Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid. bouwplaatsmachinisten. Toegepaste technieken ELEKTRICITEIT. Invulcursus

Transcriptie

1 Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid bouwplaatsmachinisten Toegepaste technieken Invulcursus

2 2

3 toegepaste technieken Voorwoord Situering Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot. Het Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt. Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouw- en machinewereld. In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het leermateriaal meer visueel aangeboden. Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen. Opleidingsonafhankelijk Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is. We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken. Een geïntegreerde aanpak Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek. Robert Vertenueil Voorzitter fvb-ffc Constructiv 3

4 fvb ffc Constructiv, Brussel, 2012 Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen. N034BM - versie augustus D/2011/1698/30 Contact Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: fvb ffc Constructiv koningsstraat 132/ Brussel tel.: Fax: website : fvb.constructiv.be 4

5 toegepaste technieken inhoud 1. Basisbegrippen Wat is elektriciteit? Soorten elektriciteit Spanning Wat is het SI-stelsel? Gelijkspanning Wisselspanning Elektrische spanning opwekken Scheikundige werking Elektromagnetisme Mechanische kracht Zonnecellen Meten van spanning Weerstand Opbouw van een stof Stroomsterkte Polariteit Wet van Ohm Enkele toepassingen Symbolen en formules Laagspanning en hoogspanning Hoogspanning Laagspanning Multimeter Meten van spanning Meten van de stroomsterkte Meten van de weerstand Accu Opbouw van een loodaccu Meest voorkomende oorzaken van accuproblemen Loodaccu s Samenstelling Voordelen Nadelen Soorten loodaccu s Gelaccu s Voordelen Nadelen Spiraalaccu s Voordelen Nadelen Visuele en elektrische controle van de accu Visuele controle Elektrische controle Gebruik van een acculader Aansluiten Loskoppelen Laden van de accu Controle van de laadtoestand van de accu Gebruik van een zuurweger en beoordeling van de laadtoestand Onderhoud van de accu Gebruik van startkabels Serie- en parallelschakeling Serieschakeling Parallelschakeling Zekeringen Doel Zekeringen nakijken en vervangen Genummerde zekeringen Niet-genummerde zekeringen Werkwijze Waar bevindt de zekeringkast zich? Zekeringen controleren Soorten zekeringen Oorzaken van defecte zekeringen Oplossing Waarde van de zekeringen Soorten lijnzekeringen Bajonetaansluiting Thermostatische onderbrekers Noodzekering Gereedschap om zekeringen te vervangen Verlichtingsinstallatie Wettelijke verplichte verlichting Veiligheids- en milieuaspecten

6 6

7 1. Basisbegrippen toegepaste technieken 1. Basisbegrippen 1.1. Wat is elektriciteit? De term elektriciteit is genoemd naar het Griekse woord voor barnsteen, elektron. Je kan namelijk statische elektriciteit opwekken door met een stuk barnsteen over een wollen lap te wrijven. In strikte zin is elektriciteit energie die opgewekt wordt door: of inductie 7

8 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen 1.2. Soorten elektriciteit Om een elektrische stroom te creëren is nodig. Een levert altijd : het is een. Stroom die voortdurend en stroomt en dus voortdurend wisselt van polariteit, is. De stroom die elektriciteitsleveranciers aan huis leveren, is. Deze stroom kan opgewekt worden in een elektriciteitscentrale of met behulp van windmolens. Info Werking van een elektriciteitscentrale: De meest gebruikte krachtbron in elektriciteitscentrales is stoom. Door bijvoorbeeld aardolie te verbranden wordt het water verwarmd en omgezet in stoom. Deze stoom wordt onder hoge druk door een turbine geperst. Daardoor gaat de turbine draaien en wordt een dynamo op gang gebracht, die dan elektriciteit produceert. 8

9 1. Basisbegrippen toegepaste technieken 1.3. Spanning De grootheid elektrische spanning wordt in het SI-eenheidsstelsel gemeten in. Deze eenheid is genoemd naar Alessandro Volta. Eén volt is één joule per coulomb Wat is het SI-stelsel? Het SI-stelsel is een internationaal systeem van dat ingevoerd werd in Het dient om gemakkelijk internationaal te kunnen uitwisselen. Iedereen kent wel enkele SI-eenheden: meter de eenheid voor lengte seconde de eenheid voor tijd kilogram de eenheid voor massa Het SI-eenhedenstelsel steunt op zeven onderling onafhankelijke met hun grondeenheden. Alle andere grootheden hebben een die afgeleid is van één of meer. De grondeenheden zijn over de hele wereld. Ze worden niet beïnvloed door tijd, temperatuur of druk. 9

10 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen Basisgrootheden GROOTHEID SI-EENHEID Basisgrootheid Symbool SI-grondeenheid Symbool lengte l meter m tijd t seconde s massa m kilogram kg stroomsterkte I ampère A temperatuur T kelvin K lichtsterkte I candela cd hoeveelheid stof n, v mol mol De van grootheden en eenheden worden altijd met een letter geschreven, ook als ze afgeleid zijn van eigennamen (bv.: newton, pascal). Uitzonderingen: na de woorden graad of graden worden de eenheden Celsius, Fahrenheit en Kelvin met een hoofdletter geschreven. De symbolen van eenheden worden met een kleine letter geschreven, behalve de symbolen van eenheden die afgeleid zijn van eigennamen. N = newton Pa = pascal Sommige van worden met een kleine letter geschreven, andere met een hoofdletter. t = tijd T = temperatuur 10

11 1. Basisbegrippen toegepaste technieken Spanningsbereiken Onder andere voor de eenheid van spanning, volt, zijn decimale toevoegsels nodig, omdat de van elektrische spanningen kan vertonen. Symbool Voluit Decimaal Voorbeeld nv nanovolt 0, V Zenuwen µv microvolt 0, V Radio- en tv-signalen mv millivolt 0,001 V Audio- en videosignalen V volt 1 V Graafmachines Verdeling van elektriciteit, KV kilovolt V treinen, trams MV megavolt V Hoogspanningslijnen, bliksem De van een waterstroom is onder meer afhankelijk van het, dat wordt genoemd. Hoe het, hoe de. Ook spanning heeft een, waardoor een elektrische of ontstaat. Deze spanning wordt in (V). Om te doen vloeien in een elektrische kring is een nodig. 11

12 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen 1.4. Gelijkspanning wordt veel gebruikt in toepassingen waar een relatief stroom voldoende levert. Deze spanning kan geleverd worden via een. De afkorting voor gelijkspanning is (direct current). Bij een wordt enkel gebruikt om de verschillende te. Het instrumentenpaneel, de verlichting en de motorsturing werken op gelijkspanning. De die op de motor gemonteerd is, levert de nodige. De verschillende componenten worden via de accu bediend. De dieselmotor kan je met de. Schematische voorstelling van een startmotor: 12

13 1. Basisbegrippen toegepaste technieken 1.5. Wisselspanning Het grote van wisselspanning is dat de de spanning naar een hogere of lagere spanning kan omzetten grote. is geschikter dan gelijkspanning om elektrische energie over een afstand te. De afkorting voor wisselspanning is (alternating current). Meestal de wisselstroom in 2/100 van een seconde van richting. In één seconde verandert de stroom in dat geval dus 50 keer van richting. Het aantal keer dat de wisselstroom per seconde van richting verandert, is de. In Europa bedraagt de netfrequentie 50 Hz. 13

14 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen 1.6. Elektrische spanning opwekken Elektrische spanning wordt opgewekt: door werking door door kracht door Scheikundige werking Als je een en een plaat in een elektrolyt (meestal een zuur) onderdompelt, ontstaat er spanning aan de platen. Alle werken volgens dit principe Elektromagnetisme Als je een (een koperdraad) beweegt in een veld, wordt er een stroom opgewekt in de geleider. 14

15 1. Basisbegrippen toegepaste technieken Mechanische kracht Mechanische kracht wordt opgewekt door het piëzoelektrische effect. Dat is een verschijnsel waarbij van bepaalde materialen een elektrische spanning onder invloed van (bv. buiging) en omgekeerd ook vervormen wanneer er een elektrische spanning op wordt aangelegd. Het wordt o.a. toegepast bij elektrische gasaanstekers, verouderde pickupelementen, druktoetsen in elektronische apparatuur en om inkt in een inkjetprinter te spuiten Zonnecellen Zonnecellen zetten licht om in elektriciteit. Ze worden aan elkaar geschakeld tot, die op hun beurt leveren aan batterijen of via aan het net. 15

16 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen 1.7. Meten van spanning Het is vrij eenvoudig om de spanning over een verbruiker te meten: je moet gewoon de spanning meten tussen de draden die aankomen bij de verbruiker. Daarvoor moet je de meter dus in schakelen. Symbolen: Grootheid Symbool Eenheid Symbool spanning U volt V Opgelet Aandachtspunten : Controleer of de meter op de juiste grootheid ingesteld is. Stel de meter in op wisselspanning (V~) of gelijkspanning (V=). Begin altijd met het grootste meetbereik en daal daarna tot je een maximale aflezing krijgt, d.w.z. tot je de waarde zo precies mogelijk kan aflezen. Zo krijg je een kleinere meetfout. Zorg ervoor dat je altijd over een goed beveiligd meettoestel beschikt. 16

17 1. Basisbegrippen toegepaste technieken 1.8. Weerstand Weerstand is de eigenschap van materialen om de doorgang van elektrische stroom te bemoeilijken en te verstoren. Als er een elektrische stroom door een materiaal vloeit, is daar energie voor nodig: de stroom ondervindt een zekere weerstand. Weerstand is het van. Als de geleiding in een materiaal is, spreken we over een. Ook het menselijke lichaam en de lucht hebben een bepaalde weerstand. Net als water ondervindt ook elektrische stroom een weerstand bij stroming. Deze elektrische hangt niet alleen af van de van de draad, maar ook van het materiaal waarvan hij gemaakt is. Zo is een erg geleider, terwijl zo veel biedt dat de elektrische stroom er doorheen raakt. De van weerstand is (symbool: Ω). De weerstandswaarde van een verbruiker hangt van veel zaken af. Hoe stroom er door een verbruiker, kleiner de weerstand uiteraard zal zijn: weerstand is met stroom. 17

18 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen Weerstandsvariaties De weerstand van bepaalde materialen kan veranderen onder invloed van. Het gaat meer bepaald om deze factoren: temperatuur druk en rek luchtvochtigheid licht spanning Grootheid Symbool Eenheid Symbool weerstand R Ohm Ω De van de weerstand kan of onder invloed van de. Dit is afhankelijk van het gebruikte. Zo is een PTC-weerstand een weerstand met een Positieve Temperatuur Coëfficiënt, waarbij de weerstandswaarde dus wanneer de temperatuur stijgt. Een NTC-weerstand daarentegen is een weerstand met een Negatieve Temperatuur Coëfficiënt : de weerstandswaarde wanneer de temperatuur stijgt. Koolstof heeft bijvoorbeeld een NTC-weerstand. Een weerstand is een elektrische component die ervoor zorgt dat een elektrische stroom. Weerstand is ook de naam van de elektrische eigenschap om een elektrische stroom. De van de weerstand is de : de verhouding van de spanning tot de stroom. Deze waarde wordt uitgedrukt in de afgeleide SI-eenheid Ohm. Een component heeft een weerstand van 1 Ohm als een voltage van 1 volt over de component leidt tot een stroom van 1 ampère. 18

19 1. Basisbegrippen toegepaste technieken 1.9. Opbouw van een stof Elke stof is opgebouwd uit. Een molecule is het kleinste deeltje van een stof dat nog alle van die stof en dat op kan bestaan. Zo bevat één kubieke millimeter water ongeveer watermoleculen. Molecules zijn op hun beurt onderverdeeld in. Eén watermolecule bevat twee waterstofatomen en één zuurstofatoom (H 2 O). Atomen zijn opgebouwd uit een en die rond deze kern cirkelen. De kern zelf is opgebouwd uit een aantal en. Een proton is geladen, een neutron is, het is neutraal. Een elektron is geladen. Atomen zijn meestal in evenwicht: ze bevatten meestal elektronen als protonen. Als dit evenwicht verstoord wordt, spreken we van een ion. Een ion heeft protonen dan elektronen. Een ion heeft elektronen dan protonen. 19

20 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen Stroomsterkte De elektrische stroomsterkte is de elektriciteit die door een elektrische vloeit gedurende een tijdseenheid. Hoe elektronen per seconde worden verplaatst, hoe elektriciteit per seconde door de leiding stroomt en hoe sterker de elektrische stroom is. De eenheid van elektrische stroom is, ook wel amperage genoemd. Grootheid Symbool Eenheid Symbool stroomsterkte I ampère A Het symbool I is afgeleid van het Franse woord intensité. De eenheid ampère is genoemd naar de Franse natuurkundige Andre-Marie Ampère. Een stroom heeft een sterkte van 1 A als er in 1 seconde 6,3 triljoen elektronen verplaatst worden. Verbruiker dimlichten achterlichten remlichten knipperlichten achterruitontdooiing sigarenaansteker radio Opgenomen stroom 9 A 1 A 3,5 A 3,5 A 9 A 8 A 1,2 A Stroomsterkte meet je met behulp van een die je de stroomkring plaatst, zodat de stroom die je wil meten er doorheen vloeit. 20

21 1. Basisbegrippen toegepaste technieken Polariteit Tekens: Bij een positieve klem: + (plusteken) Bij een negatieve klem: - (minteken) Kleuren: voor een positieve klem Zwart of voor een negatieve klem Grootte: De positieve accuklem is altijd de klem. De negatieve accuklem is altijd de klem. Cel: De klem heeft een zinken omhulsel. De positieve klem heeft een uitstekend messing. 21

22 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen Wet van Ohm De wet van Ohm is genoemd naar de Duitse natuurkundige Georg Simon Ohm, die een relatie legt tussen, en. De wet van Ohm kan op drie manieren worden geschreven: R = U / I Weerstand = spanning / stroomsterkte U = R x I spanning = weerstand x stroomsterkte I = U / R stroomsterkte = spanning / weerstand De hoofdletter R is de eerste letter van het Engelse resistance of van het Franse résister. Het symbool voor de eenheid ohm is de Griekse hoofdletter Ω (omega). Weerstanden meet je met een ohmmeter. Om de rekenregel gemakkelijk te onthouden, is de driehoek hiernaast het beste middel. Als je met je vinger de grootheid bedekt waarvan je de waarde wil weten, verschijnt de juiste formule. Als je bijvoorbeeld de weerstand wilt bepalen, leg je je vinger op de R en wordt U / I zichtbaar. Op dezelfde manier kan je ook de spanning of de stroom berekenen. Bij een spanning van 6 V en een weerstand van 2 Ohm, bedraagt de stroomsterkte 3 A. Als de weerstand 4 Ohm is en de stroomsterkte 5 A, bedraagt de spanning 20 V. Als je niet met de driehoek werkt, kan je de onderstaande formules gebruiken: U = I x R R = U / I I = U / R 22

23 1. Basisbegrippen toegepaste technieken Enkele toepassingen 1. Berekenen van de weerstand Op een lampje staat de vermelding 2,2 V 0,3 A. Bereken de weerstand van dit lampje. Gegeven: u = 2,2 V I = 0,3 A Gevraagd: de weerstand R Berekening: R = U / I = 2,2 V / 0,3 A = Ω 2. Berekenen van de stroomsterkte Op een weerstand met waarde 3 Ω wordt een spanning aangesloten van 24 V. Bereken de stroomsterkte. Gegeven: R = 3 Ω u = 24 V Gevraagd: de stroomsterkte I Berekening: I = U/R = 24 V / 3 Ω = A 3. Berekenen van de spanning Je wilt een stroom van 2,5 A door een weerstand van 88 Ω sturen. Bereken de spanning. Gegeven: R = 88 Ω I = 2,5 A Gevraagd : de spanning U Berekening: U = R x I = 88 Ω x 2,5 A = V 23

24 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen Symbolen en formules Voor elektronicatoepassingen zijn formules heel belangrijk om uit te rekenen wat een schakeling doet. In elektronicaformules worden de volgende afkortingen gebruikt: Symbool Grootheid Symbool Eenheid U spanning V volt I stroom A ampere R Z weerstand impedantie Ω ohm C capaciteit F farad L inductie H henry P vermogen W watt t tijd s seconde f frequentie Hz hertz Q lading C coulomb Ook worden vaak voorvoegsels gebruikt om de grootte van een getal aan te geven: Afkorting Voorvoegsel Vermenigvuldigingsfactor M mega x k kilo x m milli x 0,001 (/ 1.000) μ micro x 0, (/ ) n nano x 0, (/ ) p pico x 0, (/ ) De afkorting mv betekent dus millivolt, een duizendste van een volt, en MV betekent megavolt, een miljoen volt. Behalve bijvoorbeeld 2,2 MOhm wordt soms ook deze notatie gebruikt: 2M2. 24

25 1. Basisbegrippen toegepaste technieken Laagspanning en hoogspanning Hoogspanning Met hoogspanning wordt een elektrische spanning van dan 1000 volt wisselspanning bedoeld. Hoogspanning wordt vooral gebruikt om grote hoeveelheden elektrische energie te. Dit gebeurt over een, zowel via bovengrondse als ondergrondse hoogspanningskabels. Je kan stroom vergelijken met water: als je een emmer water in een minuut wil vullen, maakt het een verschil of je dit doet met een tuinslang of een brandweerslang. In een tuinslang moet het water heel snel stromen om de emmer in een minuut vol te krijgen. In een brandweerslang moet het water niet zo snel stromen, want de slang is veel dikker. Dit kan men vergelijken met stroom. In onze huizen hebben we laagspanning, nl 230 volt. Stel dat de draden van de elektriciteitscentrale naar een stad ook een spanning van 230 volt zouden hebben, dan zou de stroom wel heel hard moeten stromen om genoeg stroom te kunnen leveren voor alle huizen. Bovendien zou dat veel energie kosten. Daarom werken energietransporteurs met hoogspanning. Op hoogspanningskabels staat of volt. Hiervoor worden kale draden gebruikt zonder isolatie, dus draden waar geen plastic omheen zit. Mag je een hoogspanningskabel aanraken als je niet in contact staat met de grond? Neen, stroom op hoogspanningsdraden is wisselstroom. De stroom wisselt voortdurend, je lichaam wordt dan ook elke keer snel opgeladen en ontladen. Dat overleef je niet! 25

26 toegepaste technieken 1. Basisbegrippen Laagspanning Met laagspanning worden wisselspanningen volt en gelijkspanningen tot volt bedoeld. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen: laagspanning: maximale waarde van 24 volt laagspanning: waardes tussen 110 volt en 500 volt Ook de standaardnetspanning van 230/400 volt die gebruikt wordt in huishoudelijke en industriële installaties, is laagspanning. 26

27 2. Multimeter toegepaste technieken 2. Multimeter Om in elektrische systemen te kunnen oplossen heb je een goede multimeter nodig. Een multimeter is een combinatie van verschillende meetinstrumenten: voltmeter stroommeter weerstandsmeter In functie van de uitvoering wordt een onderscheid gemaakt tussen: meettoestellen: de naalduitslag is een maat voor de gemeten waarde meettoestellen: de cijferuitlezing is de gemeten waarde Wanneer je spanning en stroom meet, staan de installatie, de meetsnoeren en het meettoestel onder elektrocutiegevaar! Bij een multimeter moet je eerst wat je wilt meten. Hiervoor gebruik je de grote draaiknop of de drukknop op de meter. 27

28 toegepaste technieken 2. Multimeter De verschillende grootheden (spanning, weerstand of stroom) hebben elk hun aansluitingen voor de meetdraden. Controleer de dus altijd goed voor je een meting uitvoert. Op sommige toestellen staat een verbindingstester die met een aangeeft wanneer er een rechtstreekse verbinding is. Te meten grootheid Gelijkspanning Wisselspanning Gelijkstroom Wisselstroom Weerstand Stand van de draaiknop V= of VDC V~ of VAC A= of ADC A ~ of AAC Ω, kω of MΩ Diodetest Bij sommige multimeters moet het bereik ingesteld worden. Zo wordt dus bepaald welke waarde gemeten kan worden. Voor een accuspanning van 12 V kies je een bereik tot 30 V. Als je niet weet hoe hoog de spanning of stroom is, begin dan bij het bereik en pas het daarna aan naar beneden. Er bestaan ook multimeters die het bereik kiezen: multimeters met auto-range (automatisch bereik). Opgelet Aandachtspunten : Zorg dat je steeds over een goed beveiligd meettoestel beschikt. Bij een digitaal meettoestel kan je gemakkelijker waarden aflezen dan bij een analoog toestel. 28

29 2. Multimeter toegepaste technieken 2.1. Meten van spanning Spanning wordt gemeten de verbruiker schakel de voltmeter in. Zet de multimeter in de stand voltmeter. Controleer of het om of wisselspanning gaat! Sluit het rode snoer aan op de overeenkomstige aansluiting van de multimeter en het zwarte snoer op de -aansluiting. Plaats de rode meetpen van de multimeter op de positieve aansluiting en de zwarte op de negatieve aansluiting Meten van de stroomsterkte Stroom meet je de verbruiker schakel de amperemeter in. Zet de multimeter in de stand. Onderbreek de stroom in het circuit. Sluit het rode snoer aan op de beschermde aansluiting met 10 A en het zwarte snoer op de -aansluiting. Breng de multimeter in serie in het circuit in. Herstel de stroom in het circuit. Opgelet Met een multimeter kan je een stroom met een stroomsterkte meten: de maximale stroomsterkte mag niet meer dan 10 A bedragen. Een stroomsterkte van meer dan 10 A meet je met een ampère, die je rond de kabel waarop je wil meten, aanbrengt. 29

30 toegepaste technieken 2. Multimeter 2.3. Meten van de weerstand Weerstand meet je altijd schakel de ohmmeter in. weerstand Een ohmmeter bevat binnenin een kleine batterij, die een kleine stroom door de kring stuurt waarvan je de weerstand wil meten. Zet de multimeter in de stand. Onderbreek de stroom in het circuit. Verwijder of de component van het circuit. Sluit het rode snoer aan op de overeenkomstige aansluiting van de multimeter en het zwarte snoer op de COM-aansluiting. Plaats de meetpennen op de aansluitingen van de component. Opgelet Aandachtspunten : Controleer de volgende punten voor je een meting uitvoert: Staat de meter in de juiste? Anders kan de meter beschadigd raken. Is het juiste meet ingesteld op de meter? Staat de meter in de juiste? Een verkeerde stand kan zware afwijkingen veroorzaken. Er zijn meters die alleen liggend of staand gebruikt mogen worden. Let op de symbolen op de meters. Stel de meter in op de juiste (wissel- of gelijkspanning). 30

31 3. Accu toegepaste technieken 3. Accu Een accu is een elektrochemisch apparaat dat elektriciteit in energie en opnieuw afgeeft als energie wanneer het met een wordt verbonden. Vroeger hoefde een accu alleen maar de nodige kracht te leveren om: de motor rond te laten draaien tijdens het starten; de ontsteking van stroom te voorzien; de lampen, ruitenwissers, richtingaanwijzers en claxon te doen werken. Tegenwoordig worden er echter veel hogere eisen gesteld aan een accu. Machines hebben een hogere compressieverhouding en dus een groter startkoppel dan vroeger. Ruitenwissers hebben nu verschillende versnellingen. Auto s hebben ruitverwarming, een aansteker, een radio, ingewikkelde verwarmingssystemen, elektronische componenten voor de besturing... Daarom is de behoefte aan accu s van goede kwaliteit tegenwoordig groter dan ooit. 31

32 toegepaste technieken 3. Accu 3.1. Opbouw van een loodaccu Een accu bestaat uit afzonderlijke cellen die in serie met elkaar verbonden zijn. voor een accu van 12 V: cellen voor een accu van 6 V: cellen Elke cel bestaat uit een opeenvolging van en platen. De negatieve platen bevatten poreus lood (Pb). De positieve platen bevatten loodperoxide (PbO 2 ). Een positieve plaat ligt altijd tussen twee negatieve platen, want anders kan ze kromtrekken. 32

33 3. Accu toegepaste technieken Om te verhinderen dat een positieve en negatieve plaat elkaar kunnen raken en zo kortsluiting veroorzaken, zijn ze gescheiden door. Alle gelijksoortige platen zijn verbonden met een brugstuk met daarop de pool. Onderaan in de bak is er een ruimte: na verloop van tijd gaan de platen afbrokkelen en bezinken de afgebrokkelde stukjes in deze ruimte. Aangezien de platen zelf niet tot in deze ruimte komen, kan deze sliblaag geen veroorzaken. Op iedere cel zit een met een ventilatiegaatje, waarlangs het water door verdamping ontsnapt. Water verdampt vooral: bij warm weer wanneer de accu wordt 3.2. Meest voorkomende oorzaken van accuproblemen versnelde veroudering door extreme temperaturen: startproblemen energieverlies door (te) lange opslag korte ritten startproblemen bij koud weer 33

34 toegepaste technieken 3. Accu 3.3. Loodaccu s Loodaccu s zijn de oudste accutypes. Ze zijn nog altijd de gebruikte oplaadbare accu en worden gebruikt voor de aandrijving van graafmachines en vorkheftrucks, waarbij ze als tegengewicht dienen doordat ze zo zwaar zijn Samenstelling Een loodaccu bestaat uit: platen uit platen uit een lood een elektrolyt uit verdund zwavelzuur Voordelen elektrochemisch systeem met alleen water, zwavelzuur en lood vermogen levering van hoge elektrische stroom mogelijk eenvoudige recuperatie Nadelen energie per massa-eenheid 34

35 3. Accu toegepaste technieken Soorten loodaccu s Startaccu Een startaccu kan stroom leveren. Het is aan te raden deze accu niet verder dan 20% te ontladen. Om een graafmachine te starten is veel stroom nodig, maar de accu wordt onmiddellijk terug opgeladen. Het vermogen van deze accu vermindert sterk door hem te fel te ontladen en terug op te laden: hierdoor ontstaat. Info Sulfatering Een verschijnsel waarbij een harde onoplosbare laag op de elektroden gevormd wordt die niet elektrisch geleidend is. Stationaire accu Deze accu levert minder stroom dan een startaccu, maar kan dieper ontladen worden (tot 50%). Hij is beter tegen sulfatering. Tractie-accu Een tractie-accu heeft een levensduur dan de vorige accu s en kan tot 80% ontladen worden. Hij is wel. Onderhoudsvrije accu Een onderhoudsvrije accu werkt op dezelfde manier als een klassieke accu. Werking en verschillen: Ook bij een onderhoudsvrije accu komen waterstof en zuurstof vrij, maar de platen bestaan niet volledig uit lood; er is aan toegevoegd. Onderhoudsvrije accu s zijn afgesloten, zodat het niet nodig is om het elektrolyt te controleren en op peil te houden. 35

36 toegepaste technieken 3. Accu Bij het overladen van de accu zullen de positieve platen zuurstof vormen en de negatieve platen niet volledig in lood omgezet worden. Er komt waterstofgas vrij. De zuurstof die door de positieve plaat wordt opgewekt, reageert met het actieve materiaal op de negatieve plaat (lood) en produceert. Bij onderhoudsvrije accu s moet water toegevoegd worden. Bij een overmatige hoeveelheid gas worden geopend. De ventielen sluiten weer zodra de druk binnenin normaal is. Over de veiligheidsventielen is een keramische filter aangebracht om interne ontsteking van de opgewekte gassen te voorkomen. De roosterplaten zijn erg goed bestand tegen. Ze hebben een korrelstructuur, die zorgt voor: een betere stroomdichtheid een relatief groot plaatoppervlak Het grote plaatoppervlak vergemakkelijkt de start. De lood- en kaliumplaten zijn bijzonder sterk en dus goed bestand tegen sterk laden en ontladen. De platen zijn onderling verbonden door aaneengegoten roosterbeugels, wat zorgt voor een stevige constructie. De opvangruimte is tweemaal zo stevig als bij een vergelijkbare accu van hard rubber. Daarom is een bezinkselruimte onderaan in de bak niet nodig. Het deksel bevat een : groen: accu meer dan 65% geladen donkere kleur: minder dan 65% resterende capaciteit heldere of lichtgele kleur: de accu moet vervangen worden 36

37 3. Accu toegepaste technieken 3.4. Gelaccu s Deze accu s werken ongeveer op dezelfde manier als loodaccu s. Bij een gelaccu zit er echter water tussen de platen, maar een substantie. De accu is en kan niet bijgevuld worden. Hij is voorzien van een veiligheidsventiel, zodat gassen kunnen ontsnappen bij het overladen. Hij mag enkel gemonteerd worden Voordelen weinig zelfontlading grotere ontlading mogelijk meer oplaadbeurten mogelijk onderhoudsvrij langere levensduur Nadelen speciale lader nodig beschadiging mogelijk bij het transport duurder in aankoop 37

38 toegepaste technieken 3. Accu 3.5. Spiraalaccu s Bij deze accu wordt de stroomvoorraad niet opgenomen in zuur of gel, maar geabsorbeerd in een dunne Voordelen diepere ontlading kortere oplaadtijd grotere stroomafname mogelijk schuine montage eventueel mogelijk geen onderhoud nodig Nadelen kostprijs 38

39 3. Accu toegepaste technieken 3.6. Visuele en elektrische controle van de accu Aangezien de accu een erg belangrijk onderdeel is in de elektrische installatie, moet hij gecontroleerd worden op de volgende zaken: de stevige van de accu de goede en stevige bevestiging van de oxidevorming het elektrolytniveau Visuele controle 1. Controleer regelmatig het niveau. Het juiste elektrolytniveau ligt altijd boven de platen. Meestal is het tot aan de onderzijde van de vuldoppen. Een te laag niveau brengt met zich mee. Als de platen niet volledig ondergedompeld zijn, worden ze chemisch non-actief. Als het niveau te hoog is, gaat het elektrolyt uit de cellen lopen en veroorzaken op de polen. De accu kan bijgevuld worden met gedistilleerd water of. Als er regelmatig water toegevoegd moet worden, is de laadstroom waarschijnlijk te hoog, waardoor de plaatroosters gaan corroderen. Controleer in dat geval het laadcircuit: een accu die niet voldoende wordt bijgeladen, gaat sulfateren. In periodes werkt de accu niet goed, omdat hij niet meer voldoende reserve heeft. Controleer ook hier of het laadcircuit voldoende laadt. 2. de cellen met gedistilleerd water (of regenwater). Vul de cellen niet te veel bij. Anders kan de accu en is er kans op. 3. Span de accubak niet te hard aan. 4. Meet de toestand van de accu met een. 5. Voeg nooit toe, tenzij je zeker weet dat er zuur verloren is gegaan 39

40 toegepaste technieken 3. Accu Elektrische controle Door een foutieve afstelling van de spanningsregelaar kan de accu overladen worden. Dit gaat gepaard met warmteontwikkeling, waardoor de platen gaan zwellen. Met een accutester en een voltmeter kan je testen of een accu overladen is. Typenummers Typenummer VARTA 12 V 44 AH 210 A bij een accu van 12 V. 544 De nominale capaciteit is 500, waardoor 44 AH wordt aangeduid met code van constructie en uitvoering VARTA merk 12 V nominale spanning 44 AH nominale capaciteit 210 A koudstartstroom 40

41 3. Accu toegepaste technieken 3.7. Gebruik van een acculader Aansluiten de stoppen. Controleer het vloeistofpeil en eventueel. de lader: de pluspool van de lader aan de pluspool van de accu, de minpool van de lader aan de minpool van de accu. de spanning van de lader volgens de accuspanning. Bepaal de laadstroom: 1/10 van de capaciteit. Sluit de lader aan op de. Stel de laadstroom in Loskoppelen de netspanning. Verwijder de aansluitdraden. Monteer de. Opgelet Aandachtspunt : Als je de aansluitklemmen verwijdert zonder de netspanning uit te schakelen, kan de accu ontploffen. Het rondspattende zuur kan in de terechtkomen en blindheid veroorzaken. Wanneer je een lood/zwavelzuuraccu oplaadt, zal water door elektrolyse worden gesplitst in waterstof- en zuurstofgas. Daarom moet je de vuldoppen tijdens het opladen. De accu is voorzien van een ontluchtingskanaal voor de afvoer van gassen die vrijkomen tijdens normaal gebruik. 41

42 toegepaste technieken 3. Accu Laden van de accu Bij normaal laden moet de stroomsterkte ongeveer 10% van de accucapaciteit bedragen. Bij een accu van 36 AH is dit bijvoorbeeld 3,6 A. Bij snelladen mag de laadstroom hoogstens 90% van de accucapaciteit bedragen: bij een accu van 45 AH is dit bijvoorbeeld 40 A. Tijdens het laden stijgt de accuspanning langzaam en zonder gasbelvorming tot 2,3-2,4 V per cel en daarna sneller tot 2,6-2,7 V per cel (waarbij de cellen sterkere gassen vormen). 42

43 3. Accu toegepaste technieken 3.8. Controle van de laadtoestand van de accu De laadtoestand bepaal je met een. Nadat er gedistilleerd water toegevoegd is, moet je minstens twee uur wachten voor je een uitvoert. NORMAAL GELADEN Een accu is normaal geladen als de zuurweger voor alle cellen minstens geladen aanduidt. ONDERLADEN: Een accu is onderladen als de zuurweger dan ¾ geladen aanduidt. Dit kan het gevolg zijn van: een slecht werkende alternator een te riemspanning van de alternator een slechte tussen de alternator en de accu een verbruikersstroom die is dan de laadstroom (doordat de regulator slecht werkt) OVERLADEN Een accu is overladen als je grote hoeveelheden gedistilleerd water aan de accu moet toevoegen. Bij een overladen accu wordt het water van het elektrolyt gescheiden onder de vorm van waterstof (H 2 ) en zuurstof (O). Ook een overladen accu kan het gevolg zijn van een slecht werkende regulator. 43

44 toegepaste technieken 3. Accu 3.9. Onderhoud van de accu 1. Bevestiging Controleer of de accu goed in het voertuig. doen de platen afbrokkelen. Behandel de accu niet ruw. 2. Polen en klemmen De polen en klemmen moeten zijn. Vuile klemmen veroorzaken immers. Elke accu heeft een pluspool en een minpool, die boven het deksel uitsteken. De pluspool is dan de minpool. Zo kan je de polen niet verkeerd aansluiten. Meestal zijn de polen ook met een kleur gemerkt. Pluspool rood of + Minpool zwart of - 3. Vloeistofpeil De platen moeten ongeveer 1 cm onder het zitten. Anders kunnen ze sulfateren, waardoor hun capaciteit vermindert. 44

45 3. Accu toegepaste technieken 4. Laadspanning Controleer regelmatig de laadspanning. Een te hoge spanning is voor de accu (slechte alternator). 5. Oppervlak Het oppervlak moet zuiver en droog zijn. 6. Accu De accu mag niet bevriezen. Een ontladen accu kan bij - 8 C bevriezen. Een goed geladen accu bevriest pas bij Vermijden van vuur Bij een accu komt knalgas vrij. Dit zorgt voor. 45

46 toegepaste technieken 3. Accu Gebruik van startkabels Startkabels worden meestal gebruikt om een andere machine te helpen bij het starten. Om te vermijden moeten ze in een volgorde aangebracht worden. Werkwijze: De eerste klem wordt aangebracht op de pluspool van de accu. De tweede klem wordt aangebracht op de pluspool van de accu. De derde klem wordt aangebracht op de van de geladen accu. De vierde klem wordt aangebracht op het van de defecte machine. Ontkoppelen gebeurt in de omgekeerde volgorde. Opgelet Aandachtspunten : Koppel de accu alleen af wanneer het sleutelcontact afstaat. Voer defecte accu s altijd af met respect voor het milieu. 46

47 3. Accu toegepaste technieken Opgelet Aandachtspunten : Door startkabels te gebruiken bij graafmachines met een motormanagementsysteem, kan je de machine beschadigen. Koppel de hulpaccu aan. Start de motor. Laat de motor 10 minuten draaien. Leg de motor stil. Ontkoppel de hulpaccu. Laat de motor op eigen accu starten. Als dit lukt, is alles in orde. Als dit niet lukt, moet je alles herhalen of een nieuwe accu monteren. 47

48 toegepaste technieken 3. Accu Serie- en parallelschakeling Serieschakeling Sluit de pool van de eerste accu aan op de pool van de tweede accu. De spanning tussen de pluspool van de eerste accu en de minpool van de tweede accu bedraagt V Parallelschakeling De pool van de eerste accu wordt op de pool van de tweede accu aangesloten en de pool van de eerste accu op de pool van de tweede accu. De positieve en negatieve polen hebben een spanning van V. 48

49 4. Zekeringen toegepaste technieken 4. Zekeringen Zekeringen vormen schakels in de stroomkringen die een bouwmachine van elektrische energie voorzien Doel Zekeringen dienen om de elektrische onderdelen en de bijbehorende kabels te tegen te grote stroomsterktes. Als er iets mis is met de elektrische installatie, moeten de zekeringen nagekeken worden. Meestal zijn ze gegroepeerd in een kastje met een deksel. 49

50 toegepaste technieken 4. Zekeringen 4.2. Zekeringen nakijken en vervangen Genummerde zekeringen De afzonderlijke zekeringen in de kast zijn meestal. De nummers komen overeen met de stroomkringen die ze. Vaak staan de nummers in het instructieboekje van de machine Niet-genummerde zekeringen Wanneer de zekeringen niet genummerd zijn, zit er niets anders op dan ze voor los te maken en zo te controleren bij welke stroomkring ze horen Werkwijze Zet eerst het aan. Ga vervolgens na welk niet meer werkt wanneer je een bepaalde zekering. Schrijf op een zelfklevend etiket welke zekeringen bij welke stroomkring horen en bevestig deze lijst op het deksel van de zekeringkast Waar bevindt de zekeringkast zich? Het is handig als de zekeringkast zich op een gemakkelijk toegankelijke plaats bevindt, zoals in de cabine. Bij sommige machines is de kast verborgen onder de bestuurderszetel of aan de zijkant van de voetenruimte. De plaats is aangegeven in het instructieboekje Zekeringen controleren Als je een zekering tegen het houdt, kan je meestal zien of ze is doorgeslagen: bij een doorgeslagen zekering vertoont de draad of strip een. Een andere aanwijzing is dat het glas of het isolatiemateriaal wordt. 50

51 4. Zekeringen toegepaste technieken 4.3. Soorten zekeringen 1. Glaszekering Dit is een soort zekering. Bij overbelasting de draad in het glazen buisje. 2. Stripzekering Bij deze zekering bevindt zich binnen in de zekering, tegen het isolatiemateriaal, aan één kant een strip, die bij overbelasting. 3. Rechthoekige zekering Deze zekering heeft twee aansluitingen, die verbonden zijn door middel van een zekeringsdraad. 51

52 toegepaste technieken 4. Zekeringen Opgelet Aandachtspunten : Vervang een zekering altijd door een zekering met stroomcapaciteit. Als je een zekering van 10 A vervangt door een zekering van 30 A, kan het elektrische onderdeel of de bedrading ernstig raken. Een zekering van 10 A beschermt een stroomkring die normaal 7 A voert. Een zekering van 30 A laat een veel grotere stroom door. Als een zekering doorslaat, moet de stroomkring op gecontroleerd worden. Een defect elektrisch onderdeel of een beschadigde kabelisolatie kan veroorzaken: als er plots een zeer grote hoeveelheid stroom zou vloeien, zou de kabel zo heet worden dat er kan ontstaan. De zekering moet dat voorkomen: de dunne zekeringsdraad smelt en de stroomkring lang voor de kabel verbrandt. De meeste machines hebben zekeringen. Stel dat één enkele zekering, die een aantal stroomkringen beschermt, doorslaat: Dan moet elke stroomkring gecontroleerd worden om de fout te ontdekken. Alle betreffende onderdelen worden. Er wordt een zekering geplaatst. Vervolgens worden de stroomkringen één voor één ingeschakeld. Als de defecte kring wordt ingeschakeld, slaat de zekering. 52

53 4. Zekeringen toegepaste technieken 4.4. Oorzaken van defecte zekeringen Voor een doorgeslagen zekering bestaan drie oorzaken: De zekering is zo dat ze de normale hoeveelheid stroom niet meer kan voeren. Er is een zeer, maar stroomstoot geweest. Er is een in de stroomkring van de elektrische zekeringen Oplossing In de eerste twee gevallen kan het probleem opgelost worden door een zekering te plaatsen. Als ook de nieuwe zekering doorslaat, is er een in de stroomkring. Opgelet Gebruik nooit een zekering voor een stroomsterkte dan de oorspronkelijke. 53

54 toegepaste technieken 4. Zekeringen 4.5. Waarde van de zekeringen De waarde kan volgens twee systemen worden aangegeven: In het ene geval wordt vermeld hoeveel continue stroom gevoerd kan worden en wat de bestendigheid tegen korte stroomstoten is. Men spreekt dan van de -waarde (constant resistance - constante weerstand). Bv.: Een zekering van 10 A van dit type kan continu een stroom van 10 A voeren, maar kan ook korte stroomstoten tot 20 A opnemen zonder door te slaan. Vroeger werd alleen de maximale stroom vermeld die een zekering kan voeren zonder door te slaan. Slechts de helft van de waarde kan continu gevoerd worden. Bv.: Een zekering van 10 A met een aanduiding van dit type kan continu met 5 A belast worden en slechts korte stoten van 10 A opnemen. Sommige fabrikanten hebben de zekeringen op de beide manieren gemerkt: 20 A (10 A CR). De van een zekering wordt meestal aangegeven op de huls of de aansluiting. 54

55 4. Zekeringen toegepaste technieken 4.6. Soorten lijnzekeringen Soms moet een gedeelte van de stroomkring beschermd worden met behulp van een (zwevende zekering) in de voedingskabel. Bij sommige machines beschermen lijnzekeringen: de stroomkringen voor de verlichting het alarmlicht de radio de motor van de ruitenwisser De zekering bevindt zich dan in de voedingskabel, dicht bij het apparaat in kwestie. Ze is ondergebracht in een houder met aan de beide uiteinden een aansluitklem waaraan de verbonden is. Rond de houder bevinden zich twee licht verende, zodat een permanent contact wordt verkregen. De houder bestaat uit twee helften, die voorzien zijn van een bajonet- of een schroefsluiting. De waarde van de zekering die een onderdeel moet beschermen, wordt voorgeschreven door de fabrikant van het apparaat. 55

56 toegepaste technieken 4. Zekeringen Bajonetaansluiting Deze lijnzekeringen hebben een houder die over de gehele lengte kan scharnieren. De twee helften sluiten tegen elkaar aan Thermostatische onderbrekers Een thermostatische onderbreker dient om te voorkomen dat een essentieel onderdeel uitvalt. Als een zekering doorgeslagen is, laat de onderbreker toch in de kring vloeien, maar wel een kleine hoeveelheid. De hoofdcomponenten van een graafmachine die door een gewone zekering worden beschermd, werken meer als de zekering is doorgeslagen. Omdat dit tot gevaarlijke situaties kan leiden, wordt voor hoofdcomponenten een onderbreker toegepast in plaats van een zekering. Deze onderbreker is geen zekering, maar heeft wel dezelfde werking. 56

57 4. Zekeringen toegepaste technieken hoofdleiding naar startrelais door overbelasting gesmolten noodzekering noodzekering Noodzekering Sommige graafmachines zijn uitgerust met een speciaal type zekering met een weerstand. Deze noodzekering bevindt zich in de kabel die van de accu naar de ontstekingsschakelaar (het contact) loopt. Ze beschermt stroomkringen in de machine, behalve die van de startmotor, want de startmotor neemt een enorme hoeveelheid stroom op. De meeste fabrikanten voeren de als een insteekverbinding uit. Als deze noodzekering doorbrandt, moet er een nieuwe insteekverbinding gemonteerd worden. Opgelet Aandachtspunt : Gebruik een doorverbinding met een gewone kabel als noodzekering. nieuwe noodzekering met insteekverbinding Gereedschap om zekeringen te vervangen Fijne bektang Nieuwe zekeringen Schroevendraaier 57

58 58

59 5. VerlichtingsinstallaTIE toegepaste technieken 5. Verlichtingsinstallatie Het verlichtingssysteem zorgt voor een goed zicht, zodat je in het donker kan rijden en manoeuvres uitvoeren en zodat ook de machine in het donker beter zichtbaar is Wettelijke verplichte verlichting Koplampen Deze lampen moeten en ongedimd grootlicht kunnen uitstralen. Het licht moet kleur hebben, namelijk wit of geel. Stadslichten en parkeerlichten aan de machine bevinden zich twee witte of gele stadslichten met een vermogen van maximaal 5 watt. Ze moeten zichtbaar zijn tot op 200 meter afstand. Stadslichten kunnen ook dienen als parkeerlicht. De parkeerlichten achteraan zijn rood. Achterlichten De machine moet twee rode achterlichten hebben die zichtbaar zijn van op een afstand van 300 meter. Kentekenverlichting De kentekenverlichting moet zichtbaar zijn van op een afstand van 20 meter. 59

60 toegepaste technieken 5. VerlichtingsinstallaTIE Remlichten Machines moeten uitgerust zijn met twee remlichten. Deze lichten moeten zijn en opvallen wanneer de achterlichten branden. Ze moeten ook overdag zichtbaar zijn. Mistachterlichten Deze lichten mogen branden bij dichte mist of sneeuwval, als het zicht minder dan 50 meter bedraagt. Er moet een controlelampje aanwezig zijn. Richtingaanwijzers De richtingaanwijzers moeten wit of oranje zijn. Voor achteropkomend verkeer moeten ze duidelijk zichtbaar en rood zijn. Ze zijn bedoeld voor de andere weggebruikers. Reflectoren De reflectoren aan de achterkant van de machine moeten rood zijn. De zijreflectoren daarentegen moeten oranje zijn en mogen geen driehoekige vorm hebben. 60

61 6. Veiligheids- en MILIEUaspECTEn toegepaste technieken 6. Veiligheids- en milieuaspecten Alle machines zijn voorzien van veiligheidsplaatjes. Controleer regelmatig of deze goed leesbaar zijn. Wanneer er een veiligheidsplaatje ontbreekt, moet het vervangen worden. Bevestig altijd een waarschuwingslabel niet gebruiken aan het contactslot voor je onderhoudswerken of reparaties uitvoert. Draag altijd een helm, een veiligheidsbril en andere veiligheidsuitrusting, zoals vereist. Draag geen loshangende kleding of sieraden die vast kunnen raken tussen delen van de machine. Startkabels verkeerd aansluiten kan ontploffingen veroorzaken, met lichamelijke letsels tot gevolg. De accu s kunnen zich in aparte ruimtes bevinden. Als er startkabels gebruikt worden, moeten die altijd op de juiste manier aangesloten worden. De pluskabel (+) moet altijd aangesloten worden op de pluspool (+) van de accu die met het startmotorrelais verbonden is. De minkabel (-) moet aangesloten worden tussen de startbron en de minpool (-) van de startmotor. Wanneer de machine geen startmotorminpool heeft, wordt de aansluiting op het motorblok gemaakt. Start de machine nooit via de startmotorrelaisklemmen. Dit kan onverwachte bewegingen van de machine veroorzaken. Probeer nooit herstellingen uit te voeren terwijl de machine rijdt of draait. Accu s bevatten een elektrolyt. Dat is een zuur. Zorg ervoor dat het elektrolyt niet in aanraking komt met de huid of de ogen. Draag altijd een veiligheidsbril terwijl je onderhoudswerken uitvoert aan de accu. Was altijd je handen nadat je een accu hebt aangeraakt. Draag liefst ook handschoenen. Specifieke veiligheid- en milieuaspecten kwamen al eerder aan bod in de verschillende hoofdstukken van deze cursus. 61

62 toegepaste technieken NOTitiES NOTitiES 62

63 NOTitiES toegepaste technieken NOTitiES 63

64 toegepaste technieken NOTitiES NOTitiES 64

65 NOTitiES toegepaste technieken NOTitiES 65

66 toegepaste technieken NOTitiES NOTitiES 66

67 fvb ffc Constructiv Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel t f fvb.constructiv.be fvb@constructiv.be fvb ffc Constructiv, Brussel, Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen 67

68 Modulaire handboeken bouwplaatsmachinisten Toegepaste technieken Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid BouwplaaTsmachinisTen Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten ToegepasTe Technieken hydraulica toegepaste technieken PNEUMATIcA toegepaste technieken ElEktricitEit Hydraulica pneumatica elektriciteit Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid BouwplaaTsmachinisTen BouwplaaTsmachinisTen ToegepasTe Technieken Lastechnieken ToegepasTe Technieken AAndrijvingen Lastechnieken aandrijvingen Andere boekdelen: Bouwplaatsmachines - praktijk Bouwplaatsmachines Bouwtechnologie Motorenleer Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid