Een gezamenlijke studie van Rabobank en PwC. Samen aan de slag! Best practices in duurzame utiliteitsbouw

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een gezamenlijke studie van Rabobank en PwC. Samen aan de slag! Best practices in duurzame utiliteitsbouw"

Transcriptie

1 Een gezamenlijke studie van Rabobank en PwC Samen aan de slag! Best practices in duurzame utiliteitsbouw reputatie integr DBFMO efficiëntie

2 atie Wij bedanken de volgende personen voor hun bijdrage aan de studie: APG Asset management Arcadis Architectenbureau Paul de Ruiter BAM Utiliteitsbouw Bouwbedrijf Berghege Oss Bouwbedrijf Berghege Oss Facilicom Breijer Corio Corporate Facility Partners Dura Vermeer Dutch Green Building Council FGH Bank Fortrus Imtech Imtech Imtech N.V. Deli maatschappij/jongeneel N.V. Deli maatschappij/jongeneel NSI NSI OMA architecten OVG OVG PostNL PwC PwC Rabobank Rijksgebouwendienst Triodos Vastgoedfonds Van Dorp installaties Van Dorp installaties Volker Wessels Integraal Witteveen + Bos de heer S. van Tongeren de heer L. van der Kemp de heer P. de Ruiter de heer S. Holm de heer J. Berghege de heer H. Peters de heer T. Weststeijn de heer H. Hinfelaar mevrouw F. Zijlstra de heer B. Adema de heer J. van der Kemp de heer. S. van Uffelen de heer P. Zwart de heer H. Vlug de heer B. Ubachs de heer L. Westerbaan de heer P. Koenders de heer A. Koomen de heer R. Bus de heer E. Wessels de heer F. Gerards de heer A. de Jong de heer A. Kompier mevrouw. M. Huysmans de heer F. Verwaaijen mevrouw W. Blonk de heer W. de Zeeuw de heer R. Klaasman de heer A. Vermeulen de heer G. Berkhout de heer H. van Dorp de heer R. de Reus de heer M. Luchjenbroers de heer R. Salet

3 Samen aan de slag! Best practices in duurzame utiliteitsbouw Een gezamenlijke studie van Rabobank en PwC

4 2 Managementsamenvatting Samen aan de slag! Best practices in duurzame utiliteitsbouw Managementsamenvatting Succesfactoren van duurzame utiliteitsbouw Zoek naar uw eigen invulling Rabobank en PwC hebben het initiatief genomen om samen met spelers in de bouw- en vastgoedsector te zoeken naar succesfactoren van duurzame utiliteitsbouw. Dankzij de actieve medewerking van toonaangevende bedrijven kunnen we een interessante selectie praktijkvoorbeelden, quotes en bevindingen onderscheiden. Ze zijn illustratief en inspireren om op zoek te gaan naar uw eigen invulling van duurzaamheid.

5 Rabobank PwC 3 Uit de ervaringen van uw collega s in de bouw- en vastgoedsector destilleerden we een aantal praktische acties die u verder op weg kunnen helpen op de uitdagende route naar duurzaamheid en continuïteit. Met deze acties (zie achterin rapport) gericht op leiderschap, interne bedrijfsvoering, kennismanagement en ontsluiten van prestaties kunt u vandaag nog beginnen! Duurzaamheid biedt bedrijven in de bouw- en vastgoedsector kansen om zich te onderscheiden in veranderende marktomstandigheden. Bedrijven die als eerste de veranderende rollen in de sector oppakken en implementeren, winnen competitief voordeel. We zien significante voordelen voor vroege toetreders in het creëren van een bedrijfscultuur die is gericht op duurzaamheid en efficiëntie. In toenemende mate verschuift de duurzaamheidsstrategie van bouwbedrijven van risicominimalisatie naar een strategie die ook het benutten van kostenvoordelen en omzet- en reputatievoordelen omvat. Duurzaamheid wordt dus gezien als een integraal onderdeel van de groeistrategie van bedrijven. Verantwoordelijkheid nemen voor duurzaamheidsdoelstellingen begint met het meten en monitoren van duurzame prestaties. Bedrijven moeten vervolgens duurzaamheidsprestaties communiceren met stakeholders. Verantwoordelijkheid nemen door duurzaamheidsverslagen, rapportages en het laten certificeren van gebouw en prestatie is geen doel op zich, maar draagt sterk bij aan het realiseren van duurzaam rendement. Het meten en rapporteren van niet-financiële waarden, zoals de waardering van maatschappelijke impact, is daarbij een belangrijke stap die nog onvoldoende wordt meegenomen in de sector. Samenwerken is een voorwaarde om klantgericht en duurzaam te werken. Samenwerking in een integrale aanpak, zoals in een PPS- en DBFMO-structuur, lijkt een belangrijke succesfactor voor alle partijen. Een aantrekkelijke leefomgeving en ruimtelijke kwaliteit komen in opdrachten steeds vaker op de voorgrond te staan. Ze zijn een voorwaarde voor de langetermijnrentabiliteit. Het gaat immers om het beter luisteren naar wat de klant/eindgebruiker wil. In dit opzicht zien we dat steeds meer vrijwillige ketensamenwerking wordt opgezocht om duurzame bouwontwikkelingen te ver wezenlijken. Duurzaamheid draagt bij aan operationele prestaties van bedrijven in de utiliteitsbouw en gebruikers. Duurzame relaties met toeleveranciers en andere samenwerkingspartners in de keten zorgen voor meer efficiëntie en een daling van operationele kosten. In duurzame modellen krijgen eigenaren belang bij lage operationele kosten en beheersing van de totale levensduurkosten. Andere voordelen van een duurzame focus zijn een versterking van de reputatie van het bedrijf, verdere diversificatie van producten en diensten ten opzichte van concurrenten en stimulering van de werkomgeving. Het verbinden van de duurzame praktijk met financiële voordelen, maakt operationele voordelen duidelijk. Door het najagen van duurzaamheid ondervinden bouwbedrijven voordelen voor zowel hun eigen business, als die van hun toeleveranciers en klanten.

6 4 Voorwoord Edmond Verstraete Sectorleader Engineering & Construction PwC T edmond.verstraete@nl.pwc.com Voorwoord Waarom is volgens PwC duur zaam - heid relevant voor de toekomst van utiliteitsbouw? Utiliteitsbouw in Nederland staat voor grote uitdagingen in een stagnerende markt. Duurzaamheid is gegroeid van een nice-to-have naar een belangrijk onderdeel van de groeistrategie van bedrijven in de bouw- en vastgoedsector. Duurzaamheid laat bedrijven zich onderscheiden door klantgerichter relatiemanagement, kostenreductie en diversificatie van producten en diensten. Wat is voor PwC de meest kenmerkende uitkomst van het onderzoek? Uit het onderzoek blijkt dat duurzaamheid een standaard onderdeel is geworden van de waardepropositie van bedrijven. De grootste uitdaging in duurzame utiliteitsbouw is de vertaalslag van tekentafel naar implementatie. Met dit onderzoek geven wij handreikingen in de vorm van strategische en operationele best practices. Waarom heeft PwC dit onderzoek samen met Rabobank opgepakt? We geloven dat goede samenwerking de sleutel is tot succesvol ondernemen. Door onze expertise in de bouwsector te bundelen kunnen we een diepgaande visie neerzetten die bijdraagt aan het succes van onze klanten. Edmond Verstraete, Sectorleider Engineering & Construction, PwC De grootste uitdaging in duurzame utiliteitsbouw is de vertaalslag van tekentafel naar implementatie.

7 Jeroen Scheelbeek Directeur Senior Relationship Banking Rabobank International T jeroen.scheelbeek@rabobank.com 5 Jeroen Scheelbeek, Directeur Senior Relationship Banking, Rabobank International Er zal meer aandacht moeten komen voor kwaliteit en daarbij helpt een duurzame focus. Waarom is volgens Rabobank duurzaamheid relevant voor de toekomst van utiliteitsbouw? De bouw- en vastgoedsector staat voor grote uitdagingen. Partijen moeten luisteren naar de wensen van de gebruikers en moeten meer en beter samenwerken. Het is niet langer vanzelfsprekend dat een kantoorpand, bedrijfspand of winkel verhuurd is. Er zal meer aandacht moeten komen voor kwaliteit en daarbij helpt een duurzame focus. Wat is voor Rabobank de meest kenmerkende uitkomst van het onderzoek? Duurzame utiliteitsbouw, is definitief uit het geitenwollensokkenmilieu gekomen. Steeds meer bedrijven in de sector beschouwen een duurzame focus als een vanzelfsprekend onderdeel van hun propositie en voor sommigen is het zelfs een overlevingsstrategie. De economische crisis, zich uitend in een toenemende leegstand, leidt tot het besef dat met duurzaamheid ook geld valt te verdienen. Waarom heeft Rabobank dit onderzoek samen met PwC opgepakt? Door de crisis verschuiven traditionele rollen en ontstaan nieuwe business modellen. PwC is net als wij een partij met een groot belang in de Nederlandse bouw -en vastgoedsector. Dat maakt ons tot strategische sparringpartners met een visie. Het delen van onze visies op rendementsverbetering en duurzaam ondernemen helpen bij het beter faciliteren van de business cases van onze klanten.

8 6 Inhoudsopgave Samen aan de slag! Praktijk #01 Politieacademie Apeldoorn In 2011 wint de Politieacademie in Apeldoorn ( m 2 ) de Gulden Feniks voor het beste renovatieproject. Het is een multifunctioneel complex met ruimte voor kantoren, horeca en leslokalen. In het ontwerp zijn duurzaamheid (WKO, isolatie) en vitaliteit (glazen dak, nieuwe waterpartij) met elkaar geïntegreerd. Het juryrapport noemt als belangrijke succesfactoren de constante samenstelling van het team van de opdrachtgever en de samenwerking met architect, projectmanagement en uitvoering. Bron: Dura Vermeer (realisatie)

9 Rabobank PwC 7 Inhoudsopgave Inleiding 9 1 De besten worden beter: maak strategische keuzes 15 2 Meten is weten: monitor de voortgang van duurzaamheid 21 3 Zoek gemeenschappelijke voordelen: betrek partners in de bouwketen 27 4 Bereik operationele voordelen: doe meer met minder 33 Aanbevelingen 38 Colofon & contactinformatie

10 8 Inleiding Duurzaamheid Van nice-to-have naar randvoorwaarde

11 Praktijk #02 Rabobank Belastingkantoor - Doetinchem 9 De oplevering van het nieuwe belastingkantoor (7500 m 2 ) in Doetinchem (2010) is het resultaat van een Publiek Private Samenwerking (DBFMO). Voor het eerst is een dergelijk contract in zijn geheel aan één partij gegund. Het gebouw kan in de toekomst worden gesplitst in meerdere verhuurbare units. Bovendien is hoog ingezet op duurzaamheid (zonneboiler, tropendaken, klimaatgevel, slimme verlichting, waterbesparende maatregelen). Bron: Facilicom (realisatie, beheer, onderhoud, facility management) Inleiding Duurzaamheid Van nice-to-have naar randvoorwaarde Duurzaamheid is niet meer weg te denken in de utiliteitsbouw. Duurzame bouw is inmiddels een randvoorwaarde in plaats van een nice-to-have. Maar hoe is duurzame utiliteitsbouw succesvol te realiseren? We presenteren in dit rapport de visie en succesvolle praktijkvoorbeelden van toonaangevende projectontwikkelaars, beleggers, banken, architecten, facilitaire dienstverleners, overheden en gebruikers.

12 10 Inleiding Duurzaamheid Van nice-to-have naar randvoorwaarde Inleiding. Succes op het gebied van duurzaamheid is afhankelijk van de mogelijkheid om duurzame ideeën van de tekenkamer naar de implementatiefase te brengen. Tijdens het onderzoek en de interviews vertelden verschillende partijen over de belangrijke uitdagingen die zij gerelateerd zien aan duurzaamheid. We analyseerden de manier waarop deze bedrijven leerden en profiteerden van deze uitdagingen. Zo komen we tot vier belangrijke bevindingen die bedrijven in de bouw- en vastgoedsector helpen om voordelen te behalen uit duurzame verandering: 1 Maak strategische keuzes. 2 Monitor de voortgang van duurzaamheid. 3 Zoek gemeenschappelijke voordelen. 4 Bereik operationele voordelen. Waarom is duurzaamheid van belang in de utiliteitsbouw- en vastgoedsector? 1. Verdienmodellen van bedrijven veranderen Duurzaamheid is belangrijk in de strategische herschikking van functies in de bouwketen. Traditionele rollen in de Nederlandse bouw- en vastgoedsector ondergaan een aantoonbare en structurele verandering. Door de economische crisis en een langdurige terugloop in de vraag naar nieuwbouw zijn alle partijen in de sector meer klantgericht gaan werken en breiden ze hun diensten uit. De gebruiker is niet zozeer geïnteresseerd in eigendom, maar vooral in de prestatie van een gebouw. Dit zien we zowel bij huisvesting in de utiliteitsbouw, als bij consumentenproducten. Voldoende licht, comfortabel zitten, mooi beeld en geluid; daar gaat het om. Gebruikswaarde op basis van de prestatie van producten performance-based consumption wordt de regel (Thomas Rau, 2011). Deze ontwikkeling benadrukt een fundamentele verandering van onze huidige consumptiemaatschappij en de bijbehorende verdien modellen. Uiteindelijk gaat het om het sluiten van de kringloop. Als je het eigendom verplaatst van producent naar gebruiker, haal je het product uit de kringloop. Wanneer een producent verantwoordelijk blijft voor alle levensfasen van een product inclusief de laatste levensfase, stimuleert dit het hergebruik van materialen en daarmee een slim en duurzaam ontwerp. Vertaald naar utiliteitsbouw, hoeven eindgebruikers of beleggers niet langer de inrichting van een kantoor te bezitten. Ze betalen voor goed verlichte werkplekken en niet meer voor de verlichtingsinstallatie. Op den duur worden gebouwen grondstofbanken waarbij men verblijfsdagen afneemt in plaats van een vastgoedobject. 2. De eindgebruiker centraal Beleggers en financiers nemen in toenemende mate de traditionele initiatorfunctie van projectontwikkelaars over. Projectontwikkelaars op hun beurt weten zich steeds meer in een adviserende rol te ontplooien of Op advies over techniek gaan ingenieursbureaus als Arcadis zich niet langer onderscheiden. CO2-uitstootanalyses en energiebesparingsadviezen zijn mainstream geworden. De ingenieur moet complexe, integrale duurzaamheidsvraagstukken rond gebouwen oplossen of inzichtelijk maken. Leo van der Kemp, Arcadis

13 Rabobank PwC 11 Hoofdstuk 1 De besten worden beter Hoofdstuk 2 Meten is weten Hoofdstuk 3 Zoek gemeenschappelijke voordelen Hoofdstuk 4 Bereik operationele voordelen breiden hun diensten uit richting nevenactiviteiten. Alle partijen in de keten, inclusief bedrijven die zich bezighouden met onderhoud en beheer, benadrukken het belang van een integrale aanpak om beter tegemoet te komen aan de wensen van de gebruiker. We zien nadrukkelijk een verschuiving binnen de sector om tegemoet te komen aan deze wensen. Duurzaamheid maakt hiervan steeds vaker onderdeel uit. Op zoek naar groeimogelijkheden kijken succesvolle bedrijven over de eigen schakel in de bouwketen heen. In andere Europese landen, met name Engeland, is deze ontwikkeling al verder gevorderd. Daar concurreren bouwbedrijven bijvoorbeeld met energieleveranciers. 3 Renovatie, functieverandering en beheer voeren de boventoon Gebruikers geven in toenemende mate de voorkeur aan een functieverandering of renovatie van een bestaand pand in plaats van het betrekken van een nieuw pand. Ze letten daarbij steeds meer op kostenefficiëntie in het gebruik, met name als het gaat om energieverbruik. Be- Wij geloven dat de kantorenmarkt in Nederland moet gaan over duurzaam versus niet-duurzaam. Niet zozeer dat duurzame gebouwen een premium kunnen vragen. Dit wordt gewoon de nieuwe standaard. Het effect gaat vooral over een waarde vermindering, ofwel een afslag die niet duurzame gebouwen gaan krijgen. Sander-Paul van Tongeren, APG

14 12 Inleiding Duurzaamheid Van nice-to-have naar randvoorwaarde De bouwsector is de energieleverancier van de toekomst. Energiereuzen hebben het nakijken. Flip Verwaaijen, PostNL leggers zijn zich in toenemende mate bewust van deze omslag in de markt. Een andere belangrijke ontwikkeling is de verdere uitbouw van het begrip duurzaamheid. Naast CO2-reductie en energieverbruik van een pand, wordt ook gekeken naar de gebruikswaarde in de directe leefomgeving en de multifunctionaliteit. Beleggers, architecten en bankiers benadrukken in de interviews dat een gebouw niet op zichzelf staat. Het is onderdeel van een duurzame leefomgeving. Steeds vaker is de langjarige aantrekkelijkheid van de leefomgeving voor een eindgebruiker bepalend in het wel of niet betrekken van een pand. De economische crisis versterkt het belang van duurzaamheid en daarmee mogelijk ook een hernieuwde focus op de leefomgeving. Oplettende ondernemingen moeten dus juist nu investeren in duurzame renovatie, rekening houdend met functieverandering en beheer. 4 Duurzaamheid biedt competitief voordeel Het blijkt dat duurzaamheid nieuwe perspectieven biedt voor bedrijven om andere bronnen van omzetgroei aan te boren. Dit kan bijvoorbeeld via uitbreiding van het dienstenpakket. Of via samenwerking met andere schakels binnen de bouwkolom om zo meerwaarde voor klanten te realiseren. Dankzij deze voordelen wordt duurzame utiliteitsbouw de gewenste manier van bouwen. In de huidige concurrerende markt lijken bedrijven die nog geen duurzame strategie ontwikkelen en implementeren, achter te blijven op de concurrentie. We zien de besten nog beter worden en de grote middengroep nadenken over de eerste stappen. Daarnaast is duurzaamheid in de vraag naar nieuwbouw een terugkerende component. Bij nieuwbouw is de mogelijkheid aanwezig om grote stappen te zetten in duurzame ontwikkeling: revolutie in plaats van transformatie. Toch ligt de grootste uitdaging qua volume bij het ontwikkelen van bouwconcepten die bijdragen aan het verder verduurzamen van bestaande bouw. Tot slot speelt het pand ook een belangrijke rol in het verkrijgen van een duurzaam imago van de gebruiker. Dat is steeds meer van belang voor het behouden en verkrijgen van klanten en personeel. Deze trend zal ook de komende jaren blijven groeien; de vraag naar duurzame gebouwen blijft dus toenemen. Hoe duurzaam bent u en weet uw klant

15 Rabobank PwC 13 dit ook? Op zoek naar best practices kregen wij de bevestiging dat er nog geen universele aanpak is voor het ontwikkelen van een succesvolle duurzame strategie in de bouw- en vastgoedsector. Wij doen met dit rapport een handreiking aan de sector hoe deze de eerste stap kan maken in het ontwikkelen van een duurzaam businessmodel. We vinden het belangrijk advies te geven hoe bedrijven zich beter kunnen profileren met en kunnen profiteren van duurzaamheid. We nodigen u graag uit mee te doen in het ontwikkelen van strategie, controles en best practices zoals besproken in deze studie. Onderstaande vragen in combinatie met de acties in het laatste hoofdstuk van dit rapport kunnen u op weg helpen om met duurzaamheid aan de slag te gaan. Heeft u een duurzame visie en heeft u strategische keuzes gemaakt? Heeft u meetbare doelen gesteld in uw duurzaamheidsstrategie? Draagt het meten van de duurzaamheidsprestatie bij aan de mogelijkheden om uw operationele prestatie te verbeteren? Hoe heeft u duurzaamheid geborgd met uw partners in de bouwketen? Hoe ondervinden u en uw stakeholders voordeel van uw duurzaamheidsinitiatieven? De huidige financiële crisis geeft mogelijkheid tot beweging en dus tot verandering. Daarvan moeten we gebruik maken. Voordat de crisis afloopt moet er een integrale benadering zijn. Stefan van Uffelen, Dutch Green Building Council

16 14 Hoofdstuk 1 De besten worden beter: maak strategische keuzes

17 Praktijk #03 Green Office Hoofddorp 15 Het groene hoofdkantoor van TNT Express ( m 2 ) in Hoofddorp is een CO2-emissievrij gebouw. Dit is onderdeel van de ambitie van TNT Express/Post NL om de totale CO2-uitstoot van het bedrijf te reduceren. Het gebouw is CO2 -positief en voldoet aan de duurzaamheidseisen van LEED Platinum. Het atrium is zo ontworpen dat er veel natuurlijk daglicht binnenvalt. Daarnaast nodigt het ontwerp uit tot minder liftgebruik. Alle elektriciteit wordt lokaal opgewekt, onder andere met behulp van een bio-wkk op basis van biologisch restafval. Bron: TNT Express/PostNL (eindgebruiker/opdrachtgever) Hoofdstuk 1 De besten worden beter: maak strategische keuzes Voor veel opdrachtgevers in de utiliteitsbouw is duurzaamheid een vanzelfsprekend item, waarbij men verwacht dat dit door de sector opgepakt wordt. Het is voor de bouw- en vastgoedsector niet alleen noodzakelijk een ambitie uit te spreken, maar ook om een duurzaamheidsstrategie te ontwikkelen. Het is belangrijk naast deze strategie een heldere, visie uit te dragen richting werknemers. Bouwbedrijven hebben vaak intern missiewerk te verrichten om uit te leggen waarom duurzaamheid belangrijk is en winstgevend kan zijn. Alleen met integrale gedragenheid binnen een bedrijf kan ook een externe vertaling gemaakt worden. Strategische oplossingen, die duurzame antwoorden bieden op de vragen van de klant.

18 16 Hoofdstuk 1 De besten worden beter: maak strategische keuzes H.1 Over het algemeen zijn drie niveaus van duurzaamheidsstrategieën te onderscheiden: 1 Compliance & Risicomanagement De formulering van een duurzaamheidsstrategie begint vaak met het minimaliseren van (milieu)risico s voor het bedrijf en haar klanten. 2 Kostenreductie & Operationele efficiëntie De duurzaamheidsstrategie kan zich ook richten op een bijdrage in de winstmarge. Bouwbedrijven worden daarbij meer geavanceerd in de manier waarop zij duurzaamheid inzetten om kosten te reduceren of operationele efficiëntie te verhogen. Denk hierbij aan energie- en materiaalverbruik, maar ook aan transport en architectuur. Onderzoek wijst uit dat groene bedrijfsinitiatieven vaak bijdragen aan de stroomlijning van bedrijfsprocessen. Deze resulteert naast een afname van de ecologische impact van de bedrijfsvoering in een kostenreductie. 3 Omzetgroei & Reputatieversterking Sommige bedrijven hebben de volgende stap gezet om duurzaamheid te kenmerken als een kernonderdeel van de bedrijfsstrategie. Zo kan men duurzaamheid zien als marktkans, nieuwe bron van omzetgroei en versteviging van het merk en de reputatie van het bedrijf. Een belangrijke uitdaging ligt in het positioneren van duurzaamheid als onderscheidend competitief voordeel in de bouwkolom. Met deze duurzame uitstraling worden de besten nog beter. De sector vindt het nog lastig om duurzame investeringen te vertalen naar opbrengsten. Men worstelt veelal met de duurzame waardering van objecten en de vermarkting van een duurzame aanpak naar de klant. Op dit moment worden vooral de besten beter. Dat zijn bedrijven die al langer voorop lopen met het vormgeven van een duurzame aanpak. Er zijn binnen de sector nog te weinig succesvolle voorbeelden bekend waarbij duurzaam rendement en daarmee de waardering van vastgoed duidelijk wordt benoemd. Een belangrijk onderdeel voor het maken van een strategie, is de vertaling naar opbrengsten op de lange termijn. Juist die lange termijn kan men nog niet overzien. Dit zorgt ervoor dat duurzaamheid nog geen vast onderdeel is in strategievorming bij bedrijven in de sector. Hoe vertaalt duurzaamheid zich in waardevermeerdering van vastgoed? Een van de belangrijkste strategische uitdagingen voor de realisatie van duurzame utiliteitsbouw is het vaststellen van het duurzaam rendement. Hoe doen vooraanstaande partijen dit? Gedreven door kortetermijnwinsten, wordt soms vergeten dat duurzaam rendement betrekking heeft op langdurig rendement. Duurzaam rendement is Figuur 1 Verschillende niveaus in de ontwikkeling van een duurzaamheidsstrategie Ontwikkeling duurzaamheid Benutten van mogelijkheden Minimaliseren van risico Compliance & Risico management Kostenreductie & Operationele efficiëntie Omzetgroei & Reputatie versterking Ambitieniveau

19 Rabobank PwC 17 niet alleen financieel te meten in gebruikswaarde; men moet ook kijken naar belevingswaarde of verbetering van het maatschappelijk imago. Om een waardering te kunnen geven, gebruiken veel partijen de maatschappelijke kosten en baten analyse (MKBA) als rekeninstrument. Mijn definitie van duurzaamheid is dat je met dezelfde middelen een gebouw maakt dat beter presteert, zowel in technische als in menselijke zin. Paul de Ruiter, architect Duurzaam rendement is nog veel te veel opgehangen aan energieprestaties en te weinig aan dimensies als flexibiliteit en esthetiek. Binnen labeling heeft energie nog de overhand. Het moet ook gaan om een stuk maatschappelijk rendement. Henk Willem van Dorp, Van Dorp Installaties Een duurzaamheidsstrategie houdt rekening met de lange termijn. Uit onze interviews blijkt dat de kosten tijdens en na het gebruik gemiddeld vier keer hoger uitvallen dan de stichtingskosten. Juist door ook naar de beheerfase te kijken, kan een belangrijk deel van het duurzame rendement worden behaald. De gedachte van Total Cost of Ownership (TCO) gebruiken investeerders en beleggers in dit kader vaak als basis voor het inschatten van duurzaam rendement. Duurzaam bouwen en beheren vraagt om een transparante en duurzame waardebepaling Uit ons onderzoek blijkt dat duurzaam rendement op verschillende manieren te interpreteren valt. Daardoor is het nu nog lastig onderling afspraken te maken. Wel is duidelijk dat verschillende partijen in de sector behoefte hebben aan eenduidigheid en transparantie. Niet in de laatste plaats om duurzaamheid een plek te geven in taxatiemethodiek. Onze aanbevelingen Start met een integrale duurzaamheidstrategie en draag deze ook uit. Een succesvolle strategie gaat uit van een professionele houding, gericht op samenwerking, bij alle partijen in de keten. Duurzame koplopers in de sector onderscheiden zich door innovatieve strategieën. Overheid en markt moeten samen de traditie doorbreken. De focus moet verschuiven van nieuwbouw naar renovatie en transformatie. Meer en betere kennisdeling over duurzame projecten is nodig voor het komen tot een eensgezinde definitie van duurzaam rendement. Een duurzame focus moet zich vertalen in besparingen en euro s, anders stapt niemand erin. Het gaat uiteindelijk om het verlagen van de Total Costs of Operations. Het is dus zaak om maximale duurzaamheid te zoeken binnen bestaande financiële kaders. Flip Verwaaijen, PostNL Helaas wordt in de taxatiewereld nog te weinig gestuurd op duurzaamheid, waardoor een beloning uitblijft. Erwin Wessels, Nieuwe Steen Investments De sector en de overheid zijn aan zet Binnen de bouw- en vastgoedsector hebben branche- en adviesorganisaties initiatieven opgezet om de sector als geheel te ondersteunen in de uitvoering en het transparant maken van duurzaamheidsinitiatieven. Denk aan het Encord Sustainable Development Charter1 en de Leidende principes 2. Deze geven richting aan professioneel opdrachtgeverschap door grotere bouwers. 1 In juni 2011 hebben twintig grote Europese bouwbedrijven zich verenigd in Encord (inclusief Koninklijke BAM Groep en Ballast Nedam) en een gezamenlijke duurzaamheidsverklaring opgesteld. Encord staat voor European Network of Construction Companies for Research and Development. 2 Door middel van ondertekening van de Leidende principes geven de zeven grootste bouwers in Nederland invulling aan duurzame samenwerking, een duurzame bedrijfsvoering en duurzame projecten. Het scherp krijgen van het daadwerkelijke rendement is nog een hele uitdaging, omdat marktpartijen niet altijd baat hebben bij volledige transparantie. Guus Berkhout, Triodos Vastgoedfonds

20 18 Hoofdstuk 1 De besten worden beter: maak strategische keuzes De rijksoverheid speelt een cruciale rol. Zij moet de regie nemen, richtlijnen formuleren, de rules of the game bepalen en eisen stellen aan duurzaamheid. Henk Vlug, Fortrus 3 Design-Build-Finance- Maintain-Operate: anders dan bij traditionele aanbesteding worden verschillende opdrachten in de ontwikkel-, bouw- en exploitatiefase en de levenscyclus van het gebouw in één keer in één contract in de markt gezet. De opdrachtnemer is vaak een consortium van verschillende partijen, bijvoorbeeld een bouwonderneming, onderhoudsbedrijf en een facilitair dienstverlener. 4 Economisch Meest Voordelige Inschrijving: bij deze aanbestedingsmethode kunnen naast prijs andere criteria meegewogen worden. Bijvoorbeeld publieksgerichtheid, duurzaamheid of projectbeheersing. De overheid zou de impasse kunnen doorbreken en een voortrekkersrol kunnen vervullen voor een collectief duurzaamheidsstreven. Ook in de Leidende principes spreekt men de verwachting uit dat duurzame ontwikkeling wordt bevorderd door wetgeving en duurzaam aanbesteden door de overheid. Gebruikers ook op lange termijn centraal Een duurzaam gebouw is een veelzijdig gebouw. In de aanleg of renovatie van utiliteitsbouw moet zoveel mogelijk rekening worden gehouden met de verschillende gebruikers van het pand gedurende haar levensduur. Uit interviews met gebruikers blijkt dat de gebruiksvriendelijkheid van de kantoorruimte maatgevend is voor duurzaamheid. Huurders willen flexibiliteit en vrijheid wanneer bedrijfsactiviteiten veranderen. Een voorbeeld is Het Nieuwe Werken, waarbij werknemers afwisselend op kantoor, onderweg of thuis werken. De flexibiliteit die dit vraagt, is succesvol in te bouwen met een integrale aanpak via bijvoorbeeld DBFMO3. Transparante, langetermijnafspraken tussen belegger, huurder en beheerder zijn cruciaal voor een optimaal duurzaam rendement. Wie is de klant? De belegger, de ontwikkelaar of de gebruiker? Onze ervaring is dat de belegger, die het uiteindelijk voor het zeggen heeft, zelden overlegt met de architect. Hierdoor kunnen ontwikkelaars beslissingen nemen die op korte termijn voor hen winstgevend zijn, maar op lange termijn juist geld of energie kosten voor de latere eigenaren van het vastgoed. Alex de Jong, OMA/Rem Koolhaas Is nieuwbouw in Nederland duurzaam? Uit onze interviews met beleggers blijkt dat nieuwbouw in de huidige markt wordt gezien als niet-duurzaam. Dit komt doordat nieuwbouw te vaak lege gebouwen achterlaat, die steeds vaker niet meer worden gebruikt. Recent besloot APG Asset Management, de grootste pensioenbelegger van ons land, daarom in Nederland niet meer te investeren in nieuwbouw. Duurzame renovatie en functieverandering heeft de toekomst. In tegenstelling tot nieuwbouw, groeit de vraag naar duurzame renovatie of revitalisatie van bestaande bouw. Dat komt doordat gebruikers zoeken naar kostenefficiëntie en reputatievoordelen naar aanleiding van hun eigen duurzaamheidsstrategie. De focus van projectontwikkelaars en ontwerpers verschuift daarmee meer naar advisering dan bij de traditionele ontwikkeling van nieuwe panden op nieuwe locaties op nieuwe grondposities. De projectontwikkelaars die als eerste van deze veranderende vraag in de utiliteitsbouw weten te profiteren, winnen competitief voordeel. OVG heeft gebroken met alleen nieuwbouw. Over vijf jaar bestaat de helft van onze ontwikkelprojecten uit herontwikkeling, transitie en onttrekking van kantoorvastgoed. Alex Kompier, OVG De traditie doorbreken Partijen in de bouw- en vastgoedsector zijn eensgezind dat een DBFMO-aanpak kan bijdragen aan het verbeteren van duurzaam rendement binnen de utiliteitsbouw. Partijen zijn hierdoor genoodzaakt om vooruit en over hun eigen productsilo s heen te denken en duurzaam- Vooral bouwondernemingen bevinden zich nog in een leeromgeving. Bouwers zijn nog erg conservatief en moeten eerst de interne verzuiling (structuur van veel bouwbedrijven) zien te overwinnen, voordat ze echt de duurzame weg op kunnen gaan. Tokunbo Westeijn, Facilicom/Breijer

Privaat vastgoed. Optimaal renderend en toekomstbestendig

Privaat vastgoed. Optimaal renderend en toekomstbestendig Privaat vastgoed Optimaal renderend en toekomstbestendig Duurzaam huisvesten Royal HaskoningDHV is sinds jaar en dag een betrouwbare partner in commercieel vastgoed. Als adviseurs hebben wij mede het aanzicht

Nadere informatie

Transformatie van Commercieel Vastgoed vanuit een bancair perspectief

Transformatie van Commercieel Vastgoed vanuit een bancair perspectief Transformatie van Commercieel Vastgoed vanuit een bancair perspectief Pieter Zwart, Adjunct Directeur Structured Real Estate Finance Bodegraven, 19 juni 2014 Welke Duurzaamheidslabels worden er gehanteerd

Nadere informatie

Wie zijn we Wat is onze visie Meer informatie. Visie aanpak verduurzaming vastgoed gemeente Eindhoven

Wie zijn we Wat is onze visie Meer informatie. Visie aanpak verduurzaming vastgoed gemeente Eindhoven Visie aanpak verduurzaming vastgoed gemeente Eindhoven Wie zijn we? Gestart in 1986 Duurzaamheid zit in onze genen Ruim 110 medewerkers Woningbouw, utiliteit, overheid, gezondheidszorg, onderwijs, monumenten,

Nadere informatie

TECHNISCH BEHEER. Zorgeloze kwaliteit. vandorp.eu

TECHNISCH BEHEER. Zorgeloze kwaliteit. vandorp.eu TECHNISCH BEHEER Zorgeloze kwaliteit TECHNISCH BEHEER Onze samenleving verandert snel. Waar in het verleden volstaan kon worden met een eenvoudig inspanningscontract voldoet dit veelal niet meer aan de

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Vóór dat u beleid ontwikkelt is het van belang om de vraag: Waaròm zou ik MVO beleid ontwikkelen? te beantwoorden. Het antwoord op deze vraag bepaalt hóe u het MVO

Nadere informatie

ert Harm ten Bolscher

ert Harm ten Bolscher Bent u toeschouwer of doet u mee? ert Harm ten Bolscher 21-3- Inhoud Trends voor de bouw-/ vastgoedwereld? Anders denken Aanpak vanuit F2F-/Citadel-netwerk Wat betekenen trends voor de vastgoed- en bouwwereld?

Nadere informatie

Storingscontract. HVL Service, Onderhoud en Beheer

Storingscontract. HVL Service, Onderhoud en Beheer Uw samenwerking met HVL Service, Onderhoud en Beheer kan in verschillende contractvormen worden vastgelegd. Samen stellen wij een gedetailleerd onderhoudsplan op en formuleren wij een overeenkomst op maat,

Nadere informatie

Van duurzaam gebouw naar duurzaam gebruik

Van duurzaam gebouw naar duurzaam gebruik Van duurzaam gebouw naar duurzaam gebruik Artikelen over duurzaam bouwen en renoveren buitelen over elkaar heen. Maar Nederland bouwt tegenwoordig al erg duurzaam. En het energieverbruik is al fors teruggedrongen.

Nadere informatie

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven!

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Postbus 711 3900 AS Veenendaal Kerkewijk 26 3901 EG Veendaal (T) 0318-55 19 60 (F) 0318-55 19 61 (M) info@ingeniousvastgoed.nl (I) www.ingeniousvastgoed.nl Haar

Nadere informatie

Excellent Expertteam: Kantoor vol Energie. MiRaMar. Mirande, Raymond & Marcel Miramar: 8 kilometer van Utopia

Excellent Expertteam: Kantoor vol Energie. MiRaMar. Mirande, Raymond & Marcel Miramar: 8 kilometer van Utopia Excellent Expertteam: Kantoor vol Energie MiRaMar Mirande, Raymond & Marcel Miramar: 8 kilometer van Utopia 1. Het MiRaMar team 2. Wij zien dat 3. Onze visie op het project 4. Onze aanpak 5. Onze rollen

Nadere informatie

Jeanet van Antwerpen, directeur SADC Ontbijtsessie Dutch Green Building Week 22 september 2015

Jeanet van Antwerpen, directeur SADC Ontbijtsessie Dutch Green Building Week 22 september 2015 Circulaire gebiedsontwikkeling Jeanet van Antwerpen, directeur SADC Ontbijtsessie Dutch Green Building Week 22 september 2015 SADC 9/23/2015 titel SADC 9/23/2015 titel SADC 9/23/2015 Circulaire werkmilieus

Nadere informatie

Contouren van morgen. Proces van materialiteitsanalyse

Contouren van morgen. Proces van materialiteitsanalyse Contouren van morgen Proces van materialiteitsanalyse Definitie en context Definitie Wat is echt materieel voor een goed begrip van de waardecreatie door een onderneming? Te onderzoeken aan de hand van:

Nadere informatie

ENERGIECONCEPTEN. Advies op maat. vandorp.eu

ENERGIECONCEPTEN. Advies op maat. vandorp.eu ENERGIECONCEPTEN Advies op maat ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energiekosten zal dit in 10

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

GRIP OP MEER MET MINDER AMC SEMINAR AMSTERDAM 28 oktober 2010

GRIP OP MEER MET MINDER AMC SEMINAR AMSTERDAM 28 oktober 2010 Inspireren, creëren, organiseren GRIP OP MEER MET MINDER AMC SEMINAR AMSTERDAM 28 oktober 2010 1 Inleiding Enquete, SUTO 2010 De wereld In 2010 Trends, Scenario s en Prognoses Voor komende Jaren. Piet

Nadere informatie

De financiering van de energetische efficientie. Brussel : 12 februari Belfius Bank Philippe Dedobbeleer

De financiering van de energetische efficientie. Brussel : 12 februari Belfius Bank Philippe Dedobbeleer De financiering van de energetische efficientie Brussel : 12 februari 2019 Belfius Bank Philippe Dedobbeleer SMART BUILDING & RENOVATION SOLUTION Met passie voor energie-efficiëntie Smart Building & Renovation

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Beleggen in duurzaam vastgoed

Beleggen in duurzaam vastgoed Beleggen in duurzaam vastgoed Beleggers kunnen via Triodos Vastgoedfonds in duurzaam vastgoed investeren. Het fonds belegt voornamelijk in kantoren die duurzaam gebouwd zijn en duurzaam beheerd worden.

Nadere informatie

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.

Nadere informatie

Balanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.

Balanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Balanced Scorecard Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 9 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2 VERSIEBEHEER... 3 2 DE

Nadere informatie

Prestatiecontracten sleutel tot duurzaamheid

Prestatiecontracten sleutel tot duurzaamheid Prestatiecontracten sleutel tot duurzaamheid Workshop Prestatiecontracten 7 december 2009 Albert Hulshoff, programma-adviseur adviseur Utiliteitsbouw SenterNovem Albert Hulshoff innovatie, energie, klimaat,

Nadere informatie

HerontwikkelLAB VALUE ENGINEERING

HerontwikkelLAB VALUE ENGINEERING HerontwikkelLAB VALUE ENGINEERING DATUM : 28-11-2012 OVER Het HerontwikkelLAB Introductie 2 VISIE Het overaanbod van kantoorruimte en de veranderde vraag ernaar hebben een omvangrijke en veelal structurele

Nadere informatie

Kortom, van visie naar werkelijkheid!

Kortom, van visie naar werkelijkheid! Wie zijn wij Scopeworks is een internationaal bureau wat zich richt op executive search, interim management en consulting. Ons kantoor is gevestigd in Nederland en vanuit hier worden onze diensten wereldwijd

Nadere informatie

[MISSION SUSTAINABLE]

[MISSION SUSTAINABLE] [MISSION SUSTAINABLE] PRAKTISCH INNOVEREN IN BESTAANDE GEBOUWEN [MISSION SUSTAINABLE] Bert van Renselaar Manager Operations @ CFP Green Buildings TITEL GROEIENDE WERELDBEVOLKING LEGT STEEDS GROTER BESLAG

Nadere informatie

Slimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden. Een interactieve kennismaking met DBFMOcontracten

Slimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden. Een interactieve kennismaking met DBFMOcontracten Slimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden van Vliet Een interactieve kennismaking met DBFMOcontracten April 2011 7 april 2009 2 April 2011 - Slimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden 3 April 2011

Nadere informatie

SPC360: specificeren, programmeren en contracteren. SPC360 en AT Osborne 2016 Q1

SPC360: specificeren, programmeren en contracteren. SPC360 en AT Osborne 2016 Q1 SPC360: specificeren, programmeren en contracteren Andere contractvormen In de utiliteitsbouw worden steeds vaker andere contractvormen toegepast. Het zijn tools die hun oorsprong vinden in de wereld van

Nadere informatie

SIKA S NORMEN EN WAARDEN

SIKA S NORMEN EN WAARDEN SIKA S NORMEN EN WAARDEN SIKA EEN WERElDlEIDER MEt NORMEN EN tradities Sinds de oprichting ruim 100 jaar geleden in zwitserland door de vooruitstrevende uitvinder Kaspar Winkler heeft Sika zich ontwikkeld

Nadere informatie

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN 6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN INLEIDING Het Nieuwe Werken is in de afgelopen jaren op vele plekken geïntroduceerd om slimmer om te gaan met de beschikbare middelen binnen organisaties

Nadere informatie

Veranderende informatiebehoefte bij opdrachtgevers in de bouw

Veranderende informatiebehoefte bij opdrachtgevers in de bouw Veranderende informatiebehoefte bij opdrachtgevers in de bouw Prof.dr.ir. Marleen Hermans Leerstoel Publiek opdrachtgeverschap in de bouw, TU Delft Managing Partner, Brink Management & Advies mede mogelijk

Nadere informatie

COMMUNICATIEPLAN. Opdrachtgever : Directie. Project : W999176. Opgesteld : RBe. Gecontroleerd : KVV. Vrijgegeven : EW.

COMMUNICATIEPLAN. Opdrachtgever : Directie. Project : W999176. Opgesteld : RBe. Gecontroleerd : KVV. Vrijgegeven : EW. COMMUNICATIEPLAN Opdrachtgever : Project : Opgesteld : RBe Gecontroleerd : KVV Vrijgegeven : EW Referentie : Communicatieplan.docx Versie : 1.0 Status : Definitief Datum : 24 augustus 2012 Postbus 412

Nadere informatie

Duurzaam Vastgoed. Roy Bruggeman

Duurzaam Vastgoed. Roy Bruggeman Duurzaam Vastgoed Roy Bruggeman Ingenieursbureau Archicom Multidisciplinair ingenieursbureau gericht op: Consultancy: logistiek & supply chain advies, Architectuur en detail engineering, Bouwmanagement

Nadere informatie

Movares Duurzaamheidsscan

Movares Duurzaamheidsscan Movares Duurzaamheidsscan Innovatief procesinstrument Grip op duurzaamheid in elke projectfase Grip op duurzaamheid van A tot Z. Dat is de ambitie van Movares. Voor veel mensen en partijen is duurzaamheid

Nadere informatie

GOVERNANCE, RISK & COMPLIANCE WHITEPAPER

GOVERNANCE, RISK & COMPLIANCE WHITEPAPER GOVERNANCE, RISK & COMPLIANCE De wereld van vandaag wordt gekenmerkt door de snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën en disruptieve marktomstandigheden. Deze ontwikkelingen hebben verregaande gevolgen

Nadere informatie

Maatschappelijk Jaarverslag 2012

Maatschappelijk Jaarverslag 2012 Maatschappelijk Jaarverslag 2012 Inhoudsopgave Blad Voorwoord 2 1. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) 3 2. MVO en Prins Bouw 3 3. Beleid 4 4. Speerpunten 5 5. Duurzaam bouwen 9 6. Toekomst 10

Nadere informatie

Kwaliteitsimpuls kantoren

Kwaliteitsimpuls kantoren 10 maart 2014, Festival Leegstaand Vastgoed Kwaliteitsimpuls kantoren Sjef de Pont, hoofd afdeling Economische Zaken, sector Stadsontwikkeling Opzet workshop Situatie s-hertogenbosch Onze aanpak: Impuls

Nadere informatie

Beleggen. met. betekenis. performance. leefbaarheid. duurzaam. met impact. oplossingen. klimaat. stedelijke gaa. ontwikkeling. samenleving.

Beleggen. met. betekenis. performance. leefbaarheid. duurzaam. met impact. oplossingen. klimaat. stedelijke gaa. ontwikkeling. samenleving. Beleggen zullen met samenleving betekenis leefbaarheid welzijn steeds uitgevoerd kwalit transparante hoge gezonde moe stedelijke gaa zullen klimaat oplossingen toekomst financiële duurzaam performance

Nadere informatie

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt Urgenda ESCo-project Peter Odermatt Inleiding Ambitie Urgenda: Vergroten energie efficiency in NL Beter benutting hernieuwbare energie potentieel in NL Verkennen onder welke voorwaarden ESCo s een bijdrage

Nadere informatie

EPC/ECSo gemeente Zutphen en Van Dorp Installaties: beheer en onderhoudsuitdagingen. Hedwig Tummers, mei 2013 senior adviseur aanbesteden & bouw

EPC/ECSo gemeente Zutphen en Van Dorp Installaties: beheer en onderhoudsuitdagingen. Hedwig Tummers, mei 2013 senior adviseur aanbesteden & bouw EPC/ECSo gemeente Zutphen en Van Dorp Installaties: beheer en onderhoudsuitdagingen Hedwig Tummers, mei 2013 senior adviseur aanbesteden & bouw Wat wil ik met u bespreken? Casus Zutphen Strategie en uitgangspunten

Nadere informatie

CO 2. -Ketenanalyse. Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen. Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels

CO 2. -Ketenanalyse. Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen. Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels -Ketenanalyse Duurzaamheidsprestaties in de waardeketen Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels Een slimmer concept door inzicht in de keten Met PlusWonen streeft VolkerWessels naar het minimaliseren

Nadere informatie

Met het oog op morgen. Strategisch plan DWA 2020

Met het oog op morgen. Strategisch plan DWA 2020 Met het oog op morgen Strategisch plan DWA 2020 Met oog op morgen DWA werkt aan het verhogen van de kwaliteit van de leefomgeving en aan het verlagen van het energiegebruik. Hierbij leggen we de lat hoog

Nadere informatie

DE ZUIDAS. Cradle to Cradle Amsterdam 22 mei 2008 Annemarie van Doorn ABN AMRO Special Projects BU NL

DE ZUIDAS. Cradle to Cradle Amsterdam 22 mei 2008 Annemarie van Doorn ABN AMRO Special Projects BU NL DE ZUIDAS Cradle to Cradle Amsterdam 22 mei 2008 Annemarie van Doorn ABN AMRO Special Projects BU NL Zuidas ambitie Internationale allure Toplocatie voor wonen, werken en voorzieningen Volwaardig stadscentrum

Nadere informatie

Doel van deze presentatie is : Akkoord op het energiemanagement actieplan voor 2017

Doel van deze presentatie is : Akkoord op het energiemanagement actieplan voor 2017 1 Doel van deze presentatie is : Akkoord op het energiemanagement actieplan voor 2017 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding 2. Footprint 2016 3. Gerealiseerde reductie 4. Trends en ontwikkelingen 5. KPI 2017

Nadere informatie

Figuur 1: impressie Rabobank Dommelstreek te Geldrop. Figuur 2: uitleg ontwerpconcept oorwarmers

Figuur 1: impressie Rabobank Dommelstreek te Geldrop. Figuur 2: uitleg ontwerpconcept oorwarmers Omschrijving van het project Rabobank Dommelstreek heeft in Geldrop het bestaand kantoor herontwikkeld. Er is een kantoor ontstaan met alle faciliteiten onder één dak. Een vernieuwde omgeving die beter

Nadere informatie

www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur

www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur www.econocom.com Optimaliseer het gebruik van uw IT en Telecom infrastructuur Efficiëntie Meegaan met de tijd Mobiliteit De markt verandert evenals onze manier van werken. Het leven wordt mobieler en we

Nadere informatie

Bouw aan geluk in grote hoeveelheden

Bouw aan geluk in grote hoeveelheden Bouw aan geluk in grote hoeveelheden Een serie slimme oplossingen voor duurzaam en voordelig bouwen Slim bouwen aan duurzaam geluk De toekomst verandert dagelijks. Helemaal in de bouwbranche waar iedereen

Nadere informatie

Bepalingsmethode Adaptief Vermogen

Bepalingsmethode Adaptief Vermogen Bepalingsmethode Adaptief Vermogen Ter bevordering van flexibel bouwen 30 september 2013 Den Haag Inhoud Aanleiding en doelstelling Context Pve/methodiek Overige voorwaarden Vervolgaanbevelingen Bijlagen

Nadere informatie

Inkoop en contractmanagement

Inkoop en contractmanagement Syllabus Inkoop en contractmanagement Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer Universiteit Twente, ING, provincie

Nadere informatie

CO2 prestatieladder Actieve Deelname Initiatief 2015

CO2 prestatieladder Actieve Deelname Initiatief 2015 CO2 prestatieladder Actieve Deelname Initiatief 2015 Projectgegevens Opsteller TAJ van Deijzen Versie 2015-1 Status Definitief Datum CO2 verantwoordelijke TAJ van Deijzen 6-8-2015 Directievertegenwoordiger

Nadere informatie

Een slim, duurzaam gebouw hoe maak je dat?

Een slim, duurzaam gebouw hoe maak je dat? Een slim, duurzaam gebouw hoe maak je dat? Donderdag 10 november Jan Kadijk, Hoofd DGBC Academy 2 3 4 6 7 8 9 DGBC: Onze rollen Stimuleren Communiceren Verbinden Inspireren Opleiden Certificeren BREEAM:

Nadere informatie

VERSNELLEN VAN VERDUURZAMING

VERSNELLEN VAN VERDUURZAMING VERSNELLEN VAN VERDUURZAMING Over DGBC Oorsprong Stichting Dutch Green Building Council (DGBC) opgericht in 2008 Marktinitiatief Opgericht door marktpartijen en lid van de World Green Building Council

Nadere informatie

TOTAL COST OF OWNERSHIP

TOTAL COST OF OWNERSHIP Nieuwe perspectieven op TOTAL COST OF OWNERSHIP INTELLIGENT BUILDING SPECIALS Investeren in comfort en energiebesparing loont Ondernemingen en overheidsorganisaties zijn zich er steeds meer van bewust

Nadere informatie

Februari Goed mkb-bestuur en accountant: een waardevolle combinatie

Februari Goed mkb-bestuur en accountant: een waardevolle combinatie Februari 2018 Goed mkb-bestuur en accountant: een waardevolle combinatie De tekst van deze brochure is een samenvatting van het NEMACC-rapport MKB Goed bestuur en toezicht in Nederland, een verkennend

Nadere informatie

Energie- en prestatiemonitoring

Energie- en prestatiemonitoring Energie- en prestatiemonitoring Onderdeel van integraal gebouwbeheer 9 november 2011 Machiel Karels Agenda 1. Wat willen we? 2. Wat gebeurt er om ons heen? 3. Wat er mogelijk is? 4. Wat we zouden moeten

Nadere informatie

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM De tijd dat MVO was voorbehouden aan idealisten ligt achter ons. Inmiddels wordt erkend dat MVO geen hype is, maar van strategisch belang voor ieder

Nadere informatie

16-20 september 2013 MAANDAG 16 SEPTEMBER

16-20 september 2013 MAANDAG 16 SEPTEMBER BUILDING ENERGY U BENT UITGENODIGD VOOR DE DUTCH GREEN BUILDING WEEK Energie is de belangrijkste grondstof voor succes, daarom gaan wij er zorgvuldig mee om. We realiseren en faciliteren gebouwen die in

Nadere informatie

Jade Beheer. Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.

Jade Beheer. Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3. Jade Beheer Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.0 Document : Communicatieplan CO 2-prestatieladder Auteur : Jade

Nadere informatie

The green team. Imtech ICT CS. Imtech ICT Communication Solutions ICT Office Smart Buildings / Grids

The green team. Imtech ICT CS. Imtech ICT Communication Solutions ICT Office Smart Buildings / Grids The green team Imtech ICT CS Imtech ICT Communication Solutions ICT Office Smart Buildings / Grids Agenda presentatie 1. Corporate Social Responsibility drijfveer voor Smart X: Wat betekent CSR voor organisaties?

Nadere informatie

Van Samenhang naar Verbinding

Van Samenhang naar Verbinding Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.

Nadere informatie

Duurzaam renoveren Jan Bessels. Unrestricted Siemens Nederland N.V. 2016

Duurzaam renoveren Jan Bessels. Unrestricted Siemens Nederland N.V. 2016 Duurzaam renoveren Jan Bessels Unrestricted Siemens Nederland N.V. 2016 NL 2016-2018 Aanleiding Situatie 2012; Gedateerde campus van 30.000 m 2 2 eigendoms gebouwen uit 72/ 90 Totaal 1.500 fte Traditionele

Nadere informatie

De kracht van een goede opdracht

De kracht van een goede opdracht PREVIEW De kracht van een goede opdracht Het moment is nu Als er íets zeker is, dan is het wel dat dit een bijzonder interessante tijd is om bij een woningcorporatie te werken. Naast de sociale opgave

Nadere informatie

Energiereductie met een ESCo. Jan-Maarten Elias Unica Ecopower

Energiereductie met een ESCo. Jan-Maarten Elias Unica Ecopower Energiereductie met een ESCo Jan-Maarten Elias Unica Ecopower Inhoud 1. Over Unica Ecopower 2. Huidige en toekomstige energie wetgeving 3. Wat is een ESCo 4. Europese Gedragscode voor ESCo s 5. Voorbeeld

Nadere informatie

ENERGIE. besparen. vandorp.eu

ENERGIE. besparen. vandorp.eu ENERGIE besparen ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energieprijzen zal dit in 10 jaar al gauw

Nadere informatie

Jaarprogramma 2011. Laat zien dat uw bedrijf een competente bouwpartner is als het gaat om innovatieve duurzame oplossingen!

Jaarprogramma 2011. Laat zien dat uw bedrijf een competente bouwpartner is als het gaat om innovatieve duurzame oplossingen! Jaarprogramma 2011 Laat zien dat uw bedrijf een competente bouwpartner is als het gaat om innovatieve duurzame oplossingen! Meer dan wordt u aangeboden door het Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom

Nadere informatie

Naar een duurzame school - een stappenplan - Kennis en regie schoolbesturen sleutelfactoren

Naar een duurzame school - een stappenplan - Kennis en regie schoolbesturen sleutelfactoren White Paper Naar een duurzame school - een stappenplan - Kennis en regie schoolbesturen sleutelfactoren Door: Jeroen Nollet Escoplan Barrel Ripper Matrix Onderwijshuisvesting Wim Fieggen Instituut Voor

Nadere informatie

... Gemeente Eindhoven en Eneco in 2045... Samen gaan we voor decentrale en duurzame toekomst! Waarde creëren Stadhuisplein. Veranderende overheid

... Gemeente Eindhoven en Eneco in 2045... Samen gaan we voor decentrale en duurzame toekomst! Waarde creëren Stadhuisplein. Veranderende overheid Gemeente Eindhoven en Eneco in 2045 Energieneutraal Veranderende overheid Waarde creëren Stadhuisplein Zichtbaar maken van innovatie Als duurzame stad Samen gaan we voor decentrale en duurzame toekomst!

Nadere informatie

Stilstaan bij vooruitgang

Stilstaan bij vooruitgang Stilstaan bij vooruitgang Thuis in duurzaam organiseren Duurzaam rendement is geld verdienen... en meer... Onze visie op duurzaamheid Duurzaamheid is een modewoord geworden. Om mee te gaan met de trend

Nadere informatie

ENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN

ENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN ENERGIEAKKOORD Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN 2 - Wie zijn wij? - Visie Ekwadraat - Beleid - Doelstellingen - Middelen - Financiering Inhoud - Conclusies en aanbevelingen 3 INLEIDING

Nadere informatie

MVI Verklaring Leverancier - Alliander

MVI Verklaring Leverancier - Alliander MVI Verklaring Leverancier - Alliander Subtitel Eventueel logo leverancier en/of ketenpartners Datum Auteurs: Doel: Duidelijke omschrijving van het doel van deze MVI Verklaring. Onderstaande tekst kan

Nadere informatie

Een comfortabel en duurzaam gebouw, gegarandeerd

Een comfortabel en duurzaam gebouw, gegarandeerd Een comfortabel en duurzaam gebouw, gegarandeerd Ministerie van Financiën, Den Haag Manesco helpt gebouweigenaren met comfortverbetering, energiebesparing én, tegen lagere exploitatiekosten. Manesco is

Nadere informatie

Inbo Bouwkunde. Ketensamenwerking De ultieme vorm van werken in multidisciplinair teamverband is voor ons ketensamenwerking. Een samenwerkingsvorm

Inbo Bouwkunde. Ketensamenwerking De ultieme vorm van werken in multidisciplinair teamverband is voor ons ketensamenwerking. Een samenwerkingsvorm Ketensamenwerking Inbo Bouwkunde Inbo Bouwkunde heeft talentvolle professionals die ambities hebben om landelijke en stedelijke gebieden in te richten. Onze kracht is om in een professionele omgeving,

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Energiemanagement programma I GMB 2

Inhoudsopgave. Energiemanagement programma I GMB 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Duurzaamheid beleid... 4 3 PLAN: Energieverbruik en reductiekansen... 6 3.1 Energieverbruik door GMB (scope 1 en 2)... 6 3.2 Energieverbruik in de keten (scope 3)... 7

Nadere informatie

contractvorming in de onderwijshuisvesting Louk Heijnders Congres PIANOo 26 mei 2011

contractvorming in de onderwijshuisvesting Louk Heijnders Congres PIANOo 26 mei 2011 Innovatieve contractvorming in de onderwijshuisvesting Louk Heijnders Congres PIANOo 26 mei 2011 Servicecentrum Scholenbouw Opdrachtgevers OCW VNG VO raad PO raad Ketenpartners Steunpunt Seu brede scholen

Nadere informatie

Maatschappelijk enorme problemen rond wonen! Betaalbaarheid, beschikbaarheid, duurzaamheid! Als woon- en bouwsector laten we enorme steken vallen.

Maatschappelijk enorme problemen rond wonen! Betaalbaarheid, beschikbaarheid, duurzaamheid! Als woon- en bouwsector laten we enorme steken vallen. Maatschappelijk enorme problemen rond wonen! Betaalbaarheid, beschikbaarheid, duurzaamheid! Als woon- en bouwsector laten we enorme steken vallen. We blijven ver achter bij de productiviteitsverbetering

Nadere informatie

AT OSBORNE. Practice what you preach: Hoofdkantoor AT Osborne 3 jaar later. 19 september 2012. Gerhard Jacobs Directeur Huisvesting & Vastgoed

AT OSBORNE. Practice what you preach: Hoofdkantoor AT Osborne 3 jaar later. 19 september 2012. Gerhard Jacobs Directeur Huisvesting & Vastgoed AT OSBORNE www.atosborne.nl Practice what you preach: Hoofdkantoor AT Osborne 3 jaar later Gerhard Jacobs Directeur Huisvesting & Vastgoed 19 september 2012 AT Osborne Huisvesting en Vastgoed Infrastructuur

Nadere informatie

Innovatief inkopen en aanbesteden in de vastgoedsector

Innovatief inkopen en aanbesteden in de vastgoedsector Innovatief inkopen en aanbesteden in de vastgoedsector Lustrumsymposium Real Estate 1 Drs. R.L.W. (Roel) Habraken Opleidingen Master Bedrijfskunde (afstudeerrichting Verandermanagement), Open Universiteit

Nadere informatie

Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen De Meeuw Nederland Industrieweg 8 Postbus 18 5688 ZG Oirschot T +31 (0)499 57 20 24 F +31 (0)499 57 46 05 info@demeeuw.com www.demeeuw.com De Meeuw en MVO Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Versterk uw focus op vastgoed met ICT

Versterk uw focus op vastgoed met ICT Versterk uw focus op vastgoed met ICT Johan André de la Porte Real Estate IT September 2012 Voorwoord De wereld van het vastgoed staat onder druk en verandert in hoog tempo. Uit onderzoek dat in samenwerking

Nadere informatie

UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017

UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017 UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017 DEMONTABEL BOUWEN Menno vd Veen, manager Duurzaamheid en Circulair Bouwen zijn belangrijke thema's bij woningcorporatie De Woonplaats. Wij zijn daarom ook

Nadere informatie

Verduurzamen van commercieel vastgoed juridische aspecten

Verduurzamen van commercieel vastgoed juridische aspecten Verduurzamen van commercieel vastgoed juridische aspecten 19 juni 2014 Inleiding Rollen en partijen Verschillende typen vastgoed met een eigen regime Woningen, winkels en overige bedrijfsruimte De split

Nadere informatie

30% is de gemiddelde potentie aan energiebesparing bij het optimaliseren van technische gebouwsystemen

30% is de gemiddelde potentie aan energiebesparing bij het optimaliseren van technische gebouwsystemen NovoCon IoT servomotor voor HVAC Maak uw gebouw slimmer, efficiënter en waardevoller en verminder daarbij uw investering en jaarlijkse kosten Maak kennis met NovoCon, de innovatieve, digitale servomotor

Nadere informatie

Management. Analyse Sourcing Management

Management. Analyse Sourcing Management Management Analyse Sourcing Management Management Business Driven Management Informatie- en communicatietoepassingen zijn onmisbaar geworden in de dagelijkse praktijk van uw organisatie. Steeds meer

Nadere informatie

Green Deal Concreet 1.0

Green Deal Concreet 1.0 Green Deal Concreet 1.0 Een groep vooraanstaande bedrijven en brancheorganisaties in de betonketen hebben in 2011 samen met MVO Nederland het MVO Netwerk Beton opgericht. Op 4 oktober 2011 heeft het MVO

Nadere informatie

Netwerkevent duurzame gebouwen

Netwerkevent duurzame gebouwen Netwerkevent duurzame gebouwen Wat is Sunburst? Technisch en financieel advies voor nieuwbouw en renovatie duurzame gebouwen Ontwikkelingen - Huurders eisen comfortabele en gezonde gebouwen - Energiezuinige,

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt!

Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt! Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt! Overheden kunnen zonder meerkosten energiebesparing in gebouwen realiseren PIANOo lunch 12 april 2011 Irma Thijssen, Agentschap NL Joost van Linder, Rijksgebouwendienst

Nadere informatie

Het succes van samen werken!

Het succes van samen werken! White paper Het succes van samen werken! Regover B.V. Bankenlaan 50 1944 NN Beverwijk info@regover.com www.regover.com Inleiding Regover B.V., opgericht in 2011, is gespecialiseerd in het inrichten en

Nadere informatie

Duurzame gebiedsontwikkeling Driehoek Het Zand Gemeente Ridderkerk

Duurzame gebiedsontwikkeling Driehoek Het Zand Gemeente Ridderkerk Duurzame gebiedsontwikkeling Driehoek Het Zand Gemeente Ridderkerk M. Koorn 7-12-2017 INHOUD 1 Inleiding... 3 1.1 Duurzame gebiedsontwikkeling... 3 1.2 Ambitie Ridderkerk... 3 2 DRIEHOEK HET ZAND... 5

Nadere informatie

Samen bouwen we de cirkel rond

Samen bouwen we de cirkel rond Samen bouwen we de cirkel rond Kritieke succesfactoren en knelpunten bij het toepassen van de circulaire economie in het bouwproces Jip van Grinsven November 2016 Inleiding De circulaire economie is een

Nadere informatie

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want:

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Marktanalyse Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Onbekendheid gebouweigenaren & gebruikers met de mogelijkheden en winst die te behalen valt Ondoorzichtige

Nadere informatie

03 november 2011. Bart Brink manager business development / corporate coördinator Cradle to Cradle

03 november 2011. Bart Brink manager business development / corporate coördinator Cradle to Cradle 03 november 2011 Bart Brink manager business development / corporate coördinator Cradle to Cradle Voor meer informatie: b.brink@royalhaskoning.com of 06-55885393 Duurzaam ontwerpen Geïnspireerd door Cradle

Nadere informatie

Communicatieplan CO 2 -prestatieladder ISO MVO Update December Aboma Holding bv

Communicatieplan CO 2 -prestatieladder ISO MVO Update December Aboma Holding bv Communicatieplan CO 2 -prestatieladder ISO 14001 MVO Update December 2016 Aboma Holding bv Alle rechten uitdrukkelijk voorbehouden. Vermenigvuldiging of mededeling aan derden, in welke vorm dan ook, is

Nadere informatie

Het Nieuwe Werken: Transitie van Controle naar Vertrouwen

Het Nieuwe Werken: Transitie van Controle naar Vertrouwen Het Nieuwe Werken: Transitie van Controle naar Vertrouwen Het Nieuwe Werken (HNW) is een van de meest populaire trends op het gebied van organisatieontwikkeling van de laatste jaren; meer dan een kwart

Nadere informatie

HOLLANDSE NIEUWE 21 INTERIEURARCHITECTEN EN PROJECTMANAGERS. hollandse-nieuwe.com

HOLLANDSE NIEUWE 21 INTERIEURARCHITECTEN EN PROJECTMANAGERS. hollandse-nieuwe.com INTERIEURARCHITECTEN EN PROJECTMANAGERS We zijn 21 jaar onderweg! Nog steeds kan het beter, slimmer, anders. Vandaar ook geen retrospectief maar een korte update van het nu en wat ons morgen gaat brengen.

Nadere informatie

Collectief Particulier Opdrachtgeverschap en Energiezuinig Wonen waar liggen verbindingen?

Collectief Particulier Opdrachtgeverschap en Energiezuinig Wonen waar liggen verbindingen? Collectief Particulier Opdrachtgeverschap en Energiezuinig Wonen waar liggen verbindingen? DNA in de bouw De Nieuwe Aanpak in de bouw DNA in de bouw staat voor: transitie in de bouw vanuit de basis, de

Nadere informatie

Meer waarde creëren. Assetmanagement op maat

Meer waarde creëren. Assetmanagement op maat Meer waarde creëren Assetmanagement op maat Zo maken wij assetmanagement toepasbaar Met de toolbox Zeven bouwstenen van professioneel assetmanagement maken we de ISO55000 toepasbaar voor u. Belanghebbenden

Nadere informatie

Workshop BIM. Een methodiek met nieuwe kansen 21 juni 2011. Hans Hendriks & Frank Maatje

Workshop BIM. Een methodiek met nieuwe kansen 21 juni 2011. Hans Hendriks & Frank Maatje Workshop BIM Een methodiek met nieuwe kansen 21 juni 2011 Hans Hendriks & Frank Maatje Agenda & Introductie Definitie BIM Essentie BIM : Samenwerken! BIM= BIM model en BIM methodiek Kortom: BIM = hulpmiddel,

Nadere informatie

Dé BREEAM Uitdaging het onderzoeksvoorstel

Dé BREEAM Uitdaging het onderzoeksvoorstel 63 Dé BREEAM Uitdaging het onderzoeksvoorstel BREEAM-NL In Use is, als het gaat om de gebouwde omgeving te verduurzamen, een heel bruikbaar instrument. Wij, Sannie Verweij van Gebouwinzicht en Robert Sengers

Nadere informatie

[MISSION SUSTAINABLE] Praktisch innoveren in bestaande gebouwen

[MISSION SUSTAINABLE] Praktisch innoveren in bestaande gebouwen [MISSION SUSTAINABLE] Praktisch innoveren in bestaande gebouwen Bert van Renselaar Manager Operations @ CFP Green Buildings Expertgroep Circulaire en Inclusieve Economie @ FMN Groeiende wereldbevolking

Nadere informatie

Contouren van de Value Case EET-café 27 mei 2014 Machiel Karels Lid van het EET

Contouren van de Value Case EET-café 27 mei 2014 Machiel Karels Lid van het EET Contouren van de Value Case EET-café 27 mei 2014 Machiel Karels Lid van het EET Value Case 2 Value Case 3 Value Case 4 Value Case 5 Value Case 6 Value Case 7 Status: VALUE CASE Van ambitie naar realisatie

Nadere informatie

Initiatief Duurzaam GWW

Initiatief Duurzaam GWW Status Definitief Versie/revisie 1.0 Datum Opdrachtnemer Opgesteld door Gecontroleerd door Jeroen Winkelmolen John Liebrecht Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 1.1 Visie op samenwerken aan Duurzaamheid met

Nadere informatie