Platform IO Integraal Ontwerpen en Ondernemen. Same Lere. Speelduur: 12. Document P.5.1.

Transcriptie

1 Integraal Ontwerpen en Ondernemen Same Lere Speelduur: 12 Document P.5.1.

2

3 Voorwoord Dit document beschrijft een beproefd totaalplan van een nieuwe regionale kennisinfrastructuur en is een vervolg op het medio 2004 verschenen visiedocument slimme regio s. Het document kan gezien worden als een realisatieboek, een basis voor de concrete invulling van een slimme regio. De ontwikkelde en beproefde concepten ziin integraal beschreven en vertaald naar een breedtestrategie om te komen tot een sociale innovatie richting kenniseconomie. Het document is ontstaan en gegroeid vanuit een bottom-up aanpak met een bijdrage van honderden mensen uit tientallen scholen, bedrijven en lokale overheden. Pioniers-ondernemers uit scholen en bedrijven hebben hiervoor de weg gebaand met ondersteuning van financiers uit branches en overheden. De pioniers zijn nu actief in de verschillende landelijke en regionale commissies gericht op het op gang brengen van de breedte strategie. Het totaalconcept is eigendom van een collectief van mensen die in gezamenlijkheid hebben bijgedragen aan de totstandkoming. De concrete beschrijving en integratie van de concepten tot een samenhangend geheel is het werk van een designteam. Het document speelt een rol bij beleidsvorming en draagvlakvergroting en het vinden van aansluiting bij lopende initiatieven van bestaande vernieuwingsplatformen. Namens het Platform IO Ir. W. Troost, voorzitter Bestuursleden Platform IO, Posities W. Troost, voorzitter, (voormalig directeur ASM Lithografie, High-Tech systemen) J. Hak, vice voorzitter, (voorzitter GMV-FME, machines voor voedsel- en verpakkingsmiddelen-industrie) P.J. de Bont, (voormalig voorzitter UNETO-VNI, installatietechniek) H.G. Eekels, (voormalig directeur Croon Electrotechniek) M.J. Hoefeijzers, (College van Bestuur ROC Davinci College, mbo-lijn) Linking-pin naar RTO consortium; J. Hylkema, voorzitter (directeur IHC Holland, lid VNSI-FME) W. Langens, vmbo-lijn (directeur Merewade College) G.M. van der Wal, (Directeur Hogeschool Windesheim, hbo-lijn) Secretariaat:Platform IO, Woudrichemseweg 38, 4286 LB Almkerk, tel F. Speelman, (Lectoraat IO, Hogeschool van Utrecht) Raad van advies T.A.M. Lohman, R.M. Cuperus, (Directeur Ingenieursbureau TLO, adviseur Platform IO) Auteur De Slimme Regio_ Een duurzame sociale innovatie. Bestuurslid AcadeMi-IO, tel.nr (Programmamanager A+O fonds van FME-CWM) Status document Het document is een concept en bevindt zich in de afrondende fase. Er wordt nog gewerkt aan stilering, mogelijke verheldering en vormgeving. In een nog te ontwikkelen bijlage zullen alle betrokkenen en hun rol nader worden geëxpliciteerd. Deze uitgave wordt op beperkte schaal verspreid. Voor suggesties tot verbetering kunt U zich wenden tot de heer Lohman, regievoerder van het designteam en bereikbaar voor commentaar op tlohman@tlo.nl. Het bijzondere aan kennis is dat het zich vermenigvuldigt als je het deelt Platform IO iii Versie: 8 april 2012

4 Samenvatting Het document slimme regio s beschrijft een operatieplan van een slimme regionale kennisinfrastructuur met slimme kenniswerkers. Het concept is gebaseerd op een holistische aanpak van het centrale maatschappelijke probleem van de innovatieparadox gekoppeld aan de stagnatie van de ontwikkeling van de beroepspraktijk in scholen en bedrijven. Het legt de relatie tussen de ambitie van Bologna, kennisproductiviteit, nieuw competenties en sociale innovatie. Nieuwe beroepscompetenties zijn ontwikkeld naar aanleiding van visitaties in het Hoger beroepsonderwijs. Deze competenties leiden tot een nieuwe vorm van werken en vinden hun fundament in de combinatie van integratie van processen over de levenscyclus, integrale bedrijfsvoering en multidisciplinair samenwerken met ICT als enabler. Het operationaliseren van de nieuwe beroepscompetenties vergt een nieuwe vorm van leren, vanuit het geheel naar de delen, prestatiegericht en met focus op de nieuwe persoonlijke vaardigheden; kenniscreatie, kenniscirculatie en zelfsturend leren. Slimmer werken en leren is derhalve het motto. De schat aan kennis in hoofden van mensen wordt ge-externaliseerd en gemodelleerd als basis voor kennisproductiviteit en innovatievermogen en het behalen van een blijvende voorsprong op de mondiale nieuwkomers zoals China, India en Brazilië. Dit vraagt om een kantelen van concurreren op kosten naar regievoering op kennisproductiviteit en sluit aan bij de aanzet tot een nationale actieagenda van W.C.L. Zegveld. In Japan vindt reeds langer actieve bevordering van kenniscreatie en 2 e orde leren op de werkplek plaats (Nonaka). Onderzoek in Amerika toont dat focus op kenniscreatie in regio s de groei in werkgelegenheid drastisch bevordert (Florida). De nieuwe zienswijze op werken en leren heeft geresulteerd in een nieuw paradigma waarin het werken, leren wordt integreerd met circuleren en organiseren. De fundamenten hiervoor zijn gelegd door A. Cornelis en J. in t Veld. Door de inzet van praktijkgerichte onderwijsleerbedrijven waarbinnen leren en werken wordt geïntegreerd, ontstaan geheel nieuwe onderwijsvormen met doorlopende leerlijnen op zowel hbo-, mbo- als vmbo-niveau. Een tweede integrator van leren en werken is een nieuwe vorm van samenwerking tussen scholen en bedrijven door inzet van KCC-teams (KenisCreatie- en Circulatieteams). Competente studenten en medewerkers van bedrijven voeren samen innovatieve prestaties uit volgens de aanpak van methodisch innoveren waarbij een twee slag gemaakt op het gebied van innoveren en onderwijsontwikkeling. Hiermee wordt het estafette model in het ontwikkelen van beroepsonderwijs verlaten en ingeruimd voor een meer concurrent en praktijkgerichte aanpak. Deze aanpak is beproefd in bedrijven en scholen en effectief toepasbaar gebleken. In de bijlage is een best-practices van methodisch innoveren in het VMBO beschreven. Onderwijs wordt leuker, praktischer en bevordert ondernemerschap. Het doorvoeren van deze vernieuwingen vereist een sociale innovatie; een gedragsverandering van mensen en organisaties. In een tiental projecten is ontdekkenderweg een ontwerp gegroeid van een nieuwe regionale kennisinfrastructuur; de slimme regio. In dit ontwerp staat het KCC-punt (KennisCreatie en Circulatie) centraal, als derde integrator van leren en werken. Dit concept heeft ook een verticale integratie-component in het beroepsonderwijs en verbindt ambo s met ambo s, ambo s met hobo s en hobo s met koningsstellingen volgens een nieuwe circulatiestrategie, aansluitend op het concept van P. Boekhoud. Aldus ontstaat een KCC-infrastructuur met KCC-punten in een netwerk en een academiefunctie voor support. Het ontwerp is beproefd en getoetst op haalbaarheid en draagvlak en heeft een generiek karakter waardoor het op maat kan worden toe gesneden voor hergebruik in regio s. Samen met branches zijn modellen voor vraag- en supportcreatie ontwikkeld en beproefd. Zowel het regioconcept als de tijdsgeest in de maatschappij is rijp voor sociale innovatie. Organisaties met voldoende kritische massa, professionaliteit en landelijke dekking staan gereed voor de creatie van een 1 e golf van vernieuwingen als experiment aansluitend op de publicaties (F. Leijnse en H.Wijffels) van het Innovatieplatform Platform Platform IO iv Versie: 8 april 2012

5 Hoofdkenmerken van de aanpak De beweging rond slimme regio s is gestart vanuit de visita tie van het HBO-techniek-onderwijs in 1995 en wordt breed gedragen door branches, scholen en landelijke spelers die zich hebben gecommitteerd aan het eerder verschenen visieboek. Het operatieboek sluit hierop aan en is deels input geweest voor twee rapporten van het innovatieplatform Balkenende, te weten: het rapport Leijnse/Geelhoed over regio s en het rapport Wijffels/Grosveld over de kennisparadox. Het platform IO heeft het plan een eerste breedteproject te starten in 2005 als experiment in de breedtestrategie met een etalagefunctie voor nadere beleidsvorming en governance. Naast de vele nuttige initiatieven op verschillende fronten meent het nationaal platform IO op grond van een tiental hoofdkenmerken meerwaarde toe te kunnen voegen vanuit haar specifieke systeemaanpak. Tien hoofdkenmerken: als beschreven in de hoofdstukken 1 t/m 10 van Slimme Regio s. 1. Een gecombineerde aanpak van twee marktfalen; stagnatie in ICT-benutting en stagnatie in de toepassingsgerichte kenniscirculatie tussen scholen en bedrijven. 2. Een systeeminnovatie in de regio op micro- en mesoniveau onder nationale regie (topdown) vanuit de doelenketen: ambitie in kenniseconomie (Bologna), kennisproductiviteit (W. Zegveld), kenniscompetenties en gedragsverandering (Slimme Regio s). 3. De methode is gebaseerd op het integraal ontwerpen en beproeven van bouwstenen in pilots met scholen, bedrijven en regionale overheden vanuit een bottom-up aanpak. De bouwstenen integreren leren en werken in de regio door sociale innovatie als proces. 4. Het opzetten van een netwerk georiënteerde nieuwe kennisinfrastructuur met borging van de doorlopende leerlijnen en betrokkenheid van regionale overheden. 5. Gedragsverandering van mensen en organisaties, een sociale innovatie, wordt op methodische wijze uitgevoerd om te komen tot kenniscreërende en lerende organisaties. 6. Sociale innovaties worden actief gestimuleerd door vraagcreatie en supportcreatie; coaches worden gemobiliseerd uit expertise-organisaties met landelijke dekking. 7. Expertise wordt gebundeld in een academiefunctie voor borging, hergebruik, monitoring en versnelling van processen. Generiek toepasbare aanpakkennis wordt vanuit een cafetariamodel door bestaande landelijke kennisnetwerken ter beschikking gesteld. 8. Informatiemodellen en woordenboeken worden landelijk geborgd als basis voor ketenintegratie van sectoren en de stimulering van integratieve applicatiesoftware. 9. Draagvlak is geborgd bij zowel bedrijfs- en onderwijscollectieven alsmede bij de individugerichte beroepsorganisaties met toegangspad naar het individu. 10. Status; een afgeronde dieptestrategie is basis voor het creëren van een eerste golf van sociale innovaties in de regio ZHZ-Rotterdam met overdracht naar de regio s Utrecht, Zwolle en Eindhoven en direct daarop aansluitend de overige geïnteresseerde regio s. Macrolevel Mesolevel Microlevel Diepte strategie Governance Sociale innovatie 1e breedteproject 2005 Platform IO v Versie: 8 april 2012

6

7 Inhoudsopgave VOORWOORD... III SAMENVATTING... IV HOOFDKENMERKEN VAN DE AANPAK...V INHOUDSOPGAVE...VII LEESWIJZER... XI 1 TAYLOR VOORBIJ PROBLEEMSTELLING Innovatie paradox Beroepsontwikkeling ICT DE BEWEGING KOMT OP GANG ANALYSE HISTORISCH PERSPECTIEF Overgang naar de kenniseconomie Een nieuw paradigma Nieuwe competenties Kennisproductiviteit als motor Kantelen in denken Synergie tussen mens en organisatie EEN SYSTEEMINNOVATIE IS NOODZAKELIJK Systeemaanpak Horizontale technologie transfer Sturen op kennisproductiviteit Een integrale aanpak BEVINDING; DOELMODEL SLIMME REGIO...19 BEPROEFDE CONCEPTEN EN STRUCTUREN MICRONIVEAU; MENS EN ORGANISATIE PARADIGMASHIFTS Paradigmashift omgeving Paradigmashift mens en organisatie ANDERS LEREN Natuurlijk leren Kenniscreatie Naar individueel onderwijs Brede techniek ANDERS WERKEN Integraal ontwerpen Voor welke bedrijven is IO van belang? Kenniscreatie als competentie Gevolgen IO implementatie Integreren leren en werken; onderwijsleerbedrijf ANDERS CIRCULEREN Double-loop circuleren KennisCreatie- en kenniscirculatie teams (KCC) Versnellen van beroepsgerichte kennisontwikkeling ANDERS ORGANISEREN Een nieuwe invulling van onderwijs Platform IO vii Versie: 8 april 2012

8 3.5.2 Anders sturen Veranderen; methodisch innoveren BEVINDING; SOCIALE INNOVATIE ALS PROCES REGIONIVEAU OP WEG NAAR INTEGRATIE Een nieuwe ordening Bezinnen op rollen SAMENWERKEN Anders werken; clusters van bedrijven Anders leren; clusters van scholen Anders circuleren; samenwerken scholen en bedrijven Anders organiseren in ketens REGIONALE SUPPORTSTRUCTUUR KCC-beleid KCC-ontwikkeltaken KCC-uitvoerende taken KCC-groeifasen KCC-regionetwerk Communities of practice BEVINDING: EEN REGIONALE KCC-INFRASTRUCTUUR...55 EEN NATIONALE AANPAK METHODISCH INNOVEREN DE METHODE Het innovatiewiel Methodisch innoveren Kwaliteitsbewaking VERANDEREN De lerende organisatie ICT als versneller EEN INTEGRALE AANPAK BEVINDING; RIVIVAL BEROEPSONDERWIJS EN MKB CREËREN VAN EEN GOLF VRAAGCREATIE AIDA-model Doelgroepen Instrumenten SUPPORTCREATIE Implementieplan Rollen BEVINDING; TOTAALPLAN PER REGIO BODY OF KNOWLEDGE BEST-PRACTICES Creatiebevordering; anders leren anders werken Microniveau; anders circuleren VERDIEPEN; BEROEPSINNOVATIE-ACADEMIE Verankeren verworvenheden Programmalijnen van de academie Kennis harmoniseren Kwaliteitsborging VERBREDEN; TRANSFER Gebruik en onderhoud Communities of practice Rechten BEVINDING; KCC-ACADEMIE VOOR BORGING Platform IO viii Versie: 8 april 2012

9 8 ICT SUPPORT STRUCTUUR EEN INTEGRALE AANPAK KENNISMODELLEN ONTWIKKELEN Productmodellen Proces- en informatiemodellen Een toepassingsvoorbeeld; GABI Transparantie BEVORDEREN VAN DE TOEPASSING Integraal ontwerpen als onderligger Onderwijs als versneller Samenwerken als sleutel BEVINDING; PLATFORM VOOR UNIFORM TAALGEBRUIK LANDELIJKE SUPPORTSTRUCTUUR LANDELIJK KCC-NETWERK SUPPORT DOOR COLLECTIEVEN Bedrijfscollectieven Schoolcollectieven Beroepscollectieven; mensgericht LANDELIJKE PLATFORM IO Verankeren van verworvenheden Taken HET SCHEPPEN VAN RUIMTE Horizontalisering Een gezamenlijke aanpak SOCIALE INNOVATIE IS MEER DAN EEN ARBEIDSAANGELEGENHEID Verschoolsing Bedrijven aan zet Naar een gedeelde verantwoordelijkheid Een roadmap voor sociale innovatie BEVINDING; REGIE GEWENST VERBREDEN IN DE REGIO S MACROPLAN; TOTAAL BEGROTING START 1 E BREEDTEPROJECT GOVERNANCE REFERENTIELIJST FES-AANVRAAG Platform IO ix Versie: 8 april 2012

10 2005 Platform IO x Versie: 8 april 2012

11 Leeswijzer Dit document is te zien als en bestek, een totaalplan waarin is beschreven hoe kennisproductiviteit en innovatie kan worden bevorderd en welke eisen dit vervolgens stelt aan een nieuwe kennisinfrastructuur. Het ontwerp en de toepassingen worden beschreven in de eerste vier hoofdstukken. Vervolgens wordt in het tweede deel beschreven welke processen en faciliteiten er nodig zijn om het ontwerp in te voeren. De twee delen samen vormen een integrale aanpak waarbij beoogd is alle aspecten mee te nemen die leiden tot een succesvolle systeeminnovatie. De twee delen zijn in de figuur in respectievelijk de kleuren blauw en rood weergegeven. Tenslotte wordt het document afgerond met een voorstel tot verbreding van de verworvenheden in een viertal regio s, waarbij het leren van elkaar centraal staat. De weg naar het doel is voor een ieder hetzelfde. Leren, werken en circuleren zal weer moeten worden geïntegreerd op de leer- en werkplek om te komen tot drastische verhoging van de kennisproductiviteit en meer ontplooiingskansen voor de mens in de nieuwe economie. Doelbepaling; H1 en H2 In hoofdstuk 1 worden probleemstellingen gesignaleerd die verklarend zijn voor de innovatieparadox en de teruggang van het beroepsonderwijs. Vanuit het historisch perspectief wordt in hoofdstuk 2 aangetoond dat de integratiefase voor de deur staat. De noodzaak van een paradigmashift wordt belicht alsmede de impact die dit heeft op het functioneren van mens en organisatie. In gegaan wordt op het belang van de nieuwe competenties en de relatie met kennisproductiviteit. Een meer normatieve aanpak en het bevorderen van horizontale kennistransfer rond ICT wordt besproken als oplossingsrichting voor bevrijding uit de huidige Tayloriaanse klem. Van daaruit zijn vervolgens herontwerpeisen geformuleerd om te komen tot een nieuwe kennisinfrastructuur. H9: Landelijke coaching Doel bepaling H1: Marktfalen, innovatieparadox H2: Koersen op kennisproductiviteit Beproefde concepten H3: Micronivo: Sociale innovatie H4: Mesonivo: Kennisinfrastructuur Nationale Aanpak H5: Methodisch innoveren H7: Body of knowledge Start 1e golf H10: Plan van aanpak H6: Golfcreatie Resultaat Tot top-3 van Europa in kennisproductiviteit H8: ICT support Figuur 1: Leeswijzer Beproefde concepten, de slimme regio; H3 en H4 Hoofdstuk 3 richt zich op het ontwerp van een nieuwe leeromgeving waarbinnen leren en werken wordt geïntegreerd. Nieuwe competenties binden mens en organisaties. Tevens wordt belicht wat dit betekent voor de wijze waarop leren en werken in de toekomst moet worden georganiseerd en wat de rol is van ICT. Daarnaast wordt een nieuwe kennis-circulatieformule beschreven waarbij het innoveren van bedrijven wordt gecombineerd met het ontwikkelen van 2005 Platform IO xi Versie: 8 april 2012

12 nieuw onderwijs door de inzet van KCC-teams (Kenniscreatie en Circulatie). Omdat zowel de mens als de organisatie zal moeten veranderen in prestatie en gedrag spreken we van een sociale innovatie. Hoofdstuk 4 beschrijft het ontwerp van een kennisinfrastructuur op regionaal niveau met extra betrokkenheid van de regionale overheid. Deze speelt een ondersteunende rol bij de circulatie-processen en het samenwerken tussen scholen en bedrijven in ketens. De taken van KCC-punten in het netwerk zijn uitgewerkt in leidraden en tools die generiek toepasbaar zijn. Een nationale aanpak Methodisch innoveren; H5 Hoe moeten vervolgens scholen en bedrijven kantelen in denken en omschakelen naar de nieuwe structuur die meer klantgericht is? Dit wordt in hoofdstuk 5 beschreven. Scholen en bedrijven werken samen aan een aanpak die vanuit de praktijk is ontwikkeld en beproefd en die het mogelijk maakt om op een methodische wijze te herontwerpen. Het toepassen van de nieuwe competenties speelt hierbij een belangrijke rol. Beschreven wordt hoe methodisch innoveren is te organiseren en hoe voorkomen kan worden dat door over-enthousiasme de aansluiting met de organisatie kan worden gemist. Dit vereist een integrale aanpak. Golf creëren; H6 Hoe krijgen we scholen en bedrijven zover dat zij willen veranderen en waarom zouden ze? Vraagcreatie is het antwoord. Dit is een proces dat in hoofdstuk 6 wordt toegelicht en dat zich richt op het actief creëren van de bewustwording, het kweken van interesse en het creëren van de wens om actief tot vernieuwing over te willen gaan. Hiermee is in een aantal regio s ervaring opgedaan die is vastgelegd in generieke plannen. Als de vraag tenslotte is los gemaakt ontstaat er een behoefte aan deskundigheid om het herontwerpproces te begeleiden. Scholen en bedrijven zullen al lerend nieuwe competenties ontwikkelen onder coaching van het regionale KCC-punt met support van de landelijke academie. Body of knowledge; H7 Wat zijn dan die nieuwe deskundigheden en hoe dragen we die over op de te mobiliseren coaches? In maatschapverband zijn, onder het motto kennisgroei door delen, concepten en bestpractices ontwikkeld en vastgelegd in digitale vorm. In hoofdstuk 7 wordt beschreven hoe de kennis via learning communities en Education-Service-Providers kan worden verspreid en hoe kennis via auteurspanels op dynamische wijze actueel kan worden gehouden. Supportcreatie en ICT; H8 en H9 Kan het marktfalen rond ICT worden doorbroken en waarom en door wie moet dat gebeuren? Dit wordt in hoofdstuk 8 belicht. In gegaan wordt op het belang van het denken in generieke modellen als basis voor het beheersen van de primaire processen. Het afstemmen van de modellen over de branchegrenzen heen is urgent om het samenwerken in ketens te bevorderen. Een nationaal productdata-uitwisselingsplatform is gewenst. Wie draagt er vervolgens zorg voor dat de beoogde processen in de hoofdstukken 5,6,7 en 8 kwalitatief worden uitgevoerd met een maximum aan hergebruik van de generieke concepten. Dit wordt in hoofdstuk 9 beschreven, waarbij wordt ingegaan op mogelijke rollen voor de verschillende collectieven van scholen, bedrijven en beroepsgroepen. Het nationaal platform Integraal Ontwerpen heeft hierin een bindende rol en werkt samen met platformen en partijen uit het maatschappelijk middenveld. Een eerste golf; H10 Waar en wanneer kan een eerste golf van vernieuwingen worden gestart? In hoofdstuk 10 wordt een conceptvoorstel belicht dat aansluit bij de ontwikkelingen in een viertal regio s. Deze zijn inmiddels bekend met het concept slimme regio s. Het voorstel is in een speerpuntregio samen met bedrijven te komen tot een eerste golf van vernieuwingen door de opzet van een netwerk bestaande uit KCC-knooppunten (KennisCreatie en Circulatie) op vmbo-mbo niveau en een knooppunt op mbo-hbo niveau. Een zelfde netwerk zal vervolgens worden opgestart in nog drie andere regio s. Het delen van ervaring tussen regio s en het hergebruik van concepten staat centraal om te komen tot drastische versnelling Platform IO xii Versie: 8 april 2012

13 1 Taylor voorbij De economie is langzaam maar zeker ingrijpend aan het veranderen. De gestandaardiseerde massaproductie maakt plaats voor een markt van vraaggestuurde dienstverlening. De aanbieders en afnemers werken samen op basis van wederzijdse afhankelijkheid en streven naar een optimale toegevoegde waarde. De industrie zit nog te veel gevangen in de kenmerken van het industriële tijdperk: vergaande taakdifferentiatie, Tayloriaanse organisatievormen en aanbodgericht denken. Deze factoren blokkeren vernieuwingen. Het ontbreken van samenwerking in de keten tussen producenten en afnemers van producten leidt tot onnodig hoge kosten voor de eindgebruiker. Daarnaast blijft het toepassen van ICT voor het stroomlijnen van processen sterk achter. Dit alles heeft tot gevolg dat de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie afneemt. Bedrijven missen hierdoor de aansluiting op een sterk veranderende omgeving met nieuwe kansen. De problemen vinden niet alleen plaats binnen bedrijven maar ook binnen het onderwijs. Hier is ook spraken van vergaande vakdifferentiatie zonder samenhang binnen de opleiding. Leerlingen worden niet gestimuleerd om zelfstandig na te denken maar krijgen allemaal dezelfde lesstof aangeboden. Ook de toepassing van ICT voor het versnellen van leerprocessen blijft onderbenut. Dit alles heeft tot gevolg dat het opleidingsniveau in Nederland onvoldoende stijgt om aan te sluiten bij de voorlopende economieën in de wereld. Veel menselijk potentieel blijft onderbenut. De belangrijkste problemen en knelpunten worden in dit hoofdstuk kort toegelicht. Inmiddels zijn er een aantal initiatieven gestart die in paragraaf 1.5 aan de orde komen. 1.1 Probleemstelling De belangrijkste factoren die belemmerend zijn voor de ontwikkeling van de kenniseconomie worden in deze paragraaf kort besproken. Het betreft de problemen rond de volgende punten; Innovatie paradox; het onvoldoende benutten van ontwikkelde kennis en de doorstroming hiervan, zowel tussen scholen onderling, tussen scholen en bedrijven en tussen bedrijven onderling. ICT; het onvoldoende benutten van de technologische mogelijkheden om sociale innovaties te ondersteunen. Beroepsontwikkeling; door een slecht imago van met name bèta beroepen en beroepsonderwijs blijft een groot potentieel onderbenut. Verzuiling; de gevestigde macro structuren werken blokkerend op mensen en organisaties in hun innovatie potentie en intermediairs werken hospitaliserend als het gaat om het nemen van initiatief en eigen verantwoordelijkheid Innovatie paradox Nederland moet innoveren, maar dat lukt niet echt. Men spreekt over de innovatieparadox: we zijn slim genoeg, we moeten innoveren, maar we gebruiken de kennis die beschikbaar is niet. Hoe deze paradox te doorbreken? Hoe maken we organisaties slimmer? Hoe zorgen we dat organisaties en mensen meer kennis gaan creëren? Kenniscirculatie tussen scholen onderling en tussen scholen en bedrijven komt onvoldoende op gang. De Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid wees hier al enige jaren geleden op (AWT 39), met beperkt effect. Thans gaat de AWT een stap verder met het rapport Backing winners. Van generiek technologiebeleid naar actief innovatiebeleid (AWT53). Innovaties sijpelen maar mondjesmaat door naar het MKB. Met name voor het MKB zou het beroepsonderwijs de hogescholen in het bijzonder de toeleverancier moeten zijn. Uit HBOvisitatierapporten blijkt echter dat deze functie nagenoeg ontbreekt. De kennisketen, die van de universitaire wereld via het beroepsonderwijs naar het bedrijfsleven loopt, is op drie plaatsen geblokkeerd door een schot. De schotten zijn verwoord in de onderstaande knelpunten 2005 Platform IO 1 Versie: 8 april 2012

14 Het eerste schot bevindt zich tussen de academische wereld en het beroepsonderwijs. Innovatieve theoretische concepten, ontwikkeld in de academische wereld, blijven onbenut liggen en zijn niet toepasbaar gemaakt voor en door het beroepsonderwijs. Samenwerking rond dit thema is in de kolom laag ontwikkeld. Het tweede schot bevindt zich tussen het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven. In de huidige situatie gebeurt het uitwisselen van kennis op een vrijblijvende basis met een beperkte coaching. Bedrijven leggen soms problemen voor aan hbo-studenten, maar de afstudeerscriptie krijgt hogere prioriteit dan het bedrijfsprobleem, waardoor het afstudeerrapport verdwijnt in een donker archief; ook hier weer een aanbodbenadering. Van expliciete kenniscirculatie is nauwelijks sprake. Figuur 2: Schotten in de kennisketen Het derde schot wordt gevormd door de estafettevorm van invoering van innovaties en heeft een grote mate van traagheid tot gevolg. Nieuwe generaties technici komen zo gegarandeerd met verouderde kennis in de bedrijven, of krijgen in de bedrijven van hun begeleiders verouderde kennis. Het probleem is dat deze ontwikkelingen nog niet zorgen voor een omkering in de traditionele innovatieketen. De traditionele aanpak bestaat erin dat nieuwe technologische ontwikkelingen hun oorsprong vinden in research. Resultaten van research worden toegepast in innovatieve bedrijven. Vervolgens worden deze praktijken toegepast door een grote meerderheid van bedrijven in relevante segmenten en tot slot worden de technologische vernieuwingen geïntroduceerd in het beroepsonderwijs. Het beroepsonderwijs zit steeds aan het einde van de pijp. Het onvoldoende circuleren van beschikbare kennis leidt er toe dat innovatie en kenniscreatie niet plaats vindt. Samenwerking als opstap naar innovatie wordt onvoldoende benut door een grote hoeveelheid aan schotten binnen de kennisketen. Hier blijft wederom een groot deel van de innovatiepotentiaal onbenut Platform IO 2 Versie: 8 april 2012

15 1.1.2 Beroepsontwikkeling De ontwikkelingen in het beroepsonderwijs baart grote zorgen. Met name het technisch beroepsonderwijs heeft in ernstige mate te maken met terugloop van leerlingen-aantallen en hoge uitvalpercentages. Ook de inhoud van de opleidingen sluit niet aan bij de wensen van het bedrijfsleven. Leren en werken is van elkaar vervreemd met als een van de oorzaken de advisering van het onderwijs. Algemeen vormende scholing heeft geprevaleerd boven technische vorming. De SER, AWT en Beta-punt maken melding van o.a. de volgende knelpunten: Onderwijs Aanbodgericht karakter; uitval en geringe doorstroming in het onderwijs als gevolg van onvoldoende maatwerk en flexibiliteit van het aanbod en een gebrek aan diversiteit. Fuikwerking; jonge leerlingen moeten al direct een min of meer definitieve keuze maken voor een specialistische vakopleiding Slecht imago; leerlingen vinden bèta studies moeilijk en zwaar; het bèta en technisch onderwijs is niet aantrekkelijk; Negatief beroepsbeeld; het negatieve imago van bèta en technische beroepen, mede doordat rolmodellen voor toekomstige technici ontbreken, terwijl de techniek juist zo rijk hieraan is. Arbeidsmarkt Te Tayloristisch; het werk in de industrie is onder invloed van het Taylorisme vergaand opgesplitst en gedifferentieerd naar taaksoorten en onderdelen. Immers de arbeidsorganisatie is veelal nog hiërarchisch en bureaucratisch van aard. Er wordt te veel gedacht vanuit het deel naar het geheel. Onvoldoende flexibiliteit; geringe mobiliteit van kenniswerkers tussen bedrijven en publieke kennisinstellingen zoals universiteiten. Beperkte carrièremogelijkheden voor bèta s, technici en R&D ers; grote uitstroom uit bepaalde technische functies, mede als gevolg van beperkte mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling en voor bijblijven op eigen vakgebied. Negatief imago, vanwege soms gebrekkige arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden en het ontbreken van een actief personeelsbeleid in samenwerking met de kennisinstellingen. Dit alles leidt tot een terugloop van de instroom en tot een relatief hoge uitval in het technisch onderwijs. Het gevolg is dat er te weinig technisch opgeleide schoolverlaters de arbeidsmarkt instromen waardoor een deel van de innovatiepotentieel in Nederland niet wordt benut ICT Wat is wijs: stimuleren van individuele sectoren of focussen op technologie? In afgelopen jaren gebeurde vooral het laatste, met name is de ICT-technologie enorm gestimuleerd. Heeft dat het beoogde effect gehad? Dat is nog maar zeer de vraag. Immers door marktwerking zou ICT de sectoren verbeteren, maar het toepassen van ICT bleef achter en daarmee de arbeidsproductiviteit. Het ministerie van EZ wijst in het rapport Strategische Inzet van Software in Nederland (2002) op een marktfalen dat ICT-benutting blokkeert. De veronderstelde knelpunten voor de onderbenutting van ICT zijn samen te vatten in de volgende punten. Knelpunten Economen lijken nog steeds niet overtuigd van productiviteitsverhoging door ICT. Zie TNOpublicatie Innovatie in netwerken: een nieuwe actualiteit? (2002) en de publicatie Europeaan paradox (Tijssen & Van Wijk, 1999) 2005 Platform IO 3 Versie: 8 april 2012

16 Alignement; de afstemming op het gebied van kennis, systemen en processen tussen business en IT bij de aanbod- en de vraagzijde is onvoldoende. Er vindt onvoldoende afstemming plaats tussen de vraag en aanbod zijde. Technologie is te vaak leidend bij beslissingen en niet de daadwerkelijke behoefte. Daardoor is de samenwerking tussen ICTaanbieders en de business niet optimaal: strategieën zijn niet afgestemd en alignement is onvoldoende georganiseerd. Standaardisatie; Er is onvermogen van collectieven om standaardisatie in de sector effectief vorm te geven en daarmee een brug te slaan naar de aanbieders van software. Integratie van processen bij gebruikers blijft hierdoor achter en de kloof met de aanbieders van software neemt toe. Competenties; Door onbekendheid met ICT zijn de vereiste nieuwe beroepscompetenties niet op niveau. De competentie kenniscreatie mist, waardoor innovaties in scholen en bedrijven niet plaatsvinden. Kennis wordt niet geëxternaliseerd en vastgelegd in bestanden als basis voor hergebruik en het realiseren van innovaties. Transparantie; De ondoorzichtigheid van de markt (producten en aanbieders) zorgt ervoor dat vragers en aanbieders niet de juiste afweging kunnen maken bij ICTinvesteringsvraagstukken; vraag en aanbod kunnen elkaar niet optimaal vinden. Het proces van inzet van software; Het proces van inzet van software levert niet het beoogde rendement op. Investeringen in software worden te weinig onderbouwd met bedrijfseconomisch verantwoorde investeringsbenaderingen; software-ontwikkeltrajecten zijn vaak te duur en duren te lang omdat door de vraag- en de aanbodzijde onvoldoende sturing wordt gegeven aan het proces. 1.2 De beweging komt op gang Als reactie op de eerder geformuleerde knelpunten is er door de regering een aantal beleidsdoelstellingen en maatregelen geformuleerd en lopen er een aantal initiatieven gerelateerd aan de innovatieparadox, de beroepsontwikkeling en ICT. Zonder compleet te zijn worden deze initiatieven in het kort belicht. Lissabon akkoord Tijdens de Europese Top van Lissabon in maart 2000 formuleerden de lidstaten als doel dat Europa moet uitgroeien tot de meest concurrerende kennisregio in de wereld in Dat betekent dat Europa een duurzame economische groei moet zien te combineren met meer en betere werkgelegenheid en hechte sociale samenhang. Nederland hanteert het in Europees verband afgesproken streven naar een Europees R&D gemiddelde van 3 procent BBP als baken. Innovatieplatform Ter wille van een integraal innovatiebeleid is een Innovatieplatform opgericht, waarin de bij onderwijs en innovatiebeleid betrokken ministers en vertegenwoordigers van relevante maatschappelijke partijen (zoals bedrijfsleven en onderwijs- en kennisinstellingen) onder leiding van de minister-president plannen uitwerken voor de te volgen strategie voor kennisontwikkeling en - exploitatie. De missie van het Innovatieplatform is om de innovatiekracht van Nederland te versterken zodat ons land in 2010 weer een koploper is in de Europese kenniseconomie. Dat betekent dat Nederland een land moet worden waar volop ruimte is voor excellentie, ambitie en ondernemerschap van mensen en organisaties.het eindresultaat waar het platform naar streeft is dat Nederland in 2010 weer 'the place to be' is, een van de broedplaatsen in de wereld waar internationaal talent graag studeert, onderzoek doet en onderneemt. Dat vergt een cultuuromslag in Nederland, een omslag in het denken. Ministerie van Economische Zaken Het ministerie van Economische Zaken zal haar technologiebevorderend instrumentarium aanpassen en het aantal regelingen van 30 tot een zestal blokken terugbrengen. Het budget voor 2005 Platform IO 4 Versie: 8 april 2012

17 de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WSBO) wordt met 100 miljoen euro (niveau 2006) verhoogd om R&D te ondersteunen om met name het midden- en kleinbedrijf te stimuleren te investeren in onderzoek en ontwikkeling. Om een impuls te geven aan herstel van de economie en vergroting van de productiviteitsgroei, gaat EZ een ICT- agenda opstellen en uitvoeren. Om innovatie in de marktsector te bevorderen zal het kabinet in de komende periode een aantal flankerende maatregelen nemen. Deltapunt techniek Het Deltapunt heeft bij de oprichting een duidelijke ambitie meegekregen: ervoor zorgen dat Nederland in % meer bèta- technici heeft. Deze ambitie is vertaald in twee meetbare doelstellingen: 15% meer instroom in het bèta- en technische hoger onderwijs in 2007 én 15% meer uitstroom uit dit onderwijs in Deze doelstellingen zijn vastgelegd in de kabinetsnotitie Deltaplan Bèta/Techniek. Uitgangspunten van het Deltaplan zijn onder meer: motiveer jonge kinderen in een vroeg stadium voor techniek, maak het onderwijs aantrekkelijker, creëer aansprekende functies en loopbanen en werk intensief samen in de hele keten van primair onderwijs tot werkveld. Daarnaast is er extra aandacht voor de doelgroepen vrouwen en allochtonen. De samenwerking tussen onderwijs en het bedrijfsleven is essentieel voor de kennissamenleving. Voorop staat een goede relatie tussen het midden- en kleinbedrijf (MKB), de motor van de Nederlandse economie, en het beroepsonderwijs. Dat maakt bedrijven vernieuwender en (daardoor) meer concurrerend. Tegelijkertijd blijft het onderwijs op de hoogte van ontwikkelingen in het bedrijfsleven. Het beroepsonderwijs moet zich ontwikkelen tot een netwerk van private instellingen met een publieke taak en een sterkere band met het bedrijfsleven. In het middelbaar beroepsonderwijs wordt daarom de kennisuitwisseling met het midden- en kleinbedrijf verder gestimuleerd en wordt ondernemerschap in het onderwijs bevorderd. Hogescholen moeten zich ontwikkelen tot (regionale) kenniscentra, die hun relatie met het bedrijfsleven verstevigen om gezamenlijk tot een vernieuwende kennisuitwisseling te komen. Het Platform BeroepsOnderwijs (HPBO) HPBO stelt zich het volgende ten doel. In 2009 is de gang door de beroepskolom een zeer aantrekkelijke route. In uitdagende leeromgevingen binnen en buiten de school, wordt in de praktijk en aan de hand van praktijksituaties geleerd. In nauwe samenwerking tussen scholen en bedrijfsleven zijn competentieroutes ontwikkeld. Hierbij zijn institutieovergangen, verandering van werkomgeving, geen breukvlakken, maar verruiming van mogelijkheden. De leerling/deelnemer/student wordt uitgedaagd zelf vorm te geven aan de eigen leerroute op basis van transparante begincompetenties en beoogde eindcompetenties. Een flexibel stelsel van assessments en examens maken een opbouw van een eigen portfolio mogelijk. Mede door de continue wisselwerking tussen school en bedrijfsleven maakt de leerling/ deelnemer/student de voor hem of haar relevante keuzes. Die wisselwerking gaat een leven lang door. Bovenstaand gemeenschappelijke doel - waarin de rendementsverbetering en sociale cohesie door het verbeteren van de doorstroom en het verminderen van de uitval in het beroepsonderwijs centraal staan - is verder uitgewerkt in vijf onderscheiden ambities. De ambities staan weergegeven en toegelicht op de website van het platform beroepsonderwijs. Het Platform Integraal Ontwerpen en Ondernemen (IO) Het platform IO is een initiatief van de bedrijven en scholen gezamenlijk om te komen tot een betere en toekomstgerichte afstemming van leren en werken met inzet van ICT als enabler. Dit initiatief wordt actief ondersteund door FME en UNETO-VNI en bemenst door captains of industrie. Dit platfrom is initatiefnemer van het realisatieboek Slimme regio s en zoekt aansluiting bij de meer onderwijs gerichte platformen. Zie paragraf 9.2. van Slimme Regio s Platform IO 5 Versie: 8 april 2012

18

19 2 Analyse In deze paragraaf zal gekomen worden tot een plan van aanpak voor het herontwerpen van de sector techniek. Uit hoofdstuk 1 kan worden samengevat dat het marktproces niet in staat is gebleken economisering van kennis te regelen en ICT hierbij toepasbaar in te zetten. Dit leidt tot achterblijvende productiviteit en tot verlies aan enthousiasme voor de mogelijkheden van nieuwe technologie omdat die toch niet gebruikt wordt. Een demotiverende spiraal. Het is met name het microniveau dat hierdoor muurvast zit. Maatregelen op collectief en macroniveau zijn slechts beperkt in staat gebleken hierin beweging te krijgen mede door een eiland aanpak. 2.1 Historisch perspectief Als eerste plaatsen wij de ontwikkelingen in een breder perspectief. Bij de overgang van woonland naar reisland heeft zich een kanteling voorgedaan van een open naar een gesloten systeem. Dit is ingezet door de industriële revolutie gekenmerkt door een vergaande taakdifferentiatie en productspecialisatie. Deze desintegratie van taken en disciplines is ons nu noodlottig en is verklarend voor de eilandvorming. Figuur 3: Trekkersland staat voor de deur; integreren en ontdekken De informatica revolutie in combinatie met een nieuwe visie op leren maken een nieuwe kanteling mogelijk naar trekkersland. De hoofdkenmerken zijn, bruggen bouwen, kennis delen, verkennen en het ontdekken van het geheel, any-time, any-where, any-place.aan ons de uitdaging om ontdekkender weg te komen tot een nieuwe kennisinfrastructuur die nu juist weer een beroep doet op integratie van de in reisland weggeorganiseerde menselijke talenten Overgang naar de kenniseconomie De overgang naar de kenniseconomie wordt gevormd door de brug van reisland naar trekkersland. In de tekening van de regionale kennisinfrastructuur zijn de eilanden in de vorm van bruggenhoofden afgebeeld. De bruggenhoofden links in de figuur symboliseren het beroepsonderwijs (vmbo, mbo, hbo) en de bruggenhoofden rechts in de figuur symboliseren de hoofdfuncties van een bedrijf. De eilanden werken relatief autonoom en van circulatie van kennis en mensen is nauwelijks spraken. Het op regionaal niveau ontwerpen en bouwen van bruggen en kenniswegen is essentieel voor het oplossen van de eerder gesignaleerde knelpunten Platform IO 7 Versie: 8 april 2012

20 Figuur 4: Bruggenbouwen in de regio In reisland lag vanuit economisch motief de nadruk op benutting van de spierfunctie van de mensen. De machine heeft deze rol in verre gaande mate overgenomen en de menstaken zijn verschoven naar de bediening van machines. Deze taken van de blauwe overall medewerkers zijn vervolgens in de jaren 80 en 90 weer overgenomen door computers die veel betrouwbaarder en zonder fouten bedieningsopdrachten konden uitvoeren. Dit vormde een eerste stap naar de kenniseconomie. Bedienkennis was persoonsonafhankelijk ge-externaliseerd. Deze trend zet zich verder voort. Routinematige taken van "witteboord" medewerkers kunnen worden opgeslagen in kennissystemen. Dit vereist echter wel dat deze kennis gestructureerd moet worden en ontsloten moet worden uit de hoofden van mensen. Kennis ontsluiten vereist de bereidheid tot kenniscirculatie en kennisdelen. Als deze slag effectief wordt uitgevoerd komt dit zowel ten goede aan de mens als de organisatie. Het betreft namelijk vooral proces- en aanpakkennis die routinematig van aard is en daarmee ook vergaand te automatiseren. De mensen krijgen binnen organisatie meer ruimte voor verbeteringen (anders werken) die in teams worden uitgevoerd (anders circuleren). De mensen zelf worden meer zelfsturend en krijgen tijd om te reflecteren over hun werk (anders leren). Tevens wordt hierdoor leren en werken weer geïntegreerd op de werkplek. Dit maakt van mensen kenniswerkers waardoor je veel klantgerichter en meer probleemoplossend kunt functioneren en waardoor je het eigen werk beter kunt organiseren (anders organiseren). Hiermee kan zowel de persoon als het bedrijf weer een voorsprongpositie verwerven op basis van nieuwe vaardigheden. Dit is de uitdaging van de kenniseconomie. Er komt hiermee een zware accentverschuiving van focus op het rechtlijnig bevorderen van de werkfunctie via cognitieve kennisvermeerdering naar focus op persoonlijke vaardigheden rond zelfsturing, leren en circuleren.dit alles leidt tot een nieuw paradigma Platform IO 8 Versie: 8 april 2012

21 2.1.2 Een nieuw paradigma De wijze waarop een nieuw paradigma een invulling en toepassing hebben gekregen zal in deze paragraaf nader worden belicht. Het paradigma vindt zijn wortels in de beschouwing van Prof. A. Cornelis en dicht daar tegenaan zit prof. J. in t Veld met een meer toepassingsgericht model invulling. Het paradigma veronderstelt een natuurlijke synergie tussen een viertal sociale functies die menseigen zijn, te weten: werken, leren, circuleren en zelfsturing. De afhankelijkheid tussen de vier functies is afgebeeld in de figuur. In het reistijdperk zijn de functies onderdrukt en zullen daarom nu opnieuw vorm geven en geintegreerd moeten worden. Dit vraagt om een sociale innovatie en gedragsverandering op mens en organisatieniveau. Anders circuleren Anders Organiseren Anders leren Anders werken Figuur 5: Een nieuw paradigma; vier sociale functies integraal beschouwen Onder anders werken wordt verstaan die taken die maatschappelijk gezien waardetoevoegend van aard zijn, klantgericht, kennisintensief en waarbij ICT een belangrijke enabler is. Onder anders organiseren wordt verstaan het regelend en adaptief vermogen van mensen of organisaties om de zich zelf gestelde doelen te bereiken. In zelfsturing kunnen de verschillende niveaus van regelvrijheid worden onderkend waaronder de procesregeling van het werk en de normregeling als het gaat om doelbepaling (in t Veld). De derde functie is anders leren. Cornelissen stelt dat de natuurlijke leerwijze van onze hersenen werkt vanuit het geheel naar delen en dat onderwijs hierop afgestemd zou moeten zijn. Tenslotte de vierde hoofdfunctie, anders circuleren. Het belang van deze functie wordt het minst onderkend. Het gaat hierbij om het delen van kennis en het leren van elkaar. Dit doet een beroep op communicatieve en sociale vaardigheden. Het is nu juist de integrale benadering van de vier sociale functies die leidt tot synergie. Naarmate een persoon meer regelvrijheid krijgt kan hij zijn werk beter afstemmen op de gestelde doelen. Meer zelfsturing biedt ook ruimte voor reflexi (2e orde leren) en bezinning op de werkprocessen, procedures en daarmee op de kwaliteit van het werk en de organisatie. Het beroep op de kenniscirculatiefunctie zal toenemen om afgestemd te blijven op de veranderende dynamische omgeving. Adaptief kan worden ingegrepen en bijgestuurd om uiteindelijk toch de gestelde doelen te bereiken of deze zo nodig aan te passen. De historisch gegroeide scheiding van de sociale functies leren en werken in respectievelijk scholen en bedrijven is funest gebleken. Leren is hierdoor vervreemd van werken terwijl deze functies van naturen complementair zijn. Deze vervreemding is zo gemeengoed geworden dat ondernemers van bedrijven er van overtuigd zijn dat leren op scholen plaats hoort te vinden en 2005 Platform IO 9 Versie: 8 april 2012

22 dat de directies van scholen vinden dat werken in de bedrijven plaats moet vinden. De functie leren wordt geassocieerd met de school als instituut en de functie werken met het bedrijf als instituut. Dit denken blokkeert de creativiteit om tot nieuwe oplossingen te komen. Via vraagcreatie (hoofdstuk 6) zal dit oude denken doorbroken moeten worden. Naast het doorbreken van dit oude denken zullen integratoren ontwikkeld moeten worden om leren en werken in de praktijk weer dichter bij elkaar te brengen. Zie hiervoor hoofdstuk 3 en 4. Zo zullen onderwijsinstituten nieuwe maatschappelijke taken gaan vervullen op het gebied van het coachen van mensen en bedrijven in competentiegroei en zullen gemeenten de circulatiefunctie gaan faciliteren die tot nu toe tussen wal en schip viel. De paradigashift heeft zijn doorwerking op alle maatschappelijke niveaus. Zo zal het lerend gedrag op mensniveau worden geërfd op organisatieniveau en zelfs op clusterniveau in de regio. In de provincie ZuidHollandZuid is een eerste ervaring opgedaan hoe deze processen verlopen. Zeker is dat leren en werken steeds meer geïntegreerd gaat worden en dat dit een sociale innovatie vereist waarbij competentieontwikkeling centraal zal staan. Figuur 6: Zelfsturing bevordert het leer en organisatievermogen Nieuwe competenties Anders werken In een onderzoek binnen het project Integraal Ontwerpen is op basis van toekomstscenario s aan 30 innovatieve bedrijven gevraagd hoe hun bedrijfsvoering er uit zou zien als ICT meer zou worden toegepast in processen en producten. Dit heeft inzicht verschaft in een vernieuwde visie op werken. De bevindingen zijn teruggekoppeld naar bedrijven en scholen op een strategische conferentie van de FME. Het signaal was dat scholen en bedrijven gezamenlijk moesten werken aan nieuwe beroepsvaardigheden om te kunnen overleven in een op ICT gebaseerde kenniseconomie. Het nieuwe werken vraagt een omslag van de bedrijven van een aanbod gerichte fabricage van standaard producten naar het op maat leveren van toegevoegde waarde. Voor de mensen betekent dit een omslag van meer routinematige taken naar complexere en meer integratieve taken. Kennis moet worden ontsloten en gemodulariseerd zodat flexibel en snel op klantenvragen nieuwe producten en ondersteunende kennis kan worden gegenereerd. Processen en producten moeten integratiever en duurzamer worden vormgegeven Platform IO 10 Versie: 8 april 2012

23 Figuur 7: Van het aanbieden van standaards naar waarde-creatie op maat Competente medewerkers zorgen dat bedrijfsprocessen twee maal sneller, twee maal beter en twee maal goedkoper worden. Dit is het doel van Integraal Ontwerpen. Concreet betekent dit: Twee maal sneller ontwikkelen en produceren door lifecycle- benadering. De focus verschuift van deelfasen naar het product creatieproces als geheel. Medewerkers moeten kunnen anticiperen op komende fasen, ze moeten producten kunnen analyseren en modelleren. De competentie is dus het multi- functioneel kunnen integreren van productinformatie en processen over de gehele productlevenscyclus. Medewerkers moeten kunnen omgaan met ICT en met begrippen als ketenomkering, allianties, concurrent engineering, duurzaam produceren, veiligheid en minimale (faal)kosten voor de eindklant. Twee maal beter door een multidisciplinaire aanpak; van vakdiscipline naar integratie van specialismen, werken in procesgerichte teams. De focus verschuift van kennis van domeinen naar kennis van interfaces hiertussen. We spreken van de brede techniek, te verrijken met bedrijfskundige- en ICT-kennis voor flexibilisering en informatisering van producten en processen. Twee maal goedkoper door innovatief ondernemerschap op alle niveaus. Medewerkers raken meer gemotiveerd en zijn mede- ondernemers met oog voor kostenreductie en kennis van bedrijfsprocessen. Ze kunnen marktgericht denken en kunnen adaptief reageren op marktkansen als deelnemer in netwerken of als potentiële starter. Anders leren De basis voor anders leren ligt evenals bij anders werken in de ketenomkering. Aanbod van standaardleerstof maakt plaats voor vraaggestuurd leren waarbij de loopbaanontwikkeling centraal staat. Flexibilisering van leerstof is ook hier noodzakelijk zodat op maat kennis kan worden verworven tijdens het uitvoeren van prestaties. Zie hiervoor ook de publicaties van AXIS van J. Geurts. Bovendien zijn de moderne bedrijven niet meer tevreden met alleen een cijferlijst met voldoendes. Het gaat hen daarnaast om een oordeel over het potentieel, de persoonlijkheid, de houding, de sociale en communicatieve vaardigheden. Dit zijn de nieuwe persoonlijke competenties die bedrijfsmedewerkers nodig hebben om anders te kunnen werken Platform IO 11 Versie: 8 april 2012