AEG HARINGS NAUTA ( )

Transcriptie

1 AEG HARINGS NAUTA ( ) 1. PLAATS IN DE AFSTAMMING: VADER-LIJN BROERSMA-LIJN Ocke Gerritsen Pier Ockes Ockema Eelcke Reiners Reiner Eelckes Jelle Reiners Ocke Piers Pier Ockes Broersma Hylck Piersdr Broersma Reiner Jelles Broersma Jurjen Reiners Jelle Jurjens Nauta Haring Jelles Nauta Lolle Harings Nauta Aeg Harings Nauta 1

2 2.INLEIDING Aeg Harings Nauta (geb. in 1756) leeft in de tweede helft van de 18 e eeuw en het begin van de 19 e eeuw, met inbegrip van de Napoleontische, Franse tijd. Ze trouwt in 1781 met Jacobus Willemse de Bock, chirurgijn in Woudsend. Het echtpaar krijgt 6 kinderen. Op 13 februari 1792 overlijdt Jacobus. Aeg is op haar 34 e jaar weduwe, het jongste kind Haring is vier weken oud. Aeg zal niet meer trouwen. Na februari 1792 wordt ze winkeliersche met een klein winkeltje in het dorp om aan de kost te komen. Uit de boedelscheiding van haar ouders verkrijgt ze in 1793 De Kloosterlanden in Woudsend. Ze bouwt een boerderij naast de Hervormde kerk en wordt boerin. Ze zal in haar eentje de boerderij runnen en de kinderen opvoeden. Naderhand vergroot ze haar landerijen door aankopen ten zuiden van Woudsend, aan de westkant van de Ee, tot aan het Slotermeer. Ze overlijdt in 1819, op de leeftijd van 62 jaar. 2

3 BESCHRIJVING Aeg Harings is het derde kind en de tweede dochter van Haring Jelles Nauta en Trijntje Sytses Storm. Zij wordt in de Hervormde kerk van Woudsend op 5 december 1756 gedoopt derde periode veepest,vanaf 1782 inenting op grote schaal; Economische crisis, neergang van activiteiten in visserij en nijverheid, hoge werkloosheid; 1773 Aeg wordt genoemd in het testament van haar ouders in 1773). Haar broer Durk (geb. in 1761) is dan al overleden. Op 10 juni maken Aeg s ouders Haring Jelles Nauta en Trijntje Sietses hun testament. Te lezen valt dat Haring ziek is ( na den Lighame niet wel gesteld zijnde ), Trijntje is redelijk gezond. In het testament treffen we Aeg, met haar zusters Geertje en haar vier broers, Jelle, Sietse, Lolle en Dooitse Harings als erven. 3

4 TESTAMENT van Haring Jelles Nauta en Trijntje Sietses Storm Egtelieden te Woudsend 10 junij 1773 In den name Godes Amen Haring Jelles Nauta huisman en Trijntje Sietses Storm Egtelieden woonagtig te Woudsend, overdenkend de zekerheid des doods en de onzeekere ure van dien, hebben wij voor ons genomen, terwijl ik,haring Jelles Nauta na den Lighame niet wel gesteld zijnde: dog ik Trijntje Sijtses Storm na den lighame redelijk gezond zijnde, Edog beide ons. als dan nog overig bevonden zullen worden, Erven Kiezen en devolveren zullen op onse kinderen bij ons in Egte verwekt, met name Geertje Harings Nauta, Jelle Harings Nauta, Aag Harings Nauta, Sijtse Harings Nauta, Lolle Harings Nauta en Dooitse Harings Nauta, dog wanneer na t overlijden van de langstleevende van ons Testatoren bevonden wierde,.. De langstlevende wordt Erfgenaam in t vrugtgebruik ad vitam, van alle onse geene uitgezonderde na te latene goederen Er wordt bepaald dat de boerderij niet verkocht mag worden, er staan regelingen in voor de minderjarige kinderen, voogden, leningen uit de boedel en de verdeling. Acht dagen later sterft vader Haring Jelles Nauta, Aeg is dan 16 jaar oud. De volledige tekst van dit testament staat in het hoofdstuk van Haring Jelles Nauta (040.14). 4

5 1781/82 Ze trouwt op 8 april 1781 met de chirurgijn *1) Jacobus Willemse de Bock uit Oldemarkt, geboren in Steenwijk. Het echtpaar krijgt 6 kinderen. 1*) een chirurgijn is een heelmeester of plattelandsdokter, meestal niet academisch geschoold. Veelvuldig is de chirurgijn in nevenfunctie barbier. In 1782 huren Jacobus en zij het huis met kohiernummerr. 186 in de Voorstraat van Sietse Liekeles Storm, Aeg haar grootvader. Haar moeder Trijntje heeft vroeger in dit huis gewoond en haar neef Lolle Harings Nauta zal er na zijn huwelijk in 1792 gaan wonen. Aeg krijgt er haar eerste kind Johanna Hendrika in 1784, daarna worden tot 1792 nog drie dochters en twee zonen geboren Op 14 juli begint de Franse revolutie bij de Bastille in Parijs; Er is in deze periode weinig zichtbaar over het bestaan van Jacobus Willemse de Bock en Aeg. Uit de speciekohieren van 1790 maken we op dat hij een knecht heeft, de vrijgezelle Kornelis Martens, die bij het huishouden wordt geteld. (Het aantal hoofden is drie). Het huis wordt voor de belasting aangeslagen voor anderhalve schoorsteen. Er wordt geen hoorngeld geheven (voor koeien of runderen). Hetzelfde geldt voor In april 1791 zien we een lening, die gezamenlijk door Jelle en zijn broer Sietse Harings wordt afgesloten: Jelle en Sietse Harings Nauta, huislieden te Woudsend, schuldig aan Marten Jacobs te Woudsend en veerman op Amsterdam, ieder Cg 700,- a 4%. Voor deze lening staan de andere erven van Haring Jelles borg. Iedereen gaat akkoord: 5

6 Aag Harings Nauta en haar man (Jacobus Willemse de Bock), Lolle Harings Nauta, Dooytzen Harings Nauta en Jacobus de Bock en Jelle Harings als curatoren van de wees Haring Oebeles, (zoon van wijlen Geertje Harings en Piebe Oebeles) alle te Woudsend, door allen getekend te Woudsend op 7 april OVERLIJDEN VAN JACOBUS EN MOEDER TRIJNTJE Op 13 februari 1792 overlijdt Jacobus te Woudsend, hij is maar 34 jaar geworden. Aeg is 35 als ze weduwe wordt. Haar kinderen zijn erg jong, Trijntje, de oudste is 10 jaar, de jongste is Haring, hij is vier weken voor het overlijden van zijn vader geboren. Daartussen zitten Johanna Hendrika (8), Maria Susanna (6), Geertej (3) en Stephanus van 1½. Aeg zal niet meer trouwen, ze zal haar hele verdere leven te boek staan als Aeg Harings Nauta weduwe Jacobus Willemse de Bock, en dat in één adem. Ze begint een winkeltje in Woudsend en wordt koopvrouw om in het levensonderhoud te voorzien. De speciekohieren van 1792 berichten ook dat Jacobus is overleden. Er wordt verder gezegd, dat de weduwe geen meid heeft en dat Kornelis Martens naar Amsterdam is vertrokken. In 1792 overlijdt ook Trijntje Sietses Storm, Aeg haar moeder. Datum onbekend. De boedel zal in 1793 verdeeld worden. Er moeten voor het einde van het jaar nog twee transacties worden afgehandeld. Op 28 december van het jaar 1792 koopt Sietse Piebes de Jong het huis, waar Aag en Jacobus in 1782 zijn gaan wonen: Lisk Sietses Storm (zuster van Trijntje), weduwe van Walle Hoytes en de erven van Haring Jelles Nauta, (inclusief Aeg) allen te Woudsend, en Poycke Jans Hollander te Stavoren, ieder voor 1/3e deel, verkopen aan 6

7 Yes Reinders Soethout en Sietse Piebes de Jong, echtelieden te Woudsend een huis (R186) aan de Voorstraat te Woudsend. Als naastlegers (buren): Rintje Johannes erven ten oosten, de Voorstraat ten westen, de Buirensteeg ten Noorden en Zuiden, voor Cg 605,- (Carolus guldens) (getekend door:) Lisk Sytses Storm Douwe Annes als curator Lyckle Walles als curator Jelle Harings Nauta Sietse Harings Nauta (Koopbrieven Wymbr 71 folio 96 R186, 28 dec 1792) Aeg Harings Nauta Sietse Piebes de Jong per proc. van Lolle Harings Nauta Wieger Annes Visser per procuratie van Doytze Harings Nauta Lolle en Dooitse laten zich vertegenwoordigen. Lolle is met zijn schip op reis naar Lissabon. Een dag later, 29 december 1792 vindt nog een transactie plaats, de verkoop van een huis in Woudsend, bestaande uit twee kamers: Jelle en Aeg Harings Nauta, Sietse Harings Nauta, Lolle Harings Nauta (per procuratie Sietse Piebes de Jong), Doytse Harings Nauta (per procuratie Wieger Annes Visser) en de curatoren Jelle Harings Nauta, allen te Woudsend, Douwe Annes Visser en Lyckle Walles te Ypecolsga als curatoren over de wees Haring Oebles, ieder voor eenzesde deel, verkopen aan Wieger Annes Visser, gehuwd met Wytske Michiels Tromp te Woudsend 2 camers te Woudsend.. Naastlegers (buren) zijn: een rijddoorgang ten oosten, 7

8 een Roomse armenkamer ten westen, Grytman Rengers ten zuiden, buiresteeg ten noorden, voor de somma van Cg 195,- (Caroli guldens) w.g. etc. (Koopbrieven Wymb 71 folio 94, 29 dec 1792) ACTE VAN SCHEIDINGE In maart 1793 wordt de ouderlijke erfenis verdeeld onder de erven Aeg, Jelle, Sietse, Lolle en Dooitse Harings Nauta, plus de wees Haring Oebeles, ondersteund door zijn curatoren. (Zie voor het testament hoofdstuk (040.13) over Haring Jelles Nauta). Iedereen zal een zesde van de boedel krijgen, maar er staat ook vermeld dat getracht moet worden om, in principe, de erfdelen niet publiekelijk te verkopen, maar zoveel mogelijk in de familie te behouden. Aeg erft de Kloosterlanden ( waar de Hervormde kerk op staat ), in 1719 door Aeg s grootvader s Jelle Jurjens (als Pastorye landen met 1 stemrecht) van de Provincie gekocht. Zie voor de meer uitgewerkte boedelscheiding het hoofdstuk (050.2) van Jelle Harings, met daarin ook de tekst van akte van scheidingen. 8

9 Aeg Harings Nauta en haar gezin verlaten het huis nr Het wordt gekocht door Sietse Piebes de Jong. Zijn dochter Yes Sietses de Jong is in 1792 met Aeg s broer Lolle Harings Nauta getrouwd. Het jonge stel betrekt het huis. Aeg koopt volgens de Koopbrieven nr. 71 een houten huis van mr. Brouwer Jetze Gerbens. Aeg bezit nu het Kloosterland en land ten zuiden van het dorp, ze bouwt een boerderij op het Kloosterland naast de Hervormde kerk en gaat het boerenbedrijf runnen. In de rekening-courant boeken van Wieger Annes Visser zien we dat Wieger een deel van de inrichting voor Aeg verzorgt. Ze staat er alleen voor. De kinderen zullen in de eerste jaren te jong zijn om op de boerderij (veel) te helpen. In de speciekohieren van 1793 is te zien dat Aeg 9 koeien heeft gekocht. Er staan drie hoofden (volwassen personen) vermeld in haar huishouding, haar huis wordt voor 1½ schoorstenen wordt aangeslagen. Een jaar later zit ze zonder knecht en meid, het aantal koeien is rond de Het Franse leger valt Nederland binnen over bevroren rivieren; de uitgeweken patriotten keren terug onder leiding van Daendels. Oprichting van een gewapend burgercorps, ook in Woudsend; De kohieren vertellen verder over Aeg. Het aantal koeien blijft in de periode ongeveer constant, soms wordt een verdeling in koeien en rieren gemaakt. Een rier is een koe, jonger dan twee jaar, die nog niet gekalfd heeft. Het aantal hoofden bedraagt wederom drie en de schoorstenen veranderen niet. In 1797 verkoopt Aeg, samen met oud-grootschipper Sietse Piebes de Jong, het huis met nr. 39 te Woudsend tegenover de Hervormde kerk. Het huis is al ca 80 jaar in de familie. Het is bewoond geweest door Aeg s grootvader Jelle Jurjens Nauta. Naast hem woonden ooit Jelle s vader Jurjen Reiners, zuster Haentsen en broers Oebele en Gosse Jurjens. Het huis wordt volgens de Koopbrieven nr. 72 (folio 135, van 9 oktober 1797) verkocht aan Jannigje Jan Crol uit Follega voor Cg 180,- 9

10 1800 OVERLIJDEN VAN SIETSE HARINGS Op 11 oktober 1800 overlijdt Aeg s broer Sietse Harings Nauta te Woudsend op 41-jarige leeftijd. Sietse is nooit getrouwd geweest en laat geen testament na. Op 9 december worden Aeg haar, broers en neef Haring Oebeles tot erfgenamen benoemd (RAW 110 fol 90): december De erfgenamen van Sietse Harings Nauta, Jelle, Aag, Lolle en Dooitsen Haring Nauta, benevens Haring Oebles, zoon van Geertje Harings en Oeble Piebes, beiden overleden, allen onder Ypecolsga en Woudsend, geven aan dat ze ab intestato (=zonder testament) erfgenamen zijn van SIJTSE HARINGS NAUTA, overleden te Woudsend op 11 oktober De afwikkeling van de inventaris van Sijtse Harings Nauta is in handen gegeven van jongste broer Dooitse Harings. Op 9 juni 1801 is het papierwerk gereed: Copia Op heden den 9 Junij 1801 heeft Doijtzen Harings Woonagtig te ypecolsga voor hem zelve en gelastigde Van de verdere Erfgenamen volgens verthoonden Procuraties de Eed dat deze eerlijk en getrouw is aangegeven en willens en wetens in dezen niets is verswegen, in handen van mij Commissaris uit de Raad der Gemeente van Wymbritseradeel afgelegd. In kennis ons Commissaris en Secretaris handen. Actum (was get) Gerrit Jelles Paulus Cornelis Scheltema 10

11 Accordeert met de Marginale Acte In kennisse van mij Secretaris Paulus Cornelis Scheltema Inventaris in Cas van Collateraal overgelegd aan de Raad der Gemeente van Wymbritseradeel door Lolle Aagh Jelle en Doijtzen Harings Nauta benevens Haring Oebeles allen onder Woudsend en Ypecolsga woonagtig in qlt als Erfgenaamen van haar wijlen Broeder Sijtze Harings Nauta overleden te Woudsend den 1sten November 1800 om hier naar te voldoen het Recht op den Collateralen Successien volgens Placaat in dato den 15 Maart 1791 Zijnde tot t leveren van dit Inventaris Prolongatien verleend tot 1mo Juli 1801 Profijtelijke Staat 1mo de helft der Zathe en Landen gelegen onder den Dorpen Teroelen en Doniawerstal en aldaar genoteerd op no 12 bij de overledene als mede Eijgenaar gebruikt geweest, staande aldaar in het geheel na aftrek der Lasten getaxeert op hondert ses en sestig caroli Guldens tien Stuivers tegen den penning twintig bedraagt zulks een Somma van drie duisent drie hondert en dertig Caroli Guldens, makende dus voor deze helft een Capitaal van f 1665,= II den levende Haven en Boeregeredschappen zijn getaxeerd op f 1783,= III 35 lood zilver is getaxeerd op f 52,= 10 IV contant geld in den Boedel bevonden ter Somma van f 53,= 8 Profijtelijk bedraagt f 3.553,= 18 Schadelijke Staat I Een Obligatie ten Voordelen van N N groot aan Capitaal 11

12 dertien hondert gulden f 1.300,= intres hier op te kwaden tot de versterfdag f 12,= 5 Transporteren f 1.312,= 5 Transporteren f 1.312,= 5 II Een Obligatie liggende ten Laste van de overledene en Voordeele van N N groot aan Capitaal f 150,= Hier zijn geen renten op te kwaden III de Kosten der Doden Hand en verderen Particuliere Bedragen na goede rekening f 235,= Schadelijke Staat f 1.727,= 5 Profijtelijke Staat f 3.553,= 18 dus meerder Profijtelijk f 1.836,= 13 Aldus opgemaakt na ons beste geweten bereid zijnden onder Eede te bevestigen dat willens en wetens niets in dezen is verswegen Actum Woudsend de 8 Junij 1801 was getekend Aag Harings Nauta, Jelle H Nauta, Haring Oebeles, D H Nauta Accordeert na gedane arbeid Collateraal Met de Originele Inventaris In kennis van mij Secretaris Paulus Cornelis Scheltema OVERLIJDEN VAN JELLE HARINGS Aeg s broer Jelle Harings Nauta overlijdt te Teroele op 26 juli 1802, 2½ maand nadat hij en zijn vrouw Hiltje Geerts de Haan hun testament hebben gemaakt. Hij is 47 jaar oud geworden (zie ook hoofdstuk 050.2) Lodewijk Napoleon wordt koning van Holland; juli, Holland wordt ingelijfd bij Frankrijk, Woudsend wordt een mairie ; 12

13 1811 We kunnen vaststellen, dat het Aeg, mede door de erfenissen van haar ouders en broer Sietse Harings en waarschijnlijk door hard, slim en zakelijk te werken, voor de wind gaat. Daar waar mogelijk breidt ze haar bezittingen aan land, zuid van Woudsend en ten westen van Ee, uit. Op 1 november wordt in de Leeuwarder Courant een boerderij met 26 pondematen greidland aangeboden door Lolle Lolles de Jong, hij is een buurman van Aeg en woont ten zuiden van haar. Aeg neemt deze kans te baat om haar gebied uit te breiden met een aangrenzend perceel. Ze koopt het land van Lolle Lolles de Jong. Op 15 november wordt de koop/verkoop geformaliseerd door de keizerlijke notaris Jan Jacobus Wiersma te Sneek. De koopprijs bedraagt Cg 2.359,= en 10 stuivers. Een derde deel moet meteen en contant betaald worden, het tweede derde deel een jaar later en een jaar daarop het resterende deel. Over het nog te betalen deel wordt 5% rente berekend. Er staan in de akte nog allerlei bepalingen over Floreen ( grondbelastingen) en grondbemalingen. Dan wordt er getekend door de partijen: 13

14 o.a. A. Nauta wed J.W. de Bock In 1811 is Aeg 55 jaar oud. Ze wordt nog koopvrouw genoemd en ze heeft haar boerderij. In deze jaren zijn weinig akten en transacties gezien, waarin ze een rol heeft. Een teken van routine en regelmaat De tienjarige Floreenkohier van Woudsend en Teroele geeft aan hoe Aeg er qua bezit van land en landerijen voorstaat aan de westkant van de Ee en een aantal landerijen aan de oostkant in Teroele samen met haar broer Dooitse Haring Nauta en haar neef Haring Jelles Nauta te delen, veelal in de verhouding 5/12e, 5/12e, 2/12e voor Dooitse resp. Aeg en Haring. Dit geldt voor het Floreen nr. 5, bestaande uit 10 pondematen in de Hinxteschar, nr 8, 12 pondematen, 43 ( 9½ pondematen in een stuk van 17), 46 (3 pm) en 47 (1/2 pm), 50 (8 pm van het Kloosterland, waar de Hervormde kerk op staat), 68 en 70. Haring Jelles is van een aantal stukken land de gebruiker Op 5 augustus 1819 overlijdt Aeg op de leeftijd van 62 jaar. Bij de Burgerlijke stand wordt ze bij de aangifte ingeschreven als koopvrouw. Uit de notariële akte van notaris Steenbeek uit Heeg blijkt bij de verdeling van de boedel dat alle zes kinderen van Aeg en Jacobus nog leven, ze zijn allemaal meerderjarig. 14

15 aangifte van het overlijden BOEDELSCHEIDING Op 4 oktober vindt de boedelscheiding plaats bij de notaris Steenbeek in Heeg. Aanwezig zijn de zes meerderjarige kinderen en erfgenamen, te weten 1. Trijntje Jacobus Willemse de Bock (37), wed. Pier Durks Noorderwerf ( 1816) 2. Johanna Hendrika Jacobus W. de Bock (35) 3. Maria Susanna Jacobus W. de Bock (34) 4. Geertje Jacobus W. de Bock (31), huisvrouw van Foppe Pieters Kan 5. Stephanus Jacobus W. de Bock (29), boer 6. Haring Jacobus W. de Bock (27) boer De verdeling verloopt op goede wijze,: de onroerende of losse goederen, bestaande in levendig vee en boeregereedschap, huiscieraad, en inboedel, contante penningen en papieren en al het geen van dien aan in de boedel was bevonden in zes equale of gelijke portien hadden verdeelt, en ieder zijn aandeel voor de ondertekeninge dezes tot zijn volle genoegen had ontvangen, getauxeerd op twee en twintig hondert een en zestig Gulden Het is de wens van Aeg, dat haar oudste zoon Stephanus de boerderij overneemt. Dat betekent wel dat hij zijn vier zusters en broer Haring moet uitkopen. De 15

16 waarde van Aeg s boerderij, aan de zuidkant van Woudsend, wordt, verminderd met hypotheek en leningen, vastgesteld op Cg 4.200,-. Stephanus moet Zijn broer en zusters uitkopen. Daarvoor moet hij geld lenen. Iedereen tekent de boedelverdeling: 16

17 RESUME Aeg Harings Nauta wordt geboren in Teroele bij Woudsend en trouwt met chirurgijn Jacobus Willemse de Bock uit Oldemarkt in Ze heeft net het zesde kind gebaard als haar man Jacobus in 1792 overlijdt. Ze wordt daarna koopvrouw en boerin. Er treedt een beeld van haar op van een sterke vrouw, die in haar eentje het gezin met minderjarige kinderen opvoedt en voor de inkomsten zorgt. Een succesvolle vrouw, die met behulp van twee erfenissen landerijen ten zuiden en oosten van Woudsend verwerft en boerin wordt. Op het kadasterkaartje uit 1832 van hisgis.nl zijn de landerijen van Aeg s zoon Stephanus, overleden in 1827,weergegeven. Het zijn niet exact dezelfde bezittingen als die van zijn moeder, maar Aeg heeft wel de basis daarvoor gelegd. WOUDSEND SLOTERMEER Bezittingen in 1832 van de erven Stephanus Willemse de Bock binnen een deel van de rode rechthoek 17