JOURNAAL STICHTING KUNST- ACCOMMODATIE ROTTERDAM. Bedrijfsleven steunt culturele initiatieven. Muziekstad in Vierhavensgebied

Transcriptie

1 JOURNAAL JUNI 2006 STICHTING KUNST- ACCOMMODATIE ROTTERDAM Bedrijfsleven steunt culturele initiatieven Muziekstad in Vierhavensgebied Positie kunstenaar eist aandacht Renie Spoelstra in haar atelier 1

2 Bedrijfsleven steunt culturele intitiatieven "Kunstenaars worden steeds vaker ingezet bij gebiedsontwikkeling," stelt SKAR-directeur Chris Bouma vast. "Dat onderstreept hun betekenis voor de samenleving. Die is veel groter dan men met name in de politiek, althans in sommige politieke kringen, denkt. De aanwezigheid van kunstenaars, vooral van aanzienlijke concentraties kunstenaars, geeft aan wijken een positieve impuls, tegen verpaupering, tegen criminaliteit. Zij zijn het beste medicijn voor de omgevingsdepressiviteit waarmee veel stadsbewoners te kampen hebben. Daarom verdienen kunstenaars het, dat de overheid hen in ere houdt, hen niet behandelt als een achtergestelde groep." Bedoel je dat kunstenaars overal moeten worden ingezet? "Neen, dat kan natuurlijk niet. Dan krijg je een versnippering die aan het doel voorbij schiet. Als voorbeeld noem ik Berlijn, waar men heel gericht te werk gaat. Met succes! Daar kunnen wij van leren. Ook in Rotterdam is sprake van een positieve inbreng door kunstenaars. Ik noem Katendrecht en Charlois. In Charlois zijn de stichtingen NAC (Nieuwe Ateliers Charlois) en B.a.d. actief. Die kunstenaars hebben veel gedaan voor de buurt. Het ziet ernaar uit dat dit in de toekomst nog veel sterker wordt, nu leegstaande bedrijfspanden en dat zijn er daar nogal wat een bestemming krijgen als productieruimtes voor de creatieve sector." Unieke muziekenclave "Sommige projecten zijn heel ambitieus, zoals het plan van Doorbraak voor het Vierhavensgebied. Als dat Music Experience van de grond komt, ontstaat er een unieke muziekenclave in de stad. Belangrijk voor de reputatie van Rotterdam ook internationaal! -, voor de muziek, voor de creatieve economie en niet in de laatste plaats voor de huisvesting van musici." Wat is de rol van het bedrijfsleven bij dit soort initiatieven? "Stimulerend. Je merkt dat bij een aantal grote ondernemingen de wil en de behoefte aanwezig is om een bijdrage te leveren aan de cultuur. Dat is opmerkelijk. Tot nu toe leunde iedereen, als het om culturele huisvesting ging, vooral op het OBR. Ook wij. Dat is logisch. Het OBR beheert een groot contingent gebouwen en heeft begrip voor de omstandigheden waarin producerende kunstenaars verkeren. Nu komt steeds vaker ook de particuliere sector om de hoek kijken. Locus 010 heeft met Robeco een overeenkomst voor vijf jaar gesloten voor een etage van duizend vierkante meter aan de Hoogstraat. Het Groot Handelsgebouw heeft op tijdelijke basis om niet! aan SKAR een groot vloeroppervlak ter beschikking gesteld om een expositieproject te realiseren. Zoiets gebeurt omdat het bedrijfsleven zich ervan bewust wordt dat een gebied of een gebouw op een positieve manier in de aandacht komt, als er culturele invulling is." Wat is de positie van SKAR in het totale plaatje? "Wij willen met iedereen samenwerken, als dat in het belang van de kunst en de kunstenaars is. Dolgraag. Wij willen niemand vliegen afvangen, dat zou in strijd zijn met de dienstverlenende functie die ons steeds voor ogen staat. Daarom moeten kunstenaars meer van zich laten horen, als zij iets willen. Dan moeten zij dat melden. Als het enigszins in ons vermogen ligt of wij mogelijkheden elders zien, proberen wij te helpen bij het vinden van een oplossing." 2

3 voor ogen staat, moet voor ons ook uitvoerbaar zijn, financieel en organisatorisch." Wil je? "Ik sta niet voor de rechter. Maar het antwoord is helder: dat zou ik niet kunnen."ik begrijp het principe en pas dit ook toe, een institutionele huurder betaalt meer dan een individueel opererende kunstenaar. Wanneer we de huurprijs voor individuele kunstenaars moeten aanpassen op basis van een (neven) inkomen, dan veroordelen wij onszelf tot een buitengewoon bureaucratisch apparaat. We zijn dan genoodzaakt om jaarlijks het inkomen van huurders te toetsen en op basis daarvan de huur vast te stellen. Veel kunstenaars hebben bijbanen, een gemengd bedrijf is bijna vanzelfsprekend. Loopt dat goed dan wordt de huur aangepast, gaat het een jaar mis dan hebben ze direct een huurpenningenprobleem. Ik ambieer niet de functie van inkomenspolitie. Een moeilijke vraag, een gewetensvraag. Hans Walgenbach maakte vroeger, in de periode van jouw voorganger, deel uit van het bestuur van SKAR. Hij is destijds met ruzie opgestapt, omdat hij van mening was en nog is! dat er andere huurprijzen gehanteerd moeten worden voor kunstenaars die een behoorlijk inkomen hebben, bijvoorbeeld als docent, dan voor hun collega s die over beperkte geldelijke middelen beschikken. Hoe sta je daar tegenover? Ik heb veel respect voor Hans. Niet voor niets hebben wij hem gevraagd een column te schrijven voor deze editie. Ik heb ook begrip voor zijn standpunt. Maar het zou wel betekenen dat je de strategie van SKAR ingrijpend moet veranderen. Wij zitten met onze huren al onder de onderkant van de markt en wij mogen blij zijn dat wij het hoofd boven water kunnen houden. Dat kan mede dankzij subsidie van de overheid. Wij weten allemaal dat de kunst geweldig onder druk staat. Het heeft niet veel gescheeld of men had ons enige tijd geleden min of meer de nek omgedraaid. Dat is gelukkig niet gebeurd. Dat neemt niet weg dat het probleem dat je aanstipt, er ligt. Ik schuif het ook niet van tafel, zeker niet. Aan die tafel zit ook het gemeentebestuur. Dat moet begrip hebben voor de situatie. Want een nieuwe aanpak in de zin zoals zij Hans 3

4 Doorbraak ontwikkelt unieke muziekstad in Vierhavensgebied Als Music Experience, de economische cluster rond het thema muziek, werkelijk van de grond komt in het Vierhavensgebied, krijgt de creatieve economie in Rotterdam én in Nederland een ongekende impuls. Het project wordt ontwikkeld door het bureau Doorbraak dat een ambitieus plan heeft ontworpen. Realisatie en succes zijn afhankelijk van de behoefte die de muziekwereld heeft aan een gebied dat volledig is gericht op de sector. Retail (muziekwinkels), faciliteiten (oefen- en opnamestudio s, feestzalen), clubs (bv. jazzclubs) en op termijn een grote muziekhal. "Wij zijn nu bijna een jaar bezig en het OBR zijn wij (o.a.) op zoek met de opzet," zegt Wim naar bedrijven die hier hun activiteiten willen ontplooien. Als het Bekenkamp die samen met zijn broer Rob en Paul Kamsteeg de lukt, ontstaat een plek zoals nog denktank vormt van Doorbraak. nergens in de wereld bestaat. Het "In opdracht van Dura Vermeer klinkt als muziek in de oren, maar er is durf voor nodig om erin te stappen. Als je dat als bedrijf of als instituut doet en als overheid natuurlijk -, schep je een toekomstperspectief dat veel aantrekkelijker is dan binnen de bestaande situatie haalbaar kan zijn." Hoe liggen de kansen? "Het enthousiasme binnen de doelgroep is hartverwarmend, maar dat moet natuurlijk wel in daden worden omgezet. De reacties zijn echter dusdanig dat wij nu als aanvulling ook denken aan een muziek-educatief centrum. Dat zou voor zo n gebied een wezenlijke bijdrage zijn. De gedachten daaraan bevinden zich overigens nog in een embryonaal stadium, maar ze ontstaan niet Wim Bekenkamp bij het kerkje van Charlois, een van de oudste gebouwen van Rotterdam. zomaar. Ze zijn illustratief voor de mogelijkheden die de sector ziet in het initiatief." Revitalisatie Oud Charlois Doorbraak ontwikkelt projecten op het gebied van stedelijke vernieuwing, kunst & cultuur en creatieve economie/industrie, en voert die in de praktijk uit. Het bureau is gevestigd in Oud Charlois, dat tot nu toe ook de bakermat is van de activiteiten. De Nieuwe Unie en WOM Vastgoed hebben de onderneming opdracht gegeven Oud Charlois economisch te revitaliseren. In dat kader worden kunstenaars ondergebracht in leegstaande panden: ateliers, ruimtes voor wonen + werken en studio s voor creatieve dienstverlening, waarbij vooral gedacht wordt aan starters. "Het plan van aanpak is inmiddels afgerond," aldus Bekenkamp. "Nu beginnen wij aan de uitvoering. Hier liggen echt kansen voor de cultuur. Wij hebben in Charlois een grote concentratie kunstenaars. Als voorbeeld noem ik een groot pand aan de Wolphaertstraat, dat op de nominatie stond om gesloopt te worden en toen gekraakt is. De 36 kunstenaars die er werken, hebben zich verenigd in de stichting NAC. Met de Nieuwe Unie is overeengekomen dat het gebouw nog tien jaar blijft staan. Een ander voorbeeld is stichting B.a.d. in de Talingstraat. Die kunstenaars hebben, mede in het belang van de buurt, inspirerende initiatieven ontplooid". Lees verder op pagina 7 4

5 Ateliercommissie: aandacht voor oudere kunstenaar "Een belangrijke taak van de ateliercommissie van SKAR is adviseren bij de toewijzing van ateliers, maar wij fungeren ook als klankbord en vooral de laatste tijd als denktank," zegt voorzitter Inge van Haastert. De commissie telt vijf leden, allen beeldend kunstenaars, dus mensen die de problematiek van nabij kennen. Wij spreken Inge in haar atelier aan de Westmolenstraat in Schiedam. "Het is van de gemeente, niet van SKAR," licht zij toe. Aan de wand hangt een recente serie kleine, fijnzinnige schilderijen. In allerlei variaties zijn in acryl op het linnen kettingen uitgebeeld. De ateliercommissie komt vijf keer per jaar bijeen. "Chris Bouma geeft altijd op een heel heldere wijze inzicht in zijn beleid en de initiatieven die hij ontplooit. Hij betrekt ons ook bij ontwikkelingen die hem zorg baren. Zo kwam onlangs de positie van de oudere kunstenaar aan de orde. Het is leuk om te praten over jonge mensen die van de academie komen, over jeugd die de wereld bestormt. Maar oudere kunstenaars die een leven lang schilderijen en beelden hebben gemaakt, dat is een ander verhaal. De een werkt nog, exposeert zelfs, staat nog midden in het leven. De ander doet niets meer, neemt zijn rust, terwijl dat Inge van Haastert in haar Atelier ook wel weer tijdelijk kan zijn. Na zo n stilteperiode komt er soms weer een stroom op gang. Er zijn ook oudere kunstenaars die niet meer op hun atelier werken, maar thuis. Dat kan om verschillende redenen zijn, zij hebben gekozen voor kleinere formaten of het atelier staat boordevol werk, te vol om te werken." Verzamelgebouw Dat is een gevoelig onderwerp. Is het een taak voor SKAR om daar aandacht voor te vragen? "In eerste instantie is het een taak voor overheidsinstanties, al dan niet verzelfstandigd, aan wie de zorg voor het totale culturele veld is toevertrouwd. Maar SKAR wordt er wel mee geconfronteerd. SKAR profileert zich vooral de laatste jaren meer dan als een huisbaas van ateliers als een culturele dienstverlener die aandacht heeft voor problemen die anderen laten liggen. Het is duidelijk dat hierover met andere instanties gepraat moet worden zoals de vakbonden, het CBK, de Dienst voor Kunst en Cultuur. Er zijn wel wat ideeën, bijvoorbeeld een soort verzamelgebouw met opslagunits en eventueel een restauratieafdeling. Maar er zijn natuurlijk ook andere initiatieven mogelijk. In ieder geval moet daaruit respect blijken voor mensen die hun leven lang kunst hebben gemaakt." 5

6 Locus 010 schept ruimte voor creatieve ondernemers Locus 010 heeft sinds voorjaar 2006 in het gebouw tegenover haar pand aan de Hoogstraat de beschikking over een verdieping met een vloeroppervlak van circa 1000 vierkante meter. "Wij hebben voor die ruimte een huurovereenkomst voor vijf jaar gesloten met Robeco," zegt voorzitter Marlon Wirosono van de stichting Locus 010. "De eigenaar heeft zich heel positief opgesteld ten aanzien van onze doelstelling. Mede daardoor konden wij efficiënt en doeltreffend opereren." Dat blijkt uit de bezetting van Die bracht structuur, maar net de nieuwe ruimte. In de buitenste als tevoren draaide Locus op ring zijn 23 creatieve ondernemers (o.a. architecten en vormge werd in het kader van het liefdewerk en betrokkenheid. In vers) gevestigd in kleine kantoren; die huren zij voor de relatief voor het eerst subsidie verwor- Cultuurplan van de gemeente lage prijs van 200 euro per ven. "Dat heeft onze mogelijkheden verruimd," aldus Marlon. maand, inclusief Eneco en internet. In de binnenruimte, zeg "Wij hebben meer armslag, wat maar het hart van de verdieping, onze dienstverlening natuurlijk bevinden zich zes audiovisuele ten goede is gekomen." studio s met vijf vaste huurders en één studio voor incidentele opdrachten. In het oude consulaat-generaal beschikt Locus over drie verdiepingen. Op de tweede etage van het gebouw bevinden zich het eigen bureau en kantoren van creatieve ondernemers, de derde etage is een expositievloer die ook geschikt is voor optredens en try-outs, en de vierde etage wordt gebruikt als podium voor culturele evenementen. Marlon Wirosono op de expositievloer van Locus 010 "In Rotterdam bestaat bij creatieve ondernemers, met name bij starters, een aanzienlijke behoefte aan betaalbare werkruimte," stelt Wirosono vast. "Onze wachtlijst telt 35 bedrijven. Dat zijn een- of tweemansbedrijven of kleine collectieven. Het is fantastisch dat wij dit jaar in één keer zoveel mensen aan een plaats hebben kunnen helpen." Consulaat-generaal Locus 010 is gevestigd in het voormalige consulaat-generaal van de Verenigde Staten. Dat pand werd twintig jaar geleden gekraakt. In 2001 werden de organisatie en de activiteiten, die in de culturele sector steeds meer aandacht trokken, ondergebracht in een stichting. 6

7 (COLUMN) Positie kunstenaar eist aandacht Hoe wordt het beheer van de panden geregeld? "Wij willen alle bedrijfspanden in de wijk onder één regie brengen. Daarover zijn afspraken gemaakt met de eigenaren, de Nieuwe Unie, WOM Vastgoed, Vestia en het OBR. Die hebben ja gezegd tegen het voorstel het beheer toe te vertrouwen aan de COM (Charloisse Ontwikkelingsmaatschappij). De doelstelling is het behoud van de panden en het verbeteren van de leefbaarheid van de wijk." Zijn de plannen alleen gericht op Charlois of reiken ze verder? "De (groene) zone rond de ingang van de fietstunnel onder de Maas heeft met de horeca die daar al is en die verder uitgebouwd kan worden, de potentie om zich te ontwikkelen tot een bovenwijks gebeuren. Als bureau is Doorbraak overigens niet alleen in Charlois werkzaam. Dat blijkt uit Music Experience in het Vierhavensgebied. Wij zijn op dit moment ook bezig met een project in Spijkenisse." Hans Walgenbach Ik voel al jaren veel sympathie voor SKAR, maar ik realiseer me terdege dat haar taak vooral nu niet eenvoudig is. En dan doel ik vooral op de wijze waarop directeur Chris Bouma die taak interpreteert. SKAR heeft als gemeentelijke stichting de opdracht om te zorgen voor betaalbare productieruimtes voor kunstenaars, en die te beheren. Vooral dat woord 'betaalbaar' is van belang, want de kunstenaar staat onder druk. Individuele kunstenaars dreigen daar het slachtoffer van te worden. Zij beschikken nu eenmaal niet over machtsmiddelen om hun belang, bijvoorbeeld bij de politiek, te verdedigen. Dat moeten anderen doen, ik sluit mezelf daar niet bij uit. SKAR heeft begrip voor die situatie. Zij weet dat de vraag groter is dan het aanbod en zij beseft ook dat veel kunstenaars door hun sociale positie eenvoudigweg niet in staat zijn om een atelier te huren. Dan blijkt 'betaalbaar' voor hen 'onbetaalbaar' te zijn. Daardoor raken zij in een vicieuze cirkel, hun creativiteit wordt belemmerd waardoor hun toegang tot de markt wordt geblokkeerd en de situatie uitzichtloos blijft of zelfs uitzichtlozer wordt. Er kunnen natuurlijk allerlei verwijten worden gemaakt: gebrek aan ambitie, gebrek aan ondernemersdurf. Het zij zo. Het neemt niet weg dat rond de kunst een structuur is ontstaan waardoor sommige mensen die (goede) kunst maken, buiten de boot dreigen te vallen. Daar moet iets aan gedaan worden, meen ik. Ik ben blij met SKAR, omdat zij voortdurend bezig is met zoeken naar openingen. Bijvoorbeeld door - in samenwerking met het OBR of particuliere bedrijven - tijdelijke ruimtes ter beschikking te stellen aan individuele kunstenaars of collectieven. Die kunnen daar projecten uitvoeren of initiatieven ontwikkelen. De stichting heeft een zelfstandige positie verworven die de grenzen van het eigen werkterrein overschrijdt. Daarbij toont zij respect voor andere organisaties, meestal particuliere initiatieven, die zich inzetten voor de creativiteit en de creatieve economie. En zij ondersteunt die, waar zij kan. De gedachte is; samen staan wij sterker. Daarom zou het een goede zaak zijn, als de opdracht aan SKAR wordt uitgebreid. Binnen het culturele veld is zij een uitstekende bemiddelaar, met hart voor de kunst. Hans Walgenbach, Directeur Historisch Museum Rotterdam 7

8 Groot Handelsgebouw ondersteunt cultureel initiatief SKAR Van juni tot november krijgt SKAR om niet de beschikking over een grote ruimte op de begane grond van het Groot Handelsgebouw. Daarin zal Artstore Kunstambassade Rotterdam, aangestuurd door Han Goan Lim en Marleen van Wijngaarden, een viertal tentoonstellingen organiseren. "Afhankelijk van de behoefte zal Artstore daarvoor een vloeroppervlak tussen 600 en 1500 vierkante meter kunnen gebruiken," licht drs. Marius C. Meurs toe, die sinds najaar 2005 directeur is van het grootste gebouw van Nederland ( vierkante meter!). Directeur Marius Meurs op het dakterras van het grootste gebouw van Nederland. Meurs heeft met zijn geste SKAR én Lim uit de nood geholpen. De exposities waren aanvankelijk gepland in het voormalige IMAXtheater, waarvan aan SKAR het tijdelijk beheer was toevertrouwd. Het OBR heeft IMAX inmiddels echter verkocht, waardoor de plannen van Lim op losse schroeven stonden. SKAR-directeur Chris Bouma heeft toen de heer Meurs benaderd, die tot zijn verrassing onmiddellijk positief reageerde. "Het verzoek stond mij aan," zegt Meurs. "Wij willen graag in de stad waarmee wij zo hecht verbonden zijn, iets terugdoen richting samenleving. Dat kan in dit geval, omdat wij mede als gevolg van de stand van zaken op de kantorenmarkt nog te maken hebben met een aanzienlijke leegstand. Daarom hebben wij aan de noordzijde van het gebouw, aan de Conradstraat, de 8 ruimte waarin vroeger Deja (Dehnert & Jansen) gehuisvest was, ter beschikking gesteld. Een en ander is natuurlijk niet zonder eigenbelang. Tentoonstellingen trekken publiek en genereren publiciteit. Wij willen de mensen graag laten zien hoe mooi en efficiënt ons gebouw is. Door de omvangrijke renovatie die tussen 2002 en 2005 is gerealiseerd, horen wij echt tot de topklasse in de sector die wordt aangeduid als verzamelgebouwen. Dat willen we weten." Geschiedenis Na een rondgang door het gebouw geeft Meurs op het heringerichte dakterras huurder van het eerste uur Engels opent er binnenkort een café-restaurant met enige trots inzicht in de historie, de ontwikkelingen en de toekomstperspectieven. "Wij staan hier als het ware bovenop een belangrijk fenomeen uit de Rotterdamse architectuurgeschiedenis. Het werd in 1953 in gebruik genomen op de plaats waar voor de oorlog de diergaarde was. Architect H.A. Maaskant werd geïnspireerd door de Merchandise Mart in Chicago dat met vierkante meter nog veel groter is. Zo ontstond een on-nederlands logistiek gebouw met inrijstraten en parkeerdekken, zeker toen ongekend. Een stad in de stad waarin dagelijks duizenden mensen werken en onderweg zijn. Van het begin af was het een visitekaartje van Rotterdam. Daar hoorde het en daar hoort het nog steeds." "Op den duur deed zich een verschuiving in het gebruik voor. Wij zijn nu vooral een kantorengebouw. Die ontwikkeling is begonnen in de jaren zeventig. Het merendeel van onze 102 actuele huurders gebruikt hun

9 AGENDA ruimte, variërend tussen de 50 en 7000 vierkante meter, als kantoor. Daar is bij de ingrijpende renovatie, die 65 miljoen euro heeft gekost, rekening mee gehouden. Maar er zijn natuurlijk ook andere mogelijkheden. Bijvoorbeeld voor opleidingsinstituten. Aan de Conradstraat wordt de Foto Academie gevestigd, daar zijn wij heel blij mee. Dat wij gekozen hebben voor de exposities van SKAR, illustreert dat de cultuur ons na aan het hart ligt. Wij willen duidelijk maken dat de cultuur in het Groot Handelsgebouw iets te zoeken heeft." FOLLYDOCK IFCR IN NAi 24 JUNI T/M 24 SEPTEMBER De schetsontwerpen worden in de zomer van 2006 gepresenteerd op de FOLLYDOCK IFCR presentatie, in het NAi, het Nederlands Architectuur instituut in Rotterdam. Ontplooit u ook andere initiatieven op cultureel gebied? "In het kader van het Film Festival en het North Sea Jazz Festival is hier een tijdelijk hotel, Nuits Blanches, gevestigd. In november vindt bij ons de Kunstweek plaats, die tot nu toe enkele keren in Van Nelle werd georganiseerd. En de Willem de Kooning Academie gaat hier haar eindexamenexposities houden. Wij staan niet alleen economisch en commercieel, maar ook cultureel midden in de samenleving." (COLUMN) Vreemdelingen Ooit was het voor beeldende kunstenaars goed werken in Rotterdam. Er was respect dat gestalte kreeg in faciliteiten en financiële ondersteuning. Voorbij! De faciliteiten zijn er natuurlijk nog wel, maar het wordt voor kunstenaars steeds moeilijker de touwtjes aan elkaar te knopen. In Rotterdam is de situatie nog ernstiger dan elders. Den Haag heeft verordonneerd dat de zogenaamde BK-gelden niet meer gebruikt mogen worden voor individuele subsidies. In andere steden werden en worden daar in ieder geval ten dele plaatselijke budgetten voor aangesproken. Bij ons gaan die naar beton en overheidsinstellingen. Regels zijn regels, zei de minister van Vreemdelingenzaken in het debat rond Ayaan. Het lijkt erop dat die (on)wijsheid ook in de Rotterdamse kunstwereld geldt: een aantal zaken is op een verstarde manier afgebakend en afgeregeld. De kunstenaars zijn daarvan de dupe. Aan hen worden allerlei eisen gesteld op het gebied van professionaliteit. Daarvoor zijn er cursussen boekhouden en om formulieren in te vullen. Ondertussen zijn veel kunstenaars veroordeeld tot soms vernederende baantjes, vakkenvuller, schoonmaker, telefonist. De beleidsmakers en uitvoerders in Rotterdam zouden eens een cursus creativiteit moeten volgen om gaten te schieten in het korset dat hen volgens eigen zeggen ook niet lekker zit om de individuele subsidies weer in het leven te roepen. Dan kunnen wellicht mogelijkheden gevonden worden. Uit respect voor de kunst. Kunstenaars zijn het zout der aarde. Zij mogen geen vreemdelingen worden. Jan Donia ARTSTORE KUNSTAMBASSADE ROTTERDAM Van 24 juni t/m 15 oktober zullen opeenvolgend drie tentoonstellingen georganiseerd worden. MENSBEELD 'de mens ten voeten uit verbeeld'. ORDE EN CHAOS 'beeldende kunst en fysica'. ROTTERDAM INTERNATIONAAL 'voor en door in Rotterdam werkende buitenlandse kunstenaars en gastkunstenaars i.s.m. Rotterdamse kunstenaarsinitiatieven'. Groothandelsgebouw, Conradstraat 40-48, di t/m zo van uur (onder voorbehoud steun VSB fonds) (vanaf 14 juni online) Colofon SKAR-journaal Uitgave van Stichting KunstAccommodatie Rotterdam SKAR Verschijnt 3 maal per jaar Redactie: Jan Donia Vormgeving: Grafisch Bureau DUS, Linda Zoon Fotografie: Rick Messemaker, Han Goan Lim (gebouw Groothandelsgebouw) Druk: Grafia SKAR Postbus BZ Rotterdam Tel: Fax: Website:

10