STACCATO. Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag. Nummer 3, december 2005.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "STACCATO. Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag. Nummer 3, december 2005."

Transcriptie

1 STACCATO Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag Nummer 3, december 2005 Inhoud Eerste Nationaal Symposium Schoon Fossiel voor Nederland SESEM-CTF Conferentie Clean Pathways for Fossil Fuels Carbon Sequestration Leadership Forum CO 2 -vrije elektriciteitsopwekking door de NAM s Werelds eerste schoon fossiel centrale gecombineerd met EOR Demo 5MW CES-system IGCC (à la Buggenum) met CO 2 -verwijdering in Australië Workshop Tachtig miljoen voor opslag CO2 Agenda Seminars/conferenties 1

2 _ Eerste Nationaal Symposium Schoon Fossiel voor Nederland Den Haag, 24 november 2005 Het Nationaal Symposium Schoon Fossiel voor Nederland, georganiseerd door SenterNovem en CATO in het Museon in Den Haag, was met bijna 200 deelnemers druk bezocht en zeer geslaagd te noemen. Dat ongeveer eenderde van de deelnemers uit de industrie afkomstig was geeft aan, dat CO 2 -verwijdering en opslag (CCS) niet langer een puur academische aangelegenheid is, maar intussen als een volwassen optie voor de reductie van de CO 2 -emissies wordt gezien. Hoewel aanvankelijk niet de bedoeling is uiteindelijk gekozen voor een brede scope van het symposium vertelde dagvoorzitter Jef Pleumakers, directeur van SenterNovem. De realiteit haalde onze plannen in, er staat veel op stapel. Zo werd o.a. gerefereerd aan de te bouwen NUON centrale van 1200 MW, waarbij CO 2 -verwijdering wordt overwogen. Het doel was daarom niet alleen sensibilisering, maar vooral ook het voorlichten van de stakeholders over de mogelijkheden en knelpunten van CCS. Staatssecretaris Pieter van Geel benadrukte nog eens dat de toenemende belangstelling voor CCS niet ten koste mag gaan van de twee andere pijlers van het klimaatbeleid, energiebesparing en duurzame energie. Volgens van Geel was tijdens de voorbereidingen van de klimaatconferentie in Montreal (eind nov. 2005) iedereen het over één punt eens; CCS is een belangrijk element voor de aanpak van de klimaatproblematiek. Ook de VROMraad en de Energie-raad vragen meer aandacht voor CCS als overbrugging naar grootschalige implementatie van duurzame energie. Nieuwe installaties zouden minstens CCS-ready moeten zijn. Van Geel vertelde dat CCS nu ook als reservemaatregel is opgenomen om de Kyoto-doelstellingen te halen en er een MEP-regeling voor CCS in de maak is (rond beschikbaar). CCS is in het Europese CO 2 handelssysteem nog niet sluitend geregeld. Dit remt de investeringen, aldus van Geel. De off-shore CO 2 -opslag dient ook nog internationaal te worden geregeld. Voor de korte termijn vindt van Geel het belangrijk aandacht te schenken aan de nazorg van lege gas- en olie-velden, zodat deze zonder veel extra kosten voor CCS beschikbaar blijven. Hij besluit zijn lezing met de opmerking dat CCS kansen biedt voor nieuwe business en een beter milieu. IPCC heeft een Special Report on Carbon Dioxide Capture and Storage gemaakt. Bert Metz, co-voorzitter IPCC WG III on Mitigation, gaf aan dat dit rapport een overzicht geeft van de technisch wetenschappelijk verantwoorde informatie. Het is gereviewd door vele experts (o.a. van KEMA) en goedgekeurd door regeringen van ca 120 landen. Metz noemt enkele punten uit het rapport: - volgens de meeste scenario s neemt de rol van CCS in de loop van deze eeuw toe 2

3 - de benodigde prijs voor CCS is US$/t CO 2 - de (milieu)risico s tijdens transport zijn vergelijkbaar of lager dan bij gasleidingen - onder de voorwaarden van zorgvuldige locatiekeuze, een monitoringsprogramma, een juridisch raamwerk en methodes om lekkages te stoppen, zijn de risico s bij ondergrondse opslag vergelijkbaar met huidige ondergrondse activiteiten als gasopslag en EOR. Bert Metz verwachtte dat het rapport in december uit zou komen. De summary for Policymakers en het hele rapport is beschikbaar op Wim Turkenburg (Universiteit Utrecht) gaf in vogelvlucht de state-of-the-art van CCS. Behalve het presenteren van de gebruikelijke kentallen over de CO 2 - verwijderingstechnologie, CO 2 -transport en CO 2 -opslag, citeerde hij uit het IPCC Special Report o.a. dat: Energy and economic models indicate that the major CCS system s contribution to climate change mitigation would come from deployment in the electricity sector. Wat gebeurt er in Nederland op gebied van Schoon Fossiel? Bert Stuij, manager energiestrategie en transitie, schetste in het kort de historie en gaf een overzicht van de huidige en op stapel staande projecten. Hij noemde de huidige 3 projecten (1. het demonstratie project K-12 door Gaz de France, 2. hergebruik CO 2 in OCAP en 3. participatie in het ECBM praktijkexperiment in Polen) een voorzichtig begin. Er wordt echter serieus gewerkt aan nieuwe projecten zoals bijvoorbeeld een nulemissiecentrale op een klein gasveld (Drachten, elders) en CO 2 afvangst bij bestaande en bij een nieuw te bouwen kolencentrale. Nederland speelt een rol van betekenis in internationale forums en onderzoeksprogramma s. Over de toekomst van Schoon Fossiel in Nederland zegt Stuij: Het kan vriezen, het kan dooien. Positieve punten zijn volgens hem: - schoon fossiel is daadwerkelijke bouwsteen in Nederlands energie- en klimaatbeleid. Condities worden breed verbeterd - Portfolio van projecten op middellange termijn - CO 2 -opslag als deel van abondoneringsstrategie van gasvelden - Internationaal aansprekende kennispositie. Als negatieve punten noemt hij: - projecten komen niet van de grond; economisch niet aantrekkelijk te maken voor investeerders (visiegroep moet helder krijgen onder welke condities dit wel lukt) - schoon fossiel in energie/klimaatbeleid blijft bij goede woorden - relatieve kennispositie erodeert, buitenland ontwikkelt zich sneller - lege gasvelden worden ingesloten, we zijn te laat. Sinds de jaren negentig is er zowel in Nederland als binnen de EU veel aandacht voor de risico s en veiligheid van CO 2 -opslag. Mart van Bracht, directeur TNO Bouw en Ondergrond, 3

4 behandelt in zijn presentatie de kenmerken en risico s van ondergrondse opslag. In herhaalde cycli van monitoren, verkleinen en evalueren zijn de risico s volgens hem in zekere zin beheersbaar. Voor de identificatie en evaluatie van mogelijke risicofactoren zijn procedures ontwikkeld. Verder (NL, EU) onderzoek naar de veiligheid van CO 2 -opslag is gaande en verbreed naar de VS, Canada, Australië en Japan. Vanuit de zaal werd opgemerkt dat we het publiek niet meer zekerheden moeten aanpraten dan nu daadwerkelijk onderbouwd kan worden. Als alle technici zeggen dat het helemaal veilig is, zal dit weerstand oproepen bij het publiek. De publieke perceptie kan een struikelblok vormen voor grootschalige implementatie van CCS. Erik Lysen, Algemeen directeur UCE en programmaleider CATO, vertelde over de zogenaamde Information Choice Questionnaire (ICQ), waarbij geënquêteerden hun mening geven nadat ze evenwichtige informatie over de toepssing van CCS hebben gekregen. Door het vooraf zorgvuldig aanreiken van informatie zijn de resultaten van de enquêtes veel betrouwbaarder dan van traditionele enquêtes. Uit de resultaten van onderzoek uitgevoerd door de Universiteit van Leiden, waarbij ca geënquêteerden een oordeel konden geven over zes opties voor CCS technieken, blijkt de score gemiddeld tussen de 6 en 6,5 te liggen. (Meer hierover in de volgende STACCATO, wanneer de eindrapportage is afgerond.) Voor milieubewegingen is CCS een dilemma omdat het enerzijds een end of pipe oplossing is met risico s en anderzijds mogelijkheden biedt het klimaatprobleem aan te pakken en de voorkeur heeft boven kernenergie. Volgens Lysen is het draagvlak optimaal te houden door: - publiek goed en eerlijk te informeren - wetgeving, monitoring en risico s goed te regelen - uitzicht te bieden op de vervuiler betaalt - ervoor te zorgen dat energiebesparing en implementatie duurzame energie onverminderd doorgaan. Tijdens het afsluitende Socratisch debat met het thema Schoon Fossiel: kansen en dilemma s, konden de vijf panelleden (Roelof Platenkamp, dir. NAM; Hans Altevogt, Greenpeace; Ludo van Halderen, NUON; Pieter Boot, DG Energie; Kees van der Klein, adj. dir. ECN) en alle mensen in de zaal digitaal hun mening geven over een aantal vragen. De uitslagen waren over het algemeen in het voordeel van CCS. De presentaties van het symposium zijn vooralsnog te vinden op cato.nl. De resultaten van de enquête tijdens het socratisch debat en de ingeleverde enquêtes na afloop van het symposium zullen na verloop van tijd wellicht op de CATOwebsite ( beschikbaar komen. 4

5 _ SESEM-CTF Conferentie Clean Pathways for Fossil Fuels SESEM-CFT is een EU-project waarin wordt samengewerkt met het PowerClean Network. Het doel van het project is een platform te verschaffen voor het bevorderen van de communicatie tussen de Europese Commissie, Industrie en de wetenschap. Op 1-2 december, 2005 is in Brussel de SESEM-CTF Conferentie gehouden met het thema "The Post Kyoto Engagement. Voorafgaand aan de conferentie is de aftrap gegeven voor het Technology Platform on Zero Emission Fossil Fuel Power Plants. In juni is de Advisory Council samengesteld met leden uit de industrie, onderzoekers en NGO s vanuit heel Europa. De visie van deze raad is gepresenteerd. Op de aansluitende SESEM-CTF conferentie zijn de Kyotoverplichtingen aan de orde gekomen en is aandacht besteed aan de behoefte aan R&D en demo s voor CCS technologieen na 2012 (post Kyoto). Voor meer informatie zie: en Presentaties van de conferentie komen na verloop van tijd beschikbaar op de EU website: _ Carbon Sequestration Leadership Forum (overgenomen uit VGB-newsletter okt.) Op 29 september 2005 heeft in Potsdam (Duitsland) de "1st International Workshop on CSLF (Carbon Sequestration Leadership Forum) projects" plaatsgevonden. Er is gesproken over lopende onderzoeksprojecten op gebied van CCS (zoals bijvoorbeeld ENCAP, CASTOR, CO2STORE, CO2Sink, CO2GeoNet enz.). Verder kwamen nieuwe technologische ontwikkelingen aan bod waaronder membranen voor CO 2 -afscheiding en micro-gasturbines voor CO 2. De presentaties zijn beschikbaar op de CSLF Website: CO 2 -vrije elektriciteitsopwekking door de NAM De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) wil elektriciteit opwekken uit aardgas en het vrijkomende CO2 terugpompen in lege gasvelden. Nederland telt zeventig kleine gasvelden die binnen twintig jaar uitgeput zullen zijn. (Nu al zijn er kleine lege gasveldjes beschikbaar, 5

6 maar de komende 5-10 jaren komen er meer (Platenkamp, NAM)). De NAM onderzoekt of op tien van die velden kleine energiecentrales kunnen worden gebouwd. Mogelijk kan dit ook kansen bieden voor gasveldjes die op dit moment onrendabel zijn. Die zouden het gewonnen aardgas direct moeten verbranden, omzetten in elektriciteit en de CO2 die vrijkomt terugpompen in de grond. Volgens de NAM is CO2-opslag in gasvelden technisch mogelijk en volledig veilig. s Werelds eerste schoon fossiel centrale gecombineerd met EOR BP, ConocoPhilips, Shell en Scottish and Southern Energy (SSE) hebben aangekondigd opdracht te geven voor de engineering van een centrale van 350 MW met CO 2 -verwijdering. Er wordt gebruik gemaakt van bewezen technieken. Het is de bedoeling om aardgas in een stoomreformer om te zetten in CO 2 en waterstof. Met de waterstof wordt een 350 MW gasturbine gestookt, de afgescheiden CO 2 (ca. 90%) wordt na compressie via een bestaande leiding naar het Miller olieveld op de Noordzee gepompt voor EOR (enhanched oil recovery). De bestaande centrale van SSE in Peterhead dient hiervoor grondig verbouwd te worden. Een voor-haalbaarheidsstudie is reeds afgerond. Als na een meer gedetailleerde studie de financiële haalbaar wordt bevestigd (medio 2006), zal vervolgens de investeringsbeslissing worden genomen om de centrale in 2009 operationeel te hebben. Voor meer informatie: David Nicholas, BP Press Office, tel

7 Demo 5MW CES-system Sinds maart van dit jaar heeft een nieuwe demo-versie van de gas generator van het CESsystem meer dan 700 uur succesvol gedraaid. In dit systeem wordt aardgas met pure zuurstof verbrand. Het komende anderhalf jaar zullen verdere duurtesten worden uitgevoerd en zal worden gewerkt aan de integratie van een gasturbine. Verdere ontwikkeling van de gasturbine is nodig voor bedrijf bij hogere temperaturen voor een hoger rendement. De eerste commerciële projecten (ca. 50 MW) zijn in ontwikkeling. Deze activiteiten zijn met name gericht op California en Europa. Voor meer informatie: Keith Pronske, CES; IGCC (a la Buggenum) met CO 2 -verwijdering in Australië De staat Queensland in Australië claimt de koppositie in de ontwikkeling van clean coal indien de plannen van Stanwell Corp. voor de bouw van een IGCC centrale (à la Buggenum) met CO 2 -verwijdering doorgaan. Er wordt daarbij samenwerking gezocht met het US$ 1 billion FutureGen programma in de VS. Via kolenvergassing moet waterstof worden geproduceerd die als brandstof voor elektriciteitsopwekking zal dienen. De haalbaarheidsstudie die in samenwerking met Shell wordt uitgevoerd, zou volgens planning in oktober 2005 afgerond moeten zijn. De uitkomst ervan was echter ten tijde van het opstellen van deze nieuwsbrief nog niet gepubliceerd. 7

8 CATO-Workshop (samenvatting Pierre Ploumen) Presentaties Op 8 september is door KEMA (Pierre Ploumen) in het kader van de TSA een CATOworkshop en brainstormsessie georganiseerd. Na een korte inleiding door Nanno Bolt heeft Paul Feron (TNO) het perspectief van CO 2 Capture and Storage geschetst. Opmerkingen tijdens deze presentatie waren o.a.: CLCS ondergebracht in categorie denitrifictie A WW: geen grootschalige CCS bouwen, wel retrofit opties inbouwen. Vergelijk project Vattenfall met plannen coolwater met start 70 er jaren, ook voor CO 2 technologie realistisch tijdspad schetsen. Buggenum was in Sep-tijdperk, nu heel andere situatie met concurrentie Fluor Daniel geeft zo offerte CO 2 afvangst rookgas (400 MWe systeem). Al 15 jaar ervaring, grootste eenheid 1000 ton/dag (1/3 schaal 400 MW eenheid). 1 Mton jaar CO 2 afvangst nu haalbaar (aardgascentrale). Bij kolen is dit anders. Schaalgrootte kolen vs. gas CO 2 compressor buiten hek houden. De Baseline study electricity production processes die door KEMA in het kader van CATO is uitgevoerd is gepresenteerd door Pierre Ploumen. Er waren vele vragen, een selectie: Zijn er andere stoomvoorzieningopties, bijvoorbeeld via aparte WKK, wat is de meest efficiënte weg? Ploumen geeft aan dat zeer veel stoom nodig is. Dit betekent dan heel veel WK-vermogen. Waarom CO 2 zuivering zo hoog? Dit is het resultaat van de stripper. Hier liggen niet direct besparingen. Hoe hoog zijn de transportkosten van CO 2? Deze zijn relatief laag vanwege vloeistoftransport. De meeste energie gaat zitten in het compressieproces naar 110 bar. Kijkt CATO ook naar oxy-fuel? Primair is CATO gericht op post combustion capture; PF: er loopt ook het programma ENCAP. Dit programma beschouwt meer pre-combustion en oxy-fuel. Is een ketel retrofit met oxy-fuel mogelijk? Dit is nu moeilijk aan te geven. Uit huidig onderzoek blijkt dat warmteoverdracht in de ketel verandert. Als eerste design voor nieuwe ketel is uitgewerkt dan kan een inschatting gemaakt worden van de haalbaarheid van retrofit met oxy-fuel. Biedt het toepassen van parallelle straten voordelen: consequentie is dat het systeem meer ruimte in beslag neemt en duurder wordt, veel meer verbindingen en regelingen. Kan de afleveringsdruk van CO 2 niet lager? Pijn zit voornamelijk in de gascompressie van CO 2 tot circa 50 bar. Het traject daarna kost minder energie. Druk in put is hydrologisch bepaald (NAM kan hier meer over zeggen). 8

9 Kunnen de verwijderingprocessen CO 2 en SO 2 gecombineerd worden? Ja, het proces met de naam CANSOLV past de combinatie toe. De schaalgrootte van het CANSOLV is voor SO 2 afvangst nog beperkt. Er zijn twee referenties, waarvan niet bij kolengestookte eenheden. In combinatie met CO 2 afscheiding is het proces op pilot schaal. Wat zijn de verwijderingkosten als functie van het CO 2 verwijderingrendement? Hier worden binnen CATO sommetjes over gemaakt. Volgens Assink geeft Fluor aan dat het optimum bij circa 85% verwijdering ligt. Waarom boven de 70%? Wat als deelstroom rookgas goed gereinigd wordt? Het is kosteneffectiever veel reiniging op een locatie uit te voeren, anders 2 e locatie met veel additionele investeringen nodig om dezelfde CO 2 hoeveelheid te verwijderen. Hoeveel solvent wisselingen nodig? Meest gangbare solvent 1.5 kg/ton CO 2 ; dit komt neer op een complete inventory solvent per jaar. Er zijn nieuwe solvents met mogelijk slechts 0,3 kg solvent/ton CO 2 vervanging. Maar deze solvents zijn wel duurder. SO 2 in scrubber is circa 10 ppm. Welke invloed heeft dit op solvent? Het heeft wel invloed, maar de invloed van solvent degradatie door aanwezigheid van zuurstof is veel groter. Wat zijn de kosten van vermijden van CO 2 emissies? CC: 44.5 EUR/ton CO 2 en PC 33,2 EUR/ton CO 2. Dit is tot en met CO 2 compressie. Transportkosten en opslagkosten komen hier nog bij. Transport is enkele EUR en opsla enkele EUR tot 10 EUR/ton. Wat zijn de specificaties van CO 2 ten aanzien van opslag? > 90% C0 2, < 3% inert, spec nodig voor H 2 ten gevolge van pre-combustion. Er wordt dus niet alleen CO 2 in de put gestopt. Bij EOR dient gas oplosbaar te zijn in minerale olie. Randvoorwaarden zijn situatieafhankelijk. Daar is nog (te) weinig naar gekeken. Wat doe je met het condensaat uit stripper-/regenerator? Terugvoeren naar top stripper om verlies amines te beperken, stoom genereren in re-boiler, geen directe stoom. CO 2 gaat uit systeem zonder water. Veel meer procescondensaat. (circa 600 ton/h). Waterbalans? De absorber is circa 40 m hoog, 20 m is gevuld met pakking, sproeitoren concept niet mogelijk omdat solvent niet reactief genoeg is. De drukval zal circa 50 mbar bedragen. Extra fan nodig. Stof? 5 tot 10 mg/nm 3 na ROI, vloeistof dient schoon te blijven. Door het toepassen van filter en reclaimen wordt stof verwijderd. Er is hier veel ervaring mee in petrochemische industrie. Degradatie? O 2 degradatie is wel belangrijk item. Fluor voegt stoffen toe om corrosie te vermijden. Alternatief is het kiezen van een stabieler amine. Energieconsumptie: 4.2 tot 2,8 GJ/ton CO 2 is reeds bewerkstelligd. De uitdaging is om nog verder omlaag te komen.. 9

10 Jan Assink (Shell Global Solutions) gaf een pesentatie met de titel Recent development CO 2 capture. In presentatie werd ingegaan op CO 2 afvangst project. BP was initiator, project gericht op kostenverlaging van 50 tot 75%. Daarom nieuwe concepten met als doel grote stappen maken. Nieuwe of bestaande technologie wordt gebruikt. Design is gepubliceerd, zie Daniel Chinn, GHGT-7 presentatie. Nieuw ontwerp met integratie van CO 2 afvangst geeft betere mogelijkheden. Retrofit blijkt voor combined cycle niet beste oplossing. Afschakelen CO 2 afvangst plant moet kunnen met doordraaien power plant. Brainstorm Er is gebrainstormd over een E-centrale (in de elektriciteitssector of in de industrie) in 2015 die door eenvoudige maatregelen en aanpassingen geschikt is gemaakt voor afvang van CO 2 uit rookgassen op een Mton-schaal. Daarbij stonden drie vragen centraal: 1. Hoe maak je de E-centrale capture ready? Welke voorbereidende technische maatregelen zijn noodzakelijk in de energieconversietrein of daarbuiten? 2. Wat zijn de optimale condities voor het scheidingsproces, bezien vanuit de E-centrale? Zijn er condities te bedenken waarbij de penalties miniem zijn? 3. Wat zijn de eisen voor de integratie van CO 2 -afvang in het groter geheel (energiesysteem en markt)? Hoe kan een installatie voor CO 2 -afvang op flexibele wijze worden ingezet? Opmerkingen en vragen Regeneratie: externe warmtebronnen gebruiken indien mogelijk (bijvoorbeeld raffinaderijen), denk aan gelijktijdigheid van processen is complex proces rookgassen 10% warmte: is deze inkoppelbaar? De vereiste grote hoeveelheid stoom zal relatief gunstig blijken te zijn voor die eenheden welke nu locaal geen goede mogelijkheid hebben voor externe warmteafzet naar industrie of stadsverwarming. Eindelijk een zinvolle heat-sink! Zijn hogere drukken mogelijk in regeneratieproces? Nee, de limiterende factor is de stabiliteit (kookpunt) solvent: voor MEA 120 C: Nadeel proces: afvalwaterstroom neemt toe. Deze verdubbelt voor een kolengestookte eenheid. Kolengestookte eenheid: absorptie bij hogere temperatuur. Grootte unit: diameter 10 m geeft mogelijkheid tot afscheiding van 3 Mton CO 2 per jaar. Diameter kan naar 15 m. Voorkeur voor een straat: economischer (factor 0.7). Alternatieve concepten waarbij uitgegaan wordt van een kanaalvorm (duct) in plaats van een kolom. Indicatie van vermindering drukval over absorber: 25 mbar druk verlies levert circa 1% netto meer vermogen Demo gewenst voor 1 Mton/a; Amine inhoud circa 500 m 3 10

11 Verversen Amine een keer per jaar uitgaande van een nauwkeurige rookgasspecificatie. Kosten verversen: 1 MEUR per jaar. In absorber is de gaskant complexer. Mogelijkheid van kanaal in plaats van kolom dient onderzocht te worden. Mogelijkheid voor meerdere straten meenemen (nadeel duurder). Wat zijn de mogelijkheden om de absorber als sproeitoren uit te voeren: wat is mogelijk schaal, doorzet wat zijn de evenwichtsreacties Met betrekking tot hoge CO 2 -zuivering wegens "is resultaat van de stripper" / hier liggen niet direct besparingen" (zie ook 1 ste vraag op pagina 2). Dit kan éénvoudig anders ingericht worden door slechts een deel van de rookgassen te strippen, waardoor onmiddellijk lagere (hoewel niet lineair lagere) kapitaalslasten en exploitatielasten ontstaan. Vergelijk de discussie over 50% of 100% ROI capaciteit opstellen uit de vroege jaren tachtig. Voor nieuwbouwcentrales is dit wellicht niet interessant, maar voor retrofit waarschijnlijk juist wel. Daar zal ongetwijfeld ergens een praktische stapfunctie zijn (inclusief vragen van beschikbare ruimte) welke bepaalt tot welk percentage zuiveren de kostprijs per ton CO 2 terugloopt. Voor retrofit dient zuiveren van minder dan 100% van de rookgasstroom dan ook niet bij voorbaat uitgesloten te worden. Plaats dedicated WKK naast E-centrale? Kost veel extra vermogen. Gebruik bronnen waar geen extra CO 2 emissie/of brandstofinzet tegenover zit. In raffinaderij zijn er voldoende mogelijkheden. Wat mag die warmte gaan kosten? In HRSG specifieke bundel bijzetten? Rookgas T uit schoorsteen (circa 10% thermische vermogen gaat schoorsteen uit). Is deze warmte te gebruiken voor regeneratie? Voor regeneratie is constante temperatuur nodig van circa 120 C. Mogelijk kan nog deel van rookgaswarmte gebruikt worden. Hiervoor dient een pinch diagram gemaakt te worden. Mogelijk deel van rookgas voor de LUVO (320 C) aftakken om juiste T-niveau te halen. Door CO 2 afscheiding mag betrouwbaarheid en beschikbaarheid van de centrale niet in geding komen Reactie van O 2 in solvent. Circa 1 mol reageert op 1000 mol met het solvent. Dit betekent verlies van 1,5 kg solvent per ton solvent. Kan er overdag alleen geabsorbeerd worden, terwijl de regeneratie s nachts plaatsvindt? Hierop wordt geantwoord dat s nachts al vermogen wordt teruggeregeld. Daarnaast zal dan voor het lopende proces nog meer LD-stoom nodig zijn dan bij continue regeneratie. De benodigde hoeveelheid LD-stoom bedraagt bij continue regeneratie circa 2/3 van alle beschikbare LD-stoom. Daarnaast zal er veel meer solvent nodig zijn. Voorgesteld is om zoveel mogelijk CO 2 gas op te slaan ten behoeve van de tuinbouw. Procescondensaat uit rookgas: 15 ton/hr. Dit betekent een verdubbeling afvalwaterstroom. van ROI/ABI Waterwinning uit rookgas ervoor zetten, direct na ROI Inschatting kosten 600 MWe PC. 500 m 3 MDEA, kosten 0,5 tot 2 MEUR voor inventaris. Make-up, een keer per jaar maximaal 11

12 ID absorber circa 15 meter; optie 2 tot 3 parallel. FG: in plaats van kolom kan misschien duct worden gebruikt. Vergelijk met Denox met dp van 40 tot 60 mbar Amine: NO 2 zelfde spec als SO 2 (10 ppm) NO geen probleem circa 5% NOx Als meer SO 2 (bijvoorbeeld 50 ppm) dan 1 inventaris per jaar extra nodig ten gevolge van amine degradatie ABB pilot plant in VS heeft spec van 100 ppm (enige plant op kolen) Wat is mogelijk met sproeitoren met partiele CO 2 verwijdering bijvoorbeeld 50% en combinatie met maximaal meestoken. Wat is mogelijk met 2 sproeitorens in serie? SGS heeft aangegeven dat dan slechts 10% SO 2 gevangen wordt. Het probleem zit in de opname van SO 2 in het Solvent. Daarom is de sproeitoren geen oplossing. Start/stop van centrale met CO 2 -afscheiding: extra bypasses nodig zuren en zouten in solvent zijn kritisch. Het monitoren van kwaliteit bespaart veel kosten. Alternatief voor pijpleidingtransport van vloeibare CO 2 is transport per (zee)schip. Condities circa 6 bar / -55 C. Dit is een bestaande techniek welke opgeschaald kan worden vanuit de bestaande kustvaart. Een ontwerp voor een ton schip is recent gemaakt in Noorwegen. Deze techniek ruilt de hoge compressie in voor koeling. Dit laatste kan wellicht nog energetisch-gunstig gecombineerd worden met hervergassing van aangevoerd vloeibaar LNG. Dit scenario lijkt voor kustcentrales een optie. Als werkbaar alternatief wellicht eerder ter beschikking dan een nationale CO 2 pijpleiding backbone. Voor de E-productiesector lijkt het daarom interessant en belangrijk om te weten waar de kostentechnische randvoorwaarden liggen van de transportroutes per pijpleiding en per schip. Kan er in de verdere toekomst sprake zijn van retourladingen? CO 2 in LNG-schepen (ten behoeve van enhanced recovery in gaswingebieden overzee) is een vraag die nog onbeantwoord is. Er zijn meerdere opmerkingen gemaakt over de SO 2- concentraties van het rookgas van de centrale komende uit de ROI. Op basis van kolen met 0,7% S volgt zat het zure rookgas 1400 mg/nm 3 bevat. Met een scheidingsrendement van 90% wordt tenslotte een concentratie van 140 mg/m 3 bereikt. Bij 85% scheidingsproces 210 mg/nm 3. In de naaste toekomst zal de emissie-eis voor SO 2 < 200 mg/nm 3 zijn. De consequentie zal zijn dat indien men met hoger zwavelige kolen net onder de 200 mg/so 2 uitkomt er een negatief effect zal zijn op het gebruik van solvent voor CO 2 afscheiding Testfaciliteiten: Er zijn al testfaciliteiten in Noorwegen, Denemarken, VS (Austin), Canada, Japan, Duitsland en Frankrijk. In Denemarken en Canada wordt op basis van kolen getest, rest op gas. 12

13 Demo: energiened op verzoek van EZ aangegeven dat er demo-plant komt voor CO 2 vangst en opslag. Opties kolen voor toekomst open houden. Link naar kolenverbranding of -vergassing. Bij initiatief aansluiten. Geen nieuwe technologie. Demo 2.5 tot 10% uitstoot CO 2 kolencentrale inclusief opslag op basis van bestaande. Tachtig miljoen voor opslag CO2 (Utilities, ) Het kabinet steekt 80 miljoen euro in proefprojecten voor de ondergrondse opslag van CO2. Het geld komt van energiebedrijven, die 250 miljoen euro hebben afgestaan na de toezegging dat de kerncentrale in Borssele langer openblijft. Staatssecretaris Van Geel (Milieu) maakte dit bekend in het Canadese Montreal, waar hij deelneemt aan een VN klimaatconferentie. Alleen grote projecten komen in aanmerking, want dat drukt de kosten. In Drachten is al een proef aan de gang die in aanmerking komt. Het kabinet hakt tegen de Kerst definitief de knoop door over Borssele. De fractiespecialisten van CDA, VVD en D66 in de Tweede Kamer, die mee zijn met Van Geel, reageerden positief. _ Seminars/Conferenties maart 2006 International Symposium on Site Characterization for CO 2 Geological Storage (CO2SC), Berkeley, California juni 2006 De GHGT-8 conferentie, Trondheim, Noorwegen Reacties Voor reacties op STACCATO en aan/af-melden: bennie.stortelder@kema.com 13

Publieke perceptie en wetgeving

Publieke perceptie en wetgeving Publieke perceptie en wetgeving Erik Lysen Utrecht Centrum voor Energie-onderzoek (UCE) Nationaal Symposium Schoon Fossiel Den Haag, 23 november 2005 Inhoud Internationale verdragen Publieke acceptatie

Nadere informatie

Visie elektriciteitscentrale en biomassa in de toekomst

Visie elektriciteitscentrale en biomassa in de toekomst Visie elektriciteitscentrale en biomassa in de toekomst André Zeijseink (KEMA) Biomassa Meestook Symposium, Amsterdam, 27 mei 2010 Inleiding KEMA in t kort Belangrijke energie-drivers Rol van kolen in

Nadere informatie

STACCATO. Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag. Nummer 2, juli 2005.

STACCATO. Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag. Nummer 2, juli 2005. STACCATO Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag Nummer 2, juli 2005 Inhoud The Firsth High Level European CO 2 Capture And Storage Conference

Nadere informatie

HR WKK met CO 2 winning

HR WKK met CO 2 winning HR WKK met CO 2 winning Door: Herman Klein Teeselink HoSt Sheet 1 of 22 Inhoud HoSt HoSt ImtechVonkV.O.F. - Reinigen van rookgassen - Rookgascondensor / Scrubber - Nat elektrostatisch filter - Waterbehandeling

Nadere informatie

Transport en opslag van CO 2. P. Lako

Transport en opslag van CO 2. P. Lako Transport en opslag van CO 2 P. Lako ECN-I--06-006 Februari 2006 Verantwoording Deze korte studie is uitgevoerd in het kader van het project Optiedocument energie en emissies 2010/2020 van ECN Beleidsstudies

Nadere informatie

STACCATO. Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag. Nummer 1, maart 2005.

STACCATO. Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag. Nummer 1, maart 2005. STACCATO Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO 2 -verwijdering, -transport en -opslag Nummer 1, maart 2005 Inhoud Introductie STACCATO CATO programma Peiling informatiebehoefte

Nadere informatie

Afvang, transport en opslag van CO 2 (CCS) 1. Wat is CCS? ECN-facts. -afvang. Methoden van CO 2. Bronnen van CO 2. Afvang van CO 2

Afvang, transport en opslag van CO 2 (CCS) 1. Wat is CCS? ECN-facts. -afvang. Methoden van CO 2. Bronnen van CO 2. Afvang van CO 2 Afvang, transport en opslag van (CCS) ECN-facts Methoden van -afvang Afvang van is een bekende technologie in verschillende industriële processen, bijvoorbeeld in de kunstmestindustrie, waterstofproductie

Nadere informatie

Pro-Actieve Acceptatie CO 2 -afvang en opslag in Drachten

Pro-Actieve Acceptatie CO 2 -afvang en opslag in Drachten Pro-Actieve Acceptatie CO 2 -afvang en opslag in Drachten Ynke Feenstra (ECN) feenstra@ecn.nl www.createacceptance.net 1 Deze presentatie CO 2 -afvang en opslag in Drachten Wat Waar Waarom Wanneer Wie?

Nadere informatie

Introductie HoSt B.V.

Introductie HoSt B.V. HR Hout WKK (Vink Sion) voor glastuinbouw en stadverwarming door HoSt Imtech Vonk vof door H. Klein Teeselink info@host.nl Introductie HoSt B.V. Inhoud: Waarom biomassa WKK, belang van warmte? Wie zijn

Nadere informatie

CO 2 afvang Resultaten Nederlandse R&D ( )

CO 2 afvang Resultaten Nederlandse R&D ( ) CO 2 afvang Resultaten Nederlandse R&D (2004-2009) www.ecn.nl De boodschap CATO heeft afvang technologie ontwikkeling in Nederland gekatalyseerd. Daardoor spelen Nederlandse partijen grote rol in Europa

Nadere informatie

CO 2 capture overview

CO 2 capture overview CO 2 capture overview Ruud van den Brink, Daan Jansen www.ecn.nl CO 2 emissions are rising faster than in the most pessimistic scenario Source: PNAS, 22 May, 2007 Energy scenario: 65% lower CO 2 emission

Nadere informatie

Wat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?

Wat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)? Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de

Nadere informatie

CO 2 afvang Resultaten Nederlandse R&D ( )

CO 2 afvang Resultaten Nederlandse R&D ( ) CO 2 afvang Resultaten Nederlandse R&D (2004-2009) D. Jansen Gepresenteerde op de Vierde Nationaal Symposium CCS, 15 april 2009, Driebergen, Nederland ECN-L--09-159 December 2009 CO 2 afvang Resultaten

Nadere informatie

Het IPCC Special Report on Carbon Dioxide Capture and Storage

Het IPCC Special Report on Carbon Dioxide Capture and Storage Het IPCC Special Report on Carbon Dioxide Capture and Storage Bert Metz Co-voorzitter IPCC WG III on Mitigation Nationaal Symposium Schoon Fossiel, 23 november 2005 Over het IPCC Geen onderzoek, geen monitoring,

Nadere informatie

Risico's en veiligheid

Risico's en veiligheid Risico's en veiligheid Nationaal Symposium Schoon Fossiel voor Nederland Mart van Bracht, Directeur Kennis, TNO B&O Infrastructuur voor schoonfossiele energie Risicobeheersing Operationele fase Post-operationele

Nadere informatie

CO2-opslag: oplossing of gevaar? Utrecht 6 december 2006, Symposium Schoon Fossiel Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu

CO2-opslag: oplossing of gevaar? Utrecht 6 december 2006, Symposium Schoon Fossiel Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu CO2-opslag: oplossing of gevaar? Utrecht, Symposium Schoon Fossiel Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Klimaatverandering zeer ingrijpend 2 Stabilisatie nodig: 400-450 ppm CO2e 3 Tijdsklem: 30% CO2-reductie

Nadere informatie

Rotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2

Rotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2 Rotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2 Klimaatdoelstellingen in Nederland Nederland heeft duidelijke klimaatdoelstellingen: in 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen met 49% zijn

Nadere informatie

Nuon Magnum. Een volgende stap in de energietransitie. Rien van Haperen, Project Directeur Nuon Magnum. Utrecht, 6 december 2006

Nuon Magnum. Een volgende stap in de energietransitie. Rien van Haperen, Project Directeur Nuon Magnum. Utrecht, 6 december 2006 Nuon Magnum Een volgende stap in de energietransitie Rien van Haperen, Project Directeur Nuon Magnum Utrecht, 6 december 2006 Nuon in het kort Nuon is een zelfstandig, internationaal energiebedrijf gevestigd

Nadere informatie

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl

Nadere informatie

Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT

Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT Resultaten en bevindingen van project Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus

Nadere informatie

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen

Nadere informatie

CO 2 Opvang en Opslag

CO 2 Opvang en Opslag pagina 1/11 Wetenschappelijke Feiten Bron: IPCC (2005) over CO 2 Opvang en Opslag Samenvatting en details: GreenFacts Context - Koolstofdioxide (CO 2 ) is een belangrijk broeikasgas, dat de globale opwarming

Nadere informatie

Waterstof: de energiedrager van de toekomst. Frank de Bruijn. Waterstof. Een Gas Kleurloos;Geurloos;Niet Giftig; Brandbaar

Waterstof: de energiedrager van de toekomst. Frank de Bruijn. Waterstof. Een Gas Kleurloos;Geurloos;Niet Giftig; Brandbaar Waterstof: de energiedrager van de toekomst Frank de Bruijn www.ecn.nl Waterstof Een Gas Kleurloos;Geurloos;Niet Giftig; Brandbaar Hoge energie dichtheid op gewichtsbasis Lage energiedichtheid op volumebasis

Nadere informatie

Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving

Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving Kees Kwant Inhoud Doelstellingen duurzaam energiebeleid Energiesituatie in Nederland Ondersteuning vanuit SenterNovem (SDE, EOS, EIA, DEN-B)

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

Wie betaalt de rekening van de energietransitie?

Wie betaalt de rekening van de energietransitie? Wie betaalt de rekening van de energietransitie? Symposium KVGN 17 november 2016 Ron Wit Ron.Wit@eneco.com Overzicht presentatie 1. Ontwikkeling broeikasgassen in Nederland 2. Ontwikkeling integrale kosten

Nadere informatie

KLIMAATAKKOORD : INDUSTRIE

KLIMAATAKKOORD : INDUSTRIE KLIMAATAKKOORD : INDUSTRIE Korte beschrijving van de in het klimaatakkoord genoemde technologieën voor de industrie tafel 11-3-2019 Kivi besturendag 9 maart 2019 1 Het klimaatakkoord C3.2.1 Opgave Om dit

Nadere informatie

Maatschappelijke acceptatie van energie projecten

Maatschappelijke acceptatie van energie projecten Maatschappelijke acceptatie van energie projecten Ynke Feenstra Ruimteconferentie 2011, workshop Energie en ruimte Rotterdam, 19 april 2011 www.ecn.nl Energieonderzoek Centrum Nederland 600 medewerkers

Nadere informatie

Publieke perceptie van CCS en communicatie

Publieke perceptie van CCS en communicatie Publieke perceptie van CCS en communicatie Dancker Daamen over werk van: De Best-Waldhober et al. (2006, 2008) Ramirez et al. (2005) Ter Mors et al. (2005, 2008) Terwel et al. (2006, 2008) Daamen et al.

Nadere informatie

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI

Nadere informatie

Advies van de CATO- reviewcommissie aan Topteam Energie

Advies van de CATO- reviewcommissie aan Topteam Energie Advies van de CATOreviewcommissie aan Topteam Energie Datum: 10 oktober 2013 Commissie: Kees de Groot, George Zon, Leni van RijnVellekoop, Gerdi Breembroek (secretaris). Conclusies en advies CATOreviewcommissie

Nadere informatie

De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie

De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

CO 2 afvang, wat zijn de mogelijkheden bij Nederlandse kolencentrales?

CO 2 afvang, wat zijn de mogelijkheden bij Nederlandse kolencentrales? CO 2 afvang, wat zijn de mogelijkheden bij Nederlandse kolencentrales? Voorlopige inzichten uit een gezamenlijk project van EnergieNed, VROM en EZ Hans Warmenhoven 6 December 2006 De opzet van het project

Nadere informatie

FOSSIELE BRANDSTOFFEN

FOSSIELE BRANDSTOFFEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze

Nadere informatie

CCS. Lust of Last. IPCC Fluor. Statoil. Statoil

CCS. Lust of Last. IPCC Fluor. Statoil. Statoil CCS Lust of Last Statoil IPCC Fluor Statoil Agenda 1 Introductie 2 3 CCS ontwikkelingen binnen RWE NER 300 - CCS Eemshaven Demo 4 Business Case 5 Conclusie Blz. 2 Nederlands kader - Twee scenario s Mt

Nadere informatie

NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen

NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen Felix Gruijters Nuon Amsterdam ArenA 12 oktober 2011 1 A convenient truth 44 triljard dollar staat op het spel Die waarde biedt kansen A convenient truth

Nadere informatie

Presentatie BTG BioLiquids Bio Energie dag Zwolle,

Presentatie BTG BioLiquids Bio Energie dag Zwolle, Presentatie BTG BioLiquids Bio Energie dag Zwolle, 14-10-2010 Organisation Medewerkers Participatie Maatschappij BTG B.V. 100% BTG Biomass Technology Group B.V. (NL) Consultancy Technology 100% 78% 100%

Nadere informatie

Samenvatting Zure gassen zijn veelvuldig aanwezig in verschillende concentraties in industriële gassen. Deze moeten vaak verwijderd worden vanwege corrosie preventie, operationele, economische en/of milieu

Nadere informatie

NOx reductie. Oscar Moers en Max Breedijk

NOx reductie. Oscar Moers en Max Breedijk NOx reductie Oscar Moers en Max Breedijk Oscar Moers Afgestudeerd HTS Werktuigbouwkunde en HTS Technische Bedrijfskunde Werkzaam bij Elco Burners B.V. sinds 2006, eindverantwoordelijk voor service Elco

Nadere informatie

Transitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa. Ir. Harry A. Droog

Transitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa. Ir. Harry A. Droog Transitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa Ir. Harry A. Droog Voorzitter Platform Duurzame Electriciteitsvoorziening Biomassa meestook symposium, 27 mei 2010, Amsterdam

Nadere informatie

Toestandsgrootheden en energieconversie

Toestandsgrootheden en energieconversie Toestandsgrootheden en energieconversie Dr.ir. Gerard P.J. Dijkema Faculty of Technology, Policy and Management Industry and Energy Group PO Box 5015, 2600 GA Delft, The Netherlands Eemscentrale, Eemshaven,

Nadere informatie

GroenGas InOpwerking. Kleinschalige biogasopwaardering met Bio-Up. Rene Cornelissen (CCS) 11 maart 2015

GroenGas InOpwerking. Kleinschalige biogasopwaardering met Bio-Up. Rene Cornelissen (CCS) 11 maart 2015 GroenGas InOpwerking Kleinschalige biogasopwaardering met Bio-Up Rene Cornelissen (CCS) 11 maart 2015 Kleinschalige biogasopwaardering met Bio-Up Inhoudsopgave CCS Inleiding Situatie kleinschalige vergisting

Nadere informatie

Heeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009

Heeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009 Heeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009 inhoud Wake up call: TenneT rapport Energiesector: ETS onvoldoende

Nadere informatie

De potentie van diepe geothermie voor de transitie naar duurzame energie. Technologische kansen voor de Nederlandse industrie

De potentie van diepe geothermie voor de transitie naar duurzame energie. Technologische kansen voor de Nederlandse industrie De potentie van diepe geothermie voor de transitie naar duurzame energie Technologische kansen voor de Nederlandse industrie Diepe geothermie heeft vele voordelen Characteristics Geothermal Geothermal

Nadere informatie

Economie kernenergie versus andere opties

Economie kernenergie versus andere opties Economie kernenergie versus andere opties Bert Dekker KIVI NIRIA stuurgroep Energie Symposium De economie van kerncentrales 9 november 2007 Uitgangspunten SEM Maximalisatie van renderende besparingen (payback

Nadere informatie

CO2 uit biogas Toepassing glastuibouw. Presentatie door Jeroen de Pater - Gastreatment Services 10 september 2009

CO2 uit biogas Toepassing glastuibouw. Presentatie door Jeroen de Pater - Gastreatment Services 10 september 2009 CO2 uit biogas Toepassing glastuibouw Presentatie door Jeroen de Pater - Gastreatment Services 10 september 2009 CO2 uit biogas - Inleiding - GPP -systeem - Kwaliteitseisen CO 2 voor glastuinbouw - Toepasbaarheid

Nadere informatie

Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019

Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019 De Toekomst van Bio-energie Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019 De Toekomst van Bio-energie Bio-energie is vandaag de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Grootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies

Grootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet

Nadere informatie

Emissieregelgeving voor stookinstallaties

Emissieregelgeving voor stookinstallaties Emissieregelgeving voor stookinstallaties Themadag Stoomplatform NOX uitstoot bij stoomketels 8 december 2011 Wim Burgers Kenniscentrum InfoMil Inhoud 1. Emissieregelgeving Ontwikkelingen voor complexe

Nadere informatie

Power to gas onderdeel van de energietransitie

Power to gas onderdeel van de energietransitie Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte

Nadere informatie

Komt CCS op tijd of haalt duurzame energie in? Pieter Boot Vijfde nationaal CCS Symposium 25 juni 2010

Komt CCS op tijd of haalt duurzame energie in? Pieter Boot Vijfde nationaal CCS Symposium 25 juni 2010 Komt CCS op tijd of haalt duurzame energie in? Pieter Boot Vijfde nationaal CCS Symposium 25 juni 2010 Cutting Energy Related CO 2 Emissions Baseline Emissions 62 Gt BLUE Map Emissions 14 Gt 2030 Key aspects

Nadere informatie

WELKOM BIJ PORT OF ROTTERDAM! Remco Neumann en Ankie Janssen 19 April 2018

WELKOM BIJ PORT OF ROTTERDAM! Remco Neumann en Ankie Janssen 19 April 2018 WELKOM BIJ PORT OF ROTTERDAM! Remco Neumann en Ankie Janssen 19 April 2018 Inleiding Wat doet het Havenbedrijf Rotterdam? Hoe bouwen wij aan een duurzame haven? Wat doen wij aan waterstof? 2 Wat doet het

Nadere informatie

Carbon Capture & Storage (CCS): Richtlijn 2009/31/EG en het Implementatietraject

Carbon Capture & Storage (CCS): Richtlijn 2009/31/EG en het Implementatietraject Carbon Capture & Storage (CCS): Richtlijn 2009/31/EG en het Implementatietraject Prof. mr. dr. Martha Roggenkamp Groningen Centre of Energy Law (RUG) en participant Cato2 Brinkhof Advocaten, Amsterdam

Nadere informatie

Externe notitie. Petten, 8 juli Cees Volkers Wouter Wetzels. Afdeling Policy Studies ECN-N Van

Externe notitie. Petten, 8 juli Cees Volkers Wouter Wetzels. Afdeling Policy Studies ECN-N Van Externe notitie Petten, 8 juli 2013 Afdeling Policy Studies ECN-N--13-028 Van Cees Volkers Wouter Wetzels Onderwerp Nieuwste inzichten Nederlands gasverbruik Inleiding ECN Policy Studies voert regelmatig

Nadere informatie

Energievoorziening Rotterdam 2025

Energievoorziening Rotterdam 2025 Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,

Nadere informatie

Biomassa WKK in de glastuinbouw

Biomassa WKK in de glastuinbouw Management samenvatting Biomassa WKK in de glastuinbouw Evaluatie van transitieroutes Februari 2005 Auteurs Opdrachtgevers : Ir. Joep Coenen, Cogen Projects Ir. Stijn Schlatmann, Cogen Projects : Productschap

Nadere informatie

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven

Nadere informatie

WKK en decentrale energie systemen, in Nederland

WKK en decentrale energie systemen, in Nederland WKK en decentrale energie systemen, in Nederland Warmte Kracht Koppeling (WKK, in het engels CHP) is een verzamelnaam voor een aantal verschillende manieren om de restwarmte die bij elektriciteitsproductie

Nadere informatie

Speech staatssecretaris op Nationaal symposium Schoon Fossiel 23 november 2005

Speech staatssecretaris op Nationaal symposium Schoon Fossiel 23 november 2005 Speech staatssecretaris op Nationaal symposium Schoon Fossiel 23 november 2005 Schoon fossiel: waarom zouden we aandacht moeten besteden aan het schoner maken van het fossiele energiegebruik? De fossiele

Nadere informatie

Effecten en kosten van een kolenexit versus schone kolencentrales Bezinningsgroep energie 28 juni 2016

Effecten en kosten van een kolenexit versus schone kolencentrales Bezinningsgroep energie 28 juni 2016 Effecten en kosten van een kolenexit versus schone kolencentrales Bezinningsgroep energie 28 juni 2016 Ron.wit@eneco.com Overzicht presentatie 1. Ontwikkeling aandeel kolenstroom in Nederland 2. Effecten

Nadere informatie

Gouden Bergen. Over prijs en waarde van opgeborgen CO 2. Bert Stuij. Manager Energie Strategie en Transitie, SenterNovem. maandag 11 december 2006 1

Gouden Bergen. Over prijs en waarde van opgeborgen CO 2. Bert Stuij. Manager Energie Strategie en Transitie, SenterNovem. maandag 11 december 2006 1 Gouden Bergen Over prijs en waarde van opgeborgen CO 2 Bert Stuij Manager Energie Strategie en Transitie, SenterNovem maandag 11 december 2006 1 Gouden Bergen Over de waarde en de prijs van opgeborgen

Nadere informatie

16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013

16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013 16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)

Nadere informatie

De groene delta van Nijmegen

De groene delta van Nijmegen GDF SUEZ LNG Solutions Workshop GDF SUEZ LNG Solutions - 10 oktober 2014 Leon Sluiman Manager operations & Technology De groene delta van Nijmegen GDF SUEZ LNG Solutions WAT IS LNG LNG: HET PRODUCT Vloeibaar

Nadere informatie

Niewsbrief nr. 3 / November 2014 Januari 2015

Niewsbrief nr. 3 / November 2014 Januari 2015 Niewsbrief nr. 3 / November 2014 Januari 2015 1. Inleiding De laatste maanden is er hard gewerkt aan enkele SEFIRA werkpakketten. Onder de leiding van de universiteit van Urbino werd een theoretisch en

Nadere informatie

Zonnestroom en windstroom Samen meer

Zonnestroom en windstroom Samen meer Zonnestroom en windstroom Samen meer Van niche naar impact Wim Sinke -- Peter Eecen Perslunch ECN Amsterdam, CASA 400 2 juni 2015 www.ecn.nl Structuur Context klimaat + economie Uitzicht op 2050 Wind Technologie,

Nadere informatie

BIJLAGE V. Technische bepalingen inzake stookinstallaties. Deel 1. Emissiegrenswaarden voor de in artikel 32, lid 2, bedoelde stookinstallaties

BIJLAGE V. Technische bepalingen inzake stookinstallaties. Deel 1. Emissiegrenswaarden voor de in artikel 32, lid 2, bedoelde stookinstallaties BIJLAGE V Technische bepalingen inzake stookinstallaties Deel 1 Emissiegrenswaarden voor de in artikel 32, lid 2, bedoelde stookinstallaties 1. Alle emissiegrenswaarden worden berekend bij een temperatuur

Nadere informatie

Change. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine

Change. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario

Nadere informatie

Transitie naar een. CO -neutrale toekomst

Transitie naar een. CO -neutrale toekomst Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken

Nadere informatie

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per

Nadere informatie

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken Daarom werken wij aan de realisatie van een innovatieve installatie die biomassa (zoals afvalhout) en andere reststromen

Nadere informatie

De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen -

De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen - De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn l - Uitdagingen & oplossingen - DG Energie 22 juni 2011 ENERGIEVOORZIENING NOG AFHANKELIJKER VAN IMPORT Te verwachten scenario gebaseerd op cijfers in 2009 in % OLIE

Nadere informatie

Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto

Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in

Nadere informatie

MIC / LEI. 15 augustus 2007. Maarten Bouwer

MIC / LEI. 15 augustus 2007. Maarten Bouwer MIC / LEI 15 augustus 2007 Maarten Bouwer inhoud Inleiding BioGast Gasmarkt Wat is BioGast Historie en HHNK project Techniek Vragen en lunch Bezichtiging verwachting fossiel aardgas Groningen heeft nog

Nadere informatie

Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol?

Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol? Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol? Dr. Jos Delbeke, DG Klimaat Actie, Europese Commissie, Universiteit Hasselt, 25/2/2014 Overzicht 1. Klimaat en energie: waar

Nadere informatie

Presentatie Warmteproductie met snoeihout. 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus

Presentatie Warmteproductie met snoeihout. 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus Presentatie Warmteproductie met snoeihout 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus Inhoud presentatie Historie HeatPlus Energie en warmte Werking houtgestookte CV installatie

Nadere informatie

Minder stookkosten bij houtstoken

Minder stookkosten bij houtstoken Minder stookkosten bij houtstoken door :Gerard A.M. Prinsen en Alexander V. van Hunnik 26 juni 2013 Turnkey oplossingen voor biomassa verbrandingssystemen sinds 1910 DE BELANGRIJKSTE AKTIVITEITEN Biomassa

Nadere informatie

Klimaatbeleid na Kyoto

Klimaatbeleid na Kyoto Klimaatbeleid na Kyoto Martin Scheepers ECN Beleidsstudies Euroforum CO 2 -Reductie Scheveningen, 27 september 2006 www.ecn.nl Inhoud 1. Wat is nodig voor effectief klimaatbeleid? 2. Wat is er veranderd

Nadere informatie

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken Daarom werken wij aan de realisatie van een innovatieve installatie die biomassa (zoals afvalhout) en andere reststromen

Nadere informatie

Schone technologie voor een levende aarde Bouwen aan de Nederlandse schone technologie sector

Schone technologie voor een levende aarde Bouwen aan de Nederlandse schone technologie sector Wereld Natuur Fonds Driebergseweg 10 Postbus 7 3700 AA Zeist Tel: +31 30 693 7333 Direct: Fax: +31 30 691 2064 Info@wnf.nl www.wnf.nl Schone technologie voor een levende aarde Bouwen aan de Nederlandse

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst schone scheepvaart. SHIP, 1 november Henri van der Weide

Informatiebijeenkomst schone scheepvaart. SHIP, 1 november Henri van der Weide Informatiebijeenkomst schone scheepvaart SHIP, 1 november Henri van der Weide Vluchtige organische stoffen (VOS), geur van lading en geluid bij overslag Kooldioxide (CO2),Stikstofoxiden (NO X), Zwaveloxiden

Nadere informatie

Eindrapport. Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas

Eindrapport. Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas Eindrapport Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas December 2017 Inhoud 1. Gegevens project... 3 2. Samenvatting... 4 3. Technologie... 5 4. Resultaat... 7 5. Conclusie... 10 2 1. Gegevens project

Nadere informatie

Duurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst.

Duurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Duurzame biomassa Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Nuon Postbus 4190 9 DC Amsterdam, NL Spaklerweg 0 1096 BA Amsterdam, NL Tel: 0900-0808 www.nuon.nl Oktober 01 Het groene alternatief Biomassa

Nadere informatie

Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland

Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Paul van den Oosterkamp, Jeroen de Joode Schaliegas Congres - IIR Amersfoort, 30-31 Oktober 2013 www.ecn.nl Visie ECN Rol gas in NL energiesysteem nu en straks

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

De Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken;

De Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken; INTENTIEVERKLARING CO 2 AFVANG, TRANSPORT en OPSLAG Partijen 1. De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vertegenwoordigd door de heer ir. J. van der Vlist, Secretaris-Generaal

Nadere informatie

GROEN AARDGAS via VERGASSING

GROEN AARDGAS via VERGASSING ECN-M--07-069 GROEN AARDGAS via VERGASSING A. van der Drift Gepresenteerd tijdens het Minisymposium Groen Gas, Maarssen, 28 juni 2007 Augustus 2007 GROEN AARDGAS via VERGASSING Bram van der Drift www.ecn.nl

Nadere informatie

Green Gas Technology. Duurzaam, betrouwbaar, betaalbaar. Shared Succes

Green Gas Technology. Duurzaam, betrouwbaar, betaalbaar. Shared Succes Green Gas Technology Duurzaam, betrouwbaar, betaalbaar Shared Succes Imtech en Green Gas Technology Imtech is de technologie partner voor bedrijven die biogas willen opwaarderen naar aardgaskwaliteit.

Nadere informatie

Diepe geothermie Nationaal Onderzoek Programma Geothermie (NOPG) Breed inzetbare goedkope duurzame energie. EGS in Europa en een case studie

Diepe geothermie Nationaal Onderzoek Programma Geothermie (NOPG) Breed inzetbare goedkope duurzame energie. EGS in Europa en een case studie Diepe geothermie Nationaal Onderzoek Programma Geothermie (NOPG) Breed inzetbare goedkope duurzame energie EGS in Europa en een case studie Het Soultz project is een uitgebreid onderzoeksproject Soultz-sous-Forêts

Nadere informatie

AFDELING VOORWAARDEN MET BETREKKING TOT GASTURBINES EN STOOM- EN GASTURBINE- INSTALLATIES

AFDELING VOORWAARDEN MET BETREKKING TOT GASTURBINES EN STOOM- EN GASTURBINE- INSTALLATIES p.1/5 AFDELING 5.43.3. VOORWAARDEN MET BETREKKING TOT GASTURBINES EN STOOM- EN GASTURBINE- INSTALLATIES Art. 5.43.3.1. 1. In afwijking van de algemene emissiegrenswaarden, bepaald in hoofdstuk 4.4, moeten

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen 31 mei 2012 INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1. Totale resultaten... 4 1.1 Elektriciteitsverbruik... 4 1.2 Gasverbruik... 4 1.3 Warmteverbruik... 4 1.4 Totaalverbruik

Nadere informatie

Curaçao Carbon Footprint 2015

Curaçao Carbon Footprint 2015 Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst Vereniging voor Zonnekrachtcentrales 30 nov. 2012 Energietransitie te belangrijk! Kohnstammhuis

Verslag bijeenkomst Vereniging voor Zonnekrachtcentrales 30 nov. 2012 Energietransitie te belangrijk! Kohnstammhuis Verslag bijeenkomst Vereniging voor Zonnekrachtcentrales 30 nov. 2012 Energietransitie te belangrijk! Kohnstammhuis Global Energy Assessment Naar Een Duurzame Toekomst samenvatting van de lezing van Wim

Nadere informatie

Wat vraagt de energietransitie in Nederland?

Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen

Nadere informatie

Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder

Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder Voor kwaliteitsvolle WarmteKrachtKoppeling in Vlaanderen Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder 16/12/2010 Cogen Vlaanderen Daan Curvers COGEN Vlaanderen Houtige biomassa in de landbouw 16

Nadere informatie

Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft

Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

2014 GreenPort NHN, All rights reserved. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede

2014 GreenPort NHN, All rights reserved. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede . 2014 GreenPort NHN, All rights reserved GEOTHERMAL OUTLOOK 2015-2017 Ronald den Boogert AGENDA Waarom nu geothermie? Stand van zaken geothermie in Nederland in 2015 2020 Voorbeelden toekomstige innovaties

Nadere informatie

In het hol van de leeuw?

In het hol van de leeuw? In het hol van de leeuw? Ing. Ruud Brunst Manager Applications 5-10-2016 remeha.nl We horen vaak Gas raakt op of fosiele brandstoffen worden schaars maar is dat wel zo? remeha.nl Gas zal nog lang beschikbaar

Nadere informatie