Kan ik straks lekker toeren over die nieuwe wegen en rotondes. Maatschappelijk zeker verantwoord en nog goed voor het kli maat ook. Bron: Coney/Defacto Magazine Concluderend: kansen voor controllers Be drij ven die klaar wil len zijn voor de toe komst kun nen niet om duur zaam on der ne men heen. Duur zaam heid is geen sta tisch eind sta ti on, maar een pro ces van con ti nue ver be te ring, wordt vaak ge zegd. Het tijd perk van vrij blij vend heid, ge richt op het sco ren van groe ne pun ten, is ach ter de rug. Duur zaam heid moet een échte plek krij gen op de be - drijfs agen da. Con creet be leid, hel de re doel stel ling en en meet ba re kern pres ta tie-in di ca to ren als on derd eel van een ma na ge ment cy clus. Ik ben stel lig van me ning, het geen ook aan sluit bij wat Pie ter de Kok stelt, dat con trol lers om die re den veel te bie den heb ben voor duur zaam heid. Duur zaam heids spe ci a lis ten en con trol lers moe ten el kaar we ten te vin den. Dit is in het belang van elk bedrijf en iedere samenleving waarin zij functioneren.

19 Nummer Li te ra tuur lijst Hart, S.L. (2007). Ca pi ta lism at the cross roads. Whart on School pu blis hing. Hoi tink, J. (Red.). (2004). Van gei ten wol len sok ken naar de sign jeans, over duur zaam heid en mar ke ting. Klu - wer. Schee pens, W. (2002). Re pu ta tie als ba sis voor waar de cre a tie: ABN AMRO en in te gri teit. In: Inte gri teit in be - drijf, or ga ni sa tie en open baar be stuur. Jeu ris sen, R.J.M. & Mus schenga, A.W. (Red.). Ko nink lij ke van Gor - cum. Triple Va lue (mei 2006). Be ter dan Brundtland, on der ne mend met duur zaam heid. De vol le di ge tekst van dit boek is be schik baar op ple-va lue.com. VNCI (2004). Pro duct Ste wards hip voor mar ke teers, Hand rei king voor een markt ge rich te aan pak. Waard, D. de (mei 2008). Toe zicht op maat schap pe lijk ve rant woord on der ne men. Van Gor com. Duur zaam On der ne men Schriftelijke leergang in 10 lessen Het besef dat het voortbestaan van de onderneming in een steeds veranderende wereld geen vanzelfsprekendheid is, dwingt tot een ant woord op vra gen als: Wie zijn straks onze klan ten? Wel ke pro duc ten of dien sten ne men zij af? Op welke veranderingen moeten we inspelen? Wie zijn de sta ke hol ders en wat ver lang en zij? Ook voor de con trol ler zijn deze vra gen zeer re le vant. Met de schriftelijke leergang Duur zaam Onder ne men leert u wat duur zaam on der ne men pre cies is, wat het be lang is voor uw or ga ni sa tie en voor al hoe u prak tisch uit voer ba re stap pen kunt zet ten. Abon nees van Con trol lers Jour naal ont vang en een kor ting van 300. Kijk voor meer in for ma tie op: ro fo rum-uit ge ve rij.nl/duur zaam on der ne men

20 20 Nummer 11 Actu e le leer gang en - nu ook met flexi be le start da tum U kunt met de volgende Euroforumleergangen uw kennis aanvullen en op peil hou den. In kor te tijd ver werft u diep gaan de ken nis op een ac tu eel vak ge bied. Inschrij ven blijft mo ge lijk, ook na de start da tum. U krijgt de al ver sche nen de len nagestuurd en de ondersteunende faciliteiten blijven van kracht. Zie voor een compleet overzicht van inhoud en auteurs. REDACTIERAAD Prof. A. Beek RA Emeritus hoogleraar Administratieve Organisatie, Universiteit Maastricht Prof. dr. ir. J.M. Bots Directeur postdoctorale controllersopleiding Nivra-Nyenrode Prof. dr. D.M. Swagerman Hoogleraar Controlling Rijksuniversiteit Groningen Prof. dr. E.H.J. Vaassen RA Hoogleraar Accounting Information Systems, Universiteit Maastricht Beheersing en auditing van ICT Belastingrecht voor niet-fiscalisten BTW in de prak tijk Cash & Treasury Management Duurzaam ondernemen Effectief Beloningsmanagement Fusies, overnames & management buy-outs Grensoverschrijdende arbeid Informatiemanagement International financial reporting Management Control Management van integriteit en compliance Operational Auditing Pensioenen in de praktijk Procesmanagement Succesvol Projectmanagement Vastgoed Financieel De professionele controller Kor ting voor abon nees van Con trol lers Jour naal: 300 HOOFDREDACTIE Drs. E.J. de Klippelaar EMFC RC Flexi Force Group BV, Barneveld Drs. J.C.H. Speel EMFC RC Prionics Lelystad BV en OS Vastgoed BV MANAGEMENTACCOUNTING & -CONTROL Drs. M.L. Hoeksema CMC Iris Adviesgroep, De Bilt Drs. E.J. de Klippelaar EMFC RC Flexi Force Group BV, Barneveld Prof. dr. L. Paape RA RO CIA Director of the NIVRA-Nyenrode School of Accountancy & Controlling Drs. R.J. Schapink RC Schapink CTA, Woerden Drs. J.C.H. Speel EMFC RC Prionics Lelystad BV en OS Vastgoed BV INFORMATIEMANAGEMENT Prof. A. Beek RA Emeritus hoogleraar Administratieve Organisatie, Universiteit van Maastricht Dr. L.H.H. Bollen Universitair hoofddocent informatiemanagement Universiteit Maastricht Prof. dr. E.H.J. Vaassen RA Hoogleraar Accounting Information Systems, Universiteit Maastricht FINANCIERING EN TREASURY Drs. R.A.H.M. Aalbers Drs. K.J. Broekema Ilfa Finance, Roosendaal Drs. J.H. Gieskens AC CCM QT Pentascope, Rotterdam SUBSIDIE Drs. D.P. Doornbos Plus Projects, Den Haag Voor meer nieuws zie: trol ler sjour naal.nl Eu ro fo rum Uit ge ve rij BV Con trol lers Jour naal re dac tie se cre ta ri aat Antwoord num mer WB Eind ho ven Fax: of a.van.der.aa@eu ro fo rum-uit ge ve rij.nl Als abon nee van Con trol lers Jour naal ont vangt u een aan trek ke lij ke kor ting op cur sus sen van Eu ro fo rum Uit ge ve rij. ISSN Abon ne men ten kun nen op elk ge wenst tijd stip ing aan en lo pen au to ma tisch door, in dien zij niet 2 maan den voor het ver strij ken van de abon ne ments ter mijn schrif te lijk zijn op ge zegd. Adver te ren is be perkt mo ge lijk. Bel voor plaat sings mo ge lijk he - den en ta rie ven. Hoe wel ui ter ste zorg is be steed aan de in houd van Con trol lers Jour naal, aan - vaardt de uit ge ver noch de re dac tie eni ge aan spra ke lijk heid voor on vol le dig heid of on juist heid of voor ge vol gen daar van. Ver veel vou di gen en open baar ma king van Con trol lers Jour naal is slechts toe ge staan na voor af gaan de schrif te lij ke toe - stem ming van de uit ge ver. EXTERNE VERSLAGGEVING Drs. P.W.A. Kasteleyn EMFC RC Dubois & Co Registeraccountants, Amsterdam Dr. D.H. van Offeren Universiteit Leiden LOGISTIEK Jhr. prof. dr. W. Ploos van Amstel Nederlandse Defensie Academie ONDERNEMINGSRECHT Mw. mr. G.A.F. Galjé-Deckers LL.M Bierman Aitton Waiboer, Advocaten en Notarissen, Tiel Mw. mr. dr. B.H.A. van Leeuwen PricewaterhouseCoopers, Amsterdam BELASTING- EN SOCIAAL RECHT Mw. mr. M.B. Braaf Ernst & Young Belastingadviseurs, Utrecht Mr. A. Brons Ernst & Young Belastingadviseurs, Utrecht Mw. E. Lundgren Lundgren & Partners B.V., Laren Mr. J.J.M.G. Smeets KPMG Meijburg & Co, Eindhoven Mr. P.N. Wessel Deloitte, Eindhoven