Toolbox emissiebeperking Inhoudsopgave

Transcriptie

1 Toolbox emissiebeperking Inhoudsopgave a 13b 13c Het Activiteitenbesluit: hoe hoort het ook al weer? Vermindering afspoeling door perceelsinrichting Vermindering drift door perceelsinrichting Driftreducerende spuittechnieken Technische innovaties op de spuit Driftreductie in de fruitteelt Pleksgewijze toepassing van middelen Zijwaartse spuittechnieken in de boomteelt Geïntegreerde onkruidbestrijding Geïntegreerde gewasbescherming: weerbare bodem en gebruik van natuurlijke vijanden De toepasser bepaalt de emissie Restvloeistof: beperken, verdunnen, verdringen en opvangen Externe reiniging: vul- en wasplaats op het erf Biologische zuiveringssystemen Zuivering restvloeistof door verdamping Puntemissie vanuit andere bronnen dan de veldspuit Het optimale spuitmoment

2 Het Activiteitenbesluit: hoe hoort het ook al weer? Toolbox emissiebeperking 1 Het Activiteitenbesluit bevat algemene milieuregels op het gebied van bodem, water en lucht. Op deze kaart staan de belangrijkste regels die van toepassing zijn op de landbouw en regels waarvan de naleving kan worden verbeterd. 1. Algemene regels bij het spuiten Om drift van gewasbeschermingsmiddelen naar de sloot te voorkomen, gelden er in de 14 meter zone langs oppervlaktewater de volgende regels: spuiten met ten minste 50% driftarme doppen en een driftarme kantdop (zie voor spuitdoppenlijst TCT; de spuitboomhoogte is maximaal 50 cm boven het gewas alleen spuiten bij een windsnelheid van maximaal 5 m/s op spuitboomhoogte Beheer In de teeltvrije zone mag niet worden gespoten met de veldspuit en niet worden bemest met de kunstmeststrooier of drijfmesttank / sleepslangbemester. Onkruid in de teeltvrije zone mag alleen pleksgewijs en met een afgeschermde spuitdop worden bestreden. Dit betekent dat het gebruik van een rugspuit met afschermkap, een onkruidstrijker/-stipper of een mankar is toegestaan. De gehele teeltvrije zone doodspuiten, zoals op de foto hieronder is niet toegestaan! Toekomstige wetgeving In de Nota Duurzame Gewasbescherming, die in 2014/2015 van kracht wordt, zijn de volgende maatregelen vastgelegd: 75% driftreductie op het hele perceel (in plaats van 50% in de 14 meter zone), een teeltvrije zone van minimaal 50 cm bij alle gewassen (m.u.v. gras), verplichting tot geïntegreerde gewasbescherming: dit is een combinatie van meerdere methoden, zoals gebruik maken van resistente rassen, biologische bestrijding, vruchtwisseling en verbeterde spuittechnieken, Verminderen puntemissies door opvang en zuivering van reststromen. 2. Teeltvrije zone De teeltvrije zone is de strook tussen de insteek van de sloot en het geteelde gewas waarop - behalve grasland - geen gewas of niet hetzelfde gewas als op de rest van het perceel wordt geteeld. Een vuistregel is dat een teeltvrije zone moet worden aangehouden indien er in de periode van 1 april tot 1 oktober water in de sloot staat. In onderstaande tabel zijn teeltvrije zones voor een aantal gewassen vermeld. Nieuw is dat voor braakliggend land een spuit- en mestvrije zone van 50 cm geldt. Pleksgewijze bestrijding met een rugspuit met afschermkap in teeltvrije zone. Insteek Talud Kantdop Teeltvrije zone Driftarme dop Spuitboom AFSTANDEN TEELTVRIJ ZONE ACTIVITEITENBESLUIT: aardappelen, uien, wortelen en bollen vaste planten en bomen (neerwaarts) bomen (zijwaarts) granen en graszaad overige gewassen SPUIT EN MESTVRIJE ZONE: grasland braakliggend land 150 cm 150 cm 500 cm 25 cm 50 cm 25 cm 50 cm

3 3. Reinigen machines en werktuigen Reinigen Veldspuit Naast het zichtbare vuil zitten er (onzichtbare) resten van gewasbeschermingsmiddelen op de spuit. Bij het schoonspuiten of bij een regenbui kan dit tot flinke vervuiling van het oppervlaktewater leiden. Met gewasbeschermingsmiddelen vervuild water mag niet worden geloosd op het riool of op het oppervlaktewater. Een rioolwaterzuivering (rwzi) zuivert nauwelijks bestrijdingsmiddelen uit het water. Via het riool komen bestrijdingsmiddelen dus uiteindelijk weer in de sloot terecht. Het is daarom van belang de veldspuit op een goede manier te reinigen. Let op: een olieafscheider verwijdert géén bestrijdingsmiddelen uit het water! Uitwendige reiniging mag op 3 manieren: a. op een perceel, zodanig dat het waswater niet de sloot inloopt en op minimaal 5 meter afstand van de slootkant, b. op het erf mits het waswater wordt opgevangen en door een zuiveringsvoorziening (95% zuivering) wordt geleid, c. maximaal 2 keer per jaar op een onverhard deel van het erf en zodanig dat het waswater niet afstroomt naar oppervlaktewater. 4. Stallen Veldspuit Na een bespuiting zit er nog middel op de spuit, dit middel kan tijdens een regenbui afspoelen en stroomt dan vaak direct naar de sloot of via een putje naar de riolering. Het advies is om de spuit altijd overdekt te stallen. De regels m.b.t. het stallen van de veldspuit zijn gelijk gebleven: op verhard oppervlak alleen overdekt, op onverhard oppervlak (advies minimaal 5 meter uit de sloot). Let op: dit geldt ook voor andere apparatuur die met gewasbeschermingsmiddel in aanraking is geweest! Uw waterschap Inwendige reiniging: Het spoelwater van inwendige reiniging mag op 2 verschillende manieren worden verwerkt: a. op het perceel waar het betreffende gewasbeschermingsmiddel is toegepast (wel gelijkmatig verspreiden), b. op het erf als het waswater wordt opgevangen en door een zuiveringsvoorziening (95% zuivering) wordt geleid. Let op: bovenstaande regels gelden ook voor andere machines die in aanraking zijn geweest met gewasbeschermingsmiddelen, zoals poot- of zaaimachines! Ook zaaimachines moeten, als deze met gewasbeschermingsmiddelen in aanraking zijn geweest, worden gereinigd op een plaats waar het water wordt opgevangen. Het biofilter op de achtergrond zorgt voor de zuivering van het waswater. Schoonmaken van de spuit op het erf zonder opvang kan een flinke puntemissie veroorzaken. Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

4 Vermindering afspoeling door perceelsinrichting Toolbox emissiebeperking 2 Afspoeling vanaf het perceel is een belangrijke route waardoor gewasbeschermingsmiddelen in de sloot terecht komen. Afspoeling wordt meestal veroorzaakt door flinke regenbuien, weinig organische stof in de bodem (afhankelijk van bodemsoort), bodemverdichting of het graven van greppels naar de sloot. Een aantal praktische inrichtingsmaatregelen om afspoeling en wateroverlast te verminderen of te voorkomen zijn: 1. Fysieke maatregelen afspoeling Akkerranden als buffer langs sloot Het aanleggen van een bufferzone tussen het gewas en de sloot helpt afspoeling te verminderen. Er ontstaat minder lekkage naar de sloot, simpelweg omdat de afstand tussen gewas en sloot groter is. Als deze zone ook nog ingezaaid wordt met een bloemen- of kruidenmengsel dan verstevigt dat de bodem en is er een fysieke buffer gecreëerd tegen afspoeling. Een ingezaaide akkerrand is ook nuttig voor biodiversiteit en natuurlijke vijanden, waardoor het soms mogelijk is het aantal bespuitingen met insecticiden te verminderen. Minder afspoeling naar de sloot Verhoging van het aantal natuurlijke vijanden voor plagen Soms vermindering van aantal bespuitingen met insecticiden Landschappelijke meerwaarde: positief imago van de sector. De akkerrand neemt productieoppervlakte in. Chemische bestrijding alleen pleksgewijs toegestaan. Veronkruiding kan mogelijk probleem vormen. Inhoudelijke info: Subsidie info: Kijk op de site van uw waterschap of provincies voor subsidieregelingen voor randen. Met het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid ontstaan waarschijnlijk vanaf 2015 andere subsidiemogelijkheden voor randen. Lagunegreppel: locatie greppel van belang Als het geregend heeft, staan er soms flinke plassen op de percelen. Veel telers graven dan een greppel om het regenwater af te voeren naar de sloot. Maar met regenwater gaan ook meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen de sloot in. Probeer daarom het graven van greppels die direct afwateren naar de sloot te voorkomen of sluit deze aan op een lagunegreppel. Een lagune greppel ligt parallel aan de sloot, vangt het afspoelende water op en voorkomt daardoor directe afspoeling naar de sloot. Deze greppel is makkelijk met een ploeg te maken. Een akkerrand met diepgaande beworteling zorgt daarbij nog voor een filterende werking alvorens het resterende water de sloot ingaat. Een opvang aan het einde van de lagunegreppel is een ander alternatief om het water niet te laten uitspoelen naar de sloot. Cultuurgewas Lagune of buffergreppel Voorbeeld lagunegreppel, bron: Minder uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen naar het oppervlaktewater. Aanleg door middel van een ploeg is goed uitvoerbaar. Het kost arbeid en onderhoud om de lagunegreppel te graven en onderhouden. De ruimte van de lagunegreppel kan productieruimte in beslag nemen.

5 Drempels in ruggenteelt Afspoeling op (hellende) percelen heeft verlies aan vruchtbare grond, water en gewasbeschermingsmiddelen tot gevolg. Het aanleggen van drempels tussen de ruggen is een zeer doeltreffende oplossing om erosie tegen te gaan. Op vlakke percelen voorkomt het dat water naar de natte plekken op het perceel loopt. Dit kan met behulp van een zogenaamde aardappeldrempelmachine die bij het frezen kleine drempels tussen de ruggen aanbrengt. Bij regen houden deze drempels het water tegen, zodat het de grond in sijpelt in plaats van af te spoelen. De drempels houden het een groeiseizoen vol en kunnen in alle ruggenteelten worden ingezet. Vermindert erosie: behoud van vruchtbare bodem Voorkomt natte plekken op perceel Sterke vermindering van afspoeling (20 tot 70x lager) Schoner oppervlaktewater Betere benutting neerslagwater Geschikt voor alle ruggenteelten Drempels kunnen bij zeer hevige neerslag hun functie verliezen 2. Maatregelen ter verbetering bufferend vermogen bodem Met een goede bodemkwaliteit en -structuur voorkomt u wateroverlast, plassen op het land en afspoeling naar de sloot. Zorg daarom voor voldoende organische stof in de bodem en pas geen grondbewerking toe als het te nat is. Bufferend vermogen: Toevoer van organische stof, zoals ruige mest, groenbemesters en bodembedekking stimuleren een actief bodemleven. Het bodemleven maakt de bodem los, mengt organisch materiaal en maakt poriën in de bodem. Een actief bodemleven (en dan vooral de wormen) zorgt in combinatie met organische stof voor een betere structuur in de bodem waardoor het bufferend vermogen van de grond verbetert. De bodem houdt dan meer vocht vast als het regent en heeft in tijden van droogte meer vocht beschikbaar voor het gewas. Sommige groenbemesters kunnen daarnaast ook helpen tegen aaltjes en schimmels, zoals bladrammenas en gele mosterd. Bodemverdichting: Een goede bodemstructuur helpt ook tegen bodemverdichting (gelet moet ook worden op niet te zware machines, bandendruk, etc.) Niet-kerende grondbewerking is een techniek die de bodem minder intensief bewerkt. Zo wordt het bodemleven niet gestoord. Dit leidt tot een betere structuur en minder natte plekken en afspoeling naar de sloot. Een vast rijpadensysteem kan ook gunstig effect hebben op de bodemstructuur en het bodemleven Bron: pcainfo Het aanleggen van drempels tussen de ruggen houdt water vast op het perceel en gaat erosie tegen. Een goede bodemkwaliteit voorkomt plasvorming. Door het graven van greppels gaan, met het water, ook gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten de sloot in. Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

6 Vermindering drift door perceelsinrichting Toolbox emissiebeperking 3 Tijdens het spuiten kunnen fijne druppels gewasbeschermingsmiddel verwaaien (drift) en in de sloot terechtkomen. Dit kan zorgen voor overschrijding van de waterkwaliteitsnormen. Het aantreffen van een bepaald middel in normoverschrijdende concentraties kan extra restricties tot gevolg hebben: bijvoorbeeld een bredere teeltvrije zone of hogere eisen aan driftreductie (naar de 90%). Het is zelfs mogelijk dat het middel uit de markt gehaald wordt. Het is dus belangrijk om drift zoveel mogelijk te voorkomen. Naast driftreducerende doppen en -spuittechnieken, kan drift ook gereduceerd worden door te letten op perceelsinrichting. Op deze kaart zijn een aantal praktische inrichtingsmaatregelen omschreven. 1. Bredere teeltvrije zone Een bredere teeltvrije zone (die ook niet bespoten wordt), vermindert de drift sterk. Uit onderzoek blijkt dat bij een teeltvrije strook van 3,5 meter 80% minder middel in de sloot terecht komt dan bij een strook van 1,5 meter. Verbreding van de teeltvrije zone kan dus het wegwaaien van gewasbeschermingsmiddelen aanzienlijk beperken. 2. Vanggewas Een vanggewas is een aaneengesloten rij bomen, struiken of andere gewassen, die tijdens het spuiten met gewasbeschermingsmiddelen aanwezig is. Het vanggewas moet minstens even hoog zijn als de bovenste spuitdop van de spuit, al vroeg in het voorjaar een goede lengte hebben en in het blad staan. Hierdoor wordt de drift opgevangen en komt het middel niet in het oppervlaktewater terecht. Zo kan een smalle strook triticale (graangewas) van 50cm breed al 60% tot 90% van de drift opvangen (onderzoek van PPO). Vanggewas Haver en Zomertarwe Tijdstip 50cm hoog Tijdstip vanggewas versleten Maximale lengte on bemest Eerste helft juni Eind augustus cm Zomergerst Eerste helft juni Eind augustus cm Wintertarwe Eerste helft mei Begin september cm Triticale en rogge Half mei Begin september cm Mais Tweede helft juni Oktober cm Vezelhennep Eerste helft juni Oktober cm Bladrammenas en gele Tweede helft mosterd juni Half juli cm Olifantsgras en riet Veldbonen Maart n.v.t cm Tweede helft mei Half september cm

7 vanggewassen-op-het-akkerbouwbedrijf Kansen_voor_Duurzame_Akkerranden.pdf Emissiescherm Een emissiescherm is een scherm van ondoorlatend materiaal of van gaas dat minimaal de helft van de wind tegenhoudt. Het wegwaaien van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater kan daardoor worden beperkt. Een emissiescherm moet minstens even hoog zijn als de bovenste in gebruik zijnde spuitdop. Bij het plaatsen van een emissiescherm moet men wel rekening houden met de regels - de Keur - van het waterschap. 3. Akkerrand Het aanleggen van akkerranden zorgt niet alleen voor driftreductie, maar vermindert ook de afspoeling van gewasbeschermingsmiddelen naar de sloot. Tegelijkertijd bieden deze randen een thuishaven aan allerlei natuurlijke vijanden die plaaginsecten in het gewas te lijf gaan. Hierdoor is het soms mogelijk het aantal bespuitingen met insecticiden te verminderen. De drift vermindert met 37% bij 3 meter brede randen en 60% bij 6 meter brede randen. Daarnaast worden randen maatschappelijk erg gewaardeerd. 6. Windsingel Windsingels of struweelhagen langs sloten kunnen (mits ze in blad staan tijdens de bespuiting) heel goed wind opvangen en dus ook voorkomen dat gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater terecht komen. Windsingels bestaan uit verschillende soorten, zoals eik, liguster, haagbeuk, meidoorn, vlier en populier. Zwarte els trekt de meeste natuurlijke vijanden aan, die een positief effect hebben op natuurlijke plaagbestrijding. Dit heeft weer een gunstig effect op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. 4. Tip: combineer teeltvrije zone en vanggewas/akkerranden! Een teeltvrije zone is al verplicht. Door deze zone te combineren met een vanggewas of als akkerrand in te richten, wordt de drift nog eens extra verminderd. Een teeltvrije zone met een vanggewas mag - zoals aangegeven in het Activiteitenbesluit - smaller zijn. Deze combi levert extra productieruimte op en reduceert de drift aanzienlijk. Onderzoek wijst uit dat een zeer open vanggewas al 50% meer drift opvangt dan kort gras op de teeltvrije strook. Vermindering drift Verhoging natuurlijke vijanden Verlaging insecticidengebruik Landschappelijke waardering burgers Vanggewas functioneel voor organische stof bodem Kost productieruimte Chemische bestrijding alleen pleksgewijs toegestaan Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

8 Driftreducerende spuittechnieken Toolbox emissiebeperking 4 Tijdens het spuiten kunnen fijne druppels gewasbeschermingsmiddel verwaaien (drift) en in de sloot terechtkomen. Dit kan leiden tot overschrijding van de waterkwaliteitsnormen. Het veelvuldig aantreffen van een bepaald middel in normoverschrijdende concentraties kan extra restricties tot gevolg hebben: bijvoorbeeld een bredere teeltvrije zone of hogere eisen aan driftreductie (naar de 90%). Het is zelfs mogelijk dat het middel uit de markt gehaald wordt. Het is wettelijk verplicht om driftarme doppen en kantdoppen (minimaal 50% driftreductie) te gebruiken binnen de eerste 14 meter langs de sloot. Er zijn plannen om deze regel in de nabije toekomst te veranderen naar 75% driftreductie op het hele perceel. Drift kan verminderd worden door het gebruik van driftarme doppen, inzet van driftreducerende spuittechnieken en toevoeging van additieven. Deze onderdelen worden hieronder kort beschreven. 2. Luchtondersteuning Luchtondersteuning op een veldspuit zorgt voor een neerwaarts gerichte luchtstroom. Hierdoor dringt de spuitvloeistof dieper in het gewas door. De luchtstroom zorgt er ook voor dat de fijnere druppels minder kans hebben om weg te waaien (minder drift). Doordat het gewas wordt open geblazen en in beweging komt, komt de vloeistof zowel op de boven- als onderkant van het blad. Dit is met name voor contactmiddelen van groot belang voor een effectieve bespuiting. De meerkosten voor luchtondersteuning liggen tussen de en Foto: DLV plant 1. Driftarme doppen Kleine druppels gewasbeschermingsmiddel zijn gevoeliger voor verwaaiing dan grotere druppels. Een driftarme dop geeft daarom bij een bepaald drukbereik grotere druppels dan een gangbare spleetdop. Er zijn verschillende type doppen die zorgen voor een driftreductie van 50% tot 95%. Ook het gebruik van een kantdop is erg belangrijk om drift te verminderen naar de sloot. Elektrische kantdoppen (te bedienen vanuit de cabine) verbeteren het gebruiksgemak aanzienlijk. De actuele lijst met toegelaten driftreducerende doppen is te vinden op De kosten van driftarme doppen lopen sterk uiteen ( 3-10 per dop) afhankelijk van de uitvoering, vorm en het materiaal van de uitstroomopening (kunststof, roestvrijstaal, keramisch). sterk verminderde drift behoud middelenpakket voor enkele bespuitingen (o.a. in ui) zijn grovere druppels minder effectief Efficiëntere werking middelen door betere indringing en bedekking Door beter effectiviteit, vaak middelreductie (15-30%) mogelijk Driftreductie (tot 95%) Hogere rijsnelheid mogelijk met hetzelfde resultaat Meer spuitbare dagen Capaciteitsverhoging: minder water nodig per hectare Verkeerde instelling van het systeem kan juist leiden tot meer drift. Systeem vraagt meer motorvermogen van tractor

9 3. Wingsprayer De Wingsprayer is een gewasopenende spuittechniek die gebruik maakt van luchtgeleiding om ook fijne spuitdruppels in het gewas te spuiten. Een vleugel gemonteerd op de spuitboom geeft neerwaartse luchtstroom in het gewas waarbij de vleugel ook het gewas tijdens het rijden opent. De spuitvloeistof wordt hierdoor dieper het gewas ingedrukt met als gevolg een betere bedekkingsgraad. Door de hogere effectiviteit is vaak middelreductie mogelijk. De techniek kan in principe worden toegepast voor alle typen middelen in alle volvelds geteelde gewassen (ook als het gewas nog niet boven de grond staat). De prijs van het Wingsprayer spuitsysteem is bruto 600,- per meter werkbreedte (incl. Dophouders en spuitdoppen). Gemiddeld hebben telers hun investering in 2 tot 4 jaar terugverdiend. verbeterde indringing en bedekking van het gewas door verbeterde effectiviteit middelreductie (10%-30%) mogelijk 70% tot 99% driftreductie meer spuitbare dagen per jaar weinig kans op schade naast gelegen percelen of overlast voor omwonenden verhoging capaciteit door hogere rijsnelheid en minder vaak vullen van de spuittank spuitboom is stabieler door contact met gewas systeem werkt aerodynamisch, geen ventilatoren nodig een juiste spuitboomhoogte is belangrijk, dit moet vaak handmatig gecontroleerd worden (er kan echter ook gebruik worden gemaakt van automatische boomhoogteregeling) bij het wenden op de kopakkers is het systeem gevoelig voor wind. Dit effect is volgens de fabrikant bij de laatste doorontwikkeling vrijwel verdwenen. (o.a. Sleepdoek in de praktijk) 4. Driftreducerende Additieven Driftreducerende additieven zijn middelen die toegevoegd worden aan de spuitvloeistof. Deze middelen hebben een sterke anti-drift werking, omdat de druppels door het toegevoegde additief zwaarder en minder fijn zijn. Hierdoor verwaaien de druppels minder snel. Een driftreducerend additief kan ook het uitvloeien en aanhechten van het gewasbeschermingsmiddel aan het blad verbeteren. Onderzoek laat zien dat er 20% meer gewasbeschermingsmiddel op het blad terecht komt met een additief dan zonder enige toevoeging. Vraag uw adviseur welke additieven driftreducerend zijn. De kosten voor additieven variëren, van 5 tot 35 per hectare. Foto: zonder additief met additief sterke driftvermindering vaak betere uitvloeiing en aanhechting vaak doseringsverlaging mogelijk soms hogere kosten Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

10 Technische innovaties op de spuit 5 Toolbox emissiebeperking Er bestaan diverse technische innovaties voor spuitmachines die zorgen dat er geen spuitvloeistof wordt verspild of onbedoeld in het milieu komt. Op deze kaart zijn de volgende technieken beschreven: GPS sectie- en dopafsluiting, ringleidingsysteem en reinigingsset voor de buitenkant. 1. GPS sectie- en dopafsluiting Het gaat hier om een combinatie van twee technieken, namelijk navigeren over het perceel middels GPS en het afsluiten van delen van de spuitboom. Beide technieken zijn erop gericht dubbele bespuiting en onbespoten stukken te minimaliseren. Veel nieuwe aangeschafte spuitmachines worden met GPS-sectiesluiting uitgerust. Maar de techniek kan, op spuiten jonger dan 10 jaar, vaak ook als losse set gemonteerd worden. Telers kunnen hierdoor ongeveer 6% tot 8% op het middel besparen. Winst voor de portemonnee en het milieu. Geautomatiseerde sectieafsluiting Een GPS-ontvanger is verbonden met een spuitcomputer en sluit secties af waardoor overlap op reeds bespoten gedeeltes voorkomen wordt. Afhankelijk van het systeem is een nauwkeurigheid van enkele meters tot enkele centimeters mogelijk. DGPS (Differential Global Positioning System) kan een nauwkeurigheid van 10 tot 30 cm bereiken. Bij RTK-GPS (Real Time Kinematic) is een nauwkeurigheid van 2 cm haalbaar. Ook is het mogelijk om kaarten van het perceel in te voeren waarmee alleen die plekken die binnen het perceel zijn aangewezen ook daadwerkelijk worden gespoten. Secties van 1,5 meter in opmars Secties van 3 of 4,5 meter lang zijn standaard. Secties van 1,5 meter zijn echter in opmars. Het is ook mogelijk om de verschillende doppen apart aan te sturen op basis van GPS signaal (0,5m). In de praktijk blijkt dit een minder rendabele oplossing. Er wordt relatief weinig overlap bespaard ten opzichte van 1,5 meter secties, maar er zijn wel drie keer zoveel sectieafsluitingen nodig. Gebruiksgemak voor de bestuurder Besparing op middel (6 tot 8%) Voorkomen van gewasschade door minder overlap Geen onbespoten stukken in het perceel Spuiten in het donker wordt gemakkelijker (eventueel met (LED)verlichting) Bij gebruik van veel secties treden er problemen op met het reguleren van de druk. Hier zijn echter technische oplossingen voor (zoals een luchtgestuurde drukregelaar). Uniformiteit en compatibiliteit verschillende systemen De meerkosten voor GPS sectieaansturing kunnen uiteen lopen, afhankelijk van het systeem dat wordt aangeschaft. Plaatsbepaling met een nauwkeurigheid van cm (dgps) kost zo n ,extra. Voor RTK GPS (2 cm) zijn de meerkosten ongeveer tot ,-, afhankelijk van het merk. De terugverdientijd van GPS sectieafsluiting is afhankelijk van het areaal, het aantal bespuitingen en de gebruikte middelen. Gemiddeld is deze 3 tot 7 jaar. Foto: Amazone

11 2. Ringleidingsysteem Een rondpompsysteem in de ringleiding zorgt ervoor dat tijdens het roeren, de vloeistof in de spuit tot aan de doppen wordt rondgepompt. Hierdoor wordt overal in de spuitboom meteen de juiste concentratie bereikt. Het is hierdoor niet nodig om de veldspuit stilstaand op druk te brengen alvorens te gaan rijden. Er gaat dus geen spuitvloeistof verloren en er treedt ook geen ongewenste over- of onderdosering op. Indirect vermindert een ringleiding dus ook het risico op afspoeling en drift, zonder dat de effectiviteit in gevaar komt. Ook is met een ringleiding de kans op verstopping kleiner omdat de vloeistof niet stil staat in de leidingen. De kosten liggen rond de , afhankelijk van boombreedte en machine uitrusting. Uit alle doppen komt direct de juiste hoeveelheid en concentratie spuitvloeistof zodra de hoofdkraan open is. Stilstaand spuiten op kopakkers wordt vermeden Spuitfouten (V-vormig beeld) bij start spuiten vermeden Vloeistof blijft met sectieafsluiting door leiding stromen: dit voorkomt verstoppen van doppen Leidingen kunnen gespoeld worden met schoon water, terwijl middel in tank zit 3. Reinigingsset buitenkant veldspuit Uitwendige reiniging van de veldspuit op het erf kan, bij het ontbreken van een goede opvangvoorziening, leiden tot een flinke puntemissie. Het is dan beter om de buitenkant van de veldspuit op het net bespoten perceel schoon te spuiten. Hiervoor bestaan speciale spuitlansen. Een spuitlans wordt aangesloten op de schoonwatertank. Blijf bij het schoonmaken wel op ruimte afstand van de sloot (minimaal 5 meter). Reiniging op het perceel mogelijk Minder kans op puntemissie van gewasbeschermingsmiddel naar de sloot Reiningsset achter op de veldspuit Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

12 Driftreductie in de fruitteelt Toolbox emissiebeperking 6 In de fruitteelt is drift is een belangrijke emissieroute waardoor gewasbeschermingsmiddelen in de sloot terecht komen. Dit kan leiden tot overschrijding van de waterkwaliteitsnormen. Het veelvuldig aantreffen van een bepaald middel in normoverschrijdende concentraties kan extra beperkingen tot gevolg hebben: bijvoorbeeld een bredere teeltvrije zone of hogere eisen aan driftreductie (naar 90%). Het is zelfs mogelijk dat het middel uit de markt gehaald wordt. In de fruitteelt (zijwaartse bespuiting) is, langs een watervoerende sloot, een teeltvrije zone van 9 m verplicht. Deze teeltvrije zone mag versmald worden bij gebruik van emissiereducerende technieken (zie tabel). Voor sommige middelen gelden strengere eisen, lees daarom altijd het etiket. Teeltvrije zones in de teelt van appel, peer en overige pit- en steenvruchten Minimale teeltvrije Emissiebeperkende maatregelen* zone 9 meter Geen 6 meter Aangrenzend aan de kopakker, bij enkelzijdige bespuiting van de laatste gewasrij in de richting van het perceel 4,5 meter Indien gebruik wordt gemaakt van een reflectiescherm Axiaal- of dwarsstroomspuit met 50% of 75% driftreducerende spuitdoppen, met enkelzijdige bespuiting van de laatste gewasrij in de richting van het perceel 3 meter Wannerspuit met reflectieschermen en venturidop (Spuitdruk max. 7 bar, Lechler ID90-015, ventilator 1400 toeren) Axiaal- of dwarsstroomspuit met 90% of 95% driftreducerende spuitdoppen, met enkelzijdige bespuiting van de laatste gewasrij in de richting van het perceel KWH meerrijige boomgaardspuit, type k1500-3r2, uitgerust met het Variable Lucht Ondersteunings Systeem (VLOS) (Albuz ATR lila spuitdoppen of vergelijkbare en/of grovere doppen, spuitdruk max. 7 bar, rijsnelheid max. 6 km/uur) Tunnelspuit Biologische teelt Dwarsstroomspuit met reflectieschermen en emissiescherm Windhaag of -singel 1. Driftreducerende doppen Kleine druppels gewasbeschermingsmiddel zijn gevoeliger voor verwaaiing dan grotere druppels. Een driftreducerende dop geeft grotere druppels dan een gangbare spleetdop, met behoud van een effectieve bespuiting. Er zijn verschillende type doppen die zorgen voor een driftreductie van 50% tot 95%. Deze driftreductie wordt alleen gehaald bij de juiste druk! De actuele lijst met toegelaten driftreducerende doppen in de fruitteelt én de bijbehorende spuitdruk is te vinden op (zoek op lijst driftarme spuitdoppen ). De kosten van driftarme doppen verschillen afhankelijk van de uitvoering, vorm en het materiaal van de uitstroomopening (kunststof, roestvrijstaal, keramisch). De kosten zijn ongeveer 100 tot 200 per spuit. sterk verminderde drift met behoud van effectiviteit bespuiting meer aandacht nodig voor zorgvuldig en schoon werken ter voorkoming van het verstoppen van doppen meer aandacht nodig voor een goed spuitbeeld * De blauwgekleurde maatregelen zijn afkomstig van de Technische Commissie Techniekbeoordeling (TCT) en zijn een advies aan waterbeheerders. De waterbeheerder beslist of de maatregelen ook in zijn beheergebied mogen worden toegepast. Controleer daarom de eisen van uw waterschap! Voor de maatregelen uit het Activiteitenbesluit (groen) is geen toestemming van het waterschap nodig. Bron: DLV Plant Het verschil in drift is duidelijk zichtbaar bij toepassing van venturidoppen (onderste foto)

13 2. Wannerspuit met reflectieschermen De Wannerspuit heeft schermen aan de buitenkant die spuitvloeistof die door de boom heen dringt opvangen en weer terug in de tank leiden. Er zijn verschillende uitvoeringen maar de meest gebruikte is een 2-rijige spuit. Door de reflectieschermen wordt 25 tot 30% van de spuitvloeistof teruggewonnen bij bespuiting van een gewas met weinig blad. Bij een gewas met meer blad neemt dat af. De schermen zorgen bovendien voor een driftreductie van gemiddeld 55%. De spuit kent een aantal technische mogelijkheden om de spuitrichting aan te passen aan de windrichting en -snelheid waardoor het terugvangeffect wordt verbeterd. De Wanner reflectiespuit is geschikt voor de meeste enkele rij beplantingen van appel en peer. Bij hogere bomen en in percelen waar een wat bredere V-haag staat (bijvoorbeeld in peer) is de techniek lastig toepasbaar. Een Wannerspuit kost tussen de en , afhankelijk van het exacte type en wensen van de fruitteler. 25 tot 30% middelbesparing door terugwinnen spuitvloeistof Arbeidsbesparing, doordat twee rijen tegelijk gespoten worden 55% driftreductie Toepasbaarheid in hoge bomen en bij brede V-hagen is beperkt Grotere draaicirkel en daardoor bredere kopakker nodig In- en uitklappen kost relatief veel tijd, dus bij bedrijven met veel kleine percelen is de tijdwinst beperkt Alleen met aanvullende maatregelen (bredere teeltvrije zone of driftreducerende spuitdoppen (alleen Lechler ID90-015) of emissiescherm) te gebruiken op percelen langs oppervlaktewater Variabele Luchtondersteunings Systeem (VLOS) KWH Holland heeft een systeem ontwikkeld waarbij de luchtuitgifte links en rechts variabel is. Op de spuitmachine is een sensor gemonteerd die windsnelheid en windrichting meet. Deze informatie gaat naar een spuitcomputer die zorgt voor aansturing van de luchtuitgifte. Tegen de wind in wordt dan meer lucht gebruikt, dan met de wind mee. Bij windstil weer bijvoorbeeld 50-50%, en bij hardere wind 80-20%. Bij het indraaien van de volgende rij, meet de sensor een andere windrichting en zal een signaal naar de computer geven. De luchtuitgifte wordt automatisch aangepast. Door toepassing van een drierijige spuit met VLOS en driftreducerende doppen neemt de drift sterk af: minimaal 95%. Hierdoor mag, bij toepassing van deze techniek ongeacht het type spuitdop- de teeltvrije zone worden verminderd tot 3 meter. Mits in het buitenste pad aan de kant van het oppervlaktewater (aan de buitenkant van de laatste bomenrij), de spuitdoppen en de luchtondersteuning met behulp van het VLOS-systeem richting het oppervlaktewater zijn uitgeschakeld. De meerprijs voor VLOS is ongeveer (bij drierijige spuit). VLOS inclusief spuitcomputer met digitaal touchscreen kost Minimaal 95% driftreductie (bij drierijer en 75% driftreducerende doppen) betere bladbedekking arbeidsbesparing door meerrijige variant patent alleen bij KWH Holland VLOS zorgt door de variabele luchtuitgift naar links en rechts voor 95% driftvermindering. De Wannerspuit wint door zijn reflectieschermen 25 tot 30% spuitvloeistof terug en heeft een driftreductie van 55%. Buiten bovenstaande maatregelen zijn er natuurlijk ook nog andere mogelijkheden om drift tijdens de bespuiting te verminderen. Bijvoorbeeld de tunnelspuit waarbij 30% middel bespaard kan worden door terugwinning en die voor 85% minder drift zorgt. Ook maatregelen op het perceel, zoals emissieschermen of een windhaag houden veel drift tegen. Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

14 Pleksgewijze toepassing van middelen Toolbox emissiebeperking 7 Het is niet altijd nodig om volvelds gewasbeschermingsmiddelen toe te passen. Soms kan worden volstaan met pleksgewijze aanpak van ziekte of plaaghaarden. Dit spaart middel én voorkomt onnodige emissies. Er is een aantal technieken dat gebruikt kan worden voor pleksgewijze toediening van gewasbeschermingsmiddelen. 1. Middelinjectie Middelinjectie maakt het mogelijk om op een deel van het perceel een extra middel toe te voegen aan de spuitvloeistof. Tijdens de bespuiting wordt het middel vanuit het originele fust of een andere voorraadtank rechtstreeks geïnjecteerd in de spuitleiding. Menging gebeurt in de spuitpomp of een aparte mengkamer. Hierna gaat de vloeistof naar de doppen en wordt verspoten. Een voorbeeld van het gebruik van middelinjectie voor pleksgewijze toepassing is terbutylazin in mais tegen melde. Dat wordt dan bij een herbicide bespuiting alleen toegediend op de plekken waar dat specifieke onkruid aanwezig is. De rest van het perceel kan dan met de standaard mix worden gespoten. De kosten voor middelinjectie zijn ongeveer per te injecteren middel. Elk te injecteren middel heeft een eigen injectie-unit nodig. Altijd de juiste hoeveelheid spuitvloeistof Bij onderbreking spuiten blijft geen middel in tank en leiding zitten Mogelijkheid om tijdens bespuiting de dosering van middelen te variëren Verschillende gewassen en verschillende middelcombinaties kunnen met één tankvulling gespoten worden Geen inwendige reiniging van spuit nodig: tijdbesparing en geen restvloeistof en reinigingswater Minder tot geen contact met middel voor gebruiker Niet alle formuleringen kunnen direct geïnjecteerd worden Aparte spoelwatertank nodig voor reinigen fust Bediening van systeem vraagt veel deskundigheid en kennis van zaken Hoge kosten 2. LVS lans De Laag Volume Strooilans (LVS-lans) is eigenlijk geen spuittechniek, maar een strooitechniek. De LVS-lans werkt namelijk met een strooischijf i.p.v. een spuitdop. Deze schijf zorgt voor uniforme, vrij grove druppels die niet gevoelig zijn voor drift. Het middel wordt egaal verdeeld, met een minimale hoeveelheid water. Dit gebeurt laag bij de grond en zonder overdruk. Met de LVS-lans is slechts 10 tot 25 liter per hectare (volvelds) nodig. Dat scheelt dus flink in kilo s op de rug. Deze lvs-lans is geschikt voor het spuiten van nagenoeg alle contact- en bodemherbiciden. Door de optimale bedekking en minimale drift kan er tot 50% bespaard worden op middel. De lans is leverbaar in diverse werkbreedtes (van 10 tot 120 cm) en kan pleksgewijs, in stroken of grote oppervlakten toegepast worden. De prijzen voor de LVS-lans variëren van tot (LVS-lans) tot 2000 tot 6000 voor een opbouwset (voor rijenspuit). Arbeidsgemak: minder kilo s op de rug Minder spuitvloeistof nodig Door effectieve bespuiting minder middel nodig Tijdsbesparing door minder vaak spuitvloeistof bijtanken Grotere capaciteit Bron: Jorg Tönjes Met middelinjectie kunt u op een deel van het perceel een extra middel toevoegen aan de spuitvloeistof. Een volveldse bespuiting met dat middel is dan niet nodig. Door de optimale bedekking en minimale drift kan met de LVS lans tot 50% op middel worden bespaard.

15 3. Rugspuit: let op spuitdruk en juiste dosering De rugspuit is een veelgebruikte techniek voor driftarme pleksgewijze onkruidbestrijding. Deze techniek is echter alleen bij de juiste instellingen effectief. Belangrijk bij de toepassing van een rugspuit of motorisch aangedreven handgedragen spuit is de spuitdruk. Bij veel rugspuiten is het erg moeilijk de druk te regelen en constant te houden. Zo n 1,5 á 2 bar is optimaal om effectief te spuiten. Bij een hogere druk wordt de nevel fijner (meer drift). Bovendien komt het middel niet op de plek waar je het wilt hebben. Een oplossing hiervoor is een drukregelaar. Voor een goed spuitbeeld en een effectieve bespuiting, is het verstandig om het filter in de slang van de rugspuit regelmatig schoon te maken. Let bij een rugspuit ook op het gevaar van overdosering. Een hogere dosering betekent niet dat het middel beter werkt. Bij systemische middelen kan overdosering averechts werken. De prijzen voor motorrugspuiten en/of motorrugvernevelaars liggen zo rond de 400 tot 800. Prijzen voor handbediende rugspuiten lopen uiteen van 90 tot 200 Lage aanschafprijs, afhankelijk van de uitvoering Gevaar voor ongewenste drift Lastig om met juiste spuitdruk te werken 4. Pleksgewijze onkruidbestrijding in een teeltvrije zone? Als er geen gewas staat in de teeltvrije zone, kan de onkruiddruk toenemen. Het heeft daarom de voorkeur om de teeltvrije zone in te zaaien met gras of een vanggewas. Binnen de teeltvrije zone langs een sloot mogen geen gewasbeschermingsmiddelen worden gespoten. De kans dat gewasbeschermingsmiddel in de sloot komt, is hier namelijk erg groot. Het toepassen van gewasbeschermingsmiddelen met technieken waarbij geen drift of meespuiten van de sloot optreedt, is wel toegestaan. Doe dit echter alleen als het echt noodzakelijk is en let er goed op dat er geen middel in de sloot terecht komt! Voorbeelden van toegestane technieken in de teeltvrije zone zijn: een strijkstok met contactmiddel een mankar (gangbaar in de bollenteelt): door de overkapping en grove, gelijkmatige druppels treedt er nagenoeg geen drift op. een afgeschermde handspuit: met deze techniek wordt met behulp van één spuitdop en een afschermkap vlak boven de grond het onkruid bespoten. Spuiten in de teelvrije zone is verboden. Pleksgewijs bestrijden in teelvrije zone is toegestaan, zoals hier met rugspuit en afschermkap. Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

16 Zijwaartse spuittechnieken in de boomteelt Toolbox emissiebeperking 8 Bij zijwaarts spuiten gaat er vaak middel verloren door drift. Als het middel in de sloot terecht komt, kan dit overschrijding van de waterkwaliteitsnorm veroorzaken. Bij bespuitingen van laanbomen is het vaak moeilijk om de top van de bomen te bereiken. Vaak worden axiaalspuiten gebruikt met een hoge capaciteit luchtondersteuning om zo hoog mogelijk een mist van middel de bomen in te blazen en zo de top van de bomen te bereiken. Dit veroorzaakt drift, waardoor de kans hoog is dat middel in de sloot terechtkomt. Vooral voor hogere bomen zijn weinig spuittechnieken beschikbaar die de drift reduceren en zorgen voor efficiënt gebruik van het middel. De mastspuit en de Dragone TAV spuit zijn veelbelovende technieken en worden hieronder beschreven. 1. Mastspuit tot 6 meter hoog Een mastspuit of torendwarsstroomspuit heeft rechtop staande spuitbomen tot 6 m hoog en geeft een betere verdeling en minder emissie van de spuitvloeistof in de laanboomteelt dan een gangbare axiaalspuit. De techniek is ontwikkeld door PPO, PRI, Damcon en een aantal telers. De spuit heeft 34 spuitdoppen aan twee kanten, die om de 25cm boven elkaar geplaatst zijn. Vanwege zijn lengte komt de mastspuit tot het topje van de meeste bomen. De mastspuit kan gebruikt worden met standaardspleetdoppen (80.015) of venturispleetdoppen (90.015). Het voordeel van de venturiwerking is dat lucht aangezogen wordt, waardoor lucht en vloeistof met elkaar vermengd worden. Hierdoor ontstaan zwaardere, met lucht gevulde druppels, die minder driftgevoelig zijn. Effectief bereik Meetresultaten van onderzoek van Plant Research International (WUR) laten zien dat het blad van de bomen tot op 6 meter bereikt wordt. Met een gemiddelde bedekking van 95% van het blad, hooguit 5 tot 6 procent van het blad wordt niet geraakt. Ter vergelijking: een axiaalspuit bereikt een hoogte van ongeveer 3 meter. Sensoren en milieuwinst Deze techniek werkt het efficiëntst met venturispleetdoppen gecombineerd met sensoren. Sensoren detecteren of er bladgroen aanwezig is. Zodra er een open ruimte tussen de bomen is, gaat de spuitdop dicht. Hierdoor heeft de boomkweker minder middel nodig en wordt de drift verminderd. Uit metingen blijkt dat er 40% op het middel bespaard kan worden met een mastspuit met sensoren. Met een driftreductie tot 96%. Effectievere werking middel door betere indringing en bedekking, ook op hoge boomhoogte Bereik tot 6 meter hoogte 95% bedekking van het blad Mastspuit met driftarme venturidoppen en sensoren geeft 96% driftreductie. Deze laatste variant geeft 40% besparing op middelgebruik Nog weinig praktijkervaring Bron: Damcon De mastspuit bereikt d.m.v. venturidoppen en sensoren een driftreductie van 96%, en heeft een bereik tot 6 meter hoogte.

17 Bron: Damcon Door de gerichte bespuiting van de blaasmonden reduceert de Dragone TAV spuit de drift en komt tot 5 meter hoogte. 2. DRAGONE TAV spuit tot 5 meter Een andere spuit die driftreducerend werkt is de Dragone TAV spuit. De Dragone TAV is een getrokken of opbouw dwarsspuit en heeft een bereik tot 4 a 5 meter. De blaasmonden zorgen voor een gerichte bespuiting op het blad. Dit zorgt voor driftreductie en tegelijkertijd voor een effectiever middelbereik, en dus een mooier spuitbeeld. De driftreductie t.o.v. de axiaalspuit is nu alleen nog visueel vastgesteld. Deze spuit is verkrijgbaar bij Damcon in drie maten: 200, 400 liter en 1000 liter. Goedkoper dan de mastspuit Werkt driftreducerend Effectiever bereik door blaasmonden Reikt iets minder hoog dan de mastspuit Driftreductie alleen visueel vastgesteld Vergroot maatschappelijk draagvlak Binnen veel gemeenten doet zich een discussie voor over het bebouwen van een strook grond naast een boomkwekerij. Vaak bestaat de wens om nieuwe woningen binnen de 50 meter vanaf de perceelgrens te bouwen. De minimale afstand moet echter 50 meter zijn vanwege mogelijke drift van bespuitingen en ingestelde veiligheidseisen. Met technieken als de mastspuit kan de drift aanzienlijk verminderd worden, en zou van de norm van 50 meter afgeweken kunnen worden. Naast de effectieve werking en de milieuwinst is het dus ook maatschappelijk van belang om technieken als de mastspuit te gebruiken. De mastspuit kost ongeveer en is verkrijgbaar bij Damcon. De versie met sensoren is nog niet praktijkrijp. De Dragone TAV is verkrijgbaar zonder sensoren. Deze reikt tot 5 meter. De 500 liter variant kost 6.785,- en de 1000 liter variant kost iets minder dan Meer informatie Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

18 Geïntegreerde onkruidbestrijding Toolbox emissiebeperking 9 Een geïntegreerde bestrijding van onkruiden bestaat uit een slimme combinatie van preventieve en curatieve maatregelen. Eerst zoveel mogelijk voorkomen dat onkruiden een kans krijgen, goed waarnemen en op basis daarvan de bestrijdingstechniek bepalen. Mechanisch als het kan, chemisch als het moet. 1. Onkruidpreventie Preventie van onkruid bestaat uit het voorkomen van nieuwe aanvoer van onkruidzaad op het perceel en het verminderen van de onkruiddruk voorafgaande aan de teelt. Er is een aantal verschillende preventieve maatregelen die in hetzelfde seizoen de onkruidbestrijding kunnen vergemakkelijken. Gunstige effecten worden bereikt met o.a. planten in plaats van zaaien, de keuze van zaaitijdstip, het aanleggen van een vals zaaibed en het afdekken van werktuigen die bij de (vals) zaaibedbereiding worden gebruikt. Dit is uiteraard afhankelijk van het type gewas. 2. Goed waarnemen Een goede onkruidbestrijding start met een goede waarneming. Een bestrijding moet afgestemd zijn op het soort onkruid en het stadium van het onkruid. Mechanische onkruidbestrijding tussen gewasrijen Eggen en schoffelen zijn twee technieken om onkruid te bestrijden en kunnen in een groot aantal gewassen worden toegepast. Het doel is om jonge kiemende zaadonkruiden los te trekken. De capaciteit van wiedeggen ligt tussen de 2 en 10 ha per uur bij een werkbreedte van zo n 6 meter. Een goede onkruidbestrijding in 1 werkgang is mogelijk met een schoffelmachine in de fronthef en een wiedeg in de achterhef. Schijvenschoffelmachines zijn geschikt om onkruid te bestrijden in op ruggen staande gewassen. Bij schoffelen worden technieken als gewasgeleid schoffelen, cameragestuurd schoffelen en GPS-gestuurd schoffelen steeds verder ontwikkeld en geoptimaliseerd. Dit vergroot de capaciteit en maakt het makkelijker voor de bestuurder. Mechanische onkruidbestrijding in gewasrijen Mechanische onkruidbestrijding tussen rijen is te combineren met onkruidbestrijding in gewasrijen met vinger- en torsiewieders. Op deze manier is een zeer hoog percentage van het perceeloppervlak (>90%) mechanisch onkruidvrij te maken. De capaciteit van beide werktuigen is zo n 1 ha per uur bij 3 m werkbreedte. Door gebruik van GPS kan de capaciteit worden verhoogd. 3. Mechanische onkruidbestrijding Mechanische onkruidbestrijding is in een aantal situaties en gewassen een goed alternatief voor de inzet van chemische middelen. Het probleem van negatieve effecten op de gewasgroei door chemische middelen wordt dan ook sterk verminderd. Belangrijk bij mechanische bestrijding is een egale, licht aangedrukte grond, zeer recht en regelmatig zaaien en/of planten en de juiste weersomstandigheden voor, tijdens en na de onkruidbestrijding. De juiste vochtigheid van de grond is daarbij zeer belangrijk. Mechanische onkruidbestrijding kan tussen en in een gewasrij uitgevoerd worden en ook voor het mechanisch bestrijden van onkruiden in ruggenteelten en het bestrijden van wortelonkruiden zijn er machines. Voor de bestrijding van wortelonkruiden zijn technieken als de Rod weeder en Kvik-Up beschikbaar. Een goede instelling is van belang om schade aan wortels en stengels van het gewas te voorkomen. Gewasgeleide schoffels worden gestuurd door de gewasrij. Dit kan zelfs in kleine, tere gewassen, mits de gewasrij vrij recht is. Vingerwieders pakken kleine en pas ontkiemde onkruiden in de gewasrij aan. De vingers zijn flexibel en beschadigen het gewas niet.

19 Veertand- en wiedeggen kosten gemiddeld tot Torsiewieders kosten ongeveer 250 per gewasrij, vingerwieders gemiddeld 700 per gewasrij. De kosten voor een gewasgeleide schoffel liggen rond 8.000, voor GPS-geleide schoffels liggen ligt dat tussen en Cameragestuurde schoffels kosten ongeveer Geen resistentie bij onkruiden Gewasgroei wordt niet geremd Geen emissie naar oppervlakte- en grondwater Sommige technieken werken alleen goed bij klein onkruid. Het goed plannen van de werkzaamheden is dan ook belangrijk. De effectiviteit is afhankelijk van weersomstandigheden en bodemtoestand. 4. LDS en MLHD Mechanische onkruidbestrijding wordt vaak in combinatie met een Lage Doseringen Systeem (LDS) toegepast. Bij LDS wordt meerdere malen met een lage dosering middel op zeer klein onkruid gespoten. Door gebruik van lage doseringen ondervindt het gewas weinig last van de bespuiting. Met een MLHD-meter kan de Minimum Letale Herbicide Dosering worden bepaald. De minimum dosering waarbij het onkruid dood gaat. Kort na de bespuiting wordt een blad van het onkruid in het meetapparaat geklemd. Door een fotosynthese meting wordt dan vastgesteld of een onkruid dood gaat. De MLHD-meter ziet dit al voordat het effect van de bespuiting met het oog waarneembaar is. De MLHD-methode kan leiden tot een gemiddelde middelbesparing van 30% in vergelijking met de gangbare praktijk. voor de MLHD-meter liggen tussen 250 en (Brochure win-win) De MLHD-meter ziet of het onkruid dood gaat, voordat dit met het blote oog zichtbaar is lagere middelkosten minder gewasschade minder emissie naar grond- en oppervlaktewater kleine kans op noodzaak extra bespuiting omdat vorige niet voldoende was De veertandeg gaat onkruid te lijf met zijn lange, dunne en flexibele veertanden. (Brochure win-win) (MLHD-online) Met de kaarten ontwikkeld in het toolboxproject willen Agrodis, LTO, Nefyto en de Waterschappen met een eenduidige boodschap de telers ondersteunen bij het verminderen van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater. Er zijn kaarten beschikbaar met maatregelen voor de verschillende situaties en emissieroutes. December 2013.

20 Geïntegreerde gewasbescherming: weerbare bodem en gebruik van natuurlijke vijanden Toolbox emissiebeperking 10 De basis voor geïntegreerde bestrijding van ziekten en plagen is een van nature weerbare bodem en gewas en gebruik van natuurlijke vijanden uit de omgeving. Natuurlijke vijanden zorgen dat een plaag beneden de schadedrempel blijft. Bij geïntegreerde gewasbescherming is het van belang dat bij inzet van gewasbeschermingsmiddelen de natuurlijke vijanden worden gespaard. 1. Weerbare bodem basis voor weerbaar gewas Een weerbare bodem speelt een belangrijke rol bij een geïntegreerde gewasbescherming. De biodiversiteit in een bodem is minder zichtbaar en minder bekend maar minstens zo divers als het bovengrondse leven. Een weerbare bodem heeft een rijk en divers bodemleven, een goede bodemstructuur en gunstige chemische eigenschappen. In een weerbare bodem is de biodiversiteit in balans en krijgen ziekten en plagen geen kans om veel schade aan te richten in het gewas. Wormen graven gangen in de bodem en dragen bij aan een goede bodemstructuur. Duurzaam beheer van de bodem is essentieel voor een vitaal bodemleven en de groei van een gezond en weerbaar gewas. Bij de voorbereiding van het bouwplan, bemesting en grondbewerking zijn keuzes te maken die bijdragen aan een weerbare bodem en een gezond gewas. Bodembewerking Het doel van bodembewerking is een goede bodemstructuur creëren waarin lucht en water in de juiste verhouding voorkomen. Lucht en water zijn essentieel voor een goede beworteling en een rijk bodemleven. Probeer daarom percelen zo min mogelijk te berijden, gebruik waar mogelijk vaste rijpaden (in combinatie met GPS), een lage bandenspanning of dubbelluchtbanden en kijk naar de mogelijkheden van beperkte of niet kerende grondbewerking. De timing van het uitvoeren van bodembelastende activiteiten is belangrijk. Probeer zo min mogelijk te rijden onder natte omstandigheden. Organische stof Het aanvoeren van organische stof is belangrijk voor een goede bodemstructuur, het watervasthoudend vermogen en de beschikbaarheid van voedsel voor bodemleven dat hieruit nutriënten vrijmaakt voor het gewas. Belangrijke bronnen van organische stof en dus nutriënten zijn vaste organische mest en compost, maar ook gewasresten en ondergewerkte groenbemesters. Doordacht bouwplan Een weerbare bodem realiseer je met een doordacht bouwplan waarin naast intensieve teelten de bodem relatief met rust wordt gelaten. Veel afwisseling in gewassen geeft ziekten en plagen minder tijd om zich tot een groot probleem te ontwikkelen. Groenbemesters, granen en grassen in het bouwplan zijn minder intensieve teelten, die minder werkgangen nodig hebben, de bodem intensief doorwortelen en daarnaast relatief veel organische stof achterlaten. Maak gebruik van de ziekte- en plaagwerende werking van gewassen en dus de volgorde van gewassen. Sommige gewassen kunnen ongunstige omstandigheden creëren voor ziekten en plagen die een probleem vormen in het volggewas. Tagetes (Afrikaantjes) is een goede bestrijder van schadelijke aaltjes. Granen wortelen diep en laten veel organische stof achter. Ze verbeteren de bodem. Voor behoud van de bodemstructuur is niet-kerende grondbewerking beter.