Als we elkaars taal spreken
|
|
- Joris Moens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Als we elkaars taal spreken Versterking buurtalenonderwijs in de 4 Duits Nederlandse Euregio s In kader van het INTERREG IV A project GROS Impuls Arbeidsmarkt en Onderwijs Talenacademie Nederland Januari
2 Inhoudsopgave 1 VERTREKPUNT INFORMEREN, OVERTUIGEN AANPAK EN PRAKTISCHE HANDVATTEN ROLLEN BIJ RANDVOORWAARDEN ACTIES VOORTVLOEIEND UIT ALS WE ELKAARS TAAL SPREKEN Vertrekpunt Het thema van de buurtalen roept bij de bewoners van een bepaalde leeftijd in het Duits Nederlandse grensgebied steevast de reactie op dat men vroeger de taal van de buren leerde via de televisie, radio en dat men via het plat elkaar ook goed verstond. Daaraan wordt gekoppeld dat de jongeren tegenwoordig geen Duits meer willen leren en dat er meer Duitsers zijn die Nederlands leren dan Nederlanders die Duits leren. Dat laatste strookt niet met de realiteit en is alleen van toepassing op studenten aan de universiteit. Nog steeds leert de meerderheid van de scholieren in Nederland gedurende kortere of langere tijd Duits. Het is waar dat de belangstelling voor het Nederlands in Duitsland al jarenlang stijgt en dat door een tekort aan docenten het vak niet altijd kan worden aangeboden, daar waar er vraag is. De vraag om een verbetering van de kennis van het Duits komt steeds vaker naar voren en vanuit verschillende hoeken (bedrijfsleven, burgemeesters grenssteden, provinciale overheid) en de exportorganisatie FENEDEX geeft aan dat Nederland door de gebrekkige talenkennis per jaar 8 miljard aan opbrengsten misloopt. Martin Unfried ( Ontgrenzer verbonden aan de Provincie Limburg): Er is in vergelijking met vroeger een andere, hogere taalvaardigheid van de buurtaal nodig om over te grens te gaan. De grenswerker of pendelende dienstverlener verricht nu een andere activiteit; denk bijvoorbeeld aan de zorg. Waar hier en in het vervolg gesproken wordt over talenkennis worden ook de interculturele competenties inbegrepen die daarbij horen om de communicatie optimaal te maken. Er bestaan langs de gehele grens initiatieven om de kennis van de buurtaal substantieel te versterken. In de Euregio Maas Rijn groeit het aantal Euregioscholen die Duits of Frans aanbieden aan kinderen vanaf 4 jaar. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met een partnerschool over de grens. De leerling zal in het voortgezet onderwijs een vervolgaanbod in de buurtaal krijgen waardoor deze niet weer vanaf nul gaat beginnen. Er is ook een lichtere variant, de Euregioprofielschool, waar samenwerken over de grens en kennis over de Euregio in het programma van de basisschool wordt opgenomen. De Euregio Rijn Waal kent een breed netwerk van scholen voor beroepsonderwijs die nauw samenwerken bij het inrichten van mobiliteit, het opzetten van gezamenlijke opleidingsmodules en erkenning van vakdiploma s: de Ler(n)ende Euregio. Ook op kleinere schaal bestaat er good practice zoals een middelbare school in NRW waarvan de scholieren gedurende 1 of 2 weken in een gastgezin logeren en de lessen op de partnerschool volgen en viceversa. Of PABO leerlingen uit Emmen die Nederlands geven op scholen in Graafschap Bentheim. Bij deze kleinere projecten zijn het soms goed gestructureerde projecten, vaak ook getrokken door een enkele gemotiveerde docent. Maar vrijwel altijd beperkt tot een specifieke (EU)regio en niet altijd duurzaam. Hoe kunnen deze projecten breder langs de grens worden uitgerold en hoe kunnen de Euregio s hierin samenwerken? Dat is de kernvraag in deze verkenning die de Talenacademie van augustus tot en met december 2014 heeft uitgevoerd voor de Euregio s Eems Dollard, de EUREGIO, Euregio Rijn Waal en rijn maas noord in het kader van het project GROS Impuls Arbeidsmarkt & Onderwijs. 2
3 In deze verkenning zal al met al het Duits aan Nederlandse kant meer aandacht krijgen dan het Nederlands aan de Duitse kant. Dit heeft niet alleen te maken met het gegeven dat het onderwijs Nederlands aan Duitse kant al sterk groeit, maar ook met de mogelijkheden die er juist op de Duitse arbeidsmarkt zijn voor Nederlanders. Vervolgonderzoek wat betreft het Nederlands is dan ook wenselijk. CASE 1: Basisschool Kotten en von Galen Grundschule Oeding Versterking van het buurtaalonderwijs betekent: buurtaal op basisschool verbreden: formules van Euregio(profiel)school uitbreiden naar Noorden, bijvoorbeeld minimaal 1 basisschool per grensgemeente naadloze aansluiting daarop in voortgezet onderwijs vanaf het 1 e leerjaar versterkt buurtaalonderwijs met gepersonaliseerde leerroutes in het voortgezet onderwijs kwaliteitseisen stellen via labels zoals euregio(profiel)school oriëntatie op studeren en werken over de grens mobiliteit: uitwisseling van leerlingen met als doel: verwerven vooraf bepaalde competenties (taal, intercultureel) buurtaalonderwijs en mobiliteit in beroepsonderwijs versterken: formule Ler(n)ende Euregio tekort leraren buurtalen oplossen via grensoverschrijdende aanpak en docentenmobiliteit. Opmerkelijk hierbij is dat vroeg talenonderwijs in de basisschool zo vaak door geïnterviewden genoemd is, ook al bestaat dit nog slechts sporadisch. Daarbij speelt mee dat de voordelen daarvan de laatste 2 jaren ook buiten onderwijskringen in de aandacht hebben gestaan (talent van het jonge kind, betere taalvaardigheid door langere leerweg en de onbevangenheid ten opzichte van Duits en Nederlands). Deze beide scholen in Winterswijk en Südlohn liggen pal aan de grens en hebben een gedegen partnerschap opgebouwd. De Duitse school biedt al enkele jaren Nederlands aan. In het schooljaar is de basisschool Kotten Duits gaan aanbieden bij de kleuters en is daarmee in de Achterhoek, de eerste die dit doet. Binnen enkele maanden had deze school hiertoe besloten, terwijl andere scholen vaak 1,5 tot 2 jaar nodig hebben voor deze besluitvorming. Voorbeelden van Limburgse scholen vergemakkelijkten dit en ondersteuning vanuit beide gemeenten, regio Achterhoek, een sponsor en de EUREGIO hielpen ook mee dit besluit te nemen. Maar erg belangrijk was de regisserende rol die de gemotiveerde Connie Grevers hierbij speelde in nauwe samenwerking met haar Duitse collega Hildegard Koppen. Het was voor de school moeilijk om de nodige informatie te vinden; contacten met Zuid Limburgse initiatieven en organisaties hielpen daarbij veel. Ook geeft Grevers aan dat het hielp dat er al lesmateriaal bestaat, onder meer de digitale methode Elena en de pop Elena die aangeschaft is, speelt een heel cruciale rol, zowel voor de Nederlandse kinderen die Duits leren als voor de Duitse die Nederlands leren. Deze pilot voor het grensgebied Achterhoek Borken, heeft extra financiële ondersteun voor kennisoverdracht naar andere basisscholen, die ook de buurtaal willen invoeren. Opmerkelijk is dat de directeuren en docenten op elkaars school lessen verzorgen. Connie Grevers heeft er nu voor gekozen om binnen haar masterstudie de invoering van Duits als hoofdthema te kiezen. Cases: deze beschrijven kort good practice van buurtaalonderwijs of grensoverschrijdende samenwerking, maar zijn vooral ook voorbeelden waar transfer van expertise van elders langs de grensregio gebruikt is. 3
4 2 Informeren, overtuigen De positie van de buurtaal in het basisonderwijs zowel aan Nederlandse als aan Duitse kant verschilt sterk van de positie van de buurtaal in het voortgezet onderwijs. De buurtaal heeft geen plaats in het officiële programma van de basisschool en er zijn, in de regel, geen vakdocenten voor de buurtaal aanwezig. In beide landen is het wel toegestaan om de buurtaal al in de basisschool aan te bieden. Als basisschoolleiders gevraagd worden naar de mogelijkheid om Duits in te voeren, is in de meeste gevallen dan ook het antwoord dat er geen ruimte is in het programma en dat er bovendien steeds meer thema s bij het basisonderwijs worden neergelegd zoals techniek of cultuureducatie. Ook de opleiding van de docenten wordt als obstakel gezien. Op basisscholen waar wel de buurtaal wordt aangeboden is dit een bewuste keuze van de school. Veel voorkomende motieven om de buurtaal in te voeren zijn: Een meerjarige samenwerking met een partnerschool over de grens waarbij de leerlingen met elkaar in contact komen De aanwezigheid van leerlingen met de buurtaal als moedertaal op de school. De behoefte van een school om zich te profileren als een school die leerlingen voorbereidt op de regionale situatie maar ook op het internationale Europese burgerschap. Dit laatste punt van profilering is in grensregio s, waar krimp in veel gevallen een rol speelt, ook een manier om meer leerlingen aan te trekken en op die manier de personele bezetting van de school in stand te houden of zelfs sluiting van een school te vermijden. Invoering van de buurtaal kan ook geleidelijk gebeuren door eerst een samenwerking met een partnerschool op te zetten of door het aanbieden van een facultatieve cursus (in Duitsland via zogenaamde Arbeitsgemeinschaften). Doel moet wel uiteindelijk zijn om de buurtaal een plaats te geven in het schoolprogramma. In gesprekken met schoolleiders en schoolbesturen werkt het argument van de vergroting van kansen op de arbeidsmark maar in beperkte mate; men is meer gevoelig voor bijvoorbeeld de oriëntatie op de dagelijkse leefomgeving/nabuurschap, het Europese burgerschap en de invloed van meertaligheid op de ontwikkeling van het brein. Ook is het nog vaak noodzakelijk vooroordelen weg te nemen over een negatieve invloed van het buurtaalonderwijs op de beheersing van de moedertaaal. Voor voortgezet en beroepsonderwijs is de arbeidsmarkt wel een belangrijk doel en bieden de diverse Kansenatlassen overtuigende argumenten om schoolleiders en docententeams te overtuigen om de buurtaal extra aandacht te geven. Een breed en onderbouwd argumentarium is noodzakelijk en zal moeten worden toegespitst op de doelgroep (ouders, scholengroepen, schoolleiders, docenten). Ook is een dergelijk argumentarium van belang om stakeholders te betrekken bij de het versterken van buurtaalonderwijs. In gesprekken met vertegenwoordigers uit het basisonderwijs kwam vaak naar boven dat er weinig informatie is over mogelijkheden en effecten (zie ook case 1). De interviews leidden soms tot meer vragen van de geïnterviewde dan van de interviewer. In een enkel geval leidde de aangeleverde informatie direct tot actie bijvoorbeeld Duitse basisschooldocenten die zich hebben ingeschreven voor een opleiding tot een officiële bevoegdheid als docent Nederlands. 4
5 De ervaring van instanties die in het verleden dit type projecten onder de aandacht van scholen en scholengroepen brachten (Koordinierungstelle Aachen, Europees Platform, Talenacademie), leert dat een direct contact met de betrokken scholen noodzakelijk is, met name in het basisonderwijs. De inzet van mailings, sites, folders is niet voldoende, ook al kan aantrekkelijke info (denk ook aan videoopnames) ondersteunend werken. Effectiever zijn presentaties, studiemiddagen en gesprekken. De aanwezigheid van experts én ervaringsdeskundigen uit de praktijk (schoolleiders, docenten) is daarbij een zinvolle combinatie gebleken. CASE 2: Het Graafschapscollege Bij deze informatiestromen kunnen ook vertegenwoordigers van lokale of regionale overheden een speciale rol spelen door vanuit hun optiek het belang van de buurtaalkennis te verduidelijken. Bij het verbreden van de nu regionaal bestaande projecten lijkt het zinvol om op enkele wel gekozen locaties waar deze projecten nog niet bestaan, eerste pilots in te richten en deze extra ondersteuning te geven zodat ze in een latere fase ook een functie krijgen als modelschool voor andere Dit ROC heeft op internationaliseringsgebied binnen en buiten Europa al de nodige activiteiten ontplooid. Maar met de directe buren veel minder. Het programma van de Lerende Euregio in Arnhem/Nijmegen/Kleve heeft een ommezwaai veroorzaakt. De Euregionale samenwerking is prioriteit geworden en we willen binnen de Euregionale programma s een versnelling plaatsen ter versterking van de grensoverstijgende arbeidsmobiliteit en beroepsonderwijs aldus Martin Spaans. We zien dat dit belangrijk is voor kansen op de arbeidsmarkt aan onze kant en aan de andere kant van de grens met Duitsland. Het is belangrijk om dit ook in de structuur en het programma te verankeren. Het is onderdeel geworden van ons instellingsbeleid en we hebben de euregionalisering ook goed geregeld via vaste aanspreekpersonen binnen de verschillende afdelingen, met een goed coördinatie. Ook is een coördinatie op het niveau van de regio gewenst, vooral voor de Duitse partners, die vaak niet weten wie ze aan moeten spreken in Nederland. Ook voor de stages zou een gecoördineerde aanpak wenselijk zijn. Spaans: We willen nu een grotere stap voorwaarts maken en bijvoorbeeld met onze Duitse partners een opleiding opzetten voor een moderne opleiding bewegingsbegeleider. Zowel onze partners als wij wilden dit gaan opzetten, waarom dan niet gezamenlijk? scholen, die geïnteresseerd zijn. Op deze manier kunnen via een olievlekwerking projecten verbreed worden. In de Achterhoek (case 1) lijkt dit momenteel te gebeuren, niet alleen de eerste twee pilotbasisscholen bieden de buurtaal aan, ook andere scholen willen dit voorbeeld volgen. Op regionaal niveau is vaak bekend op welke plaatsen daarvoor interesse bestaat, zo bleek bijvoorbeeld uit gesprekken met de Provincie Drenthe en de Regionalabteilung Osnabrück Landeschulbehörde. Zolang de eerste pilots in de betreffende regio nog niet bestaan, is een bezoek aan bestaande projecten in een andere regio zinvol omdat op deze manier in korte tijd veel informatie kan worden ingewonnen en het zien van de praktijk een grote overtuigingskracht heeft. Ook zijn er bestaande activiteiten die met enige begeleiding kunnen worden omgevormd tot duurzame projecten, zoals in het Graafschap Bentheim waar een groep basisscholen Nederlands 5
6 aanbiedt, maar waar dit afhangt van externe docenten en dus van tijdelijke projectsubsidies. Opleiding van eigen docenten maakt een dergelijk project duurzaam. Verbreding kan ook worden versterkt door aan te sluiten bij tendensen die zich in het onderwijs voordoen. Zo is er in Duitsland een beweging in gang om het onderwijs sterker af te stemmen op de eigen regio via de regionale Bildungsnetzwerke. In het Nederlands voortgezet onderwijs ontstaat de tendens om leerlingen iets extra s mee te geven om hun toegang naar het Hoger onderwijs in de toekomst te vergemakkelijken. In beide landen is er aandacht voor een betere aansluiting tussen basisen voortgezet onderwijs. Nu is er een hiaat aan Duitse kant voor leerlingen die Nederlands hebben geleerd op de basisschool: in de 1 e twee leerjaren van het voortgezet onderwijs is er geen aanbod Nederlands en in Nederland is er een hiaat van 1 jaar. Lastiger is het nog voor de VO scholen een passend vervolg bieden voor die leerlingen, die in de basisschool al begonnen zijn de buurtaal te leren. Hier ligt een belangrijke uitdaging. Excelleren in de betekenis van: persoonlijke talenten van leerlingen de volle ruimte te geven, is ook in beide landen een tendens die voor het buurtaalonderwijs mogelijkheden biedt om leerlingen een hoger niveau te laten bereiken dan wat het normale programma nastreeft. Bovendien bieden activiteiten gericht op deze actuele tendensen in sommige gevallen mogelijkheden voor de scholen om ook nog eens extra middelen te werven via projectgelden. Het is niet onbelangrijk vanuit PR perspectief om het werkgebied van de buurtalen langs de gehele Duits Nederlandse grens één merknaam mee te geven. Dit zou goed één van de nu al bestaande bredere projecten De ler(n)ende Euregio of Euregioschool kunnen zijn, als de bedenkers hiervan hiermee akkoord gaan, waarbij de eerste benaming breder is en daarom de voorkeur verdient. 6
7 3 Aanpak en praktische handvatten Handvatten die in de komende periode binnen projecten zouden moeten worden opgepakt: o Lesmateriaal is van erg groot belang: met name voor jonge kinderen is dringend gewenst een uitbreiding van het materiaal Elena (DU en NE), gekoppeld aan package met een verspreidingsen invoeringsstrategie. lesmateriaal voor beroepsonderwijs in Nederland: hiervoor kan het materiaal gebruikt worden voor het keuzevak Duits dat de Ler(n)ende Euregio momenteel ontwikkelt. Ook voor het beroepsonderwijs in Duitsland, zouden beroepsgerichte modules ontwikkeld moeten worden passend bij de manier van leren van deze leerlingen. lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs waar leerlingen via een meer gepersonaliseerde aanpak zich sterker kunnen ontwikkelen in de buurtaal, ook via langere verblijven op de partnerschool. inrichting pilots overgang van basisschool naar voortgezet met een naadloze aansluiting voor de buurtaalprogressie o Door labels na te streven, zet een geïnteresseerde school een beproefde aanpak om en weet concreet waar ze naartoe gaat werken; het is zinvol om deze labels op elkaar af te stemmen: Euregioprofielschool en Euregioschool; ook afspraken over raakpunten met Europaschule, LinQ en vergelijkbare kwaliteitslabels. o Competentiebeschrijvingen door de gehele carrière van een leerling met bijbehorend portfolio Daarnaast zijn er handvatten die reeds bestaan en zijn ontwikkeld binnen met name de projecten Euregioschool en de Lerende Euregio. Mogelijk is het noodzakelijk om de producten van deze projecten nog te verfijnen en publicabel te maken en aan te passen aan de regionale situatie. Lambert Teerling, adviseur bij de Lerende Euregio, geeft aan dat de structuur van de Duits Nederlands samenwerking in het beroepsonderwijs evenals de ontwikkelde instrumenten (b.v. specifiek lesmateriaal en geautoriseerde beschrijvingen van beroepen) ook in andere grensregio s gebruikt kunnen worden, maar de coördinatie/begeleiding kan niet centraal vanuit Nijmegen plaats vinden. Dat moet in iedere regio zijn eigen vorm krijgen en ingebed worden in een netwerk van regionale stakeholders. Er liggen volgens hem ook kansen om gezamenlijk specifiek lesmateriaal te ontwikkelen, voor het Duits is de Ler(n)ende Euregio daarmee al gestart. Voor het Nederlands zouden op een gelijkaardige manier beroepsgerichte modules ontwikkeld moeten worden die aansluiten bij de leerstijl van de leerlingen. Zeker in het geval van tekortberoepen aan één kant van de grens waarvoor arbeidskrachten aan de andere kant van de grens aanwezig zijn. Deze cursussen kunnen ook voor reeds werkenden of werkzoekenden ingezet worden. Vrijwel alle gesprekspartners gaven tijdens de interviews aan dat voor het implementeren van versterkt buurtaalonderwijs, het noodzakelijk is om regionaal informatiepunten in te richten. Daarbij moet worden opgemerkt dat Duitsers dit vaker als 1 e prioriteit noemden als de Nederlanders, dit verschil is mogelijk bepaald door verschillen in de cultuur en organisatie van het onderwijs. Dit wordt hieronder in een schema met toelichting uiteen gezet. 7
8 Toelichting op de samenwerkingsstructuur: Elke Euregio kent een Informatiepunt en het streven is deze vanaf het begin in te richten als gemeenschappelijke, Duits Nederlandse dienstverleners in de 1 e lijn. De bemensing gebeurt niet of slechts in beperkte mate, door de Euregio zelf, maar door inhoudelijke experts uit het onderwijs. Een inhoudelijk deskundige werkt er nauw samen met enkele ambassadeurs uit de verschillende onderwijssectoren. De taken van deze frontoffices zijn: o Informatie verstrekken, bewustwording en sens of urgence creëren o Vergroten groep deelnemende scholen, scholengroepen en andere stakeholders betrekken zoals bedrijven of gemeentelijke overheden o In samenwerking met een jury subsidies verstrekken aan scholen om toe te werken naar een label via eenvoudige aanvragen o Ondersteuning en advisering voor scholen en overheden bij inrichting van versterkt buurtaalonderwijs, doorverwijzing naar ervaren scholen o Ondersteunen bij het leggen van contacten met scholen, bedrijven, instellingen over de grens o Organiseren van netwerkbijeenkomsten, ervaringsuitwisseling tussen scholen(groepen) o Organiseren van nascholing, professionalisering van docenten w.b. buurtalen o Les en leermateriaal voor de buurtaal verzamelen en ter beoordeling beschikbaar stellen 8
9 o Inrichten en onderhouden van een website i.s.m. het back office o Ondersteunen bij grensoverschrijdende expertise uitwisseling over actuele ontwikkelingen in onderwijs beider landen (bv krimp, Inklusion, zorgleerlingen enz.) Deze informatiepunten kunnen kansen, die zich in de eigen regio voordoen, optimaal benutten. Samenwerking met overheden, bedrijfsleven en andere betrokkenen is daarbij zeer behulpzaam. Elisabeth Büning, Kreis Borken: Deze bredere samenwerking opent het onderwijs voor andere zaken en leidt tot meer creativiteit om alternatieve oplossingen te bedenken, die vereist zijn vanwege de verschillen in onderwijsstructuren. De Euregio is als onafhankelijke, buitenstaande Duits Nederlandse instelling prima geschikt om deze Duits Nederlandse informatiepunten te organiseren. Nader bezien moet nog worden of een dergelijke informatiepunt ook een rol kan spelen op het gebied van stages over de grens; de samenwerking tussen instellingen voor beroepsonderwijs en de medewerking van het bedrijfsleven zijn daarbij een voorwaarde. De omvang van een dergelijk informatiepunt zal verschillen per regio. De Koordinierungsstelle in Aachen omvat 1,5 FTE voor het werkgebied van basis en algemeen vormend onderwijs. In startende regio s kan deze omvang in de startperiode kleiner zijn en kan er wat vaker een beroep gedaan worden op de back office, zie hierna. Het zou goed zijn om met 1 of maximaal 2 van dergelijke informatiepunten te starten en deze dan geleidelijk uit te breiden. Bepaalde regio s zoals de Achterhoek/Borken hebben interesse getoond om hiervoor als pilotregio te fungeren en daar is ook politiek ondersteuning vanuit de gemeentelijke overheid aan beide zijden van de grens; daarbij zou dan een goede afstemming moeten plaatsvinden met de Bezirksregierung Münster. Een vaak gehoorde wens tijdens de interviews, met name van de Duitse kant, was een centrale aanspreekpartner aan Nederlandse kant te hebben, omdat men die niet vond. Een Duits Nederlands informatiepunt kan hierin voorzien. 9
10 Op een centrale plaats (bij voorkeur aangehecht bij één van de regionale informatiepunten) bevindt zich een platform dat als back office fungeert en dat de regionale informatiepunten voedt en ook meer gespecialiseerde knowhow in huis heeft. Een advisering in de tweede lijn. Ze CASE 3: Coördinatiepunt Onderwijs heeft bovendien een breed netwerk waarin nauw wordt samengewerkt met andere organisaties die beschikken over relevante expertise, instrumenten of financiële programma s. Enkele daarvan zijn in bovenstaand organigram afgebeeld. Elk daarvan beschikt ook weer over een eigen netwerk, zoals het DIA met haar partners in de Actiegroep Duits en de Talenacademie met expertscholen in Limburg. Het back office stimuleert ook de ervaringsuitwisselingen tussen de diverse front offices en ondersteunt deze met name in de beginperiode met raad en daad. Dit back office fungeert dus ook als kwartiermaker voor de front offices. Uit gesprekken Binnen het Interregproject Linguacluster van de Euregio Maas Rijn is er een Koordinierungsstelle Bildung in Aken inricht, die onder meer scholen in de regio Aken stimuleert om samenwerking met Nederlandse en/of Belgische scholen aan te gaan. Dit coördinatiepunt is blijven bestaan na afloop van het Linguaclusterpoject, dankzij een ondersteuning door de regio Aachen en de Bezirksregierung Köln. Deze Duitse overheden waren van mening dat de schoolpartnerschappen, het binnen Linguacluster ontwikkelde lesmateriaal, de nascholingsactiviteiten voor docenten en de culturele projecten die georganiseerd waren, continuïteit verdienden. Twee komt naar voren dat er vaste medewerkers hebben een label ontwikkeld, de zogenaamde momenteel niet in alle regio s Euregioprofielschool voor scholen die samenwerken met een school over de grens, voldoende knowhow aanwezig de Euregio in het programma opnemen en de leerlingen laten kennismaken met de is om een regionaal buurtaal. Dit alles in basis en (begin) voortgezet onderwijs. informatiepunt zoals boven beschreven, optimaal te laten functioneren. Een andere belangrijke taak Dit concept van een Koordinierungsstelle is overgenomen door de Bezirksregierung Münster: ook daar wil men de buurtalen stimuleren, de euregionale samenwerking versterken. De opzet van het coördinatiepunt is iets van dit platform is de anders: naast een coördinator die gedetacheerd is bij deze Stelle, is er per afstemming van projecten schoolsoort een netwerker die letterlijk op pad gaat met een officiële opdracht om (Interreg of andere) die scholen te stimuleren om te participeren. Binnen de BZR Münster werken twee ontwikkeld worden langs de onderwijsambtenaren ( Dezernenten ) mee aan de ontwikkeling van het grens, om doublures te coördinatiepunt. voorkomen maar ook om te stimuleren dat er projecten van start gaan, die noodzakelijk zijn voor die regio of voor meerdere regio s. Ook zal dit landelijke platform een rol spelen bij expertise uitwisseling tussen regionale overheden zoals Provincies, Bezirksregierungen, en kan deze een rol spelen bij de lobby richting nationale overheden. Voorkomen moet worden dat dit landelijk platform een doublure vormt met de taken die de betrokken expertisecentra al hebben: het moet gaan om de in hoofdstuk 1 genoemde acties die typisch zijn voor de grensstreek. 10
11 Deze structuur ligt dicht bij welke voor de Grens Info Punten in voorbereiding is. Een koppeling hiermee is dan ook heel goed denkbaar, temeer omdat deze GIP s voor hun arbeidsadvisering ook gebruik kunnen maken van de instrumenten van de onderwijsinformatiestructuur (denk aan de geautoriseerde beschrijvingen). Ook is de knowhow over talen leren relevant voor de GIPs, aangezien bij arbeidsbemiddeling ook de taalbarrière in veel gevallen een cruciale rol speelt. 4. Rollen bij randvoorwaarden Belangrijke stakeholders voor het creëren van de juiste randvoorwaarden om de buurtalenkennis langs de grens te versterken worden hieronder per categorie genoemd. Kort wordt aangegeven welke rol zij moeten gaan vervullen daarbij. Het is duidelijk dat de trekker bij dit thema het onderwijsveld zelf is. Aan Nederlandse kant ligt daar de verantwoordelijkheid bij de schoolbesturen en schoolleidingen. Deze zullen ook zo snel mogelijk de invulling moeten gaan geven aan de voorgestelde informatiepunten. Aan Duitse kant is er naast de rol van Schoolleiders ook een rol voor de onderwijsafdelingen van de regionale overheden, Kreise (Schulämter) en Bezirksregierungen, die direct invloed kunnen uitoefenen op onderwijsinhouden onder meer door personele inzet van medewerkers/docenten. Voor het verbreden van versterkt buurtaalonderwijs hebben ze echter ondersteuning nodig van andere stakeholders. Aan Nederlandse kant is de directe invloed van een Provincie op onderwijs erg beperkt; een Provincie kan wel faciliteren en (daarmee) ook stimuleren. Dit is in Limburg het geval en daar heeft dit geleid tot een samenwerking waarbij bedrijfsleven, overheden en onderwijsbesturen gezamenlijk een strategische agenda voor buurtalen en internationalisering hebben opgezet. Daaraan is een loket gekoppeld waarvan de functie overlap vertoont met de bovenbeschreven informatiepunten. Uit de gevoerde interviews blijkt dat grensprovincies geïnteresseerd zijn in samenwerking en onderling uitwisseling op dit terrein. De Provincie Limburg staat niet onwelwillend tegenover een trekkersrol als het gaat om interprovinciaal overleg op dit terrein. In NRW zijn de Bezirksregierungen in zekere zin een evenknie van de Provincie, ook al zijn de werkterreinen niet geheel gelijk, zoals hierboven aangegeven hebben deze een verantwoordelijkheid op onderwijsgebied. In NdS zijn de Regionalabteilungen van de Landesschulbehörde relevante instanties. Zowel met Neder Saksen als met Noord Rijn Westfalen hebben de provincies op het hoogste niveau gezamenlijk overleg met de Duitse bestuurders. Het thema onderwijs komt daar van tijd tot tijd aan de orde en jaarlijks wordt er een conferentie ( Leren met de buren ) georganiseerd over buurtalen en schoolpartnerschappen. Gemeenten kunnen een cruciale rol spelen in de verbreding van versterkt buurtaalonderwijs. Ze beschikken immers over directe contacten/netwerken met de scholen en kennen goed de arbeidsmarkt binnen de stad. Bij het motiveren van scholen kunnen ze een directe rol spelen. Daarnaast beschikken ze dikwijls over mogelijkheden om projecten te ondersteunen. Grotere gemeenten kunnen binnen intergemeentelijke netwerken andere gemeenten ondersteunen hierbij. De Euregio s kunnen een initiërende rol spelen en hun contacten gebruiken richting provincies en gemeenten. De voorgestelde informatiepunten zouden idealiter worden ondergebracht bij de Euregio s. De personele bezetting van deze infopunten kan worden 11
12 ingevuld door experts uit het onderwijs. De link met de Grensinfopunten wordt aldus ook gelegd. De Euregio s richten zich aldus versterkt en structureel op het onderwijs. De Euregio programma managements kunnen middelen uit Interreg V ter beschikking stellen en in samenwerking met het back office zorgen voor een goede afstemming van projectvoorstellen zodat doublures vermeden worden en er voor werkgebieden waar projecten vereist zijn deze ook tot stand komen. De Interreg subsidiëring moet vooral gericht zijn op het ontwikkelen van instrumenten die ook na de projectperiode de scholen in staat stellen het versterkt buurtaalonderwijs vorm te geven. Naast Interreg zijn er ook andere (financiële) mogelijkheden om noodzakelijke activiteiten mogelijk te maken, zoals uit nationale middelen en Europese onderwijsprogramma s (zoals Erasmus for all). De nationale onderwijsoverheden hebben dit thema onder de aandacht in Neder Saksen en Noord Rijn Westfalen. Er is een nauwe samenwerking met de Nederlandse Taalunie rond het stimuleren van het Nederlands met name langs de grens. Het Nederlands ministerie van onderwijs zet programma s van het Europees Platform/Nuffic in om het onderwijs Duits te versterken (b.v. scholensamenwerking, taalassistenten, LinQ) maar dit is niet grensspecifiek. Voor de plannen die hier beschreven zijn, is echter meer nodig. Het Nederlandse en Duitse ministerie zouden wettelijke belemmeringen weg moeten nemen wat betreft bij voorbeeld docentenmobiliteit en gezamenlijke opleidingen (met name in het MBO). Aan Nederlandse kant zou de rol van het Duits in scholen in de grensstreek herijkt moeten worden. De dialoog over het curriculum, de inhoud van het onderwijs, die het Ministerie van Onderwijs in de komende periode wil aangaan, moet ten volle benut worden door onderwijs, overheden en bedrijfsleven in de grensstreken, om tot belangrijke aanpassingen te komen. Ook in de sfeer van randvoorwaarden, kwamen de beide volgende conclusies naar voren: Ambtenaren die met onderwijs/arbeidsmarkt/economie te maken hebben op de diverse overheidsniveaus, zijn niet altijd bekend met de situatie over de grens en kennen ook niet altijd hun evenknie bij een vergelijkbare organisatie aldaar. Initiatieven om deze personen met elkaar in contact te brengen en elkaars organisaties te leren kennen (al dan niet gecombineerd et een training in de andere taal en cultuur) kunnen de onderlinge onderwijssamenwerking versterken en uitwisseling op beleidsniveau stimuleren. Ook het bedrijfsleven moet nadrukkelijk bij de buurtaalinitiatieven betrokken worden. Met name als het gaat om de afstemming onderwijs arbeidsmarkt kan ze veel betekenen. Direct betrokken zou moeten worden bij verbreding van stages over de grens. Mogelijk kunnen het bedrijfsleven en de organisaties daaromheen (Industrie und Handelskammers bijvoorbeeld) ook beroep gerelateerde projecten ondersteunen. Deze verkenning geeft een samenvatting van de gevonden resultaten. De gesprekken en besprekingen hebben in sommige gevallen meer informatie opgeleverd over verdere invulling. Tegelijkertijd is het verder uitwerken van bovengenoemde initiatieven naar een operationeel plan een logische vervolgstap. Ook hebben de uitwisselingen dikwijls tot nadere vragen geleid die aanvullend onderzoek vergen (zoals de afstemming van de diverse labels in Duitsland en Nederland). Op veel plaatsen rees met name de vraag of er langs de gehele grens ook gezamenlijke plannen rond training voor volwassenen, werkenden en werkzoekenden, zouden worden ontwikkeld. 12
13 Andere vragen vergen eerder om directe actie, zoals regionale overheden die op korte termijn een start willen maken met de voorgestelde informatiestructuur. En ook de behoefte aan uitwisseling van knowhow en beleidsvoornemens tussen diverse regionale actoren, zoals gemeenten, Kreise en Provincies: er was sterke interesse om meer te leren van elkaar en gezamenlijk op te trekken. Momenteel is er op dit gebied geen overleg. 13
14 5. Acties voortvloeiend uit Als we elkaars taal spreken Inrichten, i.s.m. landelijk back office, van coördinatie/informatie punt dat scholen stimuleert en ondersteunt, info verspreidt en ander betrokkenen committeert (gemeenten, provincie, Kreise samen met de Euregio.) Vorming budget voor informatiestructuur (één informatiepunt per Euregio en backoffice ondersteuning) en voor projectgeld onderwijsinstellingen Acties in onderwijs genereren via sterk ondersteunde 1 e pilots per Euregiogebied met etalagewerking o Basisonderwijs: Grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten en thema Euregio in schoolprogramma (Label: Euregioprofielschool) Grensoverschrijdende samenwerking (partnerschool) en grensoverschrijdend onderwijs in buurtaal in schoolprogramma (Label: Euregioschool) Gebruik maken van onderwijsmateriaal ELENA o Voortgezet onderwijs: Naadloze aansluiting op Euregioschool en Euregioprofielschool Gepersonaliseerde leerroutes/excelleren in buurtaal o.m. via individuele uitwisseling in partnerschool/gastgezin Oriëntatie op studeren en werken over de grens (beroepsvoorlichting) o Beroepsonderwijs: Buurtaalonderwijs toegesneden op beroep en op leerstijl van deze leerlingen Grensoverschrijdende onderwijsmobiliteit van leerlingen versterken (Lerende Euregio) Gebruik maken van onderwijsmateriaal Lerende Euregio o Hoger Onderwijs In lerarenopleiding thema Euregio aanbieden (via Euregioscholen en Euregioprofielscholen) Daarnaast: Ontwikkelen/uitbreiden van lesmateriaal o Voor PO uitbreiding ELENA (ook via smartboard, computer) o Voor beroepsonderwijs materiaal voor beroepsuitoefening Lerende Euregio + ontwikkelen Duitse tegenhanger Grensbreed gelijkaardig beschrijven van Euregiocompetenties voor basisschool tot hoger onderwijs (is in ontwikkeling in Limburg) Expertise uitwisselen tussen Euregio s (via informatiepunten/backoffice) en tussen Provincies, Kreise, Gemeenten ook met het oog op lobby activiteiten Aanvragen/toekenningen INTERREG projecten afstemmen (lacunes voorkomen) Docenten bijscholen tot taaldocenten 14
15 Unterstützt durch / mede mogelijk gemaakt door: 15
Tweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Primair Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
Nadere informatieStartdocument GROS Impuls A&O
Startdocument GROS Impuls A&O 07-03-2014 De vier / vijf Euregio s aan de Duits-Nederlandse grens hebben te maken met regionaal sterk verschillende arbeidsmarkten. Ter versterking van de economie in de
Nadere informatieOver grenzen kijken. Ingediend door: C.B.M. Lamers (D66) reg.nr.: procesverantw.: INGEKOMEN. Nijmegen, 26-5-2015
Over grenzen kijken initiatiefvoorstel aan de Raad om een Euregloschool in Nijmegen te realiseren Ingediend door: C.B.M. Lamers (D66) Nijmegen, 26-5-2015 reg.nr.: procesverantw.: INGEKOMEN 27 MEI 2015"
Nadere informatieNadere subsidieregels Euregionaal Onderwijs
PROVINCIAAL BLAD Officiële naam regeling: Citeertitel: Naam ingetrokken regeling: Besloten door: Onderwerp: Nadere subsidieregels Euregionaal Onderwijs Nadere subsidieregels Euregionaal Onderwijs Nadere
Nadere informatieDuits in het MBO: Deutsch für den Beruf. Inleiding Servicedocument Keuzedelen Duits in de beroepscontext
Duits in het MBO: Deutsch für den Beruf Inleiding Servicedocument Keuzedelen Duits in de beroepscontext 1 Inleiding Dit onderwijsmodel is ontwikkeld op basis van de strategische doelstellingen van het
Nadere informatieOver grenzen kijken. class.nr.: is afaert rl n: reg.nr.: procesverantw.: INGE.KOMEN. Ingediend door: C.B.M. Lamers (D66) Nijmegen,
Over grenzen kijken Initiatiefroorstel aan de Raad om een Euregioschool in Nijmegen te realiseren Ingediend door: C.B.M. Lamers (D66) Nijmegen, 26-5-2015 reg.nr.: procesverantw.: INGE.KOMEN 27 MEI 2015'
Nadere informatieToekom(st)room LOB Een stroompunt loopbaangericht onderwijs
SAMENVATTING Toekom(st)room LOB Een stroompunt loopbaangericht onderwijs Advies over hoe LOB na 5 jaar Stimulering LOB verder moet. Utrecht, 1 december 2014 ACHTERGROND Van studie kiezen naar loopbaan
Nadere informatieInstitute for Transnational and Euregional Cross border Cooperation and Mobility / ITEM
11 december 2018 Institute for Transnational and Euregional Cross border Cooperation and Mobility / ITEM Cross-border knowledge for policy and practice Maastricht University / Provincie Limburg / Zuyd
Nadere informatieUitvoeringsprogramma Deltapoort
Stuurgroep DP/LT 10 juli 2014 Bijlage 6.2 Bestuurlijke trekker: A. Kamsteeg Ambtelijke trekker: Myra Zeldenrust Uitvoeringsprogramma Deltapoort Aansluiting Onderwijs Arbeidsmarkt Conceptversie Myra Zeldenrust
Nadere informatieInternationa lisering. versterkt de kwaliteit van het onderwijs. europees platform internationaliseren in onderwijs
Internationa lisering versterkt de kwaliteit van het onderwijs europees platform internationaliseren in onderwijs Inhoud Internationalisering versterkt de kwaliteit van het onderwijs Visie, missie en ambities
Nadere informatieBestuursopdracht Internationale Zaken Noord- en Midden Limburg. Herijkingsvoorstel
Bestuursopdracht Internationale Zaken Noord- en Midden Limburg Herijkingsvoorstel op basis van afstemming tussen Weert, Roermond, Venray, Venlo en consultatie overige gemeenten gepresenteerd op 3 juni
Nadere informatieHoe kunnen we leerlingen voorbereiden op het leven in een internationale Nederlands-Duitse Euregio?
Verslag Betreft : World Café Duitse taal in het VO Hoe kunnen we leerlingen voorbereiden op het leven in een internationale Nederlands-Duitse Euregio? Datum : Dinsdag 27 september 2016 Tijdstip : 19.00
Nadere informatieVO2020. Schoolrapportage. Venster College X
VO2020 Schoolrapportage Deze rapportage toont de antwoorden van de schoolambities van de VO2020-scan. U vindt uw eigen antwoorden terug in de nulmeting en in de actuele stand, inclusief een landelijke
Nadere informatieapril 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter
april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter Stichting leerkracht Beter onderwijs en meer werkplezier Het Nederlandse onderwijs is goed. Tegelijkertijd leven er ontzettend veel ideeën
Nadere informatie3D-PROJECT HOOGEVEEN !!! Talentontwikkeling door wetenschap en techniek. Kansen zien is. De aanpak
3D-PROJECT HOOGEVEEN Rotaryclub Staphorst-Reestland Kansen zien is Er is een tekort aan technici en zonder goede technici is het lastig innoveren en zonder innovatie komen duurzame ontwikkelingen niet
Nadere informatieOp weg naar de (academische) opleidingsschool
Discussienota Nationalgeographic.nl Adviescommissie ADEF OidS Mei 2014 1 Inhoudsopgave Inleiding 1. Uitgangspunten Samen Opleiden 2. Ambities van (academische) opleidingsscholen 3. Concept Samen Opleiden
Nadere informatieTAK Centrum wil innovatieve onderwerpen, vermeld in onze regiovisie, gebruiken om lesmateriaal te ontwikkelen voor het vak Science.
INLEIDING Om het technisch talent van mavoleerlingen zo goed mogelijk te benutten en de doorstroom naar een technische vervolgopleiding te bevorderen, voert het Platform Bèta Techniek, in opdracht van
Nadere informatieSAMENWERKINGSARRANGEMENT LANDSDEEL NOORD PLATFORM BÈTA TECHNIEK 2014-2016
SAMENWERKINGSARRANGEMENT LANDSDEEL NOORD & PLATFORM BÈTA TECHNIEK 2014-2016 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieDatum Uitnodiging subsidieaanvraag Regeling versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen
a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan: penvoerders opleidingsscholen en contactpersonen lerarenopleidingen Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl Onze
Nadere informatieTransitieplan. 12 september 2013
Transitieplan 12 september 2013 Situatie Oost-Groningen Hoog aantal Wsw-ers (3,5 x landelijk gemiddelde) Hoog aantal Wajongeren (2 x landelijk gemiddelde) Arbeidsparticipatie is laag (61% ten opzichte
Nadere informatieDatum 1 april 2019 Betreft Kamervragen over kindermishandeling (ingezonden 5 februari 2019)
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 20018 2500 EA DEN HAAG Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500
Nadere informatieAANSLUITING PO-VO VIA ELEKTRONISCHE LEEROMGEVING (ELO)
PROCESBESCHRIJVING AANSLUITING PO-VO AANSLUITING PO-VO VIA ELEKTRONISCHE LEEROMGEVING (ELO) LEERLINGEN VAN GROEP 8 IN HET PO MAKEN KENNIS MET HET WERKEN IN EEN ELEKTRONISCHE LEEROMGEVING (ELO) ZOALS DIE
Nadere informatieProjectplan. Cultuur als middel om onderwijs en omgeving te verbinden Mw. N. Remerie, P. Holland, M. Jakubowski en dhr. C. van Herkhuizen(penvoerder)
Projectplan Titel van het project: Naam van de lokale projectleiders: Betrokken partijen binnen het project: Cultuur als middel om onderwijs en omgeving te verbinden Mw. N. Remerie, P. Holland, M. Jakubowski
Nadere informatieMeer kansen door internationaal basisonderwijs
Meer kansen door internationaal basisonderwijs Initiatiefvoorstel D66, VVD en Groenlinks Oktober 2013 Amsterdam is een wereldstad en de meest internationale stad van het land. De haven, het toerisme, de
Nadere informatieSamen voor onderwijs in Apeldoorn
Samen voor onderwijs in Apeldoorn toelichting samenwerking AVOO en Veluwse Onderwijsgroep bijlage bij het convenant tussen gemeente Apeldoorn, De Veluwse Onderwijsgroep en AVOO (i.v.m. de personele unie
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 031 Wijziging van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra in verband met het regelen van de mogelijkheid een deel van
Nadere informatieImpuls klantprofielen kandidatenverkenner en grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Impuls klantprofielen kandidatenverkenner en grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling Programma Economie & Werk Portefeuillehouder J. Zoetelief Samenvatting Het ministerie
Nadere informatieseptember 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter
september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter Stichting leerkracht Beter onderwijs en meer werkplezier 2 Het Nederlandse onderwijs is goed. Tegelijkertijd leven bij leraren en docenten,
Nadere informatieOntwikkel een platform dat de lokale samenwerking(en) tussen onderwijs en bedrijfsleven in Amstelveen viert én versterkt
DE VRAAG / OPDRACHT Ontwikkel een platform dat de lokale samenwerking(en) tussen onderwijs en bedrijfsleven in Amstelveen viert én versterkt Zorg voor een concept dat 1) Zorgt voor herkenning, trots en
Nadere informatieAan de slag met het. Leren Inhoud Geven
Aan de slag met het ontwikkelmodel Samen Leren Inhoud Geven Het ontwikkelmodel Samen Leren Inhoud Geven is een handvat om de dialoog te voeren over de ontwikkeling naar een lerende organisatie. Door hierover
Nadere informatieAntwoord op vragen concretisering Duitse plannen Economic Board
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Antwoord op vragen concretisering Duitse plannen Economic Board Programma Economie & Werk Portefeuillehouder H.M.F. Bruls / H. Tiemens Samenvatting Op 16 februari jl.
Nadere informatieAchtergronden bij het project De Ler(n)ende Euregio doet het een samenwerkingsinitiatief van Nederlandse en Duitse scholen voor Middelbaar
Achtergronden bij het project De Ler(n)ende Euregio doet het een samenwerkingsinitiatief van Nederlandse en Duitse scholen voor Middelbaar Beroepsonderwijs in de Euregio Rijn Waal in de periode Interreg
Nadere informatieOpdrachtgever project Werknemer in opleiding : ministerie van OCW
Datum: 20 februari 2012 Ons kenmerk: JK1.12.009 Begeleidingsmodel Werknemer in opleiding Opdrachtgever project Werknemer in opleiding : ministerie van OCW Wout Schafrat Gijs van de Beek Preventie en duurzaamheid
Nadere informatieVerkiezingsprogramma D66 Maastricht 2014-2018. Samen Sterker
Samen Sterker Internationalisering > wegnemen barrières grensoverschrijdend vervoer > werken waar je wilt > meer innovatie over de grenzen heen Internationalisering Maastricht is de meest internationale
Nadere informatieUitnodiging Congres Is er nog een grens in de Euregio Rijn-Waal?
Uitnodiging Congres Is er nog een grens in de Euregio Rijn-Waal? Congres over grensoverschrijdende samenwerking in het beroepsonderwijs in de Euregio Rijn-Waal 6 november 2013 Stadthalle Kleef Duitsland
Nadere informatieSamen verantwoordelijk voor studiesucces
BIJLAGE 1 De pilot samen verantwoordelijk voor studiesucces biedt de kans om gezamenlijk aan visieontwikkeling te doen. Op basis van een gedeelde visie en gezamenlijk beleid kan onderzocht worden waar
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 22 452 Internationalisering van het onderwijs Nr. 44 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 18 februari 2015 De vaste commissie voor
Nadere informatieKunstgebouw Beleidsplan 2013-2016
Kunstgebouw Beleidsplan 2013-2016 Kunstgebouw Broekmolenweg 16 2289 BE Rijswijk www.kunstgebouw.nl B e l e i d s p l a n 2 0 1 3-2 0 1 6 Z I C H T B A AR M AK E N W AT E R I S, S T I M U L E R E N W AT
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 22 452 Internationalisering van het onderwijs Nr. 54 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 11 mei 2017 De vaste commissie voor Onderwijs,
Nadere informatiein het mbo Werken aan uitstroom - instroom
ONTWIKKELINGEN CULTUUREDUCATIE IN HET MBO ONDERWIJSVERNIEUWING Onderwijsvernieuwing in het mbo Onderwijs 2032, nieuwe speerpunten voor het kunstvakonderwijs én binnen het mbo een eigen verklaring over
Nadere informatieRyckevelde vzw. Internationalisering van A tot Z voor het secundair onderwijs. Programma. Mogelijkheden. Beweging voor Europees burgerschap
Internationalisering van A tot Z voor het secundair onderwijs Ryckevelde vzw Beweging voor Europees burgerschap Gent, 25 april 2012 Ryckevelde vzw, beweging voor Europees burgerschap Ryckevelde vzw, beweging
Nadere informatiePrioriteit 4 Technische bijstand
Projectoverzicht 2007-2013 4 Technische bijstand INTERREG IV A Deutschland-Nederland Meer informatie over de getoonde projecten verkrijgt u op aanvraag via info@deutschland-nederland.eu Inhoudsopgave GIS
Nadere informatieDuurzaam toerusten voor arbeidsmarkt en
Duurzaam toerusten voor arbeidsmarkt en samenleving Stel hogere eisen aan het arbeidsmarktperspectief Handhaaf het startkwalificatieniveau met extra aandacht aan studiekeuze mbo niveau 2 studenten. Biedt
Nadere informatieActieplan Veilige School 2015-2018
Actieplan Veilige School 2015-2018 Inleiding De actieplannen Veilige School 1 van de afgelopen jaren hebben er voor gezorgd dat het onderwerp veiligheid goed op de kaart van het Haagse onderwijs staat.
Nadere informatieDirectiestatuut van de stichting Voortgezet Montessori Onderwijs Nijmegen en Groesbeek e.o. Herziene versie, 1 februari 2018
Directiestatuut van de stichting Voortgezet Montessori Onderwijs Nijmegen en Groesbeek e.o. Herziene versie, 1 februari 2018 Preambule Dit reglement is een directiestatuut in de zin van artikel 32 van
Nadere informatieProfessionalisering door. Bruggen Bouwen
Professionalisering door Bruggen Bouwen Wij presenteren: innoveren onderwijs persoonlijk talent leven lang ontwikkelen Najaar 2018: meerdere nieuwe meerjarenagenda s Strategische agenda digitalisering
Nadere informatieBABZ-opleiding Basisjaar en Specialisatie Burgerzaken
www.segment.nl BABZ-opleiding Basisjaar en Specialisatie Burgerzaken Investeren in uw persoonlijk vakmanschap 3 Samen studeren in een vaste groep 3 Persoonlijke benadering 3 Gemotiveerde studenten 3 Enthousiaste
Nadere informatieVoorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen
3 Voorwoord Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor jonge mensen om uiteindelijk een betekenisvolle en passende plek in de maatschappij te krijgen. Voor studenten met een autismespectrumstoornis
Nadere informatieBezoekadres Kenmerk Uw brief Bijlage(n) Maatschappelijke diensttijd, kansen en uitdagingen
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA..DEN HAAG..
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA..DEN HAAG.. Internationaal Beleid IPC 2300 Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500
Nadere informatieAanpak arbeidsmarkt Zuidoost-Nederland 2016-2020. Illustratie regionaal arbeidsmarkt dashboard. Inleiding
Aanpak arbeidsmarkt Zuidoost-Nederland 2016-2020 Illustratie regionaal arbeidsmarkt dashboard. Inleiding Wil Zuidoost-Nederland als top innovatie regio in de wereld meetellen, dan zal er voldoende en goed
Nadere informatieVersterking van LOB in de doorlopende leerlijn vmbo-mbo
Stimuleringsproject LOB in het mbo Versterking van LOB in de doorlopende leerlijn vmbo-mbo Visie ontwikkelen in regionale inspiratiebijeenkomsten Wat verstaan we eigenlijk onder loopbaanoriëntatie en -begeleiding
Nadere informatieDaar zouden we het vaker over moeten hebben. Inleiding Simultaan
Daar zouden we het vaker over moeten hebben. Onderzoek naar interculturele competenties van onderwijsmedewerkers (Judith de Beer. Erasmus Universiteit Rotterdam. april 2006) Inleiding De titel daar zouden
Nadere informatieStichting Ieder mbo een practoraat
Jaarverslag 2016 Verslag van de realisatie van de activiteiten Stichting Ieder mbo een practoraat Voor u ligt het jaarverslag 2016 van de Stichting Ieder mbo een practoraat. In dit jaarverslag staat wie
Nadere informatieTerugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016
Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016 Tussenmeting 2015 Portret samenwerkingsverband P029 Opdrachtgever: ministerie van OCW Utrecht, oktober
Nadere informatiePASSIE VOOR ONLINE LEREN. www.profijt.nu
PASSIE VOOR ONLINE LEREN www.profijt.nu WAT IS PROFIJT? Het Praktijkonderwijs heeft behoefte aan een systeem waarin alle dagelijkse processen op een logische wijze en in één platform worden vastgelegd.
Nadere informatieSamen aan de IJssel Inleiding
Samen aan de IJssel Samenwerking tussen de gemeenten Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel, kaders voor een intentieverklaring en voor een onderzoek. Inleiding De Nederlandse gemeenten bevinden
Nadere informatieStrategische Personeelsplanning. Basisdocument
Strategische Personeelsplanning Basisdocument Strategische Personeelsplanning Basisdocument SPP als pijler van hr-beleid Om als organisatie in een dynamische omgeving met veel ontwikkelingen en veranderingen
Nadere informatieOnderstaand treft u de resultaten aan van de vragenlijst over ondernemend onderwijs.
De behoefte aan het delen van kennis en ervaring is groot! Samenwerking door kennis te delen en ervaringen uit te wisselen is essentieel om de verdere implementatie van ondernemend onderwijs efficiënt
Nadere informatiePARTICIPATIE: ÓÓK IN OOST-GRONINGEN!
PARTICIPATIE: ÓÓK IN OOST-GRONINGEN! DOELEN VAN PARTICIPATIEWET ALLEEN TE HALEN ALS RIJK, PROVINCIE, GEMEENTEN, ONDERWIJS EN SOCIALE PARTNERS GEZAMENLIJK AAN DE SLAG GAAN! DE PARTICIPATIEWET IN OOST-GRONINGEN:
Nadere informatieZuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen!
Zuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen! Ondersteuning vanuit het Expertisecentrum Wetenschap & Technologie Zuid-Holland Zuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen! In 2020 moeten
Nadere informatieStandaard Europees Platform Elos grensverleggend onderwijs-vmbo
Standaard Europees Platform Elos grensverleggend onderwijs-vmbo Kwaliteit Elos voor internationalisering in het vmbo in Nederland Elos is een internationale leerroute voor scholen in het Nederlands voorgezet
Nadere informatieCursus. > De cursus 2003/2004 in een notedop...
Cursus Deze cursus is ontwikkeld en wordt uitgevoerd door het ROC Oost-Nederland in samenwerking met de Technische Akademie Ahaus. Projectpartners aan Duitse kant zijn de Berufsbildungsstätte Westmünsterland
Nadere informatieInternationale beroepspraktijkvorming
Internationale beroepspraktijkvorming Uw leerlingen over de grens: tips en spelregels Mbo-leerlingen kiezen steeds vaker voor een stage in het buitenland. Maar hoe regelt u die internationale BPV (i-bpv)?
Nadere informatieBeleidsplan stichting Samen FIKS
2019 2021 Beleidsplan stichting Samen FIKS Andre Beeksma Samen FIKS 2019 2021 Beleidsplan stichting Samen Fiks 2019 2021 Vastgesteld dd. 30 januari 2019 Inleiding De Stichting Samen FIKS streeft er naar
Nadere informatiePersoneelsvoorziening van de toekomst
Personeelsvoorziening van de toekomst een transitienetwerk voor Noordoost-Brabant Food & Feed Noordoost-Brabant Wie doet over tien jaar het werk? Waar staat uw bedrijf over tien jaar? De crisis voorbij,
Nadere informatieKunstgebouw Beleidsplan
Kunstgebouw Beleidsplan 2017-2020 Kunstgebouw Broekmolenweg 20 2289 BE Rijswijk www.kunstgebouw.nl Beleidsplan 2017-2020 ZICHTBAAR MAKEN WAT ER IS, STIMULEREN WAT ER KAN ZIJN Inleiding Kunstgebouw is expert
Nadere informatieLzG4 Mobiliteit Leren zonder grenzen
Aanvraagformulier LzG4 Mobiliteit Leren zonder grenzen www.lerende-euregio.com 1 Inleiding Leren zonder grenzen Het Euregioproject Leren zonder grenzen is een Nederland-Duits samenwerkingsverband van scholen
Nadere informatieWendbaar en waarde(n)vol onderwijs!
Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! In ons onderwijs staat de mens centraal, of het nu gaat om studenten of medewerkers, om ouders of werknemers uit het bedrijfsleven, jongeren of volwassenen. Wij zijn
Nadere informatieBeleid. Beschrijving trekkersrollen LC en LD. Stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs Coevorden, Hardenberg e.o. / De Nieuwe Veste
1. Inleiding De koers voor de komende jaren, zoals beschreven in het strategisch beleidsplan 2011-2014 heeft consequenties voor gewenste managementstijl van de school. In de managementvisie 2011-2014 heeft
Nadere informatieKorte beschrijving Grensoverschrijdende component Initiator / contactpersoon. Pact strategisch grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid
Grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid Overzicht projecten Onderwijs, Arbeidsmarkt en aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt in de Achterhoek met Naast diverse kleinere projecten die niet allemaal inzichtelijk
Nadere informatieNascholingsplan. Schooljaar 2015-2016. SBO De Oostvogel. Nascholingsplan SBO De Oostvogel schooljaar 2015-2016.
Nascholingsplan SBO De Oostvogel Schooljaar 2015-2016 1 Visie van SBO De Oostvogel: Het team van SBO de Oostvogel werkt aan het vervullen van de volgende kernopgave: We verplichten ons aan ieder kind en
Nadere informatieProfiel Product Verantwoording. LOB (Loopbaan oriëntatie en begeleiding) Leraren Opleiding. Management & Organisatie
Opdracht: Profiel Product Verantwoording LOB (Loopbaan oriëntatie en begeleiding) Leraren Opleiding Management & Organisatie Naam auteur(s) Vakgebied Bart Deelen M&O Student nr 10761799 Titel Onderwerp
Nadere informatieLoopbaanoriëntatie en begeleiding voor decanen en mentoren
Loopbaanoriëntatie en begeleiding voor decanen en mentoren Loopbaanoriëntatie staat in het voortgezet onderwijs volop in de belangstelling. De VO raad ziet loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) als
Nadere informatieVroeg vreemdetalenonderwijs. Visiedocument
Vroeg vreemdetalenonderwijs Engels Visiedocument Inhoudsopgave Inleiding 3 Van good naar great vroeg vreemdetalenonderwijs 4 Taskforce vroeg vreemdetalenonderwijs 5 Vroeg vreemdetalenonderwijs in 2025
Nadere informatieVroeg vreemd (buur)taalonderwijs
Vroeg vreemd (buur)taalonderwijs in het basisonderwijs met ELENA Ellen Rusman & Stefaan Ternier Welten instituut, Open Universiteit 7 november 2014 Evoluon, Eindhoven http://www.elena learning.eu/ Programma
Nadere informatieDe motor van de lerende organisatie
De motor van de lerende organisatie Focus op de arbeidsmarkt Naast het erkennen van leerbedrijven is Calibris verantwoordelijk voor ontwikkeling en onderhoud van kwalificaties in de sectoren zorg, welzijn
Nadere informatieWelzijn Breed (Onderwijsassistent)
Crebo Duur Niveau Leerweg Start Locatie(s) 25485 3 jaar Niveau 4 BeroepsOpleidende Leerweg (BOL) Augustus Auditorium, Elst Onze opleidingen in Elst kenmerken zich door kleinschaligheid en persoonlijk contact.
Nadere informatieCoördinator Wetenschap en Techniek
Coördinator Wetenschap en Techniek De post-hbo opleiding Coördinator Wetenschap en Techniek heeft tot doel leraren en middenkaderfunctionarissen toe te rusten met inzichten en vaardigheden op het gebied
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2001 2002 21 860 Weer samen naar school Nr. 63 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAPPEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieHet Huis der Talen. «Immersie onderwijs in de provincie Luik» Luik 10.06.2013. Agnes De Rivière
Het Huis der Talen «Immersie onderwijs in de provincie Luik» Luik 10.06.2013 Agnes De Rivière Wie zijn wij? Opgericht in 2008 Platform Ondersteuning van de economische ontwikkeling in de regio. Promotie
Nadere informatiePiter Jelles Strategisch Perspectief
Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03
Nadere informatieOnderzoek naar gebruik, waardering, impact en behoefte aan LOB onder scholieren en studenten.
Onderzoek naar gebruik, waardering, impact en behoefte aan LOB onder scholieren en studenten. 1. Samenvatting Scholieren willen LOB! Dat is goed want loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) is belangrijk.
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Primair Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
Nadere informatieENGELS als Tweede Taal
ENGELS als Tweede Taal o.b.s. De Drift de Pol 4a 9444 XE Grolloo 0592-501480 drift@primah.org Inhoudsopgave Inhoud: 1. Inleiding 2. Keuze voor de Engelse taal (Why English?) 3. Vroeg vreemde talenonderwijs
Nadere informatieOnderzoeksvoorstel Techniek het jaar rond! Onderzoek naar techniekbevorderende activiteiten in het basisonderwijs van Rivierenland
Onderzoeksvoorstel Techniek het jaar rond! Onderzoek naar techniekbevorderende activiteiten in het basisonderwijs van Rivierenland Kenniscentrum Bèta Techniek Floor Binkhorst Februari 2013 Inhoudsopgave
Nadere informatieleerlingen iedere school die is aangesloten bij het Samenwerkingsverband werkt volgens de kernwaarden (zie verderop).
Visiedocument 1. Inleiding Het Samenwerkingsverband V(S)O Duin- en Bollenstreek is een stichting waarbij 8 schoolbesturen zijn aangesloten met totaal 19 vestigingen van de scholen voor voortgezet onderwijs
Nadere informatieStrategisch beleidsplan Herman Broerenschool
Voor elk kind dat met plezier naar zijn eigen hoogte klimt Strategisch beleidsplan Herman Broerenschool www.hermanbroeren.nl Periode 2018-2022 Roermond, 1 augustus 2018 Voorwoord Voor u ligt het strategisch
Nadere informatiePROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2010/78
PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2010/78 Officiële naam regeling: Nadere subsidieregels bevordering buurtalen (Duits en Frans) in basisonderwijs en VMBO in Limburg (gewijzigd) Citeertitel: zie officiële naam
Nadere informatieMasterclass: Techniek in het VMBO
Masterclass: Techniek in het VMBO en wat doen we er mee in het basisonderwijs? Contents Door wie?... 1 Inleiding.... 2 Workshops... 3 Samenvatting rapport In beeld bij het primair onderwijs Verbindend
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieScharniermomenten in het onderwijs
Presentatie ORD 2005 Scharniermomenten in het onderwijs Fré Riemersma Scharniermomenten in het onderwijs paper H24 Het thema Aansluitingen K20 Scharniermomenten in het onderwijs T18 O18 Een oud probleem
Nadere informatieWAARDEN BEWUST ONDERNEMEN
WAARDEN BEWUST ONDERNEMEN EEN NIEUW SOORT ONDERNEMERSCHAP RESULTAAT KOERS VISIE PERSOONLIJK LEIDERSCHAP MEERWAARDE & RENDEMENT WAARDEN BEWUST WAARDEN BEWUST ONDERNEMEN ANNO 2013 Waarden Bewust Ondernemen
Nadere informatieCreate to explore yourself'
Het Openbaar Primair Onderwijs Dordrecht Onlosmakelijk verbonden met de Omgeving de Samenleving Bedrijven en Maatschappelijke organisaties Leren & Samenleving als natuurlijke bondgenoot van leerlingen
Nadere informatieReactie op het rapport van de Commissie Hermans "De toekomst van Limburg ligt over de grens".
De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Inlichtingen W.Bringmann T 070 4266276 F 070 4267668 Uw kenmerk 07-BZK-B-039 Onderwerp Reactie op het rapport van de
Nadere informatieDe effecten van combifuncties in het onderwijs
De effecten van combifuncties in het onderwijs Peter Gramberg Jessica van der Linden 8 december 2011 Waarom een onderzoek naar de effecten? Combifunctionarissen zijn sinds 2008 o.a. aan de slag gegaan
Nadere informatieStappenplan invoering vernieuwing beroepsgerichte programma s vmbo
Stappenplan invoering vernieuwing programma s vmbo Regelmatig wordt de vraag gesteld of er een stappenplan is waarin zaken staan die geregeld moeten zijn voor de nieuwe examenprogramma s in school van
Nadere informatieDe rol van de bibliotheek bij verankering van leesbevordering in de opleidingen
De rol van de bibliotheek bij verankering van leesbevordering in de opleidingen Aanvulling Competent in leesbevordering Docentengids voor opleidingen Pedagogisch Werk en Onderwijsassistent Auteur: Margriet
Nadere informatieVO2020. Schoolrapportage. Venster College X
VO2020 Schoolrapportage Venster College X Deze rapportage toont de antwoorden van de schoolambities van de VO2020-scan. U vindt uw eigen antwoorden terug in de nulmeting en in de actuele stand, inclusief
Nadere informatie