Duurzaam is de trend En dit zijn de manieren om erop in te spelen. Beleggingsfondsen. Structured Products. Trackers / Certificaten.

Transcriptie

1 V O O R D E È C H T E B E L E G G E R Profs 03/09 Beleggingsfondsen Structured Products Trackers / Certificaten Hedgefunds Duurzaam is de trend En dit zijn de manieren om erop in te spelen Ad Schellen (Delta Lloyd Water & Climate Fund), de Al Gore van de Lage Landen (p. 14)

2 INHOUD 3 Profs 03/09 Trends 4 Trends Stijgers, dalers, nieuwe producten, opvallende trends en transfers uit het hart van de financiële professie. Dr. Hoe 10 Beleggen met hefboom IEX Profs-specialist Dr. Hoe geeft antwoord op prangende beleggingskwesties. Deze keer: Hoe gevaarlijk is een hefboom? Colums 26 Wapens of windmolens Sander Heemskerk Het gebrek aan duurzaam beleid heeft tot gevolg dat tracker- en indexproviders geen idee hebben welke producten voorzien in een behoefte. 48 Macro-economische ruis Arnoud Wolff Macro-economische visies zijn vaak maar een kort leven beschoren. Als je daar je portefeuille aan moet aanpassen, blijft beleggen kortetermijngerommel. 50 Fonz Focus Is China daadwerkelijk de grote beleggingsbelofte. Of is de Chinese groei net zo houdbaar als de meeste spullen die daar worden gemaakt? Thema 14 Groen en rendabel Beleggen in groene en duurzame beleggingsfondsen is best heel rendabel. IEXProfs sprak met groene fondsmanagers Ad Schellen en Bas Rüter. Advertorial 34 Fortis Interview 14 Toezicht en regels IEXProfs sprak met Kees Oosterholt, directeur van klachteninstituut Kifid. Het toezicht moet harder optreden, maar met de regels zit het eigenlijk wel goed. Asset allocation 28 Modelportefeuilles werken Drie voordelen van modelportefeuilles en de gebruikelijke overzichten van BBOC met daarin de verschillende aanbieders van modelportefeuilles en profielfondsen. Structured Producs 24 Behoedzaam met duurzaam Marcel Tak Spelen de duurzame gestructureerde producten eigenlijk alleen in op deze populaire trend, of liggen er daadwerkelijk ideële gedachten aan ten grondslag? Beleggingsfondsen 12 De Nederlandse markt Een compleet statusrapport van de Nederlandse fondsenmarkt, inclusief inflows, outflows en de populairste fondscategorieën. 30 Update IEX Fonds 40 De fondsen uit de IEX Fonds 40 boekten in augustus gemiddeld 2,3% rendement.daarmee komt de index voor heel 2009 op 24,05%. 36 Beleggingsfondsen-toplijsten Het IEX Profs-fondsenoverzicht. Hedgefunds 32 Hollandse Hedgefund Index stijgt Een terugblik op het eerste halfjaar van de Finles/IEX Hollandse Hedgefund Index met alle deelnemende hedgefunds én hun rendementen. 49 Real Life Hedge, afl. 10 Waarin de beheerders van het DQS Fund John Hoek en Kees Collee een verandering in denkwijze van beleggers ervaren. De aandacht voor het staartrisico neemt toe.

3 Trends 4 Bubbels Kluitjesvoetbal op de beurs De vele vormen van informatievoorziening en de mogelijkheid om in werkelijk alles te beleggen wat los en vast zit; zijn dat de redenen voor al die bubbels van nu? door Peter van Kleef F jes die met twee voetbalelftallen tegelijk achter de bal aanhollen, van de ene hoek van het veld naar de andere hoek. Het kluitjesvoetbal geeft niet alleen blijk van geen enkel tactisch inzicht en leidt tot grote glimlachen van vaders langs de lijn. Maar het beeld van voetballende F jes is ook van toepassing op het gedrag van die andere diersoort, de kuddebeleggers. De toenemende informatiestromen wereldwijd en de technologische vooruitgang van beurzen en financiële producten zorgt voor kluitjesvoetbal op de wereldbeurzen. De wereld in crisis, maar China weet zich eraan te onttrekken? Binnen enkele weken rent de hele beleggende kudde naar China. Beleggingsfondsen, ETF s, trackers, futures, turbo s. In het eerste halfjaar stroomde er volgens Lipper liefst 9,5 miljard dollar naar China- en Greater China-beleggingsfondsen. Iedereen leest dezelfde commentaren. In Londen, New York, Taipei en Appelscha. Iedereen rent achter de bal aan. Bubbel in China Goud is bezig aan een sterke opmars en de zwakke dollar en wereldeconomie zorgen voor een sterke beleggingscase voor goud. En China? Daar dreigt een bubbel te ontstaan. Iemand geeft de bal een zwieper en de hele kudde holt naar de andere hoek van het speelveld. In het tweede kwartaal van 2009 is volgens FT Alphaville circa 10 miljard dollar in grondstoffen ETF s gevloeid, vooral in ETF s op goud. De Chinese markt is redelijk groot en kan zo n enorm grote en plotselinge instroom redelijk aan, hoewel de bewegingen van de beurs heftig zijn. Bovendien verhoogden de Chinezen in augustus de maximale investering in individuele aandelen door Westerse beleggers met 20%. Maar de goudmarkt is al een stuk kleiner. Hoe gaat die de miljardeninstroom verwerken? Koper, olie en gas En het bleef dit jaar niet bij massale geldstromen naar China en goud. Ook kleine niches zagen de kudde kluitbeleggers op zich afstormen. Koper bijvoorbeeld, nadat iedereen wereldwijd was bijgepraat over de Chinese koperimport. China moet groeien, voor groei is koper nodig. Hup! Iedereen in koper een investering die tot voor kort onbereikbaar was voor de meeste beleggers, tenzij indirect via een beursgenoteerde kopermijn. Maar wie durft zijn geld in Zambia Copper te steken? Nee, dan een liever een koper ETF of turbo. De kroon wordt misschien wel gespannen door de trackers op natural gas. De inflow was daar zo enorm, dat er meer geld omging in de gastrackers dan in de gasmarkt zelf. De reden? Iedereen las dezelfde analyse dat de prijscorrelatie tussen gas en olie ontwricht was. Waar olie normaal gesproken zo n acht keer duurder was, was het verschil nu opgelopen tot het dubbele. Dat schreeuwde om een correctie, terug naar de oude prijsverhoudingen. En hup, daar ging iedereen naar gastrackers. Verwildering De mechanismen van de beurs zijn voorgoed veranderd. Het nieuwe tijdperk van informatievoorziening en complexe producten, niet alleen voor profs maar De ene bubbel volgt de andere bubbel in rap tempo op. ook voor particulieren, heeft een speelveld gecreëerd waarbij iedereen achter dezelfde bal aanholt. Het van nature toch al aanwezige kuddegedrag wordt daarmee extra uitvergroot. Het gevolg is dat we moeten leren leven met een markt waarin de ene bubbel de andere bubbel opvolgt. Dat zorgt voor meer volatiliteit binnen individuele productsoorten en markten. Voor heftigere en kortstondige bewegingen. Voor meer kansen en meer risico s. Tenzij internet wordt afgeschaft of globalisering wordt teruggedraaid, zullen beleggers moeten leren ermee te leven. De ontwikkelingen in de gastracker zijn wel al aanleiding geweest om de regelgeving rond commodity-trackers te verscherpen. Het is maar de vraag of het daarbij blijft. Voor de professionele industrie levert het de verplichting op beleggers te waarschuwen voor deze verwildering van de beurzen en voor de hebzucht die de forse koersuitslagen kan opwekken. Een verantwoorde en gespreide portefeuille is nog altijd een gezond alternatief voor het najagen van rendementen uit het verleden. Structured products Goud! Originele producten, met transparante brochures en superieure risicorendementsverhoudingen. Die heeft iedere beheerder graag in het schap liggen en IEXProfs eigen strucured product-goeroe Marcel Tak heeft er een levenstaak van gemaakt om de beste producten op deze gebieden in kaart te brengen. Komend voorjaar reikt hij weer de felbegeerde Gouden Tak uit aan het beste product van 2009, maar voor de mensen in het veld die niet zo lang kunnen en willen wachten presenteren we hier de tussenstand van medio september. Voornaamste constatering: de rijksambtenaren (en civil servants) van ABN Amro/ RBS zijn de kunst van het producten maken in het afgelopen jaar niet verleerd. 1. Vastgoed Coupon Note Uitgevende instelling: ABN Amro Onderliggende waarde: DJ US Real Esate Index Garantie: geen Rapportcijfer Tak: 9,3 Een outperformance ten opzichte van de onderliggende index is heel goed mogelijk. Daarom geef ik een hoog cijfer voor risicorendement. 2. AEX Bonus Rendement Certificaat Uitgevende instelling: ABN Amro Onderliggende waarde: AEX Garantie: geen Rapportcijfer Tak: 9,1 Een prima note voor beleggers met gematigde verwachtingen, in dit geval betreffende de AEX-index. 3. DSM Bonus Rendement Certificaat 2 Uitgevende instelling: ABN Amro Onderliggende waarde: DSM Garantie: geen Rapportcijfer Tak: 9,1 Het mooie van dit certificaat is dat het optimaal gebruikmaakt van die gewijzigde omstandigheden (met name de nog altijd hoge volatiliteit), waardoor de belegger veel toegevoegde waarde krijgt. Editorial Belegger moet hangen Stel, je bent beleggingsadviseur en je hebt het beste met je klanten voor. Voor iedere klant bepaal je netjes en gewetensvol een beleggingsprofiel en op basis daarvan construeer je een solide portefeuille. Geen gekke dingen, gewoon defensief als het defensief moet zijn en iets avontuurlijker als dat mag. Voor de klanten die vermogensbehoud op prijs stellen pak je het extra safe aan en kies je voor een aantal garantieproducten van solide partijen. En dan breekt de hel (lees: 2008) los. De financiële markten bevriezen overnight, zelfs defensieve portefeuilles worden met de grond gelijk gemaakt en harde garanties blijken boterzacht. Het gaat je aan het hart dat je zoveel goede klanten het slechte nieuws moet brengen. En wat nog erger is: ze kijken jou er op aan! Je hebt al een apart postvakje moeten maken voor de lopende klachtenprocedures. Maar wat heb je nu eigenlijk verkeerd gedaan? Toegegeven, je advies pakte verkeerd uit, maar was het fout? Volgens de statistieken van risico en rendement ben je keurig binnen de lijntjes gebleven. Dat die statistieken ineens niets meer waard bleken, tja, dat zagen Lehman Brothers, Citigroup, Fortis, UBS en De Nederlandsche Bank ook niet aankomen. Hoe had je het beter kunnen weten dan deze instituten in het hart van de financiële wereld? Maar klanten hebben daar geen begrip voor. Zij willen weten hoe het kan dat juist zij een garantieproduct hadden dat na 50% daling van de onderliggende waarde zijn garantie verloor. En waarom een defensieve portefeuille met de pensioenleeftijd in zicht 25% onder water kan staan. En in zekere zin hebben die klanten gewoon gelijk. Ze hebben hun financiële lot deels in jouw handen gelegd en het feit dat jij en je collega s zijn verrast door wat er is gebeurd maakt je niet minder verantwoordelijk voor de dramatische gevolgen. Dat de hele financiële wereld de laatste jaren aan een vorm van collectieve zinsbegoocheling heeft geleden is geen verzachtende omstandigheid; hooguit een pijnlijke constatering. Maar wacht eens even, je hebt die klanten toch altijd keurig uitgelegd waar ze in belegden? Je hebt ze brochures meegegeven, waarin alle voorwaarden en garantierestricties stonden. Sterker, je hebt de meeste klanten daar nog persoonlijk op gewezen. En dat rendementen-uithet-verleden-verhaal heb je er ook tot uitentreuren bij verteld. De beleggers wisten zelf donders goed of ze kónden weten wat de onderliggende risico s waren, maar zij trokken ook niet aan de bel. En nu zitten ze in de hoogste boom; je zou ze wat Wie er schuld heeft de adviseur, de aanbieder of de klant ligt in het geval van misgelopen beleggingen anders. De komende tijd worden er heel wat zaken behandeld door klachteninstituut Kifid en het wordt interessant om te zien waar die in dit soort zaken de streep trekt. Dat eindbeleggers beter in bescherming zullen worden genomen is de onvermijdelijke backlash van deze crisis, maar de cruciale vraag wordt of in de toekomstige regelgeving nog een plaats is voor de eigen verantwoordelijkheid van die belegger. Zo niet, dan worden aansprakelijkheidsverzekeringen voor beleggingsadviseurs de komende tijd een héél interessante markt. 5

4 Trends 6 7 Recessie V versus W, the battle Hoera, de recessie is over! Zelfs Jean- Claude Trichet en Alan Greenspan zeggen het, dus dan zal het toch wel zo zijn? Juich niet te vroeg, want volgens een flinke handvol experts met minstens zoveel economisch gewicht bevinden we ons niet in de tweede, opgaande poot van de leter V, maar slechts in het kleine wipje omhoog dat zich onderin de letter W afspeelt. Zelfs de optimistische woorden van president Trichet van de Europese Centrale Bank (ECB) zijn op die manier te interpreteren, zo blijkt. Er zijn signalen dat de inkrimping van de economische activiteit tot een einde is gekomen en wordt gevolgd door een periode van stabilisatie en zeer geleidelijk herstel. Jean Claude Trichet In zijn voorzichtige centrale bankierstaal geeft Jean-Claude Trichet aan dat de kans op een double dip-, of W-vormige recessie in de eurozone groot is. Dat heeft hij natuurlijk niet precies zo gezegd, maar hoe anders moeten we zijn herhaalde referenties aan een bumpy road in de toekomst interpreteren, of zijn opmerking dat we waarschijnlijk kwartalen gaan beleven met positieve groei en kwartalen met minder flatterende cijfers? Dat allemaal vergezeld van handbewegingen die eerder een W (of een gegolfd wasbord) aangaven dan een V of een U. Reuters-columnist Paul Taylor NIEUWE PRODUCTEN Garantieconcepten en èchte assets Opvallende nieuwe initiatieven in de structured products-sfeer. ING komt met een heel nieuw concept op basis van garantieproducten: garantiebeleggen. ING lanceert daartoe een nieuwe serie Lirics, met daaraan gekoppeld een nieuwe service waarbij een adviesportefeuille wordt samengesteld die uitsluitend bestaat uit garantieproducten. Indien een eerder uitgegeven en in positie genomen Liric naar de mening van ING niet meer interessant is, wordt deze vervangen door een nieuwe. RBS lanceert de Royal AEX Obligaties, garantieproducten met een vaste rente die Er bestaat een reëel gevaar dat dit een double dip wordt en dat we na een maand of zes nog meer slecht nieuws gaan krijgen. We kunnen in het vierde kwartaal weer verder afglijden. Martin Feldstein, voormalig hoofd van het National Bureau of Economic Research, dat in de Verenigde Staten verantwoordelijk is voor de officiële vaststelling van begin en eind van recessies. Sommige steunmaatregelen, vooral de fiscale stimuli, bereiken hun hoogtepunt later dit jaar en nemen dan af. Als de zwakke arbeidsmarkt een rem op de verdere ontwikkeling blijft, is een W-vormige recessie goed mogelijk. Paul Krugman, professor op Princeton University en in 2008 winnaar van de Nobelprijs voor de Economie. Beleidsmakers zitten tussen wal en schip. Als ze iets aan de grote begrotingstekorten willen doen door vroeg te gaan te bezuinigen, belastingen te verhogen en overtollige liquiditeit uit de markt te halen, dan ondermijnen ze het herstel en duwen ze de economie terug in een situatie van stag-deflatie. Maar als ze grote tekorten toelaten, zullen ze worden gestraft door de obligatiemarkt. Inflatieverwachtingen zullen toenemen, de lange obligatierente stijgt en de rente waartegen geleend kan worden loopt sterk op, wat weer tot stagflatie leidt. slechts wordt uitgekeerd als de AEX op een jaarlijkse peildatum boven een bepaalde grenswaarde staat. De vijfjarige Royals zijn er in diverse smaken: bij de grenswaarde van 220 (ruim boven de huidige AEX) wordt 5% uitgekeerd, de maximale rente bedraagt 10%, daarvoor moet de AEX boven een grenswaarde van 340 noteren. Nicheproduct in beleggingsfondsenland: Fortis Bank Nederland en QInvest uit Qatar gaan een islamitisch beleggingsfonds lanceren dat zich richt op scheepvaart. Het fonds wordt ingericht naar islamitisch recht en krijgt een looptijd van 5 jaar. De beide partijen denken 200 miljoen dollar Nouriel Roubini en Jean-Claude Trichet Nouriel Roubini, de econoom die wereldberoemd werd door de kredietcrisis te voorspellen, geeft reden één waarom het herstel niet V-vormig gaat zijn. Nog een reden om een double dip-recessie te vrezen is het feit dat olie-, energie- en voedselprijzen nu sterker stijgen dan de economische werkelijkheid rechtvaardigt en nog wel eens verder kunnen worden opgestuwd door overtollige liquiditeit en speculatieve vraag. Vorig jaar was een olieprijs van 145 dollar een tipping point voor de wereldeconomie, omdat het negatieve handelsvoorwaarden schiep en een schok veroorzaakte in het beschikbaar inkomen van olie-importerende landen. Als eenzelfde speculatie olie weer richting 100 dollar per vat stuwt, kan de wereldeconome niet nog zo n schok weerstaan. Reden twee van Roubini uit de markt te halen. Scheepvaart zou disproportioneel zijn geraakt door de crisis. Delta Lloyd gaat zijn deelnemingenconcept exporteren naar Duitsland en lanceert daar het Delta Lloyd L European Participation Fund. Het fonds zal belangen van 5% innemen in maximaal 35 ondernemingen. Fidelity lanceert het Fidelity Global Real Assets Securities Fund. Het bezitten van real assets is volgens Fidelity in een tijd van oplopende inflatie een goede strategie. Opkomende markten zullen een belangrijke rol binnen het fonds spelen. Toezicht Big Brother is watching you Als de economische crisis één ding duidelijk heeft gemaakt, dan is het wel dat iedereen die zich in de financiële wereld waagt, aan de goden is overgeleverd. Of aan zijn eigen boerenverstand. Maar eenvoudig vertrouwen op de mores in de sector, of op de toezichthoudende instanties, dat staat gelijk aan de goden verzoeken. De SEC wordt door het slijk gehaald omdat het weigerde de fraude van Bernard Madoff te herkennen, zelfs toen die op een presenteerblaadje werd aangeboden. Maar ook in eigen land gingen miljoenen verloren door hedgefunds die zichzelf vakkundig in een hoekje schilderden. Om nog maar te zwijgen van banken die zichzelf in de problemen brachten met pakketjes complexe leningen en topbestuurders die zichzelf verrijkten met allerhande douceurtjes en bonussen. De commissarissen zaten erbij en keken ernaar. Of knepen een oogje toe. Maar nu wordt alles anders. Banken moeten een harde kapitaalbuffer aanleggen in plaats van de boterzachte achtergestelde leningen die daarvoor nu dienst deden en faalden. Bonussen van bankdirecteuren worden aan banden gelegd, als de G20 een beetje medewerking krijgt van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Maar ook een paar flinke treden lager wordt er gesleuteld aan regelgeving en wetjes. Onze eigen Autoriteit Het Britse Schroders komt met het Global Dynamic Balanced Fund, een fonds dat het neerwaarts risico tot 10% moet beperken. Het fonds lijkt op een mixfonds, maar de flexibiliteit is groter dan van doorsnee mixfondsen. Zin in een hartig kredietderivaatje? Easy- ETF lanceerde in september de itraxx Europe Main-tracker die 125 kredietderivaten uit de investment grade-categorie volgt. Iets eerder deze zomer kwam ETF Securities nog met hefboomtrackers als de ETFS Dow Jones Eurostoxx 50 Double Short (2x), ETFS Dow Jones Eurostoxx 50 Financiële Markten (AFM) gaat de verhuur van diploma s aanpakken. Volgens de waakhond ontduiken financieel dienstverleners de vakbekwaamheidsnorm nu door een diploma te huren. Foei, dat mag niet meer. Met de integriteit is het in alle lagen van de financiële wereld tobben. Nog een primeur: integriteitsbewaker DSI (Dutch Securities Institute) schorste deze nazomer een financieel directeur vanwege het pluggen van aandelen in een welbekend televisieprogramma. Niet meer doen, stoute jongens. En, terug naar de AFM, die wil nu ook duidelijke richtlijnen geven aan financieel adviseurs over provisie over verkochte producten. Genoeg te verbieden Langzaam worden stapjes vooruit gezet in het beschermen van de belegger. Maar er is nog werk genoeg aan de winkel. Clayton Heijman, managing director van Darwin Platform en hedgefundspecialist, breekt op IEXProfs.nl een lans voor het snel invoeren van internationale regels voor short selling door hedgefunds. Daarbij is haast geboden, want het momentum voor het invoeren van dergelijke regels is nu goed. En dan Leveraged (2x) en de ETFS CAC 40 2x Short en 2x Long. Dat was een maandje voordat bekend werd dat de leveraged ETF s in de Verenigde Staten behoorlijk leeglopen. In juli werd er ruim 1,5 miljard dollar uit onttrokken nadat de SEC waarschuwde dat hefboomtrackers niet geschikt zijn voor particuliere beleggers met een langetermijnvisie. Tot slot: Kempen Capital Management heeft eindelijk Ducatus van de beurs gehaald. JP Morgan en DWS Invest sluiten samen acht lifecyclefondsen wegens een gebrek aan vraag. Aan elke levenscyclus komt een eind. moet ook de kickback aan de kaak gesteld worden, vindt Sander Heemskerk van IBS Vermogensbeheer. Het was namelijk de kickback die het voor de feeder funds aantrekkelijk maakte om hen geld in de investeringsvehikels van Bernard Madoff te steken. Politiestaat Alle bijna aandoenlijke pogingen ten spijt, lijkt de aanpak van allerlei toezichthoudende instanties veel op het onder water houden van een bal. Fraude is per definitie niet uit te roeien en zal telkens weer de kop opsteken. Soms zelfs recht onder de neus van de waakhond, zoals bij Madoff en de SEC (Securities an Exchange Commission). Dat is echter geen reden om niets te doen. Maar zelfs als de financiële wereld wordt omgetoverd in een politiestaat, dan nog moeten beleggers hun ogen wijd open houden. Er is niets zo gevaarlijk als schijnveiligheid. Dat neemt niet weg dat als er ooit een tijd was om veranderingen door te voeren, het nu is. Zowel de politiek als de financiële wereld zelf is zich er nu nog van bewust, dat het niet op de oude voet verder kan. Hoe lang dat duurt? Jeremy Grantham (GMO) vatte de leercurve van de homo economicus begin dit jaar kort en bondig samen: Op de korte termijn leren we gigantisch veel van deze crisis, op de middellange termijn steken we er aardig wat van op en op de lange termijn absoluut niks.

5 Trends Trends 8 Transfers in de financiële sector Kopstukken aan de wandel In crisistijd draait het klaphekje bij de ingang van financiële bedrijven doorgaans maar één kant op: naar buiten. Voor de vele overtalligen zijn jezelf wezenloos solliciteren, herscholen of eigen baas worden de enige alternatieven. Maar in de directievleugels werkt het anders. Daar draait de draaideur nog vrolijk beide kanten op en regent het toptransfers. Wat te denken van Pensioenfonds ABP, of heet het nu APG, dat deze zomer een vliegende wissel in de bedrijfstop doorvoerde? Op beleggingsinhoudelijk gebied haalde APG broodnodig? nieuw bloed binnen in de vorm van Angelien Kemna. De volbloed professor/bestuurder begint per 1 november als Chief Investment Officer en CEO van APG Investment Management. Roderick Munsters, die tot 1 september de scepter zwaaide, verkast naar Robeco. Dat kantoor aan het Coolsingel is toevallig net de plek waar Kemna ooit haar beleggerscarrière begon, als hoofd van researchinstituut IRIS. Ook bovenin de ABP-toren wordt vernieuwd. Voormalig VVD-coryfee Ed Nijpels trad aan als nieuwe bestuursvoorzitter om interimmer Harry Borghouts te vervangen. Direct gevolg van die benoeming is dat Nijpels al zijn financiële nevenfuncties moet neerleggen, waardoor onder andere DSB Bank wederom naar een nieuwe VVDdinosaurus moet uitkijken voor de Raad van Commissarissen. Zou Erica Terpstra tijd over hebben? Over ex-dsb-ers gesproken: René Frijters, vooral bekend als oprichter van discount broker Alex, beëindigde deze zomer een ultrakort dienstverband als rechterhand van Dirk Scheringa, waarna op zijn Linkedinprofiel te lezen was dat hij werkte aan een een nieuw op te zetten bank/broker in Nederland. Tot het ter perse gaan van dit nummer is er nog geen noemenswaardige nieuwe activiteit te bespeuren op het banken- en brokersfront, maar we houden u op de hoogte. Na ABP kan PGGM niet achterblijven, vanzelfsprekend. In de Zeister bossen vindt de noodzakelijke verfrissing niet plaats op beleggingstheoretisch gebied, maar meer op het terrein van cmpliance en verslaggeving. Paul Loven is namelijk de nieuwe CFO van pensioenfonds PGGM. Loven komt overvliegen uit het bestuur van Van Lanschot, waar Paul Loven hij in 2005 belandde na een 24-jarig verblijf bij de voormalige grootbank ABN Amro. De resten van wat ooit Groot ABN Amro was blijven overigens het toneel van wisselingen, reshuffles en ander rumoer. Zo is daar bijvoorbeeld het tot dusver volstrekt onbekende Financieel Bedrijfsmanagement Zittenblijvers Mens-Erger-Je Ja, het klopt. Er was een retentiebonus beloofd aan enkele tientallen ABN Amro-bankiers als ze na de overname en opsplitsing zouden blijven zitten. Maar dat was toen, zegt de nieuwe baas van de ontmantelde bank, Gerrit Zalm. Naar die beloofde bonus kunnen ze nu fluiten, want de tijden zijn veranderd. Tien topbankiers van ABN Amro slepen de bank nu voor de rechter. Logisch, ze hebben een prachtige carrière bij Banco Santander, Fortis of Royal (FBM), dat plots bekend maakte dat een team van ervaren fusie- en overnamespecialisten het bedrijf kwam versterken. Daarmee is FBM naar eigen zeggen zelfs in één klap een van de grotere onafhankelijke spelers geworden op het gebied van strategisch en financieel advies in Nederland. De nieuwe werknemers zijn afkomstig van Royal Bank of Scotland, dat de grootbankactiviteiten overnam van ABN Amro, en hebben talloze spraakmakende deals weten te beklinken. Om geen misverstand te laten bestaan over de pedigree van het team, heet de fusie-en overnametak vanaf nu FBM Mahler een subtiele verwijzing naar de gespleten ABN Amro-torens aan de Zuidas. Nog een torenhopper: de bekende technisch analist Nico Bakker verlaat ABN Amro per 30 september. Bakker gaat verder als zelfstandig consultant, maar heeft al één grote klant in portefeuille: Royal Bank of Scotland. Hij gaat onder andere samenwerken met de Nederbritse bank op het gebied van technische analyse content, workshops, seminars en tevens een ambassadeursrol vervullen voor onder andere de turbo s. Bank of Scotland aan zich voorbij laten gaan, en zijn blijven hangen bij de uitgeklede groen-gele bank. En nu kunnen ze als stank voor dank ook nog naar hun geld fluiten. Dat Zalm de op hol geslagen publieke opinie gebruikt om een paar miljoen euro te besparen is op zijn minst gezegd opvallend. Een woord is toch een woord? En niet zo heel lang geleden kreeg Rijkman Groenink nog zo n 30 miljoen in zijn eentje. En die hoefde er niet eens voor te blijven. Uitnodiging Powerontbijt voor IEXProfs-lezers Thomson Reuters en Lipper organiseren op 14 oktober het Lipper Breakfast in de Golf Republic in Amsterdam. Tijdens deze sessie ontmoet u andere professionals en kunt u de laatste trends in de financiële wereld met elkaar bespreken. Thomson Reuters zal onthullen hoe de nieuwste trends en ontwikkelingen in de Nederlandse fondsenmarkt eruit zien en de onderzoekers van Lipper presenteren de laatste gegevens over de sales flow van belegingsfondsen in de Europese en Nederlandse markt. Plaats: Golf republic, Amsterdam Tijdstip: 14 oktober; 8:30-10:30 Dexia Sustainable World is een van de 20 open-ended duurzame en verantwoorde beleggingsfondsen van Dexia Asset Management. Het fonds, dat beheerd wordt in Brussel, bestaat sinds maart Het unieke van dit fonds is dat het op een gediversifieerde manier belegt in een wereldwijd spectrum van aandelen, en dat op een duurzame en verantwoorde manier die steunt op de expertise en ervaring van Dexia Asset Management. Al in 1996 begonnen wij met de eerste duurzame en verantwoorde beleggingsfondsen. Dertien jaar later beheren we meer dan 16 miljard EUR aan duurzame en verantwoorde fondsen en mandaten. Vandaag hebben we ook een van de grootste gespecialiseerde teams, dat bestaat uit 20 mensen (10 duurzaamheidsanalisten en 10 fondsbeheerders). Dexia Sustainable World belegt in een globale aandelenportefeuille. Eind juni bestond 49,02% van de portefeuille uit Amerikaanse investor.support-dam@dexia.com Lezers van IEXProfs kunnen zich gratis aanmelden voor het Lipper Breakfast. Stuur svp een met uw gegevens naar redactie@iex.nl. Wereldwijd beleggen met een duurzaam karakter. De financiële crisis is nog niet voorbij en dat maakt het beleggers zeker niet gemakkelijk om een gefundeerde beleggingskeuze te maken. Wie wil vertrouwen op de keuze van een ervaren beheerder en belang hecht aan het duurzaam bovengemiddeld karakter van zijn investering, vindt zijn gading bij Dexia Sustainable World. Door Roland Kölsch, Senior Asset Manager aandelen, 11,92% uit Japanse aandelen, 8,8% uit Britse, 4,19% uit Duitse aandelen en 4,71% uit Canadese. Andere landen zijn eveneens vertegenwoordigd, denken we aan Frankrijk, Zwitserland, Spanje, Australia, Zweden en Noorwegen. Bij de selectie van de effecten wordt de kwantitatieve financiële analyse voorafgegaan door een duurzaamheidsanalyse. Die is gebaseerd op criteria waardoor risico s en opportuniteiten kunnen worden opgespoord die verband houden met maatschappelijke en ecologische uitdagingen en uitdagingen op het vlak van deugdelijk bestuur, die op termijn een impact kunnen hebben op de financiële rentabiliteit van de portefeuille. De duurzame kwaliteit van de portefeuille wordt ook transparant en gedetailleerd gecommuniceerd aan de belegger, die op die manier onmiddellijk kan zien hoe de duurzame kwaliteit van de portefeuille zich verhoudt tegenover die van zijn referentie-index. Money does not perform. People do. Het fonds is sector- en stijlneutraal ten opzichte van zijn referentie-index, de MSCI World. De aandelenkeuze gebeurt op basis van kwantitatieve modellen, die intern binnen Dexia Asset Management werden ontwikkeld sinds Op die manier kunnen beleggingsopportuniteiten worden opgespoord dankzij het vermogen tot systematische en niet-emotionele analyse, die reproduceerbaar is en het resultaat is van strenge tests. Die modellen, onafhankelijk en eigen aan elke geanalyseerde sector, kiezen de meest aantrekkelijke aandelen op basis van tientallen factoren (winstherziening, groei, waardering ). De combinatie van duurzaamheidsanalyse en van het kwantitatieve beheerproces zorgt ervoor dat de risico/rendementverhouding op korte, middellange en lange termijn kan worden gemaximaliseerd en dat het fonds waarde kan creëren voor langetermijnbeleggers die tevens belang hechten aan duurzame criteria. 9

6 Dr. Hoe Beleggen met hefboom Hoe gevaarlijk is een hefboom? Worstelt u beroepsmatig met een beleggingskwestie? Vraag het Dr. Hoe via drhoe@iex.nl door Dr. Hoe Beste Dr. Hoe, Beleggen met een hefboom is interessant, maar gevaarlijk. Hoe beperk ik het risico op grote verliezen als ik bijvoorbeeld beleg in turbo s en opties? En waar moet ik verder nog op letten als ik met hefboom beleg? De dokter antwoordt De meest tot de verbeelding sprekende beleggingsstrategie is het gebruik van de hefboom. Beleggers worden er soms steenrijk mee, maar straatarm is ook een mogelijk eindstation. De hefboom fascineert en kent zijn verschijningsvorm in diverse instrumenten zoals warrants, opties, futures, CfD s (contract for difference) turbo s, speeders en sprinters. Hefboomproducten zijn gekoppeld aan onderliggende aandelen, grondstoffen, vastgoed of elke andere beleggingscategorie die er maar te bedenken is. Deze instrumenten verschillen sterk van elkaar maar hebben één ding gemeen. Met een beperkte inleg kan een heel hoog rendement worden behaald, dat het resultaat van de onderliggende waarde overstijgt. Een optie op Philips kan 50% rendement opleveren, terwijl het aandeel slechts 10% in koers stijgt. Deze mooie eigenschap verklaart de populariteit. Helaas hebben veel Het onverantwoord gebruik van hefboom (leverage) is in financiële zin potentieel dodelijk. beleggers ondervonden dat beleggen met een hefboom op een grote teleurstelling kan uitlopen. Ten eerste kan de onderliggende waarde een andere dan verwachte richting uitgaan. In dat geval is verlies nog te verklaren en te aanvaarden. De visie was gewoonweg verkeerd. Met een directe belegging in de onderliggende waarde zou ook een zeperd zijn behaald. Vervelender wordt het als de onderliggende waarde de vooraf voorspelde kant opgaat, maar er toch nauwelijks winst is of zelfs verlies moet worden geïncasseerd. Dat is de zure ervaring van de belegger die bijvoorbeeld een out the money-optie op de AEX koopt, vervolgens de index ziet stijgen, maar dat uiteindelijk niet in een waardestijging van zijn optie ziet terugkomen. Echt dramatisch is het als een groot deel van zijn portefeuille verdampt via een hefboombelegging. Ach, denkt u wellicht, dat overkomt mij niet en is alleen voorbehouden aan naïeve beginnende beleggers. Gaat u dan maar eens na hoe bij Citigroup, Merrill Lynch en Lehman Brothers de vele tientallen miljarden door het putje zijn gespoeld. Het onverantwoord gebruik van hefboom (leverage) is in financiële zin potentieel dodelijk. Hebzucht en kennis Er zijn twee elementen die beleggers bij het gebruik van een hefboom de das omdoen: hebzucht en gebrek aan kennis. Als u erg veel last heeft van hebzucht, is een bezoekje aan uw eigen doktor of psychiater misschien de moeite waard. Maar om te voorkomen dat een gebrek aan kennis u opbreekt bij beleggen met een hefboom is Dr. Hoe natuurlijk beschikbaar. Wat moet u weten? Heel belangrijk bij het beleggen met een hefboom is dat u zich bewust bent van de rentecomponent die in alle hefboominstrumenten een (grote) rol speelt. In feite laat de hefboombelegger het innemen van posities over aan anderen (de tegenpartij). Voor elke optie of turbo is er een tegenpartij die (het grootste deel van) de onderliggende waarde koopt. Deze aankoop moet gefinancierd worden, en de kosten daarvan worden doorberekend aan de koper van het hefboominstrument. Stel u koopt één turbo op goud. Direct of indirect wordt de goudpositie gefinancierd, bijvoorbeeld tegen een rente van 5%. Als u de turbo één jaar lang aanhoudt, kost u dat 5% financieringskosten. Indien de goudprijs met 5% in één jaar stijgt, levert de turbo in principe weinig of geen koerswinst op. Datzelfde geldt voor de optie. Let wel op dat voor zowel de optie als de turbo geldt dat de tegenpartij niet de gehele positie hoeft te financieren (bij turbo s, afhankelijk van financieringsniveau) of niet voor de gehele positie een tegengestelde transactie aangaat (bij opties, afhankelijk van uitoefenprijs). Eerste leermoment: beleggen met een hefboom is alleen interessant als u een stijging van de onderliggende waarde verwacht met een hoger percentage dan de financieringskosten. Een tweede belangrijke factor zijn de mogelijke opbrengsten van de onderliggende waarde. Soms vallen deze toe aan de hefboombelegger (turbo), maar bij opties is dit niet het geval. Hoe hoger de gemiste inkomsten, hoe lager de optieprijs. Een optie op ASML, dat een klein deel van de winst als dividend uitkeert, is duurder dan een optie op Royal Dutch Shell, dat een relatief hoog dividend betaalt. Anders gezegd: bij een gelijke winstontwikkeling van beide bedrijven, zal bij ASML een groter deel terechtkomen in koersstijging. Dat rechtvaardigt een hogere optieprijs. Bij turbo s speelt dit problemen niet omdat de belegger in principe de onderliggende inkomsten ontvangt (via een lager financieringsniveau). Tweede leermoment: bekijk goed hoeveel inkomsten de onderliggende waarde genereert. Het bepaalt mede de verwachte koersstijging en daarmee de prijs van hefboominstrumenten als opties. Een derde factor waarvan u zich rekenschap moet geven is de specifieke prijsstructuur van de onderliggende waarde. Bij de aanschaf van een hefboominstrument heeft u een visie op het toekomstig koersverloop. Of deze visie uitkomt, is onzeker. Een aantal zaken is echter met redelijke zekerheid te voorspellen. De markt verdisconteert deze zekerheden in de prijs van hefboominstrumenten. Houdt u daarmee rekening, u kunt er zowel van profiteren als er last van hebben. Een sprekend voorbeeld is de prijsstructuur van grondstoffen. Deze zijn soms contango (toekomstige prijs is hoger dan actuele prijs), maar vaak is er sprake van backwardation (toekomstige prijs is lager dan actuele prijs). De contango prijsstructuur lijkt het meest natuurlijk. Immers, de opslag en financieringskosten van de grondstoffen worden doorberekend in de toekomstige prijs. Er kan echter een duidelijke reden zijn een specifiek verloop van de (toekomstige) grondstofprijs te verwachten. In de winter is de vraag naar olie bijvoorbeeld hoger dan in de zomer. De olieprijs voor levering in de zomer kan dan fors lager zijn dan de actuele prijs in november. Opties op olie met uitoefening in de zomer zijn in dat geval lager geprijsd. Realiseer dat dit te maken heeft met de verwachte prijsontwikkeling. Derde leermoment: kom zoveel mogelijk te weten over het te verwachten prijsverloop van de onderliggende waarde op basis van beschikbare kennis. Een laatste element van belang bij het beleggen met een hefboom is de beweeglijkheid, ofwel volatiliteit, van de onderliggende waarde. De inschatting van de toekomstige beweeglijkheid wordt voor een belangrijk deel bepaald door de waargenomen volatiliteit uit het verleden. Voor opties is de beweeglijkheid van belang omdat daaruit de kans wordt afgeleid dat het onderliggende aandeel boven de uitoefenprijs uitkomt. Stel u koopt een optie op Tom Tom met uitoefenprijs 10 euro. Het aandeel noteert 8 euro. Hoe hoger de beweeglijkheid hoe groter de kans dat de uitoefenprijs wordt overschreden. Dat betekent dat opties op beweeglijke aandelen duurder zijn dan de meer stabiele zoals Unilever. In de prijs van turbo s is geen volatiliteitpremie opgenomen, maar beweeglijkheid is voor deze hefboominstrumenten minstens zo belangrijk. Immers hoe hoger de volatiliteit, hoe groter de kans dat het stoplossniveau wordt doorbroken en de turbo ophoudt te bestaan. Een uiteindelijk flink stijgende onderliggende waarde, gepaard gaande met een hoge volatiliteit, kan via het doorbreken van de stoploss uitermate teleurstellend verlopen voor de turbobelegger. Vierde leermoment: neem kennis van de mogelijke beweeglijkheid van de onderliggende waarde, zowel om de prijs van een optie te beoordelen, als de overlevingskansen van de turbo. Concluderend: als u belegt met een hefboom kunt u extra rendement maken ten opzichte van een directe investering in de onderliggende waarde. Het spreekt voor zich dat dit het geval is als uw visie achteraf juist blijkt te zijn. Het is ook mogelijk dat u een negatief resultaat behaalt. Net als bij andere beleggingsinstrumenten kan dat komen door een verkeerde visie. Maar bij afgeleide instrumenten als opties en turbo s kan het resultaat teleurstellend zijn doordat: De financieringsrente een deel van het resultaat opeet. Hoge directe inkomsten van de onderliggende waarde (dividend) de koersstijging beperkt De speciale prijsstructuur van de onderliggende waarde ertoe kan leiden dat ogenschijnlijk goedkope opties weinig kans op rendement hebben. De groter dan verwachte beweeglijkheid de turbo doet killen, of een kleiner dan verwachte beweeglijkheid de optieprijs doet smelten. 03/09

7 Beleggingsfondsen Aandelenfondsen herstellen Aandelenfondsen waren de afgelopen maanden populair. Het deel van het totaal beheerd vermogen dat in die categorie is belegd, is gegroeid. Vooral dankzij een beursherstel natuurlijk. En dat terwijl juist in de maanden mei en juni er netto sprake was van een uitstroom aan geld uit deze sector. Vlak voor de zomer ging het meeste geld naar obligatiefondsen. Dit doet vermoeden dat beleggers terughoudend blijven en dus niet optimaal geprofiteerd hebben van de prima beurszomer van door Fleur van Dalsem/dataleverancier Lipper FMI Het herstel op de beurzen doet de Nederlandse beleggingsfondsen goed. Het totaal beheerd vermogen is iets verbeterd ten opzichte van het voorlopige dieptepunt in februari. De kop boven het vorige artikel dat hierover in IEXProfs verscheen was niet voor niets: Crisistussenstand: 35 miljard euro. Inmiddels is die 35 miljard door beursherstel en hernieuwd vertrouwen van beleggers terug op 38 miljard, zo blijkt uit cijfers over de Nederlandse beleggingsfondsenmarkt van Lipper FMI per eind juni Daarmee zijn de assets under management (beheerd vermogen) nog niet terug op het niveau van een jaar geleden (43 miljard euro), laat staan dat de niveaus van voor de crisis (+65 miljard euro) in zicht zijn. In het volgende nummer van IEXProfs is waarschijnlijk te zien dat de campingrally in de maanden juli en augustus het beheerd vermogen extra hebben gestuwd. Doorgaans zijn de zomermaanden slap, maar deze keer gingen de indices dankzij minder zwarte economische vooruitzichten wereldwijd omhoog. Al beloven de eerste dagen van september, traditioneel een slechte beursmaand, weer niet veel goeds. Aandelenfondsen plus én min Niet verrassend is dat aandelenfondsen tijdens het (prille) herstel het meest aangedikt zijn. Met 44% is de assetcategorie aandelen momenteel de grootste categorie. Van de Nederlandse fondsenmarkt zit 44,3% in aandelen, 25% in mixfondsen, 24,1% in obligaties, 0,7% in geldmarktfondsen en 5,9% in de categorie overig. Hieronder vallen onder andere vastgoed- en hedgefondsen. Alle assetcategorieën hebben sinds ons laatste meetpunt eind februari licht aan belangrijkheid ingeboet ten gunste van aandelen. Uit de in- en uitstroomcijfers van Lipper FMI blijkt dat aandelenfondsen in de maanden mei en juni met een uitstroom te maken hadden. Nieuw geld in deze sector AANDELENFONDSEN DIKKEN AAN Belegd vermogen in Nederlandse beleggingsfondsen, uitgesplitst per beleggingscategorie; in miljoenen euro s juli aug sep okt nov dec Overig Geldmarktfondsen Mixfondsen Aandelen Obligaties jan feb maart april mei juni MEER IN AANDELEN De verdeling van de Nederlandse fondsenmarkt per categorie per eind juni Aandelen 44,3% Obligaties 24,1% Mixfondsen 25% Geldmarkt 0,7% Overig 5,9% kwam er vooral in maart en een beetje in april. In april, mei en juni konden vooral de obligatiefondsen nieuw geld tegemoet zien. Hiermee lijken beleggers te willen zeggen dat zij toch nog wat onzeker zijn over het herstel. Vastgoed en Europese aandelen In de Top-30 is een verschuiving in de bovenste tien opgetreden. Aandelen wereldwijd zijn weer de grootste categorie, terwijl mixfondsen en obligaties een stapje terug moeten doen. In de afgelopen maanden was vastgoed een topper. Momenteel is er weer meer dan 1 miljard belegd in fondsen in deze sector. En dat voor een categorie die tweeënhalf jaar geleden als eerste slachtoffer werd van de crisis. De kleinste categorie fondsen in deze lijst is ook weer een stukje groter. Bij ons vorige meetpunt waren obligaties Europese valuta met 129 miljoen euro het kleinst. Nu zijn dat fund of funds 1 2 TOP-30 Belegd vermogen in Nederlandse fondsen, per categorie in miljoenen euro s Sectoren juni 2009 Aandelen wereldwijd 8.538,07 Mixfondsen gebalanceerd 7.908,94 Obligaties euro 7.413,02 Fund of funds dynamisch 3.396,53 Aandelen Nederland 2.744,25 Aandelen vastgoed 1.094,35 Mixfondsen conservatief 994,29 Aandelen Euroland 896,79 Gespecialiseerde fondsen 857,43 Aandelen Europa 841,60 Fund of funds gebalanceerd 758,44 Bedrijfsobligaties investment grade euro 720,09 Mixfondsen dynamisch 642,56 Derivaten 590,81 Fund of funds aandelen Europa 548,89 Obligaties valuta wereldwijd 509,81 Garantiefondsen 488,85 Fund of funds aandelen landspecifiek 427,02 Aandelen milieu/ecologisch 401,09 Fund of funds aandelen wereldwijd 380,80 Aandelen Pacific inclusief Japan 362,54 Fund of hedgefunds 357,06 Fund of funds obligaties 315,29 Aandelen Europa small- & midcap 299,66 Aandelen IT 296,21 Geldmarkt euro 280,10 Aandelen sociaal/solidairiteit 223,38 Obligaties flexibel 209,46 Aandelen euroland small- & midcap 181,93 Fund of funds aandelen Noord-Amerika 155,98 Noord-Amerika met een beheerd vermogen van 156 miljoen euro. Opvallend is dat Amerikaanse aandelen verder helemaal niet bij de grootste dertig horen. Omdat in dat land de hardste klappen zijn gevallen, de beurzen het diepst gekelderd zijn en er door overheid en monetaire autoriteiten het hardst is ingegrepen, werd verwacht dat het herstel daar ook het sterkst zou optreden. En dat dat herstel stevig was, bleek. Beleggers hebben daar echter niet naar gehandeld. Niet 20, maar bijna 40 miljoen euro. Kijk, dat zijn toenames per maand waar voorzichtig over naar huis te schrijven is. In juni lag de hoogste omzet bij (fund of funds) aandelen Europa, een sector die 37,5 miljoen euro groter werd. In februari was aandelen Nederland de sector met de meeste aanwas; 20 miljoen euro. In juni kwam er ook weer een kleine 15 miljoen euro bij, waardoor er nu ruim 2,7 miljard in deze aandelenfondsen van eigen bodem zit. Juni bleek ook een goede maand voor TOPPERS EN FLOPPERS In- en uitstroom bij Nederlandse fondsen op jaarbasis tot en met juni 2009, per categorie in miljoenen euro s Sectoren Juni 2009 Fund of funds aandelen Europa 37,5 Bedrijfsobligaties investment grade euro 34,7 Aandelen Europa small- & midcap 17,0 Fund of funds gebalanceerd 15,0 Aandelen Nederland 14,7 Derivaten 10,8 Aandelen vastgoed 8,9 Commodities 4,3 Fund of funds aandelen Noord-Amerika 4,1 Aandelen sociaal/solidariteit 3,9 Obligaties flexibel 3,7 Fund of funds aandelen landspecifiek 3,3 Aandelen Noord-Amerika 2,5 Mixfondsen dynamisch 2,4 Fund of funds dynamisch 1,8 Mixfondsen conservatief -2,1 Aandelen milieu/ecologisch -2,5 Aandelen Europa -2,6 Aandelen consumentengoederen -2,6 Aandelen IT -3,3 Fund of funds obligaties -3,8 Fund of funds aandelen wereldwijd -3,9 Obligaties Europese valuta -4,1 Aandelen Centraal-Oost-Europa -5,3 Garantiefondsen -7,2 Specialistische fondsen -8,7 Fund of hedgefunds -9,4 Aandelen Euroland -26,4 Aandelen wereldwijd -37,6 Mixfondsen gebalanceerd -44,1 Derivaten plus 11 miljoen euro, vorige keer min 4 miljoen euro en vooral ook voor Vastgoed. Daar ging 9 miljoen in, in plaats van 40 miljoen euro uit zoals in februari. AANDELEN MIN, OBLIGATIES PLUS In- en uitstroom per categorie in miljoenen euro s De komende maanden zal blijken of 2009 werkelijk een beter beursjaar wordt voor de fondsbeleggers dan September bewijst dat dat nog niet zeker is. 03/09 juli aug sep okt nov dec jan feb maart april mei juni Overig Geldmarktfondsen Mixfondsen Aandelen Obligaties

8 Thema Positieve kant van de crisis Groen en duurzaam is hip en rendabel Crisis? Welke crisis? Duurzaam beleggen en duurzaam sparen lijken zich aardig aan de gevolgen van de financiële crisis te onttrekken. Sterker nog, niet alleen steeds meer beleggers ontdekken dat duurzaam geen rendement hoeft te kosten ten opzichte van mainstream beleggen, maar ook beursgenoteerde ondernemingen beginnen het belang van maatschappelijk verantwoord ondernemen in te zien. De kredietcrisis en de excessen in de financiële sector kunnen duurzaam beleggen zomaar een grote sprong voorwaarts opleveren. Natuurlijk hebben ook duurzame fondsen zich qua rendement niet kunnen onttrekken aan de beurscrisis die een jaar geleden inzette, maar duurzame beleggingsfondsen hebben veel minder uitstroom gekend dan reguliere fondsen, stelt Bas Rüter, directeur investment management bij Triodos Bank. Bovendien halen onze fondsen een vergelijkbaar rendement met niet-duurzame fondsen, zeker na verrekening van het fiscale voordeel. Ad Schellen, fondsbeheerder van het Delta Lloyd Water & Climate Fund denkt dat beleggers in zijn thema s op de lange termijn zelfs een hoger rendement behalen dan de aandelenmarkt. Groen en duurzaam beleggen is niet, zoals critici beweren goed voor het milieu en slecht voor de portefeuille. Groen en duurzaam is best hip. IEXProfs sprak met Bas Rüter (directeur investment management bij Triodos Bank) en Ad Schellen, beheerder van onder andere het Delta Lloyd Water & Climate Fund. door Peter van Kleef Duurzaam beleggen betekent voor mij niet dat het geen rendement hoeft te kosten, zoals je vaak hoort. Maar in de problemen waar we mee te maken hebben, liggen grote kansen voor bedrijven die werken aan de oplossing daarvan. Voor beleggers betekent dat kans op bovengemiddeld rendement. Het hardnekkige beeld van groen en duurzaam beleggen is dat van geitenwollensokkenbeleggers, die er niet naar malen als hun rendement wat achterblijft. Zolang de investering maar bijdraagt aan een schonere en betere wereld voor toekomstige generaties. Maar Schellen neemt daar duidelijk geen genoegen mee. De fondsbeheerder die in 1997 met het Ohra Milieutechnologie Fonds vermoedelijk als eerste in Europa milieu en rendement aan elkaar verbond, ziet volop kansen in de klimaatproblematiek. Het Delta Lloyd Water & Climate Fund kent meer volatiliteit, maar uiteindelijk ook een duidelijk hoger rendement dan de wereldindex. In de praktijk blijkt groen en duurzaam beleggen helemaal niet zo n slechte keus te zijn, ook niet als puur naar rendement gekeken wordt, stellen Schellen en Rüter. En dan is er, bij groenfondsen (Het Delta Lloyd Water & Climate Fund en het Triodos Meerwaarde Aandelen Fonds vallen niet onder deze vrijstelling), nog de vrijstelling van 1,2% in box 3 en de heffingskorting van 1,3%.

9 Thema Die steekt de belegger meteen al in zijn zak. Kortom, groen is best hip en nog rendabel ook. En alle problemen wereldwijd, die kun je als belegger maar het beste van de positieve kant benadrukken. Elke crisis biedt kansen. Schellen wijst op klimaatverandering, het opraken van fossiele brandstoffen en het dreigend tekort aan drinkwater. Allemaal thema s waar zijn fonds op inspeelt. Veel bedrijven en sectoren worden hard getroffen door deze problemen, maar er zijn ook bedrijven die profiteren van George Bush is, hoe je het ook wendt of keert, een Texaanse olieboer. de roep om oplossingen. Nieuwe, schone energie is nu goed voor 1 à 2% van de markt. Dat zou over veertig jaar kunnen oplopen tot 50%. Waar vind je zo n groeivoet? Het is een kwestie van beleggen in bedrijven die uiteindelijk voor die schaalgrootte moeten zorgen. TRIODOS MEERWAARDE AANDELENFONDSEN Om tot een aandelenselectie te komen voor de Meerwaarde Fondsen (Triodos Meerwaarde Aandelen-, Mix- en Obligatiefonds), hanteert Triodos Bank een driestappenplan. Als eerste stap wordt getoetst of 50% van de omzet behaald wordt uit activiteiten die bijdragen aan een schone aarde, klimaatbescherming of gezond leven. Daarna wordt, als stap 2, per sector de 50% gekozen die tot de best in class behoort op het punt van maatschappelijk ondernemen, aan de hand van zeventig sectorspecifieke duurzaamheidcriteria. En als derde horde zijn er de minimumeisen van Triodos Bank, waarbij gokken, kernenergie, milieu, porno, tabak, wapens, bio-industrie, dierproeven en genetische manipulatie not done zijn. Ook corruptie, milieuschadelijke stoffen, en schending van gedragscodes of slechte corporate governance zorgt voor een kruis door de naam. Koers Meerwaarde Aandelenfondsen /08 /08 5/08 7/08 10/08 12/08 2/09 4/09 7/09 Bas Rüter Kopzorgen tot 2011 Als je alle kosten naast elkaar zet, is de productie van fossiele brandstoffen nu al nauwelijks meer goedkoper, dan de schone alternatieven. Maar er moet wel geïnvesteerd worden. Alternatieve energie wordt nu nog vooral door overheidssubsidies gefinancierd, maar moet zichzelf door schaalvergroting kunnen bedruipen in de toekomst. De druk om te investeren wordt langzaam opgevoerd door het groeiende politieke besef. Duitse zonne-energiebedrijven hebben al plannen om een deel van de Sahara te bedekken met zonnepanelen. Dat kost miljarden, ook om de gewonnen energie weer naar het Westen te transporteren. Maar het is een nuttiger investering dan de miljarden die nu geïnvesteerd worden om fossiele brandstoffen te blijven winnen in steeds moeilijkere gebieden, terwijl je weet dat die bronnen uiteindelijk eindig zijn, stelt Schellen. Ja, het kost wat om zonnepanelen neer te zetten of windmolenparken. Maar de energie zelf is uiteindelijk gratis. Voor wind, water, zon of aardwarmte hoef je niet te betalen. Schellen, die door Delta Lloyd wordt neergezet als de Al Gore van de Lage Landen, hanteert de vier natuurlijke elementen water, aarde, lucht en vuur als de vier pijlers waarop het Water & Climate Fund is neergezet. Hij verheugt zich in de frisse wind die uit de Verenigde Staten komt waaien, nu George Bush ( Hij is, hoe je het ook wendt of keert, toch een Texaanse olieboer ) is opgevolgd door president Barack Obama. Met dank aan de nieuwe president vloeien miljarden in de markt voor nieuwe energie. Dat is ook nodig, want met het dichtdraaien van de kredietkraan door banken, is de vraag naar duurzame projecten behoorlijk stilgevallen. Obama pompt nu 72 miljard in die markt, waardoor de vraag weer moet gaan aantrekken. Vorig jaar is de vraag weggevallen en het aanbod toegenomen. Dat leidde tot een ongezonde markt. Veel zonnecelbedrijven zijn in de rode cijfers terechtgekomen en het is maar de vraag of de nieuwe overheidsstimuli op tijd komen. En nu de bedrijven verlies maken, is het een overlevingstocht geworden. Schellen: Voor na 2011 maak ik me geen zorgen. Dan zullen er enkele grote en gezonde spelers de toon Ad Schellen bepalen. Maar tot die tijd is het de vraag welke bedrijven het niet volhouden. Vooral Duitse zonnecelmakers, van oudsher bepalend op de markt van zonne-energie, leggen het af tegen Chinese concurrenten. Ook in het segment aarde heeft Schellen vooral met tegenvallers te maken. De omzetten in sectoren als recycling en voeding zijn van een klif gevallen. Wat betreft voeding: de vraag naar bijvoorbeeld meststoffen is sterk teruggevallen. De agrarische sector stelt aankoop uit, vanwege de kredietcrisis en gedaalde verkoopprijzen. De sector kent een andere cyclus dan de economische cyclus. Vandaar dat het herstel anders zal verlopen qua timing en aard. Recycling heeft te maken gehad met prijsdruk en afnemend aanbod van afval. Pas wanneer industrieën op vollere capaciteit gaan draaien en overheden strakkere regels gaan bepalen, zullen deze bedrijven beter gaan presteren. Deze aandelen zijn gemiddeld minder gedaald en het herstel is ook minder krachtig. Water en lucht presteren juist beter. Waterbedrijven zijn voor een deel cyclisch, vooral vanwege opdrachten die gelieerd zijn aan nieuwbouwopdrachten en cyclische bedrijven hebben het de afgelopen maanden goed gedaan en uiteraard zijn luchtfilterfabrikanten ook in trek, met de druk op de auto-industrie om met schonere auto s te komen. People, Planet, Profit Waar Schellen zich vooral bezighoudt met milieuproblematiek, alternatieve energie en andere typische Al Gore-stokpaardjes, is Bas Rüter ook gericht op, zoals dat zo mooi heet, maatschappelijk verantwoord ondernemen. De portefeuille van bijvoorbeeld het largecapfonds Triodos Meerwaarde Aandelenfonds lijkt veel minder duurzaam dan die van Schellen met zijn windturbinefabrikanten, recyclingbedrijven en zonnepaneelmakers. De insteek en aanpak is dan ook heel anders dan die van zijn Deltalloyd-collega. Triodos Bank investeert zowel in beursgenoteerde ondernemingen als in de themafondsen daarbuiten, bijvoorbeeld in groenprojecten, vastgoed, microfinanciering en energie. Maar ook in de beursgenoteerde portefeuille zijn veel gewone namen te vinden. Toch is het de schijn die bedriegt, benadrukt Rüter. Onze selectiecriteria zijn scherper dan die van andere duurzame fondsen. We zijn heel selectief, zowel op het moment van investering als in de dialoog daarna. Daarin richten we ons ook tot bedrijven met aanbevelingen om tot beter maatschappelijk verantwoord ondernemen te komen. Het Meerwaarde Aandelenfonds belegt in bedrijven uit de MSCI World, maar driekwart komt niet door de selectiecriteria heen. Per sector wordt eerst de beste 50% bedrijven geselecteerd, die vervolgens tegen de strikte minimumeisen worden gehouden. De drie P s (people, planet en profit) ziften het kaf van het koren. Zo komt een windmolenbedrijf wel in aanmerking voor de portefeuille, tenzij het een Chinese windmolenfabrikant is die kinderarbeid toepast. De portefeuille lijkt redelijk normaal, maar er is geen duurzame aanbieder met strengere selectieme- DELTA LLOYD WATER & CLIMATE FUND Het Delta Lloyd Water & Climate Fund hanteert geen uitsluitingsbeleid, maar zoekt de meest kansrijke ondernemingen in sectoren die werken aan het oplossen van de water- en klimaatproblematiek. Het fonds is onderverdeeld in de vier natuurelementen vuur, water, aarde en lucht. Onder vuur valt alternatieve energie, als wind, zon, biomassa, waterkracht 28 en aardwarmte. In de categorie water bevinden 26 zich bedrijven die actief zijn op het gebied van waterzuivering (onder anderen waterontzilting 24 en waterdesinfectie). Bij lucht wordt gezocht naar 22 bedrijven die CO2-uitstoot beperken of profiteren 20 van de handel in emissierechten, maar ook ondernemingen die luchtfilters maken of van apparatuur om luchtvervuiling te beperken. Aarde, ten slotte, omvat 14 recyclingbedrijven, afvalverwerkers maar ook bedrijven 12 die biotechnologie voor gewassen ontwikkelen, biologisch 10 afbreekbare producten en alternatieven 1/08 /08 5/08 7/08 10/08 12/08 2/09 4/09 7/09 voor chemicaliën en pesticiden. Koers Water & Climate Fund /08 3/08 5/08 7/08 10/08 12/08 2/09 4/09 7/09 Grafiek van het Ohra Milieu Technologiefonds, spiegelfonds van het Delta Lloyd Water & Climate Fund

10 Thema thode. Andere fondsen, zoals het Triodos Value Pioneer Fund zijn anders ingericht, met meer kleine, relatief onbekende bedrijven die zich duidelijk richten op klimaatbescherming, schone aarde, gezond leven en de koplopers op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Waar beursgenoteerde ondernemingen tien jaar geleden niet echt stonden te wachten om de duurzame screening te ondergaan, is de openheid de laatste jaren sterk toegenomen. Ook hier wordt een positieve keerzijde van de crisis openbaar. Rüter: Bedrijven komen nu zelfs naar ons toe, bijvoorbeeld met de vraag hoe ze het salaris van hun bestuurders deels afhankelijk Een onderneming die niet in deze duurzame trend mee wil gaan, legt zelf de bijl aan de wortel. kunnen maken van verantwoord ondernemerschap. De inmenging van overheden in banken, hebben vooral bij financiële bedrijven de hang naar duurzaam ondernemen en daaraan gerelateerde beloningen aangewakkerd. De kritiek op het klassieke Angelsaksische model, waarbij kortetermijnwinstbejag leidt tot excessen, neemt hand over hand toe. Mede met dank aan het aandeelhoudersschap van overheden, zorgt dat nu voor een roep om maatschappelijk verantwoord beleid. Schone handen Triodos Bank verwoordt die roep ook op aandeelhoudersvergaderingen. Die actieve opstelling is volgens Rüter van belang. Als je alleen maar bedrijven buitensluit als duurzame belegger, dan heeft de particulier die in je fonds belegt wel schone handen, maar sorteer je geen enkel maatschappelijk effect. Duurzame aandeelhouders moeten de dialoog aangaan. Volgens Rüter hebben zijn duurzame collega s ook geen excuus meer om dat niet te doen. De duurzame beleggingsindustrie is groot geworden, de inkomsten zijn er, de baten zijn er, de informatie is er, kortom, het budget om die dialoog aan te gaan is er. Duurzame fondsen kunnen zich niet meer verschuilen achter het excuus dat aandelenselectie alle tijd, geld en energie opslokt. De case voor een dialoog is een Groene helden: Al Gore (links) en Ad Schellen (rechts). DUURZAAM IS CRISISBESTENDIG Duurzame beleggers zijn volgens cijfers van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) een stuk trouwer aan hun investeringen dan beleggers in reguliere fondsen. De markt voor gewone beleggingen in Nederland daalde in crisisjaar 2008 met 30%, terwijl fiscaal vrijgestelde groene beleggingen zelfs met 0,6% toenam. Per saldo kende de markt voor duurzaam en groen beleggen een uitstroom van 16,2% tot 3 miljard euro. De hele duurzame markt, beleggingen plus duurzaam sparen, liet een groei zien van 8,4% tot 14,25 miljard euro door een vlucht naar duurzame spaarrekeningen (+17%). De reguliere markt bleef zowel op het gebied van sparen als van beleggingen achter. De cijfers over 2008 (bron: VBDO) vertellen het verhaal. Totaal duurzaam sparen steeg met 17,4% naar 11,3 miljard euro. Regulier sparen steeg met 6,8% Totaal duurzaam beleggen daalde met 16,2% naar 3,0 miljard euro. Regulier beleggen daalde met 30,2% Totaal duurzaam sparen en beleggen groeide met 8,4% naar 14,25 miljard euro. Regulier sparen en beleggen daalde met 5% harde case. Het alleen maar weren van niet-duurzame ondernemingen is onvoldoende. Dan neem je de klant niet serieus. Ondertussen zijn de duurzaamheidcriteria volop in beweging. Dat beperkt zich niet tot no go area s als alcohol, wapens, tabak, pornografie en gokken. Rüter zegt dat de eisen door een intensief traject met deskundigen in lijn wordt gehouden met maatschappelijke ontwikkelingen en waar nodig twee keer per jaar kunnen worden aangescherpt. Dat leidt tot spannende discussies, ook met de experts die een adviespanel vormen. Want: nieuwe tijden, nieuwe problemen. Vorig jaar hadden we de kwestie rond internetproviders in China. Moet je die a-priori uitsluiten als zij de filterinstructies van de overheid klakkeloos opvolgen? Onze primaire reactie was ja. Maar in het adviespanel zit een hoogleraar met een Chinese achtergrond, die de zaak in een ander daglicht stelde. Hij vond dat we de kwestie te simpel neerzetten en dat je meest alerte provider niet moest uitsluiten die dit wangedrag van de Chinese overheid aantoonbaar minder ernstig probeert te maken. Zo viel Yahoo af, maar kwam alleen koploper Google wel door de selectie. Schaakspel op twee borden Het streven naar een duurzame wereld is een schaakspel op twee borden. Beleggers moeten dat zowel op als naast de beurs stimuleren, stelt Rüter. Aandelen, vastgoed, microfinanciering, duurzame-energieprojecten, kunst en cultuur. Alle puzzelstukjes passen samen in de puzzel die een betere wereld moet opleveren. Als je alleen duurzaam wilt beleggen op de beurs, dan verzuim je de kleine, maar innovatieve spelers te stimuleren. Doe je het alleen buiten de beurs om, dan mis je de schaalgrootte, de massa. Triodos Bank is buiten de beurs kritischer dan op de beurs. Buiten de beurs financieren we bijvoorbeeld alleen biologische landbouw, terwijl we op de beurs in supermarkten kunnen beleggen, die meer dan alleen biologische landbouwproducten in de schappen hebben liggen. Nu duurzaam steeds meer op de kaart komt te staan bij wereldleiders, is Rüter toch niet bang dat zijn Triodos Bank overbodig wordt. Wij groeien sinds onze oprichting in 1980 met zo n 20 à 30% per jaar zonder ooit 1 euro verlies te hebben gemaakt. Dit jaar zijn we door de Financial Times nog uitgeroepen tot de meest duurzame bank van het jaar. En juist die spelers blijven nodig, is zijn boodschap. Tien jaar geleden was er nauwelijks animo om het gesprek aan te gaan, nu wel. Er zijn volop maatschappelijke pro- GROEN BELEGGEN IN VIER STAPPEN Wat is groen beleggen? Groene beleggers (of spaarders) stoppen hun geld in een groenfonds of groenbank. Zo n fonds of bank wordt gebruikt om milieuprojecten te financieren, zoals een duurzaam gebouwde woning, een windturbinepark of een biologisch landbouwbedrijf. Is groen sparen of groen beleggen financieel aantrekkelijk? Groen sparen of beleggen wordt door de fiscus te dele gecompenseerd. De huidige regeling voorziet in een vrijstelling op de vermogensrendementsheffing van 1,2%. Bovendien staat de fiscus toe dat 1,3% van het belegde bedrag als heffingskorting afgetrokken wordt. Dat levert een voordeel van 2,5% op. Het fiscale voordeel geldt voor beleggingen tot circa euro. Waar kan ik groen sparen of beleggen? ASN Bank, Triodos Bank, ABN Amro, ING, Rabobank en Fortis hebben groenfondsen. Hoe groot is die groene markt? In Nederland zijn er volgens het VROM groene spaarders. Beleggers hebben 7 miljard euro in groenfondsen en groenbanken gestoken. Behalve voor groen beleggen geldt de fiscale regeling ook voor sociaal-ethisch beleggen. Voor cultuurbeleggingen geldt daarnaast voor hetzelfde bedrag een extra voordeel van 2,5%. Voor duurzaam beleggen is er geen fiscaal voordelige regeling. Bas Rüter (Triodos) staat daar ook niet om te trappelen. Je hebt dan een heel duidelijke formulering van het begrip duurzaam nodig. Ik zou op dit moment niet alle fondsen die de naam duurzaam dragen, voor zo n fiscale regeling in aanmerking laten komen. De lat zou zo hoog moeten komen te liggen, dat het een koploperregeling blijft. blemen. De voedselcrisis, de klimaatcrisis, de financiële crisis. En zolang er crises zijn, moeten er antwoorden komen. En daar toetsen wij bedrijven op. Zolang er problemen zijn, is de duurzaamheidsstem in de maatschappij nodig. De nichebelegger met zijn volgens de karikatuur geitenwollensokken, zit al een paar jaar aan de tafel bij de CEO in krijtstreeppak. Ook de grote pensioenfondsen beginnen het belang van duurzaam beleggen in te zien. Nou, dan is het spel wel op de wagen. Een onderneming die niet in deze trend mee wil gaan, legt de bijl aan zijn eigen wortels. 03/09 De best presterende beleggingsfondsen per 31 juli 2009 Aandelenfondsen 3 jaar ytd First State AsiaPacSust A Acc 19,7 40,22 Triodos Fair Share Fund 18,39 0,83 Dexia Sustain Eur Gov Bds C 14,72 3,49 ASN Novib Fonds 12,47 2,31 ASN Obligatiefonds 12,45 1,02 Dexia Bonds Sustainable Eur CC 12,02 3,92 Dexia Sustain Eur ST Bds SC 11,68 4,87 Sarasin Sustainable Bond EUR 10,56 4,31 Dexia Money Mkt Eur Sstble CC 10,42 1,51 Fortis Groen Fonds 10,2 3,09 SAM Smart Energy B 9,27 42,2 Triodos Groenfonds 8,94 1,57 Dexia Sustain Euro Bonds 8,78 5 Dexia Sustain Eur LT Bonds SC 8,44 4,29 ASN Groenprojectenfonds 7,99 1,99 Bron: Lipper, a Thomson Reuters Company De best presterende ETF s per 31 juli 2009 Aandelenfondsen 3 jaar ytd ishares DJ EST Sustain 40 (DE) -18,38 13,11 BNY Mellon Eur Eth Idx Tkr A -29,82 15,43 Calvert Soc Inv:E Eq;A -31,29 11,03 ETFS Janney Global Water 10,95 ishares S&P Glbl Clean Energy 12,91 ETFS DAXglobal Alt Energy 7,1 Bron: Lipper, a Thomson Reuters Company De grootste groene/duurzame fondsen per 31 juli 2009, in miljoenen euro s Aandelenfondsen 3 jaar 1 BlackRock Global Funds - New Energy Fund 2,392,9 2 Pictet Funds (Lux) - Water 2,153,8 3 Pioneer Global Ecology 785,50 4 Pictet - Clean Energy 409,00 5 Dexia Micro-Credit Fund - Blueorchard Debt Fund 358,00 6 Vontobel Fund-Global Trend New Power Tech 344,00 7 UniGarantPlus: Klimawandel (2014) 315,10 8 DWS Klimawandel 309,70 9 ResponsAbility Global Microfinance Fund 301,80 10 DWS Invest New Resources 260,00 Bron: Lipper, a Thomson Reuters Company

11 Interview Kees Oosterholt, directeur Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (Kifid) Een crisis kan ook een zegen zijn Aan klagende beleggers geen gebrek, maar toch is de effectenwereld helemaal niet zo slecht georganiseerd, stelt Kees Oosterholt na een jaar aan het hoofd van klachteninstituut Kifid. Over de beleggingspraktijk na de crisis is hij duidelijk: het toezicht moet harder optreden, met de regels zit het eigenlijk wel goed en banken en adviseurs moeten een voorbeeld nemen aan de Hema. door Pieter Kort Heeft u een klacht, vraag het Kifid. Misschien iets te populair om als slogan te gebruiken, maar het beschrijft wel aardig de opzet van het Klachteninstituut voor de Financiële Dienstverlening. Sinds 2007 is dit onafhankelijke instituut, opgericht door tien verschillende brancheorganisaties in samenspraak met onder andere Consumentenbond, Autoriteit Financiële Markten (AFM) en het ministerie van Financiën, dè plek waar financiële geschillen worden behandeld. De dagelijkse leiding van het instituut is in handen van Kees Oosterholt, die sinds september 2008 aan het roer staat. Sindsdien is de voormalig advocaat en directeur van het Dutch Securities Institute (DSI) bezig geweest met het opzetten van een tent in de stromende regen. De kredietcrisis en alle financiële brokstukken die dat opleverde zorgden voor een memorabel eerste jaar voor Oosterholt. Het aantal behandelde klachten verviervoudigde in twee jaar tijd tot achtduizend per jaar. Een hele dobber voor Oosterholt en zijn circa 35 juristen en andere vakdeskundigen, maar het leverde de uitgesproken nieuwe directeur wel bijzondere nieuwe inzichten op sommige helemaal niet zo negatief. Hoe moet je de regels verder aanscherpen? De Mifid is al behoorlijk gedetailleerd, hoor. Heeft het toezicht gefaald? Het wereldwijde financiële toezicht is vooral geëquipeerd om de vorige oorlog te winnen en niet de huidige. Tijdens de crash van 1987 ontdekten we pas dat banken hun margeverplichtingen nooit goed hadden bijgehouden. In de kredietcrisis kwamen er ook risico s aan het licht die eerder over het hoofd waren gezien. Op zich zijn kredietderivaten een goed idee. Zolang ze maar worden ingezet om risico s te beperken. Maar die handel is in een aantal jaren tijd opgeblazen tot een extreem niveau. Op een gegeven moment stond er in de bankenindustrie zo n 2 tot 4 triljoen dollar uit er was een compleet schaduwbankensysteem ontstaan. Als bankiers zo de vrijbuiter uit kunnen hangen, heb je een probleem. Toch is het gekke dat dat niet betekent dat de bankensector slecht gereguleerd is. Als er één industrie is die al flink gereguleerd is dan is het de bankensector. Dat neemt niet weg dat er waarschijnlijk wel flink veel regels bij zullen komen de komende tijd? Ik denk dat dat eerder in Europa besloten zal worden dan in Nederland. Er komt hier wel een parlementair onderzoek, maar daar liggen vooral politieke motieven aan ten grondslag. Wat mij betreft wordt de discussie zoveel mogelijk ontdaan van populistische oneliners. Het is met name de vraag hoe je het verder zou moeten aanscherpen. De Mifid is al behoorlijk gedetailleerd, hoor. Als je die richtlijn goed implementeert en ook goed naleeft ben je al een heel eind. Het stelt de klant echt centraal. Als adviseur, bankier of beheerder moet je een röntgenfoto van je klant nemen voor je gaat adviseren. Wie is het, wat is goed voor hem of haar? Het Kifid behandelt veel soorten klachten. Door de financiële crisis zal veel beleggingsgerelateerd zijn. Wat voor beeld doemt er op uit al die zaken die u ziet? Voor alle duidelijkheid: van alle klachten blijkt tweederde geen merites te hebben. Eenderde heeft dat wel. Maar het is vooral opvallend dat in de effectenwereld de dossiers al aardig op orde waren. Dat is iets waar de wetgever maar eens goed over moet nadenken. Banken, verzekeraars en intermediairs kunnen een voorbeeld nemen aan de effectenindustrie. Die is in de afgelopen jaren enorm geprofessionaliseerd. Er is in die sector ook best veel gebeurd. De Wet Toezicht Effectenverkeer (WTE) is ingevoerd, later gevolgd door de Wet op het financiële toezicht (Wft). Bij eerdere crises en affaires kreeg je vaak te maken met onenigheid tussen klant en adviseur over wat er precies was afgesproken. Maar sinds de WTE zit de verplichting om daar goede afspraken over te maken al in de wet. Daar is veel over gemopperd door marktpartijen, maar achteraf is het een blessing in disguise geweest voor financiële dienstverleners. Als je de afspraken goed documenteert, ben je al een heel stuk verder. Een klant kan niet meer zeggen: ik heb het nooit geweten. Dus de klachtenstroom valt in dat opzicht mee? Ja, wat ik zie langskomen aan klachten is veel minder onordentelijk dan bij eerdere crisis. De administratie is doorgaans redelijk op orde en hetzelfde geldt voor de complianceprocedures. Er is nog wel veel onduidelijkheid over de vertaalslag naar het uiteindelijke advies. Als het klantenprofiel vaststaat, blijken verschillende banken alsnog heel verschillende modellen te hanteren om het beleggingsbeleid in te vullen. Bij de ene bank ligt het percentage aandelen in een neutrale portefeuille bijvoorbeeld veel hoger dan bij een andere bank. Daar zou de sector wel wat meer eenheid in aan kunnen brengen. Het DSI heeft dat ook wel eens aanhangig gemaakt, maar de banken zijn daar toen onderling niet uitgekomen. Waar ligt die bal nu dan ergens? Tja, ik denk ergens tussen de AFM en de brancheverenigingen. Gezien de stand van de wetenschap moet je op zich wel homogene uitspraken kunnen doen over toegestane risico s bij verschillende profielen. Maar het gebeurt niet, deels uit concurrentie-overwegingen. Als ze samen regels zou opstellen over de invulling van Kees Oosterholt Als de overheid voor beleggingsadviseur gaat spelen is het uitkijken geblazen. portefeuilles, zou dat een heel rigide systeem worden en is dat het einde van de huidige open norm. Is de dreiging dan niet groot dat de overheid gewoon regels gaat afkondigen? Nou, de Mifid die nu het raamwerk aangeeft is een maximum norm. Dat betekent dus dat je dat als lokale overheid niet verder mag goldplaten, zoals dat heet, met eigen extra regels. De regelgever moet nu vooral heel goed nadenken voor er maatregelen worden afgekondigd. Waren de huidige regels onvoldoende? Wouter Bos heeft het over kleinere banken in de toekomst.

12 Interview Maar in vergelijking met het reusachtige schaduwbanksysteem dat door de derivatenhandel is ontstaan zijn de huidige banken al klein. Ik denk vooral dat banken veel meer werk zouden moeten maken van hun interne klachtenprocedures. Daar is nog zoveel mee te winnen. Ik noem het wel eens het Hema-effect. Net als veel vrouwen koopt mijn vrouw ook heel veel bij de Hema. Wat is daar de belangrijkste reden voor? Als het niet werkt of kapot is, mag je het altijd terugbrengen en daar wordt nooit een punt van gemaakt. Een goede interne klachtenprocedure is voor banken en adviseurs een gouden kans. Hoe zit het met de kwaliteit van het beleggingsadvies? Kan ook dat niet beter? Adviseurs moeten een mix van disciplines gaan beheersen. Het financiële vak is de laatste jaren steeds ingewikkelder geworden en er is enorme behoefte aan goed advies. De naweeën van deze crisis gaan nog lang gevoeld worden. OVER DE KIFID Dus liever een onafhankelijk adviseur die uren in rekening brengt dan iemand die provisies vangt? Goed advies is duur, slecht advies is duurder. Maar wees niet te snel tevreden. Een rekening van een adviseur wil niet zeggen dat je problemen zijn opgelost. Is een keurmerk een uitkomst? Er is natuurlijk al de DSI-registratie. Die is er niet allen voor beleggingsadviseurs, maar ook voor andere financiële professionals. Dat wil niet meteen zeggen dat iedereen met een DSI-registratie 100% integer is, maar je weet op zijn minst wel dat er een klachtencommissie op de achtergrond aanwezig is en dat zo n adviseur wel van te voren gewogen is. Zeker nu is het belangrijk om dat te weten, want het vak van adviseur is de laatste jaren enorm veranderd. Vroeger had het een vrij hoog babbelgehalte, maar nu is het veel kwantitatiever. Het was destijds een industrie waar omzettargets werden Kifid staat voor Klachteninstituut Financiële Dienstverlening, een one stop shop voor alle conflicten en geschillen tussen financiële dienstverleners en hun klanten. Behandeling door het Kifid is in veel gevallen een sneller en minder kostbaar alternatief voor een rechtszaak. Geschillen komen in eerste instantie terecht bij de Ombudsman Financiële Dienstverlening, die beoordeelt of er bemiddeling nodig is en die een advies kan geven. Als beide partijen er dan nog niet uit zijn kan het probleem worden voorgelegd aan de Geschillencommissie. Een uitspraak van die commissie is bindend (als de betrokken instelling is aangesloten bij het Kifid en als de consument in kwestie ook accepteert dat hij bindend is). gehanteerd. Bij wijze van spreke: verkoop die rommel nou maar gewoon aan dat omaatje. Daar is onder invloed van de WTE en Wft en de professionalisering van het vak grote verandering in gekomen. Integriteit is cruciaal. Heb je het beste met je klanten voor? DSI verzorgt integriteitstrainingen en dat is niet voor niets. Je kunt beter een integere adviseur hebben die niet zo deskundig is, dan een deskundig adviseur die niet integer is. Maar dan moet je ook kunnen optreden als iemand niet integer is Ja, Lex dura, sed tamen est. De wet is hard, maar zo is het nu eenmaal. Af en toe moet je ook je tanden laten zien, zoals het DSI pas deed in het geval van meneer H. te B. (bestuurder Hagethorn van International Assets in Baarn werd voor twee jaar geschorst door het DSI red.). Dat is echt nodig. En de toezichthouder mag zich ook harder opstellen dan nu het geval is. Om eerlijk te zijn vind ik die eindeloze dialoog tussen AFM en de sector over de kosten van het toezicht beschamend. Een miljardenindustrie met miljardenbelangen besteedt op het hoogste niveau ongelooflijk veel tijd aan een discussie of het een onsje meer of minder mag zijn. Het lijkt op een typisch geval van prisoners runnig the warden, in plaats van andersom. Buiten dat zal de industrie ook meer werk moeten maken van het waarborgen van die integriteit. Ik ben een groot voorstander van een CIO, een Chief Integrity Officer, op bestuursniveau. Iemand die op gelijk niveau met het hoogste bestuur kan meepraten over de belangen van de klant. Iemand die de spiegel voorhoudt, net zoals vroeger de nar tegen de koning. Je hebt het dan wel over een ander soort businessmodel. De klant centraal stellen en toch geld verdienen. Dat betekent dat je met meer rekening hebt te houden dan simpele productverkoop. In de toekomst zal financiële planning steeds belangrijker worden in de advieswereld. Er is heus niets mis met steepeners en zelfs niet met CDO s, maar ze zijn lang niet voor iedereen geschikt. Je moet beleggen volgens een vooropgezet plan. Wat is het doel, hoe ziet de hele financiële situatie eruit? Dat gaat verder dan een portefeuille met een aantal producten. Het aanbod van beleggingsproducten is heel groot, net als de variëteit. Is dat voor klanten en adviseurs nog wel te volgen? De toezichthouder is altijd avers van productregulering geweest. Maar misschien gaat het wel die kant uit. Ik sprak Arthur Docters van Leeuwen (tot 2007 bestuursvoorzitter van de AFM red.) laatst en die zei dat hij moest erkennen daar in Europees verband wel eens over te hebben nagedacht. In het algemeen gesproken zullen beleggingsfondsen wel blijven. Sterker, de politiek lijkt nu te denken: als mensen nu maar in beleggingsfondsen beleggen, dan gaat het wel goed. Maar de beleggingsfondsenhuizen zijn niet vrij van risico s, en als de overheid voor beleggingsadviseur gaat spelen is het uitkijken geblazen. Dat is een vak apart en wat doe je bijvoorbeeld op het gebied van aansprakelijkheid als dat verkeerd uitpakt? Naar structured products zal serieus gekeken gaan worden. Op dat gebied is de toezichthouder aan zet. Of ze dat doen is de vraag. In het geval Legio Lease had de industrie al heel lang in de gaten wat er gebeurde, maar greep de toezichthouder niet in. Veel banken zijn bij de AFM langs geweest, toen nog een organisatie in de opstartfase, en hebben gezegd: weg met die troep, dit kan niet goed gaan. De beurs stijgt simpelweg niet twintig jaar lang met meer dan 12%. George Möller, die nu bij Robeco zit, maar toen nog beursvoorzitter was, heeft de AFM nog heel specifiek gewaarschuwd voor leaseproducten. Kortom, de branche heeft gevraagd: doe iets, maar het is niet opgepakt. Waarom niet? Tja, geen idee. Misschien zijn het te nette mensen? Of misschien zijn toezichthouders nog te weinig streetwise en worstelen zij ook nog met het vraagstuk van aansprakelijkheid in goedlopende markten. Is daar onder invloed van de crisis al een omslag in waar te nemen? Nee, die zie ik nog niet. Als ik Wouter Bos hoor zeggen: u heeft mijn garantie dat dit in de toekomst niet meer gebeurt it says it all. Het is een terugkerend issue en dat zal zo blijven. Ik ben het overigens wel met Bos eens dat alleen een wereldwijde aanpak werkt. Nu de beurs weer wat hersteld is en de financiële instellingen niet langer op omvallen staan lijkt het in de beleggingswereld zelfs weer een beetje business as usual te worden. Verandert er dan toch niet zoveel? Oh jawel hoor. De naweeën van deze crisis gaan nog lang gevoeld worden. De regering heeft al gezegd dat door de stimuleringsmaatregelen de harde keuzes naar 2011 zijn doorgeschoven. Daar gaan we nog wel aan herinnerd worden in de komende jaren. Hoe wrang het ook klinkt, soms heb je de zegen van een crisis nodig. Zonder dotcom-crisis was er in het effectenvak bijvoorbeeld niet zoveel gereguleerd. Daar plukken we nu de vruchten van. Kijk, iedere bank heeft z n Doetinchem. (Beleggingsclub D n Anwas bij Rabobank Doetinchem was in de jaren negentig onderwerp van een financieel schandaal en een langlopende rechtzaak red.). Er gaat altijd wel iets mis of er vliegt iemand uit de bocht. Maar dat is in zekere zin ook nodig om de teugels strak te houden. Zoals een dijkgraaf zegt: af en toe een kleine dijkdoorbraak is nodig om te weten hoe sterk het hele stelsel is. Waar zitten nu de grote problemen dan? In de kredieten hypothekensector? Er gebeuren nog steeds dingen die moeilijk uit te leggen zijn. Mensen die het toch al moeilijk hebben gaan lenen tegen de laagst mogelijke rente. Maar als een aanbieder zegt altijd de laagste rente te bieden, betekent dat niet dat je altijd de laagste rente zult betalen. Want over een jaar, of een paar jaar, kan die rente veel hoger zijn. Of je zit opgescheept met een veel hogere hoofdsom, omdat je allerlei verzekeringsproducten en arbeidsongeschiktheidspolissen krijgt meegeleverd. Consumenten hebben dat vaak niet in de gaten, of ze willen het niet in de gaten hebben. Aan de andere kant, de Wft is heel duidelijk over de grenzen aan overkreditering. Wat ik wel opzienbarend vond is dat Gerrit Zalm, de architect van diezelfde Wft, vervolgens naar uitgerekend DSB bank overstapt. Je kunt beter een integere adviseur hebben die niet zo deskundig is, dan een deskundig adviseur die niet integer is Een cruciale vraag, zeker in deze tijd is waar de zorgplicht eindigt en waar de eigen verantwoordelijkheid van beleggers begint. Hoe denkt u daarover? Voor beleggers is het zaak om meer werk te gaan maken van hun beleggingen. Het is verdomd vervelend en het is niet leuk, maar het is wel broodnodig. We zijn grootgebracht in een wereld van collectieve voorzieningen en nu moet je ineens zelf je keuzes gaan maken. Dat vereist toch echt dat je er serieus mee aan de slag gaat. Niet dat je het allemaal zelf moet verzinnen. Een patiënt weet het ook niet beter dan z n huisarts. Je kunt zaken best aan een adviseur overlaten, maar je moet wel alert zijn dat het wordt geregeld en dat het goed wordt geregeld. Dan is het belangrijk dat je de goede vragen weet te stellen en dat je een langetermijnvisie hebt. Eerlijk gezegd is het ook niet zo heel ingewikkeld. Als je maar zorgt voor voldoende spreiding en goed de lange termijn in het oog houdt. Beleggingsadvies geven is eigenlijk een heel saai vak, als je het goed doet en geduld hebt. 03/09

13 Structured products Behoedzaam met duurzaam Duurzaam beleggen met gestructureerde producten kan prima. Er zijn genoeg certificaten en notes die op deze trend inspelen. Maar zijn deze producten en de uitgevende instellingen eigenlijk wel zo duurzaam als beweerd wordt? door Marcel Tak Marcel Tak is special products-specialist. In de rubriek 10 van Tak ontleedt en recenseert hij op IEX.nl alle nieuw uitgegeven notes en certificaten. Duurzaam beleggen is een hype. Of vriendelijker, er is sprake van een in populariteit toenemende trend. Structured products zijn bij uitstek instrumenten die inspelen op trends. De afgelopen jaren zijn er dan ook tientallen constructies op de Nederlandse markt verschenen met duurzaam beleggen als onderliggende thema. Ik onderscheid drie manieren waarop duurzaam beleggen als thema in notes en certificaten aan de orde komt: Als filosofie waaraan de belegger, naast een hopelijk mooi rendement, in ieder geval een goed gevoel overhoudt. Als kans om een bovengemiddeld rendement te behalen. Als mogelijkheid om fiscale voordelen te incasseren. 1. Duurzaam beleggen als filosofie Steeds meer beleggers zijn zich ervan bewust dat ondernemingen in hun bedrijfsvoering aan minimale sociale en milieudoelstellingen moeten voldoen. Deze doelstellingen overstijgen soms de lokale wetgeving, die in veel landen beneden onze eigen normen en waarden liggen. In antwoord daarop zijn de afgelopen jaren veel aandelenindices ontwikkeld die samengesteld zijn uit bedrijven die aan vooraf gestelde minimale criteria van duurzaamheid voldoen. Een belangrijke, in ieder geval één van de oudste indices, is de Dow Jones Sustainability Index, die ook weer onderverdeeld is in verschillende regio s. De tweede veel gebruikte benchmark als het om duurzaam beleggen gaat is de FTSE Global Sustainability Index. Gestructureerde producten maken in veel gevallen gebruik van indices als onderliggende waarde. Het spreekt vanzelf dat de afgelopen jaren verschillende notes en certificaten op bovengenoemde indices zijn uitgebracht. Daarnaast gebruiken de uitgevende instellingen soms zelfgemaakte indices. Tot slot is het mogelijk dat binnen een note enkele aandelen zijn geselecteerd die aan duurzaamheidcriteria voldoen, zoals vastgesteld door de uitgevende instelling. Duurzaamheid geeft bij veel beleggers een goed gevoel en dat is ook waarop in de brochures van gestructureerde producten met duurzaamheid als thema wordt ingespeeld. Ik heb zelf het idee dat een marketingstrategie eerder ten grondslag ligt aan de keuze van dit thema, dan dat het uit ideële motieven voortvloeit. Een aardig voorbeeld is de ABN Amro Klik & Klaar Note Duurzaamheid, met als onderliggende ondernemingen KPN, Philips en Heineken. Dat zijn ongetwijfeld bedrijven die met betrekking tot duurzaamheid goed presteren. Maar om een belegging in deze drie ondernemingen onder het thema duurzaamheid in de markt te zetten lijkt toch wel wat vergezocht. Aan de andere kant biedt een brede interpretatie van het begrip duurzaamheid kansen. Zonder het te beseffen heeft diezelfde ABN Amro onlangs één van de meest duurzame notes van de afgelopen jaren uitgebracht, namelijk het DSM Bonus Rendement Certificaat 2. De enige onderliggende waarde is het chemiebedrijf zelf. Wat blijkt, de oude staatsmijnen is volgens de samenstellers van de DJ Sustainability Index het meest duurzame bedrijf ter wereld in de chemische sector. Uit de jaarlijkse rangschikking blijken overigens ook andere AEX -bedrijven hoog te staan in hun respectievelijke sector, zoals Unilever, TNT en Akzo Nobel. De Nederlandse bedrijven scoren in totaliteit zeer goed, en het wachten is op de eerste note met de AEX als onderliggende waarde die onder het thema duurzaam beleggen wordt verkocht Een probleem van geheel andere orde blijkt als een note met duurzaamheid als thema naar de markt wordt gebracht door een financiële instelling die zelf niet duurzaam blijkt te zijn. Dat bedoel ik in de meest letterlijke zin. In 2007 gaf Lehman Brothers de Green Power Note uit, met aan schone energie gerelateerde Amerikaanse bedrijven als onderliggende waarde. Deze bedrijven kunnen nog zo duurzaam zijn, de belegger blijft met nagenoeg lege handen achter door het faillissement van de Amerikaanse zakenbank. 2. Duurzaam beleggen om bovengemiddeld te renderen Beleggen uit ideële motieven is mooi, maar er is ook geld aan duurzaamheid te verdienen. Dat beweren althans de brochures van gestructureerde producten die inspelen op de winstkansen van op duurzaamheid gerichte bedrijven. Zo gaf Robeco eind 2006 het Clean Tech Certificaat uit, waarin beleggers een blootstelling hebben aan private equity-bedrijven die zich bezighouden met nieuwe duurzame technologieën. Een schone zaak, maar (nog) niet voor de belegger. Het certificaat heeft sinds de introductie 22% van zijn waarde verloren. De Rotterdamse vermogensbeheerder bracht halverwege 2008 een tweede duurzame constructie naar de markt: de Strategic Resources Note. Een mooi product met acht beleggingsfondsen als onderliggend waarden, elk met een focus op toekomstige schaarste. Ik beoordeelde de note met een hoge 8,6. Helaas bleek de note zelf niet duurzaam. Nog voor het einde van de inschrijfperiode trok Robeco de uitgifte terug wegens gebrek aan belangstelling ING Bank Duurzaam Top 50 Aflossing: maart 2016 Koers: 85% OW: ING Socially Responsible Investments Index Kansen: Aflossing op 100% betekent minimaal 2,5% jaarrendement. Als onderliggende index meer dan 12% stijgt wordt de extra stijging daarboven volledig doorgegeven, met maximum 94%. Advies: Geschikt voor risicomijdende beleggers met kans op bovengemiddeld rendement als onderliggende index de komende 6,5 jaar met minimaal 31% stijgt. Rabo Duurzaam Garant sept-07 Aflossing: oktober 2015 Koers: 86% OW: Dow Jones Sustainability Index Kansen: Aflossing op 100% betekent minimaal 2,3% jaarrendement. Pas als de onderliggende index meer dan 71% stijgt wordt de extra stijging volledig doorgegeven. Advies: De index moet zeer sterk stijgen om rendement boven de 2,3% te behalen. Beleggers in deze note kunnen beter uitkijken naar alternatieven. Een andere partij die sterk heeft ingespeeld op de rendementskansen van bedrijven die zich op duurzaamheid richten was Merrill Lynch. Mooie namen prijkten op de brochures: het Capital Protected Clean & Efficient Energy Index Certificate en de Renewable Energy Bonus Certificates. De laatste uitgifte had een zeer korte looptijd van 1,25 jaar en beleggers hebben in die tijd meer dan de helft van de inleg verloren. Tja, de vier onderliggende schone bedrijven ontkwamen ook niet aan de gevolgen van de kredietcrisis. Ook in deze op extra rendement gerichte categorie beleggingsproducten zijn er geen constructies die een mooi rendement hebben opgeleverd. De belegger blijft achter met de gedachte dat in ieder geval de duurzaamheid is gesteund. 3. Duurzaam beleggen om fiscale reden Het segment waarbij duurzaamheid en fiscale voordelen binnen gestructureerde producten samenvallen, is geheel in handen van ABN Amro via dochterbedrijf Groenbank. Deze bank bracht acht constructies naar de markt waarbij de hoogte van de coupon werd vastgesteld aan de hand van de prestaties van bedrijven uit De marktomstandigheden hebben ertoe geleid dat aan duurzame beursgenoteerde bedrijven gekoppelde notes misschien het geweten van beleggers hebben gesust, maar met betrekking tot rendement nog weinig plezier hebben opgeleverd. Ik geef een paar voorbeelden, en geef de huidige kansen aan. ABN Amro Klik & Klaar Note Duurzaamheid Aflossing: uiterlijk oktober 2011 Koers: 46% OW: KPN, Philips, Heineken Kansen: Note lost in 2011 af op 100% als slechtst presterende aandeel minimaal 70% is van startwaarde. Heineken en KPN liggen rond die 70%, maar Philips moet 43% stijgen. Dan is het rendement op de note 117%. Bij huidige koersen aflossing circa 49%, dus dan toch nog 6,5% in twee jaar. Risico: Uiteindelijk resultaat afhankelijk van slechtst presterend aandeel. Advies: Geschikt voor beleggers die risico niet schuwen, rekenen op een flink koersherstel van Philips en vertrouwen hebben in de andere twee aandelen. een duurzaamheidindex. Tot zover is er gelijkenis met de notes uit de eerste categorie. Het goede gevoel overheerst. Maar er is een tweede element in deze notes, en dat is hard fiscaal voordeel van maximaal 2,5%. Dat komt omdat de opbrengsten van de note worden ingezet voor duurzame projecten. Ook deze obligaties zijn sterk in waarde gedaald. Enerzijds vanwege de matige couponvooruitzichten (de beurskoersen van de onderliggende duurzame bedrijven gingen in de crisis ook onderuit), anderzijds omdat ABN Amro geen markt maakt in deze notes. Ik wil u op één note attenderen, maar niet nadat ik u op de zeer slechte liquiditeit wijs. Het betreft de Groenbank Groen 1,5% rente Vast Note II met een koers van 85%. Dit product loopt tot begin Door de coupon van minimaal 1,5% en 2,5% belastingvoordeel (ga na of u daarvoor in aanmerking komt) is de totale coupon 4%, en het effectieve rendement bij de koers van 85% is daarmee gelijk aan 6,75%. Als de komende jaren de onderliggende aandelen fors zouden stijgen is er ook nog een (kleine) kans op een hogere coupon dan de minimale 1,5% per jaar. 03/09

14 Opinie opinie 26 Wapens of windmolens? Pensioenfondsen en goede doelen zijn druk bezig met het nadenken over een duurzamer beleggingsbeleid. Maar waarom zijn er eigenlijk zo weinig duurzame trackers op de markt? door Sander Heemskerk Sander Heemskerk is partner bij IBS. Hij is specialist in portefeuilleconstructies met trackers en in modelmatig het risicomanagement daarvan in kaart te brengen. Er komen vaak tegenstrijdige berichten naar buiten over de toegevoegde waarde van duurzaam beleggen aan het uiteindelijke rendement. Voorstanders claimen dat een duurzaam beleggingsbeleid geen rendement hoeft te kosten. Ondernemingen die meer aandacht hebben voor het milieu en de belangen van de aandeelhouders zouden op de lange termijn ook financieel beter presteren. Om dit te kunnen beoordelen moet er onderscheid gemaakt worden tussen twee benaderingen: best in class en uitsluiting. Bij de best in class-benadering wordt het beleggingsuniversum niet beperkt. Een duurzaamheidsscore wordt dan vaak onderdeel van het selectieproces. Zo kan het zijn dat bij een keuze binnen de oliesector Royal Dutch Shell de voorkeur geniet boven BP doordat Shell beter scoort op een aantal duurzaamheidscriteria. Door duurzaamheid op deze manier in het selectieproces op te nemen is het best mogelijk dat dit leidt tot een beter rendement. Uitsluiting is een heel ander verhaal. Deze benadering sluit sectoren in zijn geheel uit van het beleggingsuniversum. Dit beperkt de beleggingsmogelijkheden van portfoliomanagers. De tabaksindustrie is vaak onderdeel van uitsluiting. Over de afgelopen vijf jaar heeft de S&P 500 Tabak Index een rendement behaald van 116% tegenover 2,5% door de gehele S&P 500 index. Het nietbeleggen in deze sector heeft in de afgelopen jaren dus zeker rendement gekost. Toch duurder In de praktijk blijkt dat duurzaam beleggen ook extra kosten met zich mee brengt. Het gaat dan met name om de duurzaamheidsscores die moeten worden ingekocht. De partijen die deze scores aanbieden, hebben een uitgebreid apparaat van analisten die een bijzonder groot aantal ondernemingen moeten beoordelen op verschillende duurzaamheidscriteria. Dit is ook nog eens een continu proces. De kosten voor investeerders die de selectie voor eigen rekening nemen, kunnen zo behoorlijk oplopen. Externe beheerders wentelen deze kosten vaak af op de cliënt. Voor een gemiddeld mandaat resulteert dit doorgaans in een opslag op de beheervergoeding van 10 tot 15 basispunten. De praktische invulling van duurzaam beleggen voor kleinere pensioenfondsen en goede doelen levert vaak problemen op. Kleinere vermogens, waar een portefeuille met individuele aandelen geen optie is, kunnen vaak geen geschikte oplossing vinden waarbij rekening wordt gehouden met hun specifieke eisen. Dit is vaak onterecht. In 90% van de gevallen zijn er producten beschikbaar die aan alle eisen voldoen. Zo is er in de Verenigde Staten een tracker beschikbaar op de FTSE KLD Select Social Index. Deze index maakt een selectie van duurzame aandelen uit de FTSE All-World US Index. Voor de selectie wordt gebruikgemaakt van zowel uitsluiting als best in class. Bedrijven die meer dan een bepaald percentage van hun omzet halen uit een of meer van de volgende industrieën worden uitgesloten: In 90% van de gevallen zijn er producten beschikbaar die aan alle eisen voldoen. tabak, handwapens, alcohol, militaire wapens, gokken en kernenergie. De overige bedrijven worden gewaardeerd op criteria op sociaal-economisch, milieu- en governance-gebied. Twee problemen In veruit de meeste gevallen zal een dergelijk fonds voldoen aan de wensen die worden gesteld aan duurzaam beleggen. Jammer is alleen dat het aantal duurzame trackers op dit moment beperkt is. Het vermogen in de bestaande trackers duidt niet op een substantiële vraag naar dit soort producten. Het probleem is tweeledig. Partijen die duurzaam willen beleggen hebben problemen om hun duurzame beleggingsbeleid goed op papier te krijgen. Het aantal partijen dat op dit moment duurzaam belegt, is daarom ook beperkt. Daarnaast heeft het gebrek aan duurzaam beleid tot gevolg dat tracker- en indexproviders geen idee hebben welke producten voorzien in een behoefte. Alhoewel duurzaam beleggen al enige jaren op het netvlies van de financiële wereld staat, wordt het slechts mondjesmaat in de praktijk gebracht. Extra kosten en een lager verwacht rendement weerhouden besturen van het concretiseren van een duurzaam beleggingsbeleid. Het gevolg hiervan is dat het beschikbare productenpalet op dit moment zeer beperkt is. Vervolgens worden de kleinere partijen, die wel een duurzaam beleggingsbeleid hebben gedefinieerd, er van weerhouden om hun beleid uit te voeren. Wellicht kunnen trackerproviders hierop inspelen met hun kostenefficiënte producten. 03/09

15 Asset allocation Modelportefeuilles werken Beleggers zijn geneigd nogal neerbuigend te doen over modelportefeuilles: gestandaardiseerde producten met weinig ruimte voor creativiteit. Met deze houding gaan zij echter voorbij aan de werkelijke aard en waarde van een modelportefeuille: een product dat strak is toegesneden op het rendementen risicoprofiel van een belegger. door Walter Jans, directeur van research- en opleidingsinstituut BBOC Modelportefeuilles en profielfondsen hebben in feite hetzelfde doel: het zo goed mogelijk aansluiten bij het risico- en rendementsprofiel van de belegger. Daarom neem ik deze twee producten in één en dezelfde vergelijking mee. (Waar ik het in het vervolg van de tekst over modelportefeuille heb, kan dus ook profielfonds worden gelezen.) Een eerste voordeel van modelportefeuilles is dat alle facetten van het beleggen er in terugkomen. Het rendement van een modelportefeuille is toe te schrijven aan tal van beslissingen die de vermogensbeheerder heeft moeten nemen. Op de eerste plaats in welke beleggingscategorieën inclusief regio s en sectoren wordt belegd (strategische asset allocatie), maar ook de tijdelijke onder- en overwegingen van deze beleggingscategorieën door de vermogensbeheerder (tactische asset allocatie) en als laatste in welke specifieke aandelen en producten wordt belegd. De performance van een modelportefeuille is daarom een overall rapportcijfer, waarin de vermogensbeheerder op al zijn vaardigheden is getoetst. De geluksfactor die bij beleggen altijd een grote rol speelt, is hierdoor geminimaliseerd. Een tweede voordeel van modelportefeuilles is dat het aansluit bij klantgerichte advisering. Het uitgangspunt voor een modelportefeuille is namelijk het op te stellen risicoprofiel van een klant door de De performance van een modelportefeuille is een overall rapportcijfer. MODELPORTEFEUILLES VS. PROFIELFONDSEN Een modelportefeuille is een door een vermogensbeheerder gehanteerde portefeuille aan de hand waarvan hij individuele klantportefeuilles beheert. Vaak hanteert de vermogensbeheerder per risicoprofiel een modelportefeuille. Klanten kunnen vanaf een individuele effectenrekening in zo n modelportefeuille beleggen. Ook profielfondsen zijn geënt op het risicoprofiel van de belegger maar hierbij is echter geen sprake van een vermogensbeheerder. Dit zorgt ervoor dat modelportefeuilles niet alleen aansluiten bij de financiële positie van de cliënt, maar ook bij zijn beleggingsdoelstellingen, -kennis, -ervaring en zijn risicobereidheid. Dit staat lijnrecht tegenover de jarenlang gehanteerde productgerichte verkoopmethodiek. Hierbij gaven vermogensbeheerders de klant de illusie dat zij het snoepje van de week konden bieden, lees allerlei individuele effectenrekening, maar van een collectieve belegging in een beleggingsfonds. Ondanks dat modelportefeuilles en profielfondsen verschillen van juridische aard (een beheerovereenkomst versus een prospectus) beogen beide producten hetzelfde: namelijk het naadloos aansluiten bij het risico- en rendementsprofiel van de belegger. En in beide producten kan vanaf lage bedragen worden belegd. ONAFHANKELIJK ONDERZOEK Onderzoeks- en researchinstituut BBOC houdt bij hoe de modelportfeuilles en profielfondsen van verschillende aanbieders presteren. BBOC hanteert hierbij vijf verschillende risicocategorieën. Van zeer defensief tot zeer offensief. exotische beleggingsproducten zonder hoegenaamd enig risico. De gevolgen kennen we inmiddels allemaal. Inherent aan modelportefeuilles zijn juist de realistische rendementsverwachtingen. Een derde voordeel is de enorme spreiding die zij mogelijk maken voor relatief kleine vermogens. Hiermee zijn het uitermate geschikte producten voor bijvoorbeeld hypotheek- en pensioenopbouw. Inmiddels zijn er tal van modelportefeuilles in de markt, die bovendien niet alleen maar traditionele beleggingscategorieën bevatten, maar ook exotische categorieën als hedge, high yield, convertibels en grondstoffen. Bijkomend voordeel is dat een modelportefeuille continu wordt beheerd en uitgebalanceerd. Enorme verschillen Mocht u inmiddels overtuigd zijn van de kracht van modelportefeuilles, dan verdient het wel aanbeveling goed onderzoek te doen naar de verschillende aanbieders van deze portefeuilles. Onafhankelijk onderzoek onder 25 aanbieders van modelportefeuilles wijst namelijk uit dat de rendementsverschillen enorm zijn. Over de afgelopen drie jaar gemeten bedraagt het rendementsverschil tussen de beste en slechtste aanbieder in de zeer defensieve categorie liefst 30%. In de zeer offensieve categorie bedraagt dit verschil zelfs 55%. Hieruit blijkt maar dat modelportefeuilles een stuk minder gestandaardiseerd zijn dan zij lijken. 03/09 B BOC TOP-3 ZEER DEFENSIEF TOP-3 DEFENSIEF TOP-3 NEUTRAAL TOP-3 OFFENSIEF ZEER OFFENSIEF geeft in elk nummer van IEXProfs de resultaten weer van hun onderzoek naar modelportefeuiles van verschillende aanbieders. Deze keer de netto resultaten tot en met 30 juni 2009 van de beste vijftien zeer offensieve portefeuilles, de beste drie uit de overige categorieën en de index, gerangschikt op het gemiddelde driejaars rendement. Portefeuille Soort belegging Ytd 1 Jaar 3 Jaar 1 5 Jaar 1 Standaarddeviatie 2 Sharpe 2 ABN Amro Model Fund 1 Collectief 1,08% 7,40% 3,46% 3,08% 2,35% -0,08 Allianz Plus Zeer Defensief Collectief 3,59% 3,85% 2,56% 3,79% 4,11% -0,28 Robeco Safe Mix Collectief 1,27% 3,08% 1,97% 2,64% 2,70% -0,65 Zeer Defensieve Index (10/90) 2,91% 7,54% 2,74% 3,58% 3,45% -0,28 Portefeuille Soort belegging Ytd 1 Jaar 3 Jaar 1 5 Jaar 1 Standaarddeviatie 2 Sharpe 2 Allianz Plus Defensief Collectief 5,12% -1,54% 1,00% 3,71% 6,04% -0,46 ABN Amro MM Defensive Collectief 3,14% 0,99% 0,22% 2,08% 4,99% -0,71 Allianz Defensief Collectief 2,27% -1,38% -0,22% 1,91% 4,74% -0,84 Defensieve Index (30/70) 3,74% 1,07% -0,06% 2,43% 5,17% -0,74 Portefeuille Soort belegging Ytd 1 Jaar 3 Jaar 1 5 Jaar 1 Standaarddeviatie 2 Sharpe 2 Petercam Balanced Low Risk Collectief 3,08% -9,60% -1,25% 2,38% 8,38% -0,60 Allianz Plus Neutraal Collectief 7,48% -12,01% -2,77% 2,65% 11,16% -0,58 SNS Optimaal Oranje Collectief 5,42% -4,54% -2,84% 1,09% 7,83% -0,83 Neutrale Index (50/50) 4,48% -5,24% -2,92% 1,20% 8,24% -0,80 Portefeuille Soort belegging Ytd 1 Jaar 3 Jaar 1 5 Jaar 1 Standaarddeviatie 2 Sharpe 2 Zwitserleven Ambitieus Collectief 10,69% -19,08% -6,30% -0,83% 15,30% -0,63 Allianz Plus Offensief Collectief 8,49% -19,44% -6,41% 1,10% 15,13% -0,65 IVM FI Offensief Vermogensbeheer 8,58% -20,48% -6,66% na 14,71% -0,68 Offensieve Index (70/30) 5,13% -11,36% -5,83% -0,11% 11,63% -0,80 Portefeuille Soort belegging Ytd 1 Jaar 3 Jaar 1 5 Jaar 1 Standaarddeviatie 2 Sharpe 2 ABN Amro MM Dynamic Collectief 8,19% -14,89% -6,99% -1,03% 14,25% -0,72 Zwitserleven Offensief Collectief 11,67% -22,50% -8,07% -1,57% 17,67% -0,63 Allianz Plus Zeer Offensief Collectief 9,88% -24,65% -8,48% 0,54% 18,39% -0,63 Allianz Zeer Offensief Collectief 8,13% -23,62% -9,09% -0,55% 17,59% -0,69 Van Lanschot MS Offensief Collectief 6,81% -19,51% -9,64% na 16,80% -0,74 ING Dynamic Mix V Collectief 7,23% -19,63% -9,67% -1,83% 15,42% -0,81 VIPinvest Offensief Vermogensbeheer 10,41% -20,73% -11,04% -1,55% 16,86% -0,81 SNS Optimaal Paars Collectief 9,55% -20,42% -11,12% na 17,76% -0,77 Robeco Dynamic Mix Collectief 6,81% -23,79% -11,50% -2,53% 18,51% -0,76 Fortis High Growth World Collectief 8,11% -29,69% -12,54% -3,18% 19,10% -0,77 ABN Amro Model Fund 6 Collectief 2,76% -23,80% -12,74% -3,78% 16,17% -0,92 Fidelity FPS Growth Fund Collectief 7,07% -27,95% -12,95% -2,34% 18,52% -0,82 Robeco PVB Zeer Offensief Collectief 8,33% -31,19% -13,36% na 19,68% -0,78 NNEK Welvaart Plus Vermogensbeheer 14,91% -28,46% -13,56% -3,09% na na AXA Model Fund V Collectief -1,41% -31,84% -13,74% -3,67% 17,67% -0,89 Zeer Offensieve Index (90/10) 5,69% -17,30% -8,78% -1,50% 15,14% -0,78 De index bestaat uit MSCI World Index en JP Morgan European Government Bond Index, data per 30 juni De standaarddeviate is gebaseerd op kwartaalrendementen in plaats van op maandrendementen. 1. Gemiddeld rendement per jaar. 2. Berekend over de laatste drie jaar.

16 Beleggingsfondsen IEX Fonds 40 zet stijgende trend voort Ook in augustus heeft de fondsenindex IEX Fonds 40 weer een positief resultaat laten zien. De fondsen boekten gemiddeld 2,3% rendement, waarmee de index per 31 augustus een rendement van 24,05% voor 2009 laat zien. door Peter van Kleef In het eerste halfjaar trokken vooral fondsen die zich richten op opkomende markten de kar. Maar in augustus is er plotseling een andere categorie beleggingsfondsen die de muziek bepaalt. Zowel smallcapfondsen als vastgoedbeleggingsfondsen wisten bovengemiddeld te scoren, terwijl de smaakmakers van dit jaar zoals Skagen Kon-Tiki en Fidelity ASEAN een pas op de plaats maakten. Het beste maandrendement kwam op naam van Petercam Real Estate Europe dat in augustus liefst 16,18% bijschreef. Het Delta Deelnemingen Fonds was met ruim 11% goede tweede. Twee categorieën die het dit jaar uitstekend deden, aandelen Azië en grondstoffen, lieten lichte minnen tot 3% zien, maar van een echte correctie is nog geen sprake. De goede performance van vastgoed in augustus is opvallend, omdat die asset class dit jaar een notoire achterblijver was, binnen de IEX Fonds 40. Alleen Aziatisch vastgoed bleef ook in augustus achter, met een licht negatief rendement. Petercam Real Estate Europe boekte 16% rendement, Fortis ASR Vastgoed Europa bleef op een ook niet geringe 5,4% steken. Vastgoedfondsen die wereldwijd beleggen, scoorden ook fraaie plussen. ING Global Real Estate pakte 7,8% en staat daarmee voor heel 2009 nu ook in de plus. Concurrent Invesco Global Real Estate mocht 5,6% bijschrijven, maar heeft vanaf 1 januari nog wel een flinke voorsprong. Beste fondsen augustus 2009 Petercam Real Estate Europe 16,18% Delta Deelnemingen Fonds 11,35% ING Global Real Estate Fund 7,82% Pictet Small Cap Europe 6,78% Orange European High Dividend 6,70% Slechtste fondsen augustus 2009 Morgan Stanley Asian Property -4,37% Fidelity ASEAN -2,86% DWS Top 50 Asia -2,84% Schroder ISF BRIC -1,91% Templeton Global Bond -1,51% Alle genoemde rendementen zijn in euro s Europese aandelenfondsen deden het ook goed, in augustus waarin de beursrally aanhield. Nederlandse fondsen Delta Deelnemingen en SNS Nederlands Aandelenfonds behaalden 11% en 6% rendement, terwijl Carmignac Euro-Entrepreneurs en Pictet Smallcap Europe 6% en bijna 7% aandikten. Bij al het aandelengeweld bleven de obligatiefondsen licht achter, maar ook daar overwegend positieve maandrendementen. 38 van 40 Gerekend vanaf 1 januari 2009 staan liefst 38 van de 40 fondsen uit de IEX Fonds 40 nu in de plus. Het gemiddeld rendement is 24,05%. Het Noorse opkomende marktenfonds Skagen Kon-Tiki is met 61% nog altijd het best presterende fonds, waarbij de sterkte van de Noorse kroon ook een rol WAT IS DE IEX FONDS 40? IEX Fonds 40 Index De IEX Fonds 40 Index anno 2009 is de nieuwe benchmark voor (fonds)beleggers. De index bestaat uit veertig topbeleggingsfondsen in twintig verschillende categorieën, verspreid over vijf asset classes. Daarmee is het de perfecte maatstaf voor beleggers met een breed gespreide portefeuille. Opbouw IEX Fonds 40 Index De IEX Fonds 40 Index is opgebouwd uit vier asset classes: aandelen, obligaties, vastgoed en liquiditeiten, plus een vijfde poot, de thema s waarin fondsen zitten die bijvoorbeeld ook in futures handelen. De weging binnen de index is als volgt: 40% Aandelen 20% Obligaties 20% Thema s 15% Vastgoed 5% Liquiditeiten Selectie fondsen De fondsen worden binnen hun categorie geselecteerd op verschillende criteria: prestaties over drie en vijf jaar speelt. Het fonds wordt op de voet gevolgd door het World Mining Fund van Blackrock, met 57% en Fortis Obam en Schroder ISF Bric, beide met 46%. Allemaal fondsen die in augustus niet tot de uitblinkers behoorden. Dat kan erop wijzen dat beleggers even de sectoren en regio s mijden, die dit jaar het hardst zijn opgelopen. Het is in elk geval interessant om te zien of de inhaalslag van vastgoed in de rest van het jaar wordt voortgezet. 03/09 Rendementen per asset class, ytd Aandelenfondsen 30,53% Obligatiefondsen 19,75% Vastgoedfondsen 24,76% Themafondsen 20,95% Geldmarktfondsen -0,34% Alle genoemde rendementen zijn in euro s fondsomvang reputatie fondsbeheerder en aanbieder dagelijkse prijsvorming maximaal drie fondsen per aanbieder in de index De fondsen moeten zowel op het punt van prestaties als op volume tot de beste 25% van de peer group zitten. Indexkarakteristieken De IEX Fonds 40 Index is niet een verzameling van de beste veertig fondsen wereldwijd, maar een uitgebalanceerde selectie van veertig fondsen die in hun eigen speelveld tot de top behoren. Elke asset class bestaat uit verschillende categorieën die elk weer twee fondsen bevatten. Alle fondsen wegen gelijk mee in de index, voor 2,5% van het totaalgewicht. De index beoogt dan ook niet een zo hoog mogelijk rendement te halen, maar geeft het rendement van de markt als geheel weer, gebaseerd op de bovengenoemde wegingen. Elk jaar, per 1 januari, wordt gekeken of de fondsen nog aan de selectiecriteria voldoen en zullen er eventueel mutaties plaatsvinden. FONDS 40 INDEX Aandelenfondsen Valuta Categorie YTD 1 jaar 3 jaar Carmignac Investissement EUR Aandelen wereldwijd 29,44 3,23 18,26 Fortis OBAM EUR Aandelen wereldwijd 46,77-32,30-26,63 Pioneer Funds US Research EUR Aandelen Noord-Amerika 12,47-13,97-23,52 Threadneedle American Select GBP Aandelen Noord-Amerika 23,94-8,36-14,58 Schroder ISF BRIC USD Aandelen Opkomende Landen 46,49-13,02 7,53 Skagen Kon-Tiki NOK Aandelen Opkomende Landen 61,57-1,10 22,29 Comgest Growth Europe EUR Aandelen Europa 12,13-7,09-12,11 Henderson HF Pan European Equity EUR Aandelen Europa 15,11-11,49-12,81 Carmignac Euro Entrepreneurs EUR Aandelen Europa smallcaps 29,61-24,76-15,75 Pictet Small Cap Europe EUR Aandelen Europa smallcaps 28,50-18,11-22,35 Delta Deelnemingen Fonds EUR Aandelen Nederland 44,02-7,59-7,23 SNS Nederlands Aandelenfonds EUR Aandelen Nederland 26,49-24,10-30,02 DWS Invest Top 50 Asia EUR Aandelen Azië 35,49-7,40-4,93 Fidelity Funds - ASEAN USD Aandelen Azië 39,94-2,70 12,96 DWS Top Dividende EUR Aandelen Hoog dividend 18,64-15,34-10,67 Orange European High Dividend Fund EUR Aandelen Hoog dividend 17,94-24,08-41,55 Themafondsen Valuta Categorie YTD 1 jaar 3 jaar ING (L) Invest Energy USD Energie 18,05-29,42-20,95 Invesco Energy USD Energie 22,23-31,95-14,99 Robeco Commodities EUR Grondstoffen 10,37-30,56 IEX Fonds 40 Schroder AS Commodity USD Grondstoffen 18,50-24,96-8,14 BGF World Gold Fund USD Edelmetalen 20,35 4,51 2,15 BGF World Mining Fund USD Edelmetalen 57,21-29,97-7,15 Dexia Sustainable World EUR Duurzaam 18,98-18,38-31,36 Triodos Groenfonds EUR Duurzaam 1,93 6,52 10,39 Vastgoedfondsen Valuta Categorie YTD 1 jaar 3 jaar ING Global Real Estate EUR Vastgoed wereldwijd 6,72-20,30-37,20 Invesco Global Real Estate Securities USD Vastgoed wereldwijd 18,17-27,22-43,01 Fortis ASR Europa Vastgoed Fonds EUR Vastgoed Europa 19,42-18,88-28,06 Petercam Securities Real Estate Europe EUR Vastgoed Europa 33,65-15,86-38,81 Henderson HF Asia-Pacific Property Equities USD Vastgoed Azië 41,42 5,21-19,17 Morgan Stanley Asian Property USD Vastgoed Azië 29,22-3,78-17,14 Obligatiefondsen Valuta Categorie YTD 1 jaar 3 jaar Templeton Global Bond USD Obligaties wereldwijd 8,45 19,63 25,26 Threadneedle Global Bond GBP Obligaties wereldwijd -1,93 12,03 6,89 ING (L) Renta Fund Emerging Mkts Debt EUR Obligaties Opkomende landen 36,81-1,39 2,75 Threadneedle Emerging Market Bond GBP Obligaties Opkomende landen 16,95 8,26 4,54 AXA WF Euro Credit Plus EUR Obligaties Europa 12,78 12,29 10,09 Schroder ISF EURO Corporate Bond EUR Obligaties Europa 13,03 14,49 12,52 Petercam L Bonds Higher Yield EUR Obligaties High Yield 35,35-18,56-22,00 Robeco High Yield Obligaties EUR Obligaties High Yield 36,62 2,46 3,63 Geldmarktfondsen Valuta Categorie YTD 1 jaar 3 jaar JPM US Dollar Treasury Liquidity USD Geldmarkt -3,14 2,70-4,22 SNS Euro Liquiditeitenfonds EUR Gelmarkt 2,45 3,39 10,93 Bron: Lipper, rendementen per 31 augustus en in procenten. Een maandelijkse update van de IEX Fonds 40 leest u op: beleggingsfondsen.aspx

17 Hedgefunds Hollandse Hedge Index groeit De Finles/IEX Hollandse Hedgefund Index is ruim een half jaar oud. Tijd voor een korte terugblik wie zitten er nu allemaal in en wat zijn de rendementen van deze fondsen en vooruitblik. Want dat het idee van de index goed aanslaat, is door de sterke aanwas van fondsen en de aandacht in de media, gelukkig een feit. door Mark Baak Het was eind december 2008 toen ik Bas van Rhijn ( van hedgefund Greenbay) sprak en hij bij mij het idee opperde om een index te starten voor Nederlandse hedgefunds. Die index zou een objectieve graadmeter moeten vormen voor de prestaties van Nederlandse hedgefunds en op een transparante manier weer kunnen geven welke hedgefundinitiatieven er actief zijn. Per 1 januari 2009 waren er zeventien Nederlandse hedgefunds die graag mee wilden werken aan de index en ging de Finles/IEX Hollandse Hedgefund Index van start. De fondsen worden getoetst op basis van dertien strikte regels. Eén van die regels is dat fondsmanagers de Nederlandse nationaliteit moeten hebben of de fondsen moeten vanuit Nederland beheerd worden. Een andere regel is dat de fondsen alleen long en short mogen. Ook worden alleen single-managerfondsen toegelaten tot de index. Bovendien, zodra ze sluiten voor in en met name uittreders, worden ze uit de index verwijderd. Zo blijft het dynamische karakter van de index behouden. De index heeft sinds de start zeven maandrendementen laten zien en bevat mede dankzij aandacht van de media in binnen- en buitenland per 1 september 2009 maar liefst 27 Hollandse hedgefunds. Er is bovendien door meerdere partijen interesse getoond in een tracker op de index... wordt vervolgd. Objectief en onafhankelijk Het totaal rendement op de index kwam in de eerste zeven maanden van 2009 uit op +9,03%. Het resultaat van de index wordt sinds 1 augustus berekend door Circle Partners, een gespecialiseerde hedgefundadministrateur. Dit om zo objectief en onafhankelijk mogelijk te zijn. Met de groei van het aantal fondsen is ook de diversificatie van de index toegenomen. Zo is de grootste strategie, long/short equity, in weging afgenomen van 46% in januari naar de KOERS HOLLANDSE HEDGEFUND INDEX Geïndexeerd: 1 januari 2009 = MSCI Europe Index AEX Index HFRX Global Hedge Fund Index Hollandse Hedgefund Index STIJLVERDELING Per 1 september 2009 Long/Short Credit Real Estate Long/Short Long/Short Equity Long Bias Equity Market Neutral Macro Strategy Multi Strategy Quant Multi Strategy Long/Short Equity Commodity Trading Advisor Long/Short Equity Quant Currency Power Trading GEOGRAFISCHE SPREIDING Per 1 september 2009 Wereld 45% Europa 44% Azië 4% Japan 7% 4% 4% 7% 4% 40% 4% 7% 14% 4% 4% 4% 4% huidige 40%. Ook zijn er nieuwe strategieën bijgekomen zoals power trading, currency en global macro. De laatstgenoemde strategie kende de sterkste toename. Van nul naar vier fondsen en een huidige weging van 14%. Nederland beter dan buitenland De geografische focus van de fondsen is overwegend wereldwijd. Daarna komt pas de categorie fondsen die zich specifiek richt op Europa. Dit zijn met name hedgefunds die zich focussen op Europese aandelen en zowel long- als shortposities innemen in deze aandelen. Gezien de turbulente tijden die banken en beleggingsinstellingen doormaken, verwacht ik dat het aantal Nederlandse hedgefunds zal toenemen. Initiatieven als IMQubator, Darwin Financial Platform, maar ook de Fiscale Beleggings Instelling-status voor fondsen maken het aantrekkelijk om Nederland te kiezen als vestigingsplaats. Of het fondsvermogen van de fondsen in de index ook toe zal nemen, is uiteraard afhankelijk van de resultaten van de fondsen in de index. Zowel het rendement van de fondsen, het beperken van de volatiliteit en de resultaten van beleggingsalternatieven zullen doorslaggevend zijn. Tot op heden presteert de index in ieder geval uitstekend en doen de Nederlandse hedgefunds het ook beter dan de collega-hedgefunds uit het buitenland! 03/09 INDEXDEELNEMERS PER 1 SEPTEMBER 2009 Mark Baak, ontwerper en samen met IEXProfs initiatiefnemer van de Finles/ IEX Hollandse Hedgefund Index, is in het dagelijks leven hoofd portfolio management bij vermogensbeheerder Finles Capital Management in Utrecht. Finles is een financiële dienstverlener die al sinds 1977 bestaat en ooit werd opgericht om de leden van de vakbond voor hoger personeel te voorzien van financieel advies. De vermogensbeheertak Finles Capital Management is onder andere actief in alternatieve beleggingen, met name hedgefunds. In IEXProfs en op IEXProfs.nl laat Baak regelmatig zijn licht schijnen over ontwikkelingen in de Nederlandse en internationale hedgefundsector. Fonds Strategie Rendement 2009 All Markets Fund Commodity Trading Advisor (CTA) -8,9% Antaurus Europe Fund Long/Short Equity 34,3% Aster-X Europe Fund Long/Short Equity 14,5% Aster-X Panorama Fund Long/Short Equity 22,4% CareFund (gestart per 1 juli 2009) Long/Short Equity -1,4% DQS Fund Macro Strategy -11,9% European Opportunities Fund (gestart per 1 februari 2009) Long/Short Equity 7,3% EV Smaller Companies Fund Quant Multi Strategy 22,3% Farringdon Alpha One Long/Short Equity 23,1% Finles Liquid Macro Fund (gestart per 31 maart 2009) Long/Short Equity -2,4% Fonds Bloemendaal Long/Short Equity 15,5% Greenbay European Long Short Fund Multi Strategy -1,0% Henderson Global Currency Fund (EUR) (gestart per 1 mei 2009) Long/Short Equity 10,7% HIQ Invest Market Neutral Fund Long/Short Equity 26,5% IdB Alchemy Macro Strategy 9,5% IdB Real Estate Fund Equity Market Neutral 13,6% Kempen Absolute Return Credit Fund Currency 20,4% LeoMont Macro Future Fund Long/Short Equity Quant -2,6% MMT Energy Fund Power Trading 1,0% Pelargos Asia Fund Long/Short Equity Long Bias 7,6% Pelargos Japan Fund Multi Strategy 2,8% QAM global certificate (EUR) Real Estate Long/Short 4,3% Robeco All Weather Global Equities Macro Strategy - Saemore Europe Alpha Fund Long/Short Credit -2,7% Tradewind Equity Fund Long/Short Equity Quant 11,2% WiJo Japan Value Fund Macro Strategy 2,6% World View Global Macro Fund (gestart per 1 september 2009) Long/Short Equity 0,0% *De resultaten van de index worden ongeveer drie weken na de peildatum bekendgemaakt. De resultaten per 1 september zijn dus rond 25 september terug te vinden op

18 Beleggingsfondsen Mooie nazomer Europese en Nederlandse aandelenfondsen waren de winnaars van augustus, samen met vastgoedfondsen. Maar wie de rendementen over heel 2009 bekijkt, ziet dat BRIC-fondsen, financials, grondstoffen en, dankzij een nazomerse tussenspurt, vastgoed de thema s van dit jaar zijn met rendementen tussen de 50% en 100%. Het universum bestaat uit drieduizend actieve beleggingsfondsen die in Nederland verkocht worden en die deel uitmaken van de beleggingsfondsendatabase van Lipper. Data per 1 september Aandelen Nederland Aandelen Nederland small- & midcap Dresdner VPV European Value NV 17,42 36,01-21,83-47,56-21,53 Delta Lloyd Nederland 8,24 30,17-24,63-21,43 15,55 Teslin Darlin NV 7,93 64,69-4,47-7,83 63,37 Robeco Hollands Bezit 7,82 29,46-19,45-23,36 17,99 EMIF Netherlands Index Plus B C (Load) 7,8 33,14-29,43-36,39-2,92 Generali AandelenFonds 6,9 26,56-24,13-26,85 11,31 Orange European High Dividend Fund NV 6,7 17,94-24,08-41,55-9,63 Zwitserleven Aandelenfonds 6,5 26,13-25,21-29,65 12,74 AXA Aandelen Nederland 6,48 25,01-23,02-25,86 12,05 ishares AEX EUR 6,46 25,82-24,53-30,07 Generali AandelenFonds Nederland 6,38 24,97-24,55-27,92 9,19 SNS Nederlands Aandelenfonds 3 6,1 26,49-24,1-30,02 6,87 Allianz Holland Fund 6,07 32,37-26,58-34,3 2,08 Allianz Aandelen Fonds 6,06 32,56-20,15-28,43 12,58 Achmea Nederland Aandelenfonds 5,84 18,84-29,39-32,56 1,2 ING (L) Invest Dutch Equity P Cap 5,19 26,42-25,29-30,14 3,83 Fortis AEX Index 5,11 24,39-25,18-31,99 3,95 Aegon Index Plus Fund 5,1 24,76-25,25-29,85 8,73 Dexia Equities L Netherlands C C 5,07 23,3-26,62-32,67 1,19 StreetTRACKS AEX Index ETF 5,02 23,9-25,74-32,14 3,99 Teslin Todlin NV 17,51 44,67 7,27-14,65 39,66 Orange Fund 11,69 36,85-11,29-18,03 62,33 Delta Deelnemingen Fonds NV 11,35 44,02-7,59-7,23 75,38 Fortis Small Companies Netherlands 8,21 53,11-0,62-15,46 69,13 Teslin Midlin NV 7,1 40,7-20,27-27,52 Aandelen Europa Fortis ASR Europa Fonds 21,44 42,89-17,12-44,16 HiQ Invest Fundamental Value 16,07 48,21-10,9 ishares DJ Euro STOXX Select Dividend EUR 12,58 27,18-21,36-31,43 MainFirst - Top European Ideas A 12,51 26,95-7,2 AXA WF Framlington Europe Talents AC GBP 12,11 30,08-11,19-12,4 db x-trackers DJ EURO STOXX SELECT DIVIDEND 30 ETF 11,17 25,92-22,36 Agressor 10,75 36,53-10,99-23,84 5,71 TT Eurozone Equity A EUR 10,53 23,16-22,64-16,58 JOHCM European Retail GBP 10,43 11,28-5,28 5,32 68,78 Ignis Intl Argonaut European Alpha EUR I Acc 9,99 29,71-3,25-15,23 MainFirst - Classic Stock Fund A 9,82 40,2 5,77-11,07 25,98 BGF European Value Fund A2 EUR 9,81 30,38-9,78-21,57 17,11 ishares DJ Euro STOXX Value EUR 9,46 25,49-16,49-19,33 JOHCM European Select Values Retail GBP 9,41 27, ,42 70,06 Threadneedle Pan European Accelerando C1 9,25 13,6-4,65 5,6 63,85 Fidelity Inst Select European Equities Acc 8,78 8,5-11,01 3,1 52,84 Henderson HF Pan European Alpha A2 EUR 8,73 27,37 21,32 Threadneedle Pan European Eq Div Net Acc GBP 8,67 5,36-8,65 0,48 BGF European Focus Fund A2 EUR 8,42 35,31-4,67-4,82 Julius Baer EF Europe Growth-EUR B 8,28 31,99-5,06-14,35 Aandelen wereldwijd LODH Invest - Pzena Global Value P A 9,51 31,12-17,22 Investec Global Free Enterprise A Acc Net 8,63 8,75-10,74-9,23 39,36 CAAM Funds Gems World C C (USD) 8,2 46,07-20,34 CAAM Funds Gems World Hedged C C 8,12 43,27-19,05 UBAM PCM Global Equity Value A Cap 8 32,75-12,16 Investec Global Dynamic A Acc Net 7,54 10,71-6,09 Credit Suisse Equity (Lux) Global Value B 7,49 37,93-1,58 Fortis Plan International Derivatives Fund A 7,43 26,16-48,37-67,12 Ignis Intl Global Growth EUR I Acc 7,41 52,63-4,51-22,78 Investec Global Equity A Acc Net 7,26 8,26-7,86-1,43 33,36 Nomura Fundamental Index Global Equity Class IUS 7,15 32,62 Robeco Infrastructure Equities D EUR 7,1 44,53-10,57 Goldman Sachs GMS Alpha+ World Eq Pf Base Curr USD 6,97 37,28-13,44-23,34 0,66 Fidelity Inst Select Global Equities Acc 6,59 6,23-9,29 2,1 34,28 Fidelity Inst Global Focus Acc 6,51 16,36-5,19 9,83 45,64 TreeTop Sequoia Equity B 6,47 61,6-17,89-20,99 Threadneedle Global Select C1 6,37 7,83-5,16 5,83 50,92 RIC OpenWorld Global Opp Listed Property USD A Acc 6,37 IdB Multi Manager Equity A USD 6,02 25,7-15,33-13,65 21,72 GLG Environment N 5,93 16,45-26,63 GAM Star Worldwide Equity USD Inc 5,73 19,7-11,49-5,57 Aandelen Europa small- & midcap Degroof Eq Sm Cap Europe Beh Val B Cap 14,95 52,22-21,07-35,09 7,61 Henderson HF Pan European Smaller Companies A2 12,65 76,7-10,62-26,87 34,74 Invesco Continental European Small Cap Eq USD A 11,96 67,09-21,82-21,98 48,61 Echiquier Agenor 11,66 36,36-10,54-21,82 30,83 EMIF Europe Small C B C (Load) 11,65 57,72-13,32-28,42 10,53 PriFund European Small Companies A C 10,54 ishares DJ Euro STOXX SmallCap EUR 10,16 36,24-10,83-16,76 db x-trackers MSCI EUROPE SMALL CAP TRN IDX ETF 1C 10,01 53,19-15,14 ING Europe Small Caps 10 49,38-16,93-25,29 32,31 ING (L) Invest European Small Caps P Cap 9,68 47,54-19,32-26,8 23,19 Aandelen wereldwijd small- & midcap Goldman Sachs Global SmCp CORE Eq Pf Base (Close) 8,08 28,69-15,8-21,28 Sparinvest-Global Small Cap Value EUR R 7,93 21,5-9 IdB Multi Manager Emerging Companies 7,18 18,05-24,89-46,53-28,89 Morgan Stanley Global Small Cap Value A USD 5,81 24,53-8,73-10,06 26,3 AXA Rosenberg Global Small Cap Alpha B USD 5,8 22,36-28,77-27,96 7,3 Templeton Global Smaller Companies A Ydis USD 5,35 48,29-14,81-23,3 6,64 Franklin Global Small-Mid Cap Growth A Acc 5,1 34,3-7,23-1,13 49,73 Odin Global SMB 4,57 20,71-7,92 Wellington Global Smaller Companies A 4,53 33,99-17,46-20,41 21,03 Schroder ISF Global Smaller Companies A Acc 4,22 32,38-13,7-8,32

19 Beleggingsfondsen Aandelen Verre Oosten (exclusief Japan) Aandelen Noord-Amerika Parvest US Value C 9 26,59-15,89-37,41 Vanguard US Fundamental Value USD 8,51 31,59-13,1-31,73 Threadneedle American Select C1 8,42 12,87-0,03 11,76 33,98 Credit Suisse Equity (Lux) USA Value B 7,96 38,73-10,3-13,63 7,64 Brandes US Equities USD A 7,7 26,86-27,58-48,58-38,2 Threadneedle American C1 6,66 8,29-5,89 4,7 23,62 Fidelity Inst America Acc 6,53 10,51-4,46 5,02 25,84 Threadneedle American Extended Alpha GBP Ret Net A 6,39 10,72 1,55 RIC II US Value B Acc 6,36 25,31-21,21-26,1-3,17 MM US Equity A 5,99 11,52-7,28-3,84 6,92 Lyxor ETF MSCI USA (GBP) 5,96 4,08-9,67 Nordea 1 - North American Value Fund BP USD 5,93 36,63-27,95-37,5-29,01 BNY Mellon US Dynamic Value A USD 5,85 16,86-19,22-17,28 Oakmark US Large Cap Value Fd R/A(USD) 5,77 27,26-9,75-9,69-1,09 Anima American Equity B 5,67 35,28-10,31-31,65 KBC Equity US Value Acc 5,63 10,49-21,41-25,93-8,2 SGAM Fund Equities US Relative Value AC 5,63 24,36-21,68-30,77-11,5 Neuberger Berman Straus US Equity USD Adv Acc 5,38 21,63-22,13 Investec American A Acc Net 5,22 17,23-2,94 1,27 23,43 Franklin US Focus A Acc USD 5,19 38,04-11,41 Fidelity Inst Pacific Ex Japan Acc 6,31 38,13 4,31 42,72 127,27 First State Asia Pacific A GBP Acc 3,9 24,53 11,93 58,73 148,92 AXA Rosenberg Pacific Ex-Japan Equity Alpha B USD 3,69 40,27-15, ,76 Fidelity Funds - Inst Pacific (ex Japan) I USD 3,44 50,79-6,45 24,53 108,53 First State Asia Pacific Leaders A GBP Acc 3,38 21,17 11,15 63,79 152,42 Sanpaolo Invest Equity Pacific Ex Japan Fund 3,21 43,78-6,32-8,69 PF(LUX)-Pacific (Ex Japan) Index-P Cap 3,21 48,28-8,05 12,13 78,86 First State Asia Pacific Sustainability A GBP Acc 2,81 27,52 12,15 53,18 Atlantis Asian Recovery USD 2,54 83,39-1,05-4,79 50,34 Fidelity Inst South East Asia Acc 2,19 37,81 24,75 65,78 165,01 Aandelen emerging markets Europa EMIF Turkey B C (Load) USD 10,36 85,49-10,88 10,27 93,46 Berenberg Funds II - East European Equities B 9,53 37,33 17,08 KBC Equity Turkey Cap 9,17 74,19 1,27-5,97 Invesco Emerging Europe Equity A 9,09 52,14-34 Magna Turkey A EUR 8,99 81,34-3,3-0,25 ING (L) Invest Balkan P Dis 8,95 38,55-14,29 KBC Equity Central Europe Acc 8,94 39,77-32,85-22,3 50,11 ishares MSCI Turkey USD 8,68 79,35-0,75 Market Access Dow Jones Turkey Titans 20 Idx Fd 8,31 76,08 2,37 East Capital (Lux) Eastern European A USD 7,89 61,8-31,42 Aandelen Noord-Amerika small- & midcap F&C US Smaller Companies A 6,66 37,5-7,64-7,55 25,09 Legg Mason Royce US Small Cap Opp A Dis A USD 6,4 42,2-19,45-22,73 4,36 Threadneedle American Smaller Companies C1 6,24 22,58 5,48 20,05 44,87 Goldman Sachs US Sm Cap CORE Eq Pf Base Acc USD 5,19 18,83-20,54-28,31 BGF US SmallCap Value Fund A2 USD 5 19,71-27,32-26,36-4,68 Parvest US Mid Cap C 4,91 27,88-22,96-9,11 ETFS Russell ,23 16,97 T Rowe US Smaller Companies Equity A USD 4,05 28,46-14,39-12,68 15,94 SEI SGMF US Small Companies USD Inv 4,04 25,76-20,78-22,3 4,04 Wellington US Mid Cap Growth Equity A 4,02 37,26-19,26-11,17 21,93 Aandelen emerging markets wereldwijd Templeton Frontier Markets A Acc USD 7,26 42,83 Sarasin EmergingSar New Frontiers 5,15 22,81-43,72 db x-trackers S&P Select Frontier ETF 1C 5,09 27,22-39,4 Ignis Intl Emerging Markets EUR I Acc 4,64 54,57-3,22 7,55 First State Gbl Emer Mkts Sustainability A GBP Acc 4,31 Dresdner VPV Emerging Markets 3,9 57,86-6,77-3,47 37,77 First State Global Emerging Markets A GBP Acc 3,86 36,79 14,75 57,02 159,56 First State Global Emerging Markets Leaders A GBP 3,74 33,2 14,76 59,91 156,45 Templeton Emerging Markets Smaller Cos A Acc USD 2,65 64,19-8,16 Threadneedle Global EM Eq Net Acc GBP 2,53 33,83-2,21 37,05 Aandelen Verre Oosten ishares DJ Asia/Pacific Select Dividend USD 3,17 64,29-4,99 10,8 TreeTop Sequoia Pacific Equity B USD 2,98 46,95-20,9 KBC Equity Pacific Cap 2,75 13,34-11,82-35,29 Fidelity Funds - Pacific A USD 2,35 45,45-7,94-10,72 39,11 CAAM Funds Index Pacific C C 2,2 18,43 Anima Asian Equity B 1,7 26,9 2,52-18,55 JF Pacific Equity A Dist USD 1,28 24,52-6,91-7,59 33,21 Dexia Sustainable Pacific C 1,15 24,26-24,17-37,46-10,31 BGF Pacific Equity Fund A2 USD 1 24,01-8,09-7,51 39,04 Fortis Asia Pacific High Income Equity 0,98 19,7-13,18-10,85 Aandelen emerging markets Latijns-Amerika BSF Latin American Opportunities Fund A2 USD 21,41 134,11-1,11 Threadneedle Latin American C1 6,95 44,7-7,47 50,86 227,79 HSBC GIF Latin American Freestyle M1C USD 6,94 82,22-13,86 42,85 First State Latin America A GBP Acc 6,33 Lyxor ETF MSCI EM Latin America (GBP) 5,56 44,18-3,22 EMIF Mexico B C (Load) USD 5,01 31,29-20,33 1,58 95,76 Jyske Invest Latin American Equities 3,82 57,18-14, ,87 F&C Latin American Equity I GBP 3,74 41,03-9,59 Magna Latin American A EUR 3,53 66,4-8,32 15,12 T Rowe Latin American Equity I USD 3,47 71,66-12,87 Aandelen Verre Oosten small- & midcap Aberdeen Global - Asian Smaller Companies A Acc 3,98 48,58 7,78 28,87 AXA Rosenberg Pacific Ex-Japan Sm Cap Alpha B USD 3,33 41,63-24,99-1,23 70,72 Templeton Asian Smaller Companies A Acc USD -1,04 63,78 DWS Invest Asian Small/Mid Cap LC -2,76 64,82 4,51-2,98 AIG Global Funds - AIG Southeast Asia Small Cos A -2,95 57,07-0,54-12,99 Aandelen emerging markets Verre Oosten Invesco Asean Equity USD A -0,96 50,86-7,19 15,74 63,44 db x-trackers MSCI EM Asia TRN Index ETF -2,83 48,41-3,05 Fidelity Funds - Emerging Asia A Acc EUR -2,97 51,03 7,71 Nevsky Emerging Asia B EUR Acc -3,22 45,86 4,34 Absolute Asia AM Emerging Asia Fd R/A(USD) -4,29 36,62-6,94 0,58 60,24

20 Beleggingsfondsen Aandelen India HSBC GIF Indian Equity AD USD 4,06 96,11-5,18 31,07 170,9 Comgest Growth India 2,84 71,24 14,24 54,97 CAAM Funds India Infrastructure CC 2,65 74,6-3,19 Nomura Funds Ireland-India Equity ZUS 1,57 61,48-5,43 Himalayan Fund NV 1,54 60,53-4,3 42,31 195,03 Kotak Indian Multi Cap A Acc USD 1,37 54,99-6,23 Atlantis India Opportunities 1,27 56,71-21,88-4,33 BGF India Fund A2 USD 0,78 56,23-4,5 18,76 Allianz RCM India - IT - USD 0,66 46,24 Fidelity Funds - India Focus A USD 0,66 58,82-18,9 3,53 120,75 Aandelen Japan Aandelen Japan mid- & smallcap Aandelen Rusland Aberdeen Global - Japanese Smaller Comp D2 Ac 9,88 3,79 27,14 JF Japan Small Cap A Dist USD 7,85 9,08-4,27-43,01-30,04 Threadneedle Japan Smaller Companies C1 7,33 6,97 17,58-19,73-14,34 Henderson HF Japanese Smaller Companies A2 6,58 30,59 21,69-6,55 8,62 SGAM Fund Equities Japan Small Cap AC 4,69 27,97-6,13-55,68-48,06 Aandelen Brazilië MM Japan Equity A 9,27 10,77 6,85-6,93 19,38 JF Japan Alpha Plus A Dist USD 8,39 16,45 4,67-20,63 15,55 Polar Capital Japan USD 6,16 16,07 12,54-6,47 33,2 Fidelity Inst Japan Acc 6,03 1,93-0,68-9,84 19,15 Henderson HF Japanese Equity A2 USD 5,93 9,48-2,58-24,64 1,87 Investec Japan A Acc Net GBP 5,87-4,76-8,68-28,14 Lyxor ETF Japan (Topix) (GBP) 5,45-3,18 4,69 Threadneedle Japan C1 5, ,22-26,54-10,14 SEI SGMF Japan Equity USD Inv 4,95 9,47-11,87-31,33-4,51 JOHCM Japan Retail GBP 4,78 3,09 15,33-1,95 27,61 BNY Mellon Brazil Equity USD C 4,66 71,76-14,39 Saint-Honore Bresil USD 3,8 79,15-12,78 ishares MSCI Brazil USD 3,61 77,53-14,18 67,75 DWS Brazil 2,84 78,01-18,81 15,03 EMIF Brazil B C (Load) USD 2,76 77,08-21,62 35,09 142,96 HSBC GIF Brazil Equity AC USD 2,74 93,21-25,27 16,35 172,16 CAAM Funds Brazil CC 2,67 92,69-2,77 Saint-Honore Bresil A 2,5 72,97-11,33 UBS (Lux) Eq S - Brazil (USD) P-acc 2,21 74,25-24,44 Credit Suisse Equity (Lux) Brazil B 2,19 74,73-14,61 JPM Russia A Acc USD 7,66 107,27-41,37-25,54 Magna Russia A EUR 6,91 74,96-39,02-38,62 22,83 East Capital (Lux) Russian A EUR 6,54 74,32-37,27 DWS Russia 5,95 76,71-61,87-63,62-18,76 Parvest Russia C 5,53 96,23-28,66 East Capital Rysslandsfonden 5,37 60,48-32,66-29,82 83,55 Evli Greater Russia B 5,32 63,5-47,03-41,7 Market Access DAXglobal Russia Index Fund 5,1 80,15-33,6 UBS (Lux) Eq S - Russia (USD) P-acc 5,06 99,77-31,24-7,85 PF(LUX)-Russian Equities-P Cap 4,91 108,33-33,16 Aandelen China Atlantis New China Fortun -2,31 Atlantis China -4,21 62,51 16,03 Aberdeen Global - Chinese Equity A2 Acc -4,45 50,22-3,07 23 Allianz RCM China - A - USD -5,24 51,61 9,86 79,21 166,25 GAM Star China Equity USD Acc -5,53 49,77 30,56 ING (L) Invest China Access P Cap Eur -5,55 40,94 1,77 Jyske Invest Chinese Equities -6,46 46,77 2,91 67,51 176,81 Fidelity Funds - China Focus A -6,46 42,8 5,15 65,05 193,65 db x-trackers FTSE/XINHUA CHINA 25 ETF -6,74 39,79-4,99 BGF China Fund A2 USD -7,08 55,47 11,32 Sectorfondsen Banken & Financials New Star Global Financials Ret GBP Acc 13,47 28,35 1,58-6,95 78,56 Generali FinancieelFonds Europa 13,2 43,8-20,26-39,43 1,52 ishares DJ STOXX 600 Banks Swap (DE) 13,05 58,79-19,21-45,42 db x-trackers DJ STOXX 600 BANKS ETF 13,05 59,05-19,06 SGAM Fund Equities Euroland Financial AC 12,3 37,21-16,29-40,63-3,77 UBS (Lux) Eq Fd - Financial Services (EUR) P-acc 11,82 27,83-16,97-46,54-30,83 StreetTRACKS MSCI Europe Financials ETF 11,55 41,56-20,4-43,52-11,04 Fortis L Equity Finance Europe Cap 10,87 36,97-19,66-43,57-13,48 KBC Equity Euro Finance Acc 10,81 42,79-18,46-42,69-10,67 Parvest Europe Financials C 10,74 37,24-23,96-47,69-20,35 Sectorfondsen Biotechnologie Dexia Equities L Biotechnology C C 2,6 41,34 8,12 26,09 58,44 Swiss Life Funds (LUX) Eq Biomedical R 2,59 18,04-10,18-16,08 0,45 KBC Equity Biotechnology Acc 0,35 12,1-13,08-13,71-8,12 CS Equity (Lux) Global Biotech Aberdeen B -0,69 5,61-17,26-4,7 8,57 Franklin Biotechnology Discovery A Acc USD -0,81 9,71-7,14 9,43 14,08 Sectorfondsen Grondstoffen Investec Global Energy A Acc Net GBP 7,27 23,12-12,53 20,37 ETFS Dow Jones Stoxx 600 Oil & Gas 5,84 20,18 Schroder ISF Global Energy A Acc 5,77 52,39-32,16 3,53 Dexia Equities L Europe Energy Sector C C 4,79 14,81-19,96-19,74 35,53 Martin Currie GF Global Resources USD 4,35 29,41-22,85 15,72 StreetTRACKS MSCI Europe Energy ETF 4,05 15,68-14,86-16,98 18,28 Fortis L Equity Energy Europe Cap 4,03 37,76-19,99-14,93 55,92 Invesco Energy A 4 26,18-33,67-4,7 83,42 ishares DJ Stoxx 600 Oil & Gas Swap (DE) 3,81 17,04-17,16-18,01 db x-trackers DJ Stoxx 600 Oil & Gas ETF 3,8 17,12-16,93