twente index 2005 Een vergelijkend economisch jaarbeeld van Twente

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "twente index 2005 Een vergelijkend economisch jaarbeeld van Twente"

Transcriptie

1 twente index 2005 Een vergelijkend economisch jaarbeeld van Twente

2 Ten geleide In januari 2005 legde een aantal Twentse bestuurders en betrokkenen op initiatief van de gemeente Enschede een werkbezoek af aan het Amerikaanse Silicon Valley. Daar maakte het gezelschap kennis met de Silicon Valley Index, een inspirerende publicatie die ten doel heeft om betrouwbare, feitelijke informatie te geven over de plaatselijke economie en de kwaliteit van leven. En dat doel werd overtuigend gehaald in de ogen van het reisgezelschap. Zo n jaarlijkse index zouden wij ook in Twente moeten hebben, opperden enkele reisgenoten. Zoals u ziet, bleef het niet bij opperen. De Stichting Twente-Index werd opgericht en zette pragmatisch en snel de lijnen uit voor het beoogde boek. En de eerste aflevering is klaar: de Twente-Index 2005 biedt een stevige basis voor proactieve, gecoördineerde inspanningen om Twente tot een nog betere regio te maken om te leven, te werken en zaken te doen. Het doel van de Stichting Twente-Index is om de economie en de kwaliteit van het leven in Twente te monitoren onder andere door jaarlijks de Twente-Index te publiceren. Daarin wordt een vaste set indicatoren gehanteerd en een samenhangende analyse gegeven. De ondertitel is dan ook: een vergelijkend economisch jaarbeeld van Twente. t w e n t e i n d e x 2005 De Twente-Index biedt u veel facts and figures. Wij realiseren ons echter terdege dat economie vóór alles mensenwerk is. Daarom vindt u in dit boek ook foto s van mensen in actie, allen medewerkers van regionale bedrijven en instellingen. De begeleidende teksten bij de foto s brengen eveneens dat menselijke aspect in beeld - soms op onverwachte wijze. 3 Als huidige bestuurders willen wij graag de wens uitspreken dat er na deze eerste Twente- Index nog vele zullen volgen. We verwachten dat de index een handig hulpmiddel is bij het ontwikkelen van plannen die de kracht van Twente versterken. Natuurlijk staan wij open voor alle suggesties die de index kunnen verbeteren. Via het websiteadres van de Twente-Index ( kunt u van zich laten horen. Stichting Twente-Index, Mr. drs. Cor Boom, voorzitter Raad van Bestuur Saxion Hogescholen Ir. Kees van Ast, vice-voorzitter College van Bestuur Universiteit Twente Ir. Paul de Jong, CEO Urenco Drs. Wilma van Ingen, algemeen directeur Kamer van Koophandel Veluwe en Twente

3 2

4 t w e n t e i n d e x 2005 I Sociaal-economische situatie 7 1. Bevolkingsontwikkeling 8 2. Vestiging, vertrek en migratie 9 3. Opleiding beroepsbevolking Studenten en afgestudeerden Werkloosheidspercentage Arbeidsproductiviteit Bruto Regionaal Product en inkomen Regionaal-economische groei Starters Exportontwikkeling Imago Huurprijzen kantoor- en bedrijfsruimte Huizenprijzen en -oppervlaktes Cafés en culinaria Misdrijven Cultuur en natuur 23 II Kenniseconomie en innovatie Studenten in het hoger onderwijs Onderzoeksprestaties R&D-uitgaven en R&D-personeel Aandeel R&D-loonkosten R&D-intensiteit Spin-off bedrijven Universiteit Twente Octrooien Nieuwe producten en processen 32 III Clusters en specialisatie Sterke clusters Sectorale diversiteit Creatieve klasse Netwerkdichtheid 38 IV Positie binnen West-Europa Basisgegevens van Twente Twente versus Tyne and Wear Twente versus het Bergische Land Twente versus Nordjylland 44 Verantwoording van de bronnen 45 Colofon 46 5

5

6 I Sociaal-economische situatie Samenvatting In 2005 blijkt dat het Twentse ros in essentie toch vooral een nijver werkpaard is. In leek het erop dat het voorgoed veranderd was in een renpaard; de jaren daarna kwam zijn ware aard weer boven. Meer nog dan de rest van het land heeft de Twentse economie te maken met de gevolgen van de wereldwijde laagconjunctuur. De regio is van oudsher sterk gericht op industriële bedrijvigheid die nu eenmaal gevoelig is voor conjuncturele schommelingen. Tegelijkertijd leert het verleden dat het Twentse bedrijfsleven over de nodige veerkracht beschikt. Vanuit die optiek valt te verklaren waarom Twente thans in economische zin ( hardware ) een gemêleerd beeld laat zien. Enerzijds scoort de regio op enkele ruimtelijk-economische basisindicatoren minder gunstig dan Nederland als geheel. Weliswaar stijgen het Bruto Regionaal Product en inkomen per inwoner in Twente, maar minder hard dan het landelijk gemiddelde. Ook de economische groei en arbeidsproductiviteit blijven ondanks een absolute toename in de afgelopen jaren achter bij de rest van het land. Verder zijn er problemen op de regionale arbeidsmarkt: Twente heeft relatief weinig hoogopgeleid personeel, terwijl de werkloosheid hoger is en sneller stijgt dan elders. Weliswaar is een deel van die werkloosheid conjunctureel (tijdelijk) van aard, een structureel probleem van de regio is dat ze nog onvoldoende in staat is om haar afgestudeerden een baan op niveau te geven. Anderzijds zijn er duidelijke signalen dat de Twentse economie langzaam maar gestaag aan het groeien is. De bevolkingsgroei is hoger dan het Nederlandse gemiddelde. Bovendien is de Twentse bevolking groener en grijzer, wat zal leiden tot extra vraag in de regio naar onderwijs, zorg en vrije tijd. Op het punt van starters - die naast de bestaande bedrijvigheid de motor van de economie vormen - doet Twente het ook beter dan de doorsnee regio. Met name Enschede is een broedplaats van nieuwe bedrijven die op termijn weer extra banen zullen opleveren. Dat producten met het merk Made in Twente in het buitenland goed verkopen, blijkt uit de bovengemiddelde ontwikkeling van de export. Die regionale exportgroei vindt in zowel industrie als dienstverlening plaats. Het imago van Twente is dat het ondernemersvriendelijk en rustig is. Dat beeld blijkt te kloppen als we het toetsen aan de zachtere indicatoren ( software ) van de regionale economie. De huurprijzen van kantoor- en bedrijfsruimtes in Twente zijn relatief laag. Voorts is het er goedkoop en ruim wonen: de huizenprijzen zijn lager en de woningoppervlaktes groter dan het landelijke gemiddelde. Ook al is het culturele en culinaire aanbod iets minder groot dan elders, de regio is relatief veilig en heeft volop natuurschoon. Misschien ligt het wel aan die rustige omgeving dat het Twentse ros in staat is onverstoorbaar door te werken, alle conjunctuurschommelingen ten spijt. Het Twentse ros als krachtig symbool van de regionale economie Zoals Holland pronkt met zijn leeuw, zo is Twente trots op zijn ros. Over de herkomst van het Twentse ros ( een steigerend paard van wit met de staart omhoog tegen een rode achtergrond, aldus de officiële omschrijving) is veel gespeculeerd. Zo wordt het paard wel in verband gebracht met de Saksen die vanuit het naburige Duitsland hun invloed over Twente lieten gelden. De witte schimmel zou Sleipnir zijn, het paard van Wodan, en daarmee een symbool van macht. Inderdaad zien we het Saksiche ros terug in de wapens van de Duitse deelstaten Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen (ook al heeft het dier in laatstgenoemde regio de staart omlaag). Het Twentse ros lijkt eerbiedwaardig en eeuwenoud, maar is in feite een simpel reclamelogo uit het begin van de twintigste eeuw dat stond voor Made in Twente. Het was namelijk bierbrouwer Meilink die het fiere ros als handelsmerk introduceerde op de flessen van zijn Hengelosche Bierbrouwerij. Om zich van de concurrentie te onderscheiden, bedienden textielfabrikanten (bijv. Van Heek en Stroink) zich in de reclame eveneens van het paard waarmee ze tijdens hun tochtjes door Westfalen kennis hadden gemaakt. Niet alleen Twentse ondernemers zijn voor het paard gevallen: ook Cavallo, het beeldmerk van de Italiaanse autofabrikant Ferrari, is een kopie van het Westfaalse ros. In het voetspoor van de ondernemers namen voorvechters van de Twentse identiteit en voorstanders van het Gewest Twente het ros over. Het paard drukt Twentse trots uit en is gezien zijn geschiedenis hèt symbool voor Made in Twente. 7

7 I Sociaal-economische situatie 8 1. Bevolkingsontwikkeling De Twentse bevolking groeit relatief langzamer en is groener en grijzer Bevolkingsontwikkeling Nederland Twente Groei Nederland (%) Groei Twente (%) ,45 0, ,47 0, ,56 0, ,68 0, ,66 0, ,78 0, ,74 0, ,54 0, ,40 0, ,21 0, Deze indicator geeft een indruk van de demografische ontwikkeling van een gebied. Een groeiende bevolking leidt niet alleen tot nieuw arbeidspotentieel, maar ook tot een toename van de vraag naar goederen en diensten. Op haar beurt resulteert die vraagstijging in extra investeringen en omzetten. De afgelopen tien jaar is de Twentse bevolking met 5,1% gegroeid tot bijna inwoners. 3,8% van de Nederlanders is daarmee Twentenaar. Tot 2003 bleef de regionale bevolkingsgroei achter bij de rest van ons land, maar in 2004 is hij met 0,25% iets hoger dan het Nederlands gemiddelde van 0,21% (overigens het laagste groeipercentage sinds 1920). De dalende trend in de bevolkingsgroei sinds 2000 wordt vooral veroorzaakt door een afname van zowel vruchtbaarheid (minder kinderen per gezin) als immigratie. De bevolkingsdichtheid in Twente is lager dan het landelijke gemiddelde; binnen Twente woont de helft van de mensen in Enschede, Hengelo of Almelo. In de regio zijn de leeftijdscategorieën tot 24 jaar en die van 65 jaar en ouder relatief oververtegenwoordigd. In het licht van trends zoals de toenemende aandacht voor kennis, toerisme en zorg zijn die relatief groene en grijze bevolking niet per se ongunstig voor Twente: in het onderwijs worden jongeren klaargestoomd voor de toekomst, terwijl ouderen meer vrije tijd hebben en verzorging vragen. Bron: CBS, juni 2005, voorlopige cijfers. Gemeente Holten behoort sinds 2000 bij Twente, het groeipercentage is hiervoor gecorrigeerd.

8 I Sociaal-economische situatie 2. Vestiging, vertrek en migratie Twente kent een vertrekoverschot en (m.u.v. 2003) een migratieoverschot Verhuizingen naar Twente vanuit de rest van Nederland en vice versa Gevestigd Vertrokken Saldo Bron: CBS, april 2005 Migratie van en naar Twente (vanuit het buitenland) Immigratie Emigratie Migratiesaldo Deze indicator geeft aan hoeveel personen uit binnenland en buitenland zich voor langere tijd in een gebied vestigen of het verlaten ( sociale bevolkingsgroei ). Deze gegevens geven een indruk van de mate waarin een plaats erin slaagt mensen van buiten te trekken en vast te houden. Samen met de natuurlijke bevolkingsgroei (geboorte/sterfte) bepaalt deze indicator de bevolkingsontwikkeling. Over de afgelopen tien jaar heeft Twente te maken gehad met een vertrekoverschot: de uitstroom van Nederlanders uit Twente naar de rest van het land was groter dan de instroom. Deze cijfers zijn echter niet zorgelijk De omvang van de verhuisbewegingen is nog altijd beperkt vergeleken met het landelijke gemiddelde; de Twentenaar is redelijk honkvast. Daarbij komt dat structureel meer dan 40% van de verhuizers van en naar de regio afkomstig is uit de rest van Overijssel en het nabijgelegen Gelderland. Ondanks het traditionele migratieverschot wonen er in Twente relatief weinig allochtonen. Opvallend is het lage aandeel Marokkanen, Surinamers en Antillianen en het hoge aandeel Duitsers en Turken: in Twente wonen relatief twee keer zo veel Duitsers en Turken als elders in ons land. Sinds 2003 kent de regio een licht migratietekort. Mogelijke oorzaken daarvoor zijn het strengere asielbeleid van de Nederlandse regering en - specifiek voor Twente - het toenemend aantal Twentenaren dat besluit vanwege lagere huizenprijzen net over de grens in Duitsland te gaan wonen. 9 Bron: CBS, april 2005

9 I Sociaal-economische situatie 3. Opleiding beroepsbevolking Twente heeft relatief veel laag en middelbaar geschoold personeel Midden in de matzes staan Weet u wat die fraaie Jiddische uitdrukking betekent? Het wil zeggen dat je het razend druk hebt. Dat geldt zeker voor deze medewerker van Hollandia Matzes. Hij bakt in een razend tempo de kosjere crackers die u hier over de band ziet glijden. Voortdurend neemt hij steekproeven om gewicht, smaak en kleur te controleren. Bron: CBS, mei Matzesfabriek Hollandia bestaat al vanaf 1933 en bakt als enige ter wereld de grote ronde matzes. Een bijzonder product uit een sector die het bijzonder goed doet. De Twentse Food-sector staat midden in de matzes De werkzame beroepsbevolking (15-64 jaar) ingedeeld naar opleidingsniveau (hoger/middelbaar/lager onderwijs) is een maat voor de kennis van de belangrijkste productiefactor, namelijk de werknemers ( menselijk kapitaal ). Hoe meer hoger opgeleiden in een gebied werkzaam zijn, des te groter de kans op succes in kennisintensieve activiteiten die op hun beurt bijdragen aan innovatiekracht. De werkzame beroepsbevolking in Twente is tussen 1996 en 2002 harder gegroeid dan de bevolking als geheel. De participatiegraad (64,4%) heeft daarmee het Nederlandse niveau bereikt. Traditioneel blijft het aandeel hoger opgeleiden in de Twentse beroepsbevolking echter meer dan 5% achter bij het landelijke gemiddelde - en dat ondanks de aanwezigheid van een universiteit en hogescholen. Zo had in ,4% van de werkzame personen in Twente een WO- of HBO-opleiding tegen 29,2% in de rest van het land. De regio kent bovengemiddeld veel middelbaar en - zij het in mindere mate - lager geschoold personeel (2002: 47,7% respectievelijk 28,5%). De verklaring daarvoor moeten we zoeken in de traditionele regionaaleconomische structuur: met name de maakindustrie, die in Twente relatief oververtegenwoordigd is, kent nog veel middelwaardig en laagwaardig werk. De paradox dat Twente ondanks zijn hoger onderwijs relatief weinig hoogopgeleide werknemers telt, suggereert dat Twente er maar ten dele in slaagt om afgestudeerden voor de regionale arbeidsmarkt te behouden.

10 I Sociaal-economische situatie 4. Studenten en afgestudeerden Afgestudeerden gaan relatief weinig in de regio zelf aan het werk Aantal studenten en afgestudeerden (exclusief basisonderwijs). Middelbaar onderwijs = voortgezet onderwijs, beroepsopleidende leerweg, beroepsbegeleidende leerweg en educatie Het kennisniveau van de economie van morgen wordt onder meer bepaald door het aantal studenten dat nu ingeschreven staat en afstudeert aan instellingen voor middelbaar o.a. vwo en (v)mbo, hoger (hbo) en universitair onderwijs (wo). De mobiliteit van schoolverlaters geeft een indicatie van de mate waarin een gebied erin slaagt zijn afgestudeerden voor zich te behouden. Bron: CBS, maart 2005 Mobiliteit schoolverlaters Afstand in kilometers tussen opleidings- en werkgemeente Vergeleken met de rest van ons land heeft Twente een net iets groter percentage studenten dat ingeschreven staat respectievelijk afgestudeerd is aan het middelbaar onderwijs: 76,7% resp. 80,0% in Twente tegen 75,0% resp. 77,6% landelijk. Het aantal ingeschreven en afgestudeerde studenten in het Twentse hoger beroepsonderwijs en universitair onderwijs is ongeveer 1% lager dan het nationale gemiddelde. De absorptiecapaciteit van de Twentse arbeidsmarkt het vermogen van de regionale arbeidsmarkt om afgestudeerden op te nemen en een baan op niveau te geven is lager dan elders. Dat blijkt niet alleen uit het feit dat het opleidingsniveau van de beroepsbevolking in Twente lager is dan men op basis van het aantal afgestudeerden zou mogen verwachten. Een indicatie daarvoor biedt ook de grotere afstand die schoolverlaters in Overijssel gemiddeld van hun opleidingsplaats naar hun werk moeten afleggen. Omdat in deze cijfers ook het relatief dunbevolkte Salland en Noord-Overijssel meegenomen zijn, is de opleiding-werk afstand in Twente waarschijnlijk minder hoog dan in de rest van de provincie. Dat doet echter niets af aan de conclusie dat de Twentse arbeidsmarkt minder goed dan de doorsnee Nederlandse regio in staat is om afgestudeerde werknemers te absorberen. 11 Km Overijssel 39 Nederland 28 Bron: ROA/SIS/Ratio-II (2005)

11 I Sociaal-economische situatie 5. Werkloosheidspercentage De werkloosheid in Twente is iets hoger en stijgt sneller dan elders in Twente sneller gestegen dan elders. Verhoudingsgewijs is vooral de werkloosheid onder lager opgeleiden (lbo ers), ouderen, allochtonen en vrouwen hoog. Ook de jeugdwerkloosheid (15-23 jaar) ligt in Twente hoger dan het nationale gemiddelde. 12 Bron ononderbroken lijn: CBS. Bron onderbroken lijn: CWI, Etil, Provincie Overijssel, Arbeidsmarkt Prognose Overijssel (augustus 2005) Tezamen met het inkomen per hoofd is werkloosheid een economische basisindicator. Het aantal mensen dat tijdelijk of langdurig zonder werk zit, geeft aan hoe welvarend en gezond een economie is. Wie geen werk heeft, heeft minder inkomen en sociale status. In wetenschap, politiek en media wordt een laag werkloosheidspercentage alom beschouwd als een bewijs van economisch succes. Zoals uit de grafiek blijkt, kan het werkloosheidspercentage op verschillende wijzen gemeten worden. De CBS-cijfers, die het aantal werklozen als percentage van de totale beroepsbevolking weergeven, laten zien dat de werkloosheid in Twente vrijwel gelijk of iets hoger ligt dan in de rest van het land. Alleen in 1996 deed de regio het beter dan landelijk (7,3% tegen 7,5%); in 2000 en 2003 was de werkloosheid gelijk aan het nationale gemiddelde (3,8% resp. 5,3%), terwijl ze in andere jaren enkele procentpunten hoger lag. Een somberder beeld komt naar voren uit recentere cijfers van het CWI, die inschrijvingen telt van iedereen die op zoek is naar werk. Deze geregistreerde werkloosheid is in Twente telkens hoger dan elders met een uitschieter in 2005 (10,4% tegen 9,0%). De toename van de werkloosheid tussen 2000 en nu treft door haar conjuncturele karakter weliswaar het hele land, maar toch is het aantal werkzoekenden Alle snaren zijn gespannen Cultuur in Twente zit flink in de lift. Dat is een plezierige gedachte als we weten dat de Twentse steden momenteel nog de helft minder aan cultuur doen dan de vijftig grootste Nederlandse steden. Maar die achterstand slinkt gelukkig in hoog tempo. Zo heeft Twente bijvoorbeeld het Orkest van het Oosten. Een oersterk cultureel merk. Daarin speelt celliste Judith Chapman de sterren van de hemel. En niet alleen daar laat zij haar wonderschone, melancholiek stemmende cello klinken. Ook in een kleiner kamerensemble als het Valerius excelleert Judith met haar medemuzikanten keer op keer - in Twente en ver daarbuiten. Zonder kunst verliest het leven zijn bekoring. In Twente weet men dat. Daarom zijn alle snaren gespannen om de schone kunsten in deze regio de prominente plaats te geven die zij verdienen.

12 I Sociaal-economische situatie 6. Arbeidsproductiviteit De arbeidsproductiviteit in Twente blijft achter bij het landelijke gemiddelde Een hogere arbeidsproductiviteit betekent simpelweg: met minder werknemers hetzelfde produceren. De ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit (de wijziging in de verhouding tussen de totale productie in de economie en de daarin werkzame werknemers) is een cruciale bron van welvaartsgroei. Een groeiende arbeidsproductiviteit betekent dat er in het productieproces meer waarde wordt toegevoegd, wat impliceert dat er meer inkomen beschikbaar komt voor werkgevers en/of werknemers. Bron: CBS, augustus 2005 In Twente blijft de arbeidsproductiviteit structureel achter bij het landelijke gemiddelde. Op welke wijze men de ontwikkeling ook meet, de afgelopen tien jaar heeft de regio die kloof niet kunnen dichten. Net zoals in de rest van het land is over de periode de arbeidsproductiviteit in termen van de loonsom (lonen en sociale premies die ten laste van de werkgever komen) gedaald. In het geval van Twente was dat een geleidelijke daling van ruim 1,85 (1995) tot 1,8 (2002). Die daling heeft deels te maken met de verdere verdienstelijking van de economie; veel dienstverlening (denk aan zorg, onderwijs en advieswezen) is nu eenmaal mensenwerk en daarmee arbeidsintensief. Tegelijkertijd is de arbeidsproductiviteit per werknemer en daarmee het gemiddelde loonniveau gestegen, zowel in Twente als in Nederland als geheel. In 2002 is de productie per werknemer uitgekomen op ruim euro (Twente) respectievelijk euro (Nederland). Dat de arbeidsproductiviteit uitgedrukt in de loonsom is gedaald terwijl die per werknemer juist is gestegen, suggereert dat de loonkosten voor werkgevers in ons land de afgelopen jaren bovenproportioneel zijn toegenomen. 13 Bron: CBS, augustus 2005

13 I Sociaal-economische situatie 7. Bruto Regionaal Product en inkomen per inwoner BRP en inkomen in Twente stijgen, maar minder dan het landelijke gemiddelde Het Bruto Regionaal Product (BRP) per persoon is de verhouding tussen het totale inkomen dat door regionale productie is gevormd en het inwoneraantal. Het BRP geeft een beeld van de toegevoegde waarde die de bevolking aan een regio levert. Het deel daarvan dat een inwoner gemiddeld op zijn bankrekening krijgt bijgeschreven, is het gemiddelde inkomen per inwoner. Tezamen geven de indicatoren een indruk van de sterkte van de economie van een regio en de welvaart van haar bevolking. 14 Bron: CBS, augustus 2005 Tussen 1995 en 2002 is het Bruto Regionaal Product per persoon (tegen marktprijzen) fors toegenomen, zowel in Twente als in Nederland. Wel valt meteen op dat die groei in Twente lager uitvalt dan in de rest van ons land (28% tegen 41%). Verder blijft de toegevoegde waarde per inwoner elk jaar achter bij het landelijke gemiddelde: ze bedraagt structureel om en nabij de 80% van het Nederlandse cijfer. Voor de groei van het Bruto Regionaal Product zijn landelijk gezien vooral de vervoers- en communicatiesector (inclusief ICT), handel en zakelijke dienstverlening verantwoordelijk; in Twente laten horeca, financiële diensten, gezondheid en welzijn, cultuur en overige diensten de hoogste groei zien. De stijging van de toegevoegde waarde heeft zijn weerslag gehad op het gemiddelde inkomen per inwoner: ook dat is toegenomen, zeker vanaf het jaar Tussen 1998 en 2002 is het inkomen van de doorsnee-twentenaar gestegen met 28% (Nederland: 29%). Door de inflatie en de euroflatie heeft deze inkomenstoename echter niet tot een evenredige stijging van de koopkracht geleid. Bron: CBS, augustus 2005

14 I Sociaal-economische situatie 8. Regionaal-economische groei De economische groei in Twente blijft achter bij het landelijke gemiddelde Regionaal-economische groei is de procentuele volumegroei van het Bruto Regionaal Product per jaar. Dit cijfer is van groot belang, want het bepaalt de welvaart van een regio in de toekomst zowel in absolute zin als ten opzichte van andere regio s (regionale concurrentiekracht). Een daaraan gerelateerde indicator is de groei van de werkgelegenheid, die de toename van de arbeidsplaatsen in beeld brengt. Bron: CBS, augustus 2005 In de periode was de economische groei in Twente gemiddeld minder hoog dan in Nederland als geheel. De uitschieter van 3% groei in 2000 ligt grotendeels aan de toevoeging van de gemeente Holten aan de nodale regio (kernregio volgens COROP-indeling) Twente. De jaren 2002 en 2003 kennen zelfs negatieve groeicijfers. Uit recente ramingen van de ING blijkt echter dat de groei in Twente en in de rest van het land na 2003 weer boven het nulpunt uitkomt en nu (2005) ongeveer 0,6-1% (Twente) respectievelijk 1,2-1,5% (Nederland) bedraagt. De laagconjunctuur na 2000 kwam vooral in Twente hard aan omdat de regio een oververtegenwoordiging kent van conjunctuurgevoelige sectoren als zware industrie, bouw en transport. Die groeivertraging zien we terug in de werkgelegenheidsontwikkeling: vanaf 2001 vlakt de groei van het aantal nieuwe banen af, terwijl latere jaren zelfs een stagnatie en daling laten zien. Twente loopt op dit punt in de pas met de rest van ons land. Over de hele linie doet Twente het zelfs iets beter: in afwijking van het landelijke gemiddelde bijvoorbeeld is de werkgelegenheid in de Twentse industrie tussen met 0,4% per jaar gestegen. 15 Bron: Lisa, CWI, augustus 2005

15 I Sociaal-economische situatie 9. Starters Twente, en met name Enschede, kent relatief veel startende bedrijven Startende bedrijven brengen vernieuwing in de economie: ze zorgen voor nieuwe werkgelegenheid en zijn bovendien vaak innovatief. Starters worden gedefinieerd als nieuwe ondernemingen die zich voor het eerst bij de Kamer van Koophandel inschrijven. Algemeen geldt: hoe meer starters als percentage van het bedrijvenbestand of de beroepsbevolking, des te dynamischer de economie. 16 Bron: Reach, mei 2005, minimaal één arbeidsplaats. Als het om starters gaat, heeft Twente niet te klagen: het aandeel startende bedrijven in het totale bedrijvenbestand ligt in de regio iets boven het landelijke gemiddelde, met uitzondering van de jaren 2000 en Bovendien is dat aandeel tussen 2000 en 2004 gestegen met een percentage (3,6%) dat groter is dan in de rest van het land (3,0%). Twente doet het daarmee beter dan bijvoorbeeld de regio rond Eindhoven, maar nog altijd slechter dan Groningen (waarbij overigens alleen voor de stad Groningen vergelijkbare cijfers beschikbaar zijn). Dat een grote plaats met instellingen voor hoger onderwijs vaak een broedplaats van starters is, blijkt als het aantal starters wordt uitgesplitst naar de Twentse steden. Enschede, met ruim inwoners ongeveer net zo groot als Hengelo en Almelo tezamen, telt in 2004 een bovengemiddeld aantal starters. Met 0,9% starters onder de beroepsbevolking overtreft de stad het gemiddelde van de vijftig grootste steden in ons land (0,83%), waaronder Almelo en Hengelo. Het relatief hoge aantal starters in Enschede hangt wellicht samen met de aanwezigheid van een universiteit en hogeschool en hun beleid van startersondersteuning. Bron: Atlas voor Gemeenten, 2004

16 I Sociaal-economische situatie 10. Exportontwikkeling De Twentse export stijgt bovengemiddeld, zowel in industrie als in diensten De uitvoer van goederen en diensten naar het buitenland (export) vormt de stuwende sector van de regionale economie. Export leidt niet alleen tot een uitbreiding van de productie, maar genereert ook deviezen van elders waardoor de koopkracht toeneemt. De export-indicator is belangrijk omdat hij aangeeft voor welke economische activiteiten in het buitenland belangstelling bestaat. Bron: KvK/Erbo 2004, bewerking Oost NV (cijfers veelal schattingen) Ontwikkeling exportvolume per sector (%) Nederland Twente Industrie 5,8-0,8 0,5 0,9 1,7 2,4-1,5 9,8 3,5 4,5 Het exportvolume in Twente ontwikkelt zich sinds 2001 gunstiger dan het Nederlandse gemiddelde: na een uitschieter in 2002 van ruim 5% groei neemt de uitvoer naar het buitenland jaarlijks met zo n 3% toe (Nederland: tussen de 0,5-1,5%). Die volumegroei van de Twentse export heeft twee kanten. Enerzijds maakt de regio een inhaalslag ten opzichte van de rest van Nederland die traditioneel iets hogere exportcijfers kent. Anderzijds geeft de recente exportgroei aan dat Made in Twente in het buitenland steeds meer gewild is en goed verkoopt. Een uitsplitsing van het exportvolume naar sector laat zien dat de bovenproportionele groei van de uitvoer niet alleen te vinden is in de Twentse industrie, waarvan de output zich nu eenmaal goed leent voor verkoop naar het buitenland. Ook de export in de Twentse dienstverlening is de afgelopen jaren fors toegenomen. Daarbij gaat het vooral om een exportgroei in de vervoers- en communicatiebranche, financiële instellingen, zakelijke diensten (bijv. consultancy) en andere diensten waarbij ICT een belangrijke rol speelt. Traditionele dienstverlenende activiteiten in de verzorgende sector zoals zorg, onderwijs en detailhandel lenen zich door hun sterk plaatsgebonden karakter immers maar gedeeltelijk voor export. 17 Groothandel 2,8-2,2 1,6 1,0 0,9-1,5 2,0-1,6 1,3-5,6 Diensten 1,0-5,1-1,3 0,1 1,8 4,2 12,8-0,5 6,7 10,5 Totaal 4,3-1,8 0,5 0,8 1,5 1,7-0,2 5,4 2,9 3,3 Bron: KvK/Erbo 2004, bewerking Oost NV (cijfers veelal schattingen)

17 I Sociaal-economische situatie 11. Imago Het imago van Twente heeft twee gezichten: ondernemend èn landelijk Populaire regio s Utrecht Groot-Amsterdam Groot-Rijnmond Flevoland Zuidoost-Brabant Twente Meeste interesse vanuit Achterhoek, Groningen, Arnhem-Nijmegen, Limburg Groningen, Flevoland Zeeland, Arnhem-Nijmegen Friesland, Kop N-Holland, Gooi & Vecht, Amsterdam, Leiden Twente, Midden-Brabant, Limburg Zuidwest-Overijssel, Veluwe, Drenthe Bron: NEI, Bron: NEI: Internationale Benchmark Regionaal Investeringsklimaat, 2001 (schatting/bewerking Oost NV) Een gebied mag dan alle randvoorwaarden voor succes hebben, het is pas echt succesvol als de buitenwereld dat ook zo ziet. In een wereld waarin regio s steeds meer op elkaar lijken, wint het credo onbekend maakt onbemind aan relevantie. Een regio met geen, een bleek of een slecht imago loopt investeringen en inkomsten mis, terwijl een gebied dat goed bekend staat, kan rekenen op een grotere interesse van bedrijven, burgers en bezoekers. De beeldvorming van Twente onder buitenstaanders verschilt al naar gelang ze ondernemer of toerist zijn. Twente heeft een positief imago als locatie voor bedrijfsvestiging. Als ondernemers gevraagd wordt naar interessante vestigingsplaatsen binnen Nederland, dan zetten ze Twente van de 29 regio s op de zesde plaats. Weliswaar komt de interesse in de eerste plaats van naburige regio s (Zuid-West-Overijssel, Veluwe en Drenthe), maar tegelijkertijd wordt Twente alom gezien als een gebied met veel sterke punten en weinig zwakke. Het positieve imago van Zuid-Oost-Brabant in Twente heeft wellicht te maken met een zekere vergelijkbaarheid of afgunst tussen beide regio s. Onder toeristen heeft Twente een relatief traditioneel en plattelandsimago. Uit recent onderzoek blijkt dat het gros van de Nederlandse bevolking de regio associeert met natuur, rust en saaiheid. Op de vraag wat typisch Twents is komt men niet verder dan bier, beschuit en textiel. Verder heeft de doorsnee-nederlander het idee dat de regio weinig verschilt van Drenthe en de Achterhoek. De stedelijke kwaliteiten van het gebied zijn nagenoeg onbekend. Het imago van Twente is ambivalent: een ondernemersvriendelijk gebied waar tegelijkertijd niet meer te beleven is dan in naburige landelijke regio s.

18 I Sociaal-economische situatie 12. Huurprijzen kantoor- en bedrijfsruimte De huurprijzen van kantoor- en bedrijfsruimtes in Twente zijn relatief laag Minimum Maximum Bij hun keuze om zich op een locatie te vestigen of er te blijven, laten bedrijven de huurprijzen van kantoor- en bedrijfsruimte meewegen. Bij kantoren gaat het om ruimtes bestemd voor administratieve werkzaamheden of dienstverlening; in bedrijfsruimtes worden goederen geproduceerd, opgeslagen of gedistribueerd. Hoe goedkoper zo n plek is, des te aantrekkelijker voor een bedrijf Almelo Enschede Hengelo Utrecht Den Haag Amsterdam Bron: DTZ Zadelhoff, Cijfers in Perspectief Minimum Maximum Schiphol Vergeleken met de Randstad zijn de huurprijzen van kantoor- en bedrijfsruimte in Twente laag. Dat geldt niet zozeer voor de minimumprijzen maar meer voor de maximumprijzen en dan met name wat kantoorruimtes betreft: in de Randstad betaalt men daarvoor al snel 60 tot 260 euro meer per m² dan in Twente. De minimum- en maximumhuurprijzen van kantooren bedrijfsruimtes in de drie Twentse steden ontlopen elkaar niet zo veel, zij het dat prijzen in Almelo structureel iets lager zijn. Dat is dan ook de stad in Twente die de laatste jaren de minste leegstand van kantoren laat zien: 5,5% van de kantoren is daar onbenut, terwijl het ruimteoverschot in Enschede 15,4% en in Hengelo 14,1% bedraagt. Ondanks hun relatief lage prijzen hebben de laatste twee steden te kampen met een hogere leegstand dan het landelijke gemiddelde van 12,1%. In Enschede zijn vooral op het Business & Science Park en in het Havengebied nog kantoor- en bedrijfsruimtes te huur. Ruimte voor bedrijvigheid in Hengelo vinden we met name op en rond het Twentekanaal en de Westermaat Almelo Enschede Hengelo Utrecht Den Haag Amsterdam Schiphol Bron: DTZ Zadelhoff, Cijfers in Perspectief 2005

19 I Sociaal-economische situatie 13. Huizenprijzen en -oppervlaktes De Twentse huizen zijn goedkoper en ruimer dan het landelijk gemiddelde In de afweging om ergens te gaan of blijven werken speelt bij velen de attractiviteit van de woonomgeving een rol. Zeker nu de ruimtedruk in ons land toeneemt, hechten werknemers waarde aan een betaalbare en ruime woning. Bekende indicatoren van de woonaantrekkelijkheid van een gebied zijn de hoogte van de huizenprijzen en de omvang van de woningen. 20 Bron: Atlas Nederlandse Gemeenten 2004 In de drie Twentse steden woont men goedkoper en ruimer dan in Nederlandse plaatsen van vergelijkbare omvang. Dat blijkt uit recente cijfers waarin de vijftig grootste gemeenten (G50) met elkaar worden vergeleken. In Twente kost een nieuwe woning 1450 euro per m², wat 400 euro minder is dan elders (G50: 1850 euro per m²). Binnen Twente is Enschede relatief het goedkoopst en Almelo het duurst. Tegelijkertijd geldt dat de gemiddelde oppervlakte van de huizen in Almelo het grootst is en die van Enschede het kleinst. Wel zijn de woningen in de Twentse steden nog altijd veel ruimer dan in de rest van Nederland: gemiddeld is een huis in stedelijk Twente 18 m² groter dan in de vijftig grootste steden van ons land. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat het percentage koopwoningen in de regio (51%) hoger uitvalt dan elders (43%). Een laatste punt dat opvalt, is dat de huizen in de drie Twentse steden relatief jong zijn: door bombardementen (met name op Hengelo en op Enschede) vanaf 1943, sloop en wederopbouw is het aantal vooroorlogse woningen als percentage van de woningvoorraad er met 21% beduidend kleiner dan het Nederlands gemiddelde van 28%.

20 I Sociaal-economische situatie 14. Cafés en culinaria Twente heeft relatief weinig cafés en kwaliteitsrestaurants Een levendig horecalandschap (de kroegfactor ) gaat samen met goede economische prestaties. In de huidige economie gaat het steeds meer om creativiteit en interactie en de horeca is daarvoor een goede voedingsbodem. Cafés en restaurants dragen niet slechts bij aan een aangenamere leefomgeving, ze zijn als broedplaatsen van nieuwe ideeën ook een economisch relevante factor. Bron: Atlas Nederlandse Gemeenten 2004 Het horecalandschap van een gebied is natuurlijk moeilijk in cijfers uit te drukken: cafés en restaurants hebben meer te maken met feelings (de sfeer) dan met droge facts en figures. Toch wordt vaak het aantal cafés dat een gemeente per inwoners heeft als maatstaf van de kroegfactor genomen. Temidden van de vijftig grootste Nederlandse plaatsen blijven de drie grote Twentse steden, en dan met name Almelo, achter: per inwoners telt de regio twee cafés minder (6,1) dan het landelijk gemiddelde (G50: 8,1). Wel zijn de cafés relatief goedkoop. Ook op culinair terrein doet stedelijk Twente het verhoudingsgewijs minder goed. De culinaire index, die op basis van de restaurantgidsen Lekker en Michelin de dichtheid van kwaliteitsrestaurants meet, bedraagt voor Twente gemiddeld 0,6, terwijl het gemiddelde van de G50 2,3 bedraagt. Enschede telt nog de meeste kwaliteitsrestaurants, Hengelo blijkens de cijfers geen enkele. Dat roept meteen de vraag op hoeveel waarde aan de culinaire index moet worden gehecht: over smaak valt niet te twisten, zeker als hij ook nog eens wordt gerelateerd aan zoiets gecompliceerds als regionaal-economische ontwikkeling. 21 Bron: Atlas Nederlandse Gemeenten 2004

21 I Sociaal-economische situatie 15. Misdrijven Twente is met stip de veligste regio van Nederland In de huidige risicosamenleving staat bij menigeen een veilige leefomgeving hoog op het prioriteitenlijstje. Sommige jonge gezinnen en ouderen verhuizen daarom vanuit de Randstad naar veiliger gebieden in het land. Ook al is veiligheid veelal een kwestie van perceptie, het aantal geregistreerde misdrijven is een gebruikelijke veiligheidsindicator. 22 Bron: Atlas Nederlandse Gemeenten 2004 Per inwoners jaar Geregistreerde misdrijven (2004) Twente Totaal Nederland Haaglanden Rotterdam- Rijnmond Amsterdam- Amstelland Zonder overdrijving mogen we zeggen dat Twente de veiligste regio is van het land. Zelfs Enschede is als relatief grote grensstad veiliger dan vergelijkbare Nederlandse steden. Het aantal geregistreerde misdrijven in de Twentse steden is 35% lager dan het gemiddelde van de vijftig grootste gemeenten in Nederland (G50: bijna 125 misdrijven per 1000 inwoners). Stadsregio s in de Randstad (zoals de Haaglanden, Rotterdam-Rijnmond en Amsterdam- Amstelland) hebben zelfs te kampen met twee keer zo veel misdrijven als stedelijk Twente. Van de drie grootste Twentse steden is Hengelo de veiligste gemeente. Dat werd onlangs nog eens bevestigd uit veiligheidsonderzoek van Elsevier (2005): Hengelo is de op-één-na-veiligste gemeente van het land in de categorie zeer stedelijk. Uit dezelfde studie blijkt dat ook de andere Twentse gemeenten zeer veilig zijn: Borne en Hof van Twente staan op plek één in de categorie matig stedelijk respectievelijk landelijk, terwijl Hof van Twente in de categorie weinig stedelijk een goede tweede is. Ook wat de prestaties van de politie betreft scoort Twente landelijk het hoogst. Hengelo, Borne, Wierden en Tubbergen staan in hun categorie allemaal op de eerste plaats. Twente: de veiligste plek van ons land! Bron: CBS, geregistreerde misdrijven per inwoners jaar, 2004

22 I Sociaal-economische situatie 16. Cultuur en natuur Twente scoort beter op het punt van natuur dan op cultureel vlak Steeds meer Nederlanders vinden het belangrijk dat de plek waar ze wonen en werken ook voldoende mogelijkheden biedt voor vrijetijdsbesteding. In het bijzonder hechten ze belang aan het culturele aanbod van een plaats en de nabijheid van natuur. Indicatoren daarvoor zijn de frequentie van theatervoorstellingen en het gemak waarmee de natuur vanuit de stad bereikt kan worden. Bron: Atlas Nederlandse Gemeenten 2004 Traditioneel staan de drie grote Twentse steden meer bekend om hun groene karakter dan om hun culturele klimaat. Dat imago komt overeen met recente cijfers: in de Twentse steden vinden jaarlijks per 1000 inwoners minder theatervoorstellingen plaats (2,1) dan gemiddeld in de vijftig grootste gemeenten (G50: 4,6). Enschede doet het relatief nog het best en heeft als thuisbasis van het Orkest van het Oosten bovendien een bovengemiddeld muzikaal klimaat. Het enigszins achterblijven van het culturele aanbod in de Twentse steden wordt ruimschoots gecompenseerd door hun nabijheid tot de natuur. Die afstand wordt bepaald door het aantal vierkante kilometers natuur- en recreatiegebied dat men vanuit een gemeente binnen een bepaalde tijd kan bereiken. Enschede, Hengelo en Almelo scoren met 47,8 km² hoger dan het landelijk gemiddelde (G50: 45,2 km²). Overigens tellen deze cijfers slechts het binnenlandse natuurgebied; de nabijheid van de natuur net over de Duitse grens in het Münsterland en rond Bentheim is niet in de bereikbaarheidsindex meegenomen. Ook het groene karakter van de Twentse steden zelf (denk aan de vele parken) is buiten beschouwing gelaten. 23 Bron: Atlas Nederlandse Gemeenten 2004

23 II Kenniseconomie en innovatie Samenvatting Het Twentse ros mag dan als werkpaard zijn opgegroeid, het heeft wel degelijk de potentie om een snel renpaard te worden. Zijn conditie is goed, het Twentse ros traint veel en presteert gezien zijn achtergrond helemaal niet slecht. Maar op de een of andere manier leidt dat nog niet tot doorslaggevend succes. Ondanks de grote inspanningen in Twente op het gebied van R&D maakt het regionale bedrijfsleven er nog relatief weinig winst mee. Maar uiteindelijk zou het daar wèl om moeten gaan: een innovatie is immers niets anders dan product- of procesvernieuwing die bedrijven geld oplevert. 24 Aan de input in het innovatieproces kan het niet liggen. Twente heeft werkelijk een uitstekende uitgangspostie voor de kenniseconomie. Met stijgende studentenaantallen aan een universiteit die in de top 12 van Europa staat en een hogeschool die een bovengemiddeld aantal lectoraten heeft, scoort de publieke kennisinfrastructuur goed. En afgezien van de omvang van het R&D-personeel staat Twente aan de top als het gaat om R&D-intensiteit en bedrijfsuitgaven voor R&D-loonkosten. Binnen Nederland hoeft Twente hier alleen Zuid-Oost Brabant (Philips!) voor te laten gaan. Ook uit de tussenresultaten ( throughput ) in het innovatieproces blijkt dat Twente voldoende innovatiepotentieel bezit. Het aantal aangevraagde octrooien en academische spin-off ondernemingen overtreft het nationale gemiddelde ruimschoots. Tegen die achtergrond valt de innovatie-output het aantal vernieuwingen waarmee het Twentse bedrijfsleven geld verdient wat tegen. De indruk is dat de grote R&D-component in Twente bij minder bedrijven tot innovatie leidt dan in de rest van het land. Ook al is het Twentse ros van goede wil, het staat misschien nog iets te veel op stal. Het meten van de kenniseconomie: input, throughput en output De economie van de 21e eeuw is een kenniseconomie. Voor hoogontwikkelde landen als Nederland is de ontwikkeling en toepassing van kennis die geld oplevert een doorslaggevende concurrentiefactor geworden. Die kennis staat immers aan de basis van tal van vernieuwingen (innovaties), variërend van technologische doorbraken tot verbeteringen in alledaagse gebruiksvoorwerpen. Omdat kennis grotendeels in de hoofden van mensen zit, is ze moeilijk uit te drukken in getallen. Wel zijn er enkele maatstaven die zicht geven op het al dan niet kennisintensieve karakter van een bedrijf of gebied. Om te beginnen kennen we inputindicatoren die de investeringen aan het begin van het innovatieproces meten, zoals studentenaantallen, onderzoeksprestaties en R&D-uitgaven. Verder is het mogelijk om te kijken naar de throughput (tussenresultaten) in het lange traject van nieuwe kennis tot de uiteindelijke introductie van een vernieuwing. Daarbij valt te denken aan samenwerking op het gebied van R&D, octrooiaanvragen en academische spin-offs. Ten slotte zijn er outputindicatoren die de eigenlijke innovatiekracht meten, omdat ze aansluiten bij de resultaten van het vernieuwingsproces. Voorbeelden daarvan zijn het aantal gerealiseerde innovaties of het aandeel van de omzet dat een bedrijf behaalt met nieuwe producten. Aan het gebruik van al deze indicatoren kleven nadelen, omdat elke maatstaf slechts een beperkt deel van het totale innovatietraject onder de loep neemt. Voor een volledig beeld van de kenniseconomie is het daarom verstandig om een combinatie van indicatoren te hanteren.

24 II Kenniseconomie en innovatie 1. Studenten in het hoger onderwijs Het aantal studenten in het Twentse hoger onderwijs stijgt Maastricht en Eindhoven). De Twentse hogescholen scoren op dat punt nog niet hoger dan het landelijke gemiddelde. Het bovenproportioneel toegekende aantal lectoraten in Twente (10,5 per studenten tegen 5,8 landelijk) geeft aan dat de regionale instellingen voor hoger beroepsonderwijs wèl veel innovatiepotentieel hebben, waarvan ook het onderwijs kan profiteren. Bron: UT, augustus 2005 Met bezemen keren Het regionale hoger onderwijs is een belangrijke leverancier van kenniswerkers die - als ze in hun opleidingsgebied blijven - een bijdrage kunnen leveren aan de regionale innovatiekracht. Het aantal eerstejaars en studenten aan universiteiten en hogescholen geeft een indruk van het aanbod van hoogopgeleide kenniswerkers in de toekomst. Het aantal afgestudeerden in het verleden heeft daarentegen een positieve invloed op de innovatiepotentie van nu. De regio beschikt over een goed ontwikkelde onderwijsinfrastructuur met een universiteit (Universiteit Twente) en een drietal publieke hogescholen (Saxion, Edith Stein en AKI). Tezamen staan bij deze onderwijsinstellingen ruim studenten ingeschreven. Het aandeel studenten ten opzichte van de landelijke studentenpopulatie in het hoger onderwijs komt overeen met de relatieve bevolkingsomvang van Twente in Nederland, te weten 3,8%. Het aandeel van jarigen dat studeert in het regionale hoger onderwijs bedraagt in Twente 28,4% van de bevolking, wat enigszins lager is dan in andere regio s van het land (Nederland: 29%). Vanaf het collegejaar is het aantal studenten aan de UT gestaag toegenomen Dat heeft zich intussen vertaald in een lichte toename van het aantal eerstejaars en afgestudeerden. De Universiteit Twente heeft (inter-)nationaal een goed imago en staat wat de kwaliteit van het onderwijs betreft in de top van de Nederlandse universiteiten (na Wist u dat het Latijnse woord fiscus verwant is aan ons woord bezem? Je zou er onrustig van op je stoel gaan schuiven: een fiscaal medewerkster met zo n duidelijke hands-onmentaliteit als de dame op deze foto. Gelukkig bezemt de afgebeelde Mary Tubman niet ons zuurverdiende geld s lands schatkist in. Zij veegt de Enschedese binnenstad. Het schoonhouden van de stad beschouwt ze zeer terecht als belangrijk werk. Langzamerhand is Mary een van de populairste medewerkers van het City Team. Haar vrolijke gezang onder het werk, haar vriendelijke groet en niet in het minst de media-aandacht voor haarzelf en haar beroemde Afrikaanse familie zorgen voor grote populariteit. Mary is namelijk een kleindochter van de Liberiaanse oud-president William Tubman. Het is wonderlijk dat het Nieuwe Testament bijna het zelfde werkwoord bezigt voor vegen als het Twents: met bezemen keren heet in het regionale dialect: ánkeer n. Maar dit taalkundige weetje mag u van ons vlug terzijde vegen 25

25 II Kenniseconomie en innovatie 2. Onderzoeksprestaties De kwantiteit en kwaliteit van het Twentse onderzoek is beter dan gemiddeld Top 12 van EU Universiteiten Universiteit Cambridge 1,55 Universiteit Oxford 1,48 (citatie impact score) Aan innovaties ligt vaak jarenlang gedegen onderzoek ten grondslag. De omvang en kwaliteit van het wetenschappelijk en contractonderzoek aan kennisinstellingen vormen dan ook belangrijke inputvariabelen in het innovatieproces. Naast fundamentele research is contractonderzoek belangrijk: omdat dat onderzoek in opdracht van of in samenwerking met publieke of private partijen wordt verricht, zijn de resultaten snel toepasbaar in de economie. 26 Technische Universiteit Eindhoven 1,40 Technische Universiteit München 1,40 Universiteit Edinburgh 1,35 Universiteit Twente 1,34 Universiteit Freiburg 1,34 Universiteit Karlsruhe 1,34 Erasmus Universiteit Rotterdam 1,32 Universiteit Heidelberg 1,32 Universiteit Straatsburg 1,32 Katholieke Universiteit Leuven 1,30 Bron: Derde Europees Rapport over Wetenschap en Techniek Indicatoren 2003; betreft periode Zowel internationaal als nationaal staat het onderzoek van de Universiteit Twente (UT) hoog aangeschreven, met name op het gebied van nanotechnologie, medische technologie, telematica en construerende vakken. De kwantiteit en kwaliteit van de wetenschappelijke publicaties is voor een relatief kleine instelling als de UT bovengemiddeld goed. Op basis van de internationale impact die haar publicaties hebben, neemt de UT in de top-12 van topuniversiteiten in Europa een zesde plaats in. Ook wat contractonderzoek betreft, presteert de universiteit goed: het aandeel tweede- en derde-geldstroomonderzoek in de totale research-inspanningen ligt met 21,8% boven het landelijke gemiddelde (Nederland: 18%). Overigens komt daarvan maar een deel ten goede aan de regio; het contractonderzoek van de UT vindt veelal op nationale of Europese schaal plaats. De contractactiviteiten van de Twentse (publieke) hogescholen, waarvan Saxion het leeuwendeel voor zijn rekening neemt, zijn wèl voornamelijk regionaal gericht. 8,9% van hun totale omzet halen de hogescholen in Twente uit derde-geldstroomfinanciering, wat hoger is dan hun collega s in de rest van het land (6,7%). Met de recente instelling van het bovengemiddelde aantal lectoraten in de regio (bijna twee keer zoveel als het landelijke gemiddelde) neemt dat aandeel waarschijnlijk alleen maar toe.

26 II Kenniseconomie en innovatie 3. R&D-uitgaven en R&D-personeel De R&D-capaciteit van Overijssel blijft landelijk gezien iets achter Aan veel technologische innovaties ligt Research & Development (R&D) ten grondslag. Research (onderzoek) beoogt het vernieuwen van kennis, terwijl development (ontwikkeling) zich richt op het vertalen van die kennis in nieuwe producten of processen. Ook al leidt niet alle R&D tot innovatie, de R&D-uitgaven van een organisatie of regio en het aantal werknemers dat bezig is met R&D (R&D-personeel) vormen een populaire inputfactor voor het meten van innovatiekracht. Bron: CBS, bewerking Oost NV, augustus 2005 Het CBS verzamelt deze R&D-gegevens (nog) op provinciale schaal, zodat hier slechts cijfers voor Overijssel beschikbaar zijn. Omdat het economische en innovatieve zwaartepunt van Overijssel in Twente ligt, geven de cijfers een vertekend (in dit geval: ondergewaardeerd) beeld. Overijssel doet het met een aandeel van 4,8% van de totale Nederlandse R&D-uitgaven en 6,0% van het totale R&D-personeel minder dan men op grond van de omvang van de Overijsselse beroepsbevolking (6,5% van het Nederlandse aanbod) zou mogen verwachten. Noord-Brabant en Groningen - regio s waartegen Twente door haar vergelijkbare industriële achtergrond respectievelijk perifere ligging vaak afgezet wordt - hebben een R&D-aandeel dat (veel) groter is dan hun aandeel in de totale beroepsbevolking. De grote omvang van de R&Duitgaven en het bovenproportionele aantal R&D-werkers in Noord-Brabant wordt natuurlijk veroorzaakt door de aanwezigheid van Philips. Over het relatief lage aandeel van Overijssel in de Nederlandse R&D hoeft Twente zich echter geen zorgen te maken: enerzijds is het beeld vertekend door de provinciale cijfers, anderzijds zijn de R&D-uitgaven en het R&D-personeel de afgelopen vijf jaar per saldo gegroeid - en dat bij een vrijwel gelijkblijvende beroepsbevolking. 27 Bron: CBS, bewerking Oost NV, augustus 2005

Allochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010

Allochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010 FORUM Maart Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt 9-8e monitor: effecten van de economische crisis In steeg de totale werkloosheid in Nederland met % naar 26 duizend personen. Het werkloosheidspercentage

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 9 mei 015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 86 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

De arbeidsmarkt klimt uit het dal

De arbeidsmarkt klimt uit het dal Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt en onderwijs De arbeidsmarkt klimt uit het dal Het gaat weer beter met de arbeidsmarkt in, ofschoon de werkgelegenheid wederom flink daalde. De werkloosheid ligt nog

Nadere informatie

Migratie en pendel Twente. Special bij de Twente Index 2015

Migratie en pendel Twente. Special bij de Twente Index 2015 Migratie en pendel Twente Special bij de Twente Index 2015 Inhoudsopgave Theorieën over wonen, verhuizen 3 Kenmerken Twente: Urbanisatiegraad en aantal inwoners 4 Bevolkingsgroei grensregio s, een vergelijking

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 5 e editie. Opzet en inhoud. Deze factsheet is de vijfde editie van de

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 5 e editie. Opzet en inhoud. Deze factsheet is de vijfde editie van de 5 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de vijfde editie van de Economische Monitor Voorne-Putten en presenteert recente economische ontwikkelingen van Voorne-Putten

Nadere informatie

5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief

5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief 5.6 Het s hoger onderwijs in internationaal perspectief In de meeste landen van de is de vraag naar hoger onderwijs tussen 1995 en 2002 fors gegroeid. Ook in gaat een steeds groter deel van de bevolking

Nadere informatie

Dordrecht in de Atlas 2013

Dordrecht in de Atlas 2013 in de Atlas Een aantrekkelijke stad om in te wonen, maar sociaaleconomisch kwetsbaar Inhoud:. Conclusies. Positie van. Bevolking. Wonen. De Atlas voor gemeenten wordt jaarlijks gepubliceerd. In mei is

Nadere informatie

FORUM Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt: effecten van de economische crisis 2 e kwartaal 2009

FORUM Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt: effecten van de economische crisis 2 e kwartaal 2009 FORUM Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt: effecten van de economische crisis 2 e kwartaal 29 Groei van werkloosheid onder zet door! In het 2 e kwartaal van 29 groeide de werkloosheid onder (niet-westers)

Nadere informatie

Highlights. Toelichting en analyse

Highlights. Toelichting en analyse 1van Hoe staat Twente ervoor in 2013? De bevolkingsomvang van Twente is in 2013 nauwelijks gegroeid ten opzichte van 2012. De regio kent een gering binnenlands vertrekoverschot; er vertrekken meer inwoners

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud 4 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud In 2010 verscheen de eerste editie van de Economische Monitor Voorne-Putten, een gezamenlijk initiatief van de vijf gemeenten Bernisse, Brielle,

Nadere informatie

Langdurige werkloosheid in Nederland

Langdurige werkloosheid in Nederland Langdurige werkloosheid in Nederland Robert de Vries In 25 waren er 483 duizend werklozen. Hiervan waren er 23 duizend 42 procent langdurig werkloos. Langdurige werkloosheid komt vooral voor bij ouderen.

Nadere informatie

Regionale arbeidsmarktprognose

Regionale arbeidsmarktprognose Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2011-2012 Inleiding Begin juni 2011 verscheen de rapportage UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012 Met een doorkijk naar 2016".

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 6 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 6 e editie. Opzet en inhoud 6 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de zesde editie van de Economische Monitor Voorne-Putten en presenteert recente economische ontwikkelingen van Voorne-Putten

Nadere informatie

Regiobericht 1.0 Noord

Regiobericht 1.0 Noord Economie, innovatie, werk en inkomen 1 Kenmerken van het landsdeel Het landsdeel Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De provincies werken samen in het Samenwerkingsverband

Nadere informatie

1.1 Bevolkingsontwikkeling 9. 1.2 Bevolkingsopbouw 10. 1.2.1 Vergrijzing 11. 1.3 Migratie 11. 1.4 Samenvatting 12

1.1 Bevolkingsontwikkeling 9. 1.2 Bevolkingsopbouw 10. 1.2.1 Vergrijzing 11. 1.3 Migratie 11. 1.4 Samenvatting 12 inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Bevolking 9 1.1 Bevolkingsontwikkeling 9 1.2 Bevolkingsopbouw 10 1.2.1 Vergrijzing 11 1.3 Migratie 11 1.4 Samenvatting 12 2. Ontwikkelingen van de werkloosheid 13 2.1 Ontwikkeling

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 7 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 7 e editie. Opzet en inhoud 7 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de zevende editie van de Economische Monitor en presenteert recente economische ontwikkelingen van als regio en de vier gemeenten.

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht.

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht. Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 29 juni 2016 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200

Nadere informatie

Arbeidsmarktontwikkelingen 2016

Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 - Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 Factsheet maart 2017 Het aantal banen van werknemers en zelfstandigen in Amsterdam nam het afgelopen jaar toe met bijna 14.000 tot bijna 524.000 banen, een groei van bijna

Nadere informatie

Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht

Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht een notitie van Onderzoek 6 juni 2014 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet

Nadere informatie

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft

Nadere informatie

BRAINPORT MONITOR SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES

BRAINPORT MONITOR SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES BRAINPORT MONITOR 2016 - SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES BRAINPORT NEXT GENERATION Meedoen MEER MENSEN DIE MEE DOEN Concurreren DIE SAMEN MEER CREËREN Verdienen EN SAMEN MEER VERDIENEN!

Nadere informatie

April 2012 Minder niet-werkende werkzoekenden (NWW) Aantal WW-uitkeringen opnieuw licht gedaald

April 2012 Minder niet-werkende werkzoekenden (NWW) Aantal WW-uitkeringen opnieuw licht gedaald April 2012 Minder niet-werkende werkzoekenden (NWW) - 471.100 werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf - Daling jonge werkzoekenden - Vooral daling agrarische beroepen en technische/industriële

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. December 2012

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. December 2012 Nieuwsflits Arbeidsmarkt December 2012 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Niet-werkende werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf 4 Ingediende vacatures UWV 5 Ingediende ontslagaanvragen en verleende

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Maart 2013

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Maart 2013 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Maart 2013 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Niet-werkende werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf 4 Ingediende vacatures UWV 5 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen

Nadere informatie

Een blik over de Grens: Profielschets Regierungsbezirk Münster

Een blik over de Grens: Profielschets Regierungsbezirk Münster Een blik over de Grens: Profielschets Regierungsbezirk Münster Ann-Kristin Engelhardt Deze special van de Twente Index 2006 geeft een beknopte profielschets van de economie en arbeidsmarkt van het Regierungsbezirk

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Thema groei en krimp - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2017 Thema geluk. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 18 mei Utrecht.

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2017 Thema geluk. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 18 mei Utrecht. Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2017 Thema geluk De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 18 mei 2017 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Januari 2013

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Januari 2013 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Januari 2013 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Niet-werkende werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf 4 Ingediende vacatures UWV 5 Ingediende ontslagaanvragen en verleende

Nadere informatie

September Vrijwel evenveel WW-uitkeringen als in augustus

September Vrijwel evenveel WW-uitkeringen als in augustus September 2012 Vrijwel evenveel WW-uitkeringen als in ustus - - 304.400 lopende WW-uitkeringen, bijna evenveel als in ustus en 21 procent meer dan een jaar geleden Aantal lopende WW-uitkeringen voor jongeren

Nadere informatie

Stagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers

Stagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers Starters ING Economisch Bureau Stagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers In het eerste kwartaal van 2012 zijn er circa 39.000 mensen een onderneming gestart, ruim 4%

Nadere informatie

Niet-werkende werkzoekenden

Niet-werkende werkzoekenden Januari 2012 Niet-werkende werkzoekenden 2 WW-uitkeringen 3 Vacatures ingediend bij UWV WERKbedrijf 4 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 5 Statistische bijlage 6 Toelichting NWW/WW

Nadere informatie

Noord-Holland heeft hoogste startersquote

Noord-Holland heeft hoogste startersquote Vooruitzicht Starters Noord-Holland heeft hoogste startersquote Ontwikkeling aantal starters onzeker door nieuwe wetgeving Fors meer taxichauffeurs door nieuwe taxiwet en Uber Ontwikkeling aantal starters

Nadere informatie

Februari 2012 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) gestegen Meer WW-uitkeringen

Februari 2012 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) gestegen Meer WW-uitkeringen Februari 2012 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) gestegen - 483.000 werkzoekenden ingeschreven bij UWV WERKbedrijf - Vooral meer jonge werkzoekenden - Sterke toename werkzoekenden met transport beroep maar

Nadere informatie

Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen opnieuw toegenomen

Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen opnieuw toegenomen Maart 2009 Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen opnieuw toegenomen 2 Ingediende vacatures 5 Vraag en aanbod bij UWV WERKbedrijf 6 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 7 Statistische

Nadere informatie

Regionale arbeidsmarktprognose

Regionale arbeidsmarktprognose Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2012-2013 Inleiding Begin juni 2012 verscheen de rapportage UWV Arbeidsmarktprognose 2012-2013 Met een doorkijk naar 2017". Hierin worden

Nadere informatie

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Inleiding Nederland werkt, net als de andere Europese landen aan de Lissabon-doelstellingen van de EU om te komen tot een dynamische en concurrerende

Nadere informatie

Maart 2012 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) gedaald Minder WW-uitkeringen

Maart 2012 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) gedaald Minder WW-uitkeringen Maart 2012 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) gedaald - 477.800 werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf - Minder werkzoekenden van 35-45 jaar dan een jaar geleden - Toename werkzoekenden met (para)

Nadere informatie

Economische Barometer 2017 Bergen op Zoom en Roosendaal. Kernuitkomsten vergeleken, februari >

Economische Barometer 2017 Bergen op Zoom en Roosendaal. Kernuitkomsten vergeleken, februari > Economische Barometer 2017 Bergen op Zoom en Roosendaal Kernuitkomsten vergeleken, februari 2018 > www.ioresearch.nl Een barometer is gericht op het volgen en (door middel van cijfers) in beeld brengen

Nadere informatie

Mei 2012 Minder niet-werkende werkzoekenden (NWW) Aantal WW-uitkeringen iets afgenomen

Mei 2012 Minder niet-werkende werkzoekenden (NWW) Aantal WW-uitkeringen iets afgenomen Mei 2012 Minder niet-werkende werkzoekenden (NWW) - 465.000 werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf - Aantal jonge werkzoekenden met 5,6 procent afgenomen - Vooral daling werkzoekenden met korte

Nadere informatie

Augustus 2012 Aantal WW-uitkeringen boven de Bijna werkzoekenden (NWW) meer dan in juli

Augustus 2012 Aantal WW-uitkeringen boven de Bijna werkzoekenden (NWW) meer dan in juli Augustus 2012 Aantal WW-uitkeringen boven de 300.000 - Lopende WW-uitkeringen met 2 procent gestegen tot 304.000 - Aantal lopende uitkeringen in onderwijssector met 27 procent toegenomen - Uitkeringen

Nadere informatie

Juli 2012 Bijna WW-uitkeringen Meer werkzoekenden (NWW) dan een jaar geleden

Juli 2012 Bijna WW-uitkeringen Meer werkzoekenden (NWW) dan een jaar geleden Juli 2012 Bijna 300.000 WW-uitkeringen - 298.000 lopende WW-uitkeringen - Aantal WW-uitkeringen gestegen ten opzichte van voorgaande maand (2,5%) - Ruim de helft meer WW-uitkeringen voor jongeren dan in

Nadere informatie

Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen verder gestegen in februari

Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen verder gestegen in februari Februari 2009 Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen verder gestegen 2 Ingediende vacatures 5 Vraag en aanbod bij UWV WERKbedrijf 6 Verleende ontslagvergunningen 7 Statistische bijlage 8 Toelichting NWW

Nadere informatie

Basiscijfers gemeenten. Arbeidsmarktregio Midden-Utrecht

Basiscijfers gemeenten. Arbeidsmarktregio Midden-Utrecht Basiscijfers gemeenten Arbeidsmarktregio Midden- Inhoudsopgave Inleiding... 3 Nww-percentage december 2011... 4 Ontwikkeling nww 2010-2011... 5 Standcijfers nww 2011 en nww-percentages december 2010 en

Nadere informatie

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek.

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek. Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht notitie van Onderzoek www.onderzoek.utrecht.nl mei 2013 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet

Nadere informatie

Juni 2012 Meer werkzoekenden (NWW) dan een jaar geleden Aantal WW-uitkeringen in een jaar tijd met gestegen

Juni 2012 Meer werkzoekenden (NWW) dan een jaar geleden Aantal WW-uitkeringen in een jaar tijd met gestegen Juni 2012 Meer werkzoekenden (NWW) dan een jaar geleden - 464.300 werkzoekenden geregistreerd bij UWV WERKbedrijf - In i vrijwel evenveel werkzoekenden als in - Van de 55-plus beroepsbevolking is 9,4 procent

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Thema cultuur - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl @onderzoek030

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

2006 E e n v e rg e l i j k e n d e c o n o m i s c h. j a a r b e e l d v a n T w e n t e

2006 E e n v e rg e l i j k e n d e c o n o m i s c h. j a a r b e e l d v a n T w e n t e 2006 t w e n t e i n d e x E e n v e rg e l i j k e n d e c o n o m i s c h j a a r b e e l d v a n T w e n t e 2006 Ten geleide Voor u ligt alweer de tweede uitgave van de Twente Index. De eerste Twente

Nadere informatie

AGRO FOOD MONI TOR EDE

AGRO FOOD MONI TOR EDE AGRO FOOD MONI TOR EDE HIGHLIGHTS 2016 Voorwoord Ede ligt in het hart van FoodValley, de internationale topregio voor kennis en innovatie op het gebied van voedselproductie. Food omvat veel schakels in

Nadere informatie

Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto

Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto 1 Rabobank Groep Duits-Nederlandse grensstreek Inhoudsopgave Demografie Dynamiek, groen-grijs, beroepsbevolking, inkomen, migratie Werkgelegenheid

Nadere informatie

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2018 Voor vragen: Feiten en cijfers 2017 Bevolking

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2018 Voor vragen: Feiten en cijfers 2017 Bevolking Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2018 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2017 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is een jaarlijks rapport met

Nadere informatie

Rapportage WW 50plus. Januari 2016

Rapportage WW 50plus. Januari 2016 Rapportage WW 50plus Januari 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 WW-uitkeringen 2 Toelichting WW/NWW/WBB 12 Colofon 13 Rapportage WW 50plus 1 WW-uitkeringen WW-uitkeringen 1 50-plus 2016 2015 2015 2014

Nadere informatie

Oktober 2012 WW-uitkeringen vooral toegenomen in seizoensgevoelige sectoren Meer dan een half miljoen niet-werkende werkzoekenden (NWW)

Oktober 2012 WW-uitkeringen vooral toegenomen in seizoensgevoelige sectoren Meer dan een half miljoen niet-werkende werkzoekenden (NWW) Oktober 2012 WW-uitkeringen vooral toegenomen in seizoensgevoelige sectoren - 309.900 lopende WW-uitkeringen, 1,8 procent meer dan in tember - Bovengemiddelde stijging lopende WW-uitkeringen horeca (+6,3%)

Nadere informatie

Het belang van het MKB

Het belang van het MKB MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB

Nadere informatie

Aantal werkzoekenden en aantal WWuitkeringen

Aantal werkzoekenden en aantal WWuitkeringen April 2009 Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen blijven stijgen 2 Ingediende vacatures 5 Vraag en aanbod bij UWV WERKbedrijf 6 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 7 Statistische

Nadere informatie

Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014

Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014 Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 0229-282555 Rapportnummer 2014-2042 Datum Augustus 2014 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Minder startende ondernemers

Minder startende ondernemers Starters ING Economisch Bureau Minder startende ondernemers in 2012 Aantal starters loopt in alle provincies terug Dit jaar zijn er tot en met september circa 95.000 mensen een onderneming gestart, ruim

Nadere informatie

Aantal werkzoekenden en aantal WWuitkeringen

Aantal werkzoekenden en aantal WWuitkeringen Juni 2009 Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen 2 Ingediende vacatures 5 Vraag en aanbod bij UWV WERKbedrijf 6 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 7 Statistische bijlage 8 Toelichting

Nadere informatie

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2012

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2012 's-hertogenbosch in de rij 2 0 1 2 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan 100.000 inwoners O&S september 2012 Voorwoord In deze publicatie wordt 's-hertogenbosch

Nadere informatie

3.2 De omvang van de werkgelegenheid

3.2 De omvang van de werkgelegenheid 3.2 De omvang van de werkgelegenheid Particuliere bedrijven en overheidsbedrijven nemen mensen in dienst. Collectieve sector = Semicollectieve sector = De overheden op landelijk, provinciaal en lokaal

Nadere informatie

Auteur: Gemeente Dronten Datum: 4 april 2017 Voor vragen: Feiten en cijfers 2016 Bevolking

Auteur: Gemeente Dronten Datum: 4 april 2017 Voor vragen: Feiten en cijfers 2016 Bevolking Auteur: Gemeente Dronten Datum: 4 april 2017 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2016 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is een jaarlijks rapport met

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Hoorn Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-245 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S augustus 2013

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S augustus 2013 's-hertogenbosch in de rij 2 0 1 3 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan 100.000 inwoners O&S augustus 2013 Voorwoord In deze publicatie wordt 's-hertogenbosch

Nadere informatie

Brainport Monitor 2010 Samenvatting. Van crisis naar kracht

Brainport Monitor 2010 Samenvatting. Van crisis naar kracht Brainport Monitor 2010 Samenvatting Van crisis naar kracht People De effecten van de crisis laten zien dat de arbeidsmarkt in Brainport conjunctuurgevoelig is. Technology Brainport blijft goed presteren

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Augustus 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Augustus 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Augustus 2017 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 6 Statistische bijlage 7 Toelichting WW 15 Colofon De Nieuwsflits Arbeidsmarkt

Nadere informatie

MONITOR ECONOMIE ZUID-LIMBURG

MONITOR ECONOMIE ZUID-LIMBURG MONITOR ECONOMIE ZUID-LIMBURG Economie Zuid-Limburg in de lift, maar we zijn er nog niet De Zuid-Limburgse economie is in 2016 anderhalf keer zo snel gegroeid als het Nederlands gemiddelde. Bijna alle

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de werkloosheid in Amsterdam per stadsdeel tussen 1 januari 2001 en oktober 2003 (%)

Ontwikkelingen in de werkloosheid in Amsterdam per stadsdeel tussen 1 januari 2001 en oktober 2003 (%) Werkloosheid Amsterdam sterk gestegen Volgens de nieuwste cijfers van het CBS steeg de werkloosheid in Amsterdam van bijna 5% in 2002 naar 8,4% in 2003. Daarmee is de werkloosheid in Amsterdam sneller

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Koggenland Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-246 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2011

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2011 's-hertogenbosch in de rij 2 0 1 1 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan 100.000 inwoners O&S september 2011 Voorwoord In deze publicatie wordt 's-hertogenbosch

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Medemblik Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-247 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Opmeer Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-248 Datum Augustus 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 In deze rapportage van het UWV WERKbedrijf worden de actuele ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt kort toegelicht. Vanuit diverse bronnen

Nadere informatie

Aantal werkzoekenden en aantal WWuitkeringen

Aantal werkzoekenden en aantal WWuitkeringen September 2009 Aantal werkzoekenden en WW-uitkeringen 2 Ingediende vacatures 5 Vraag en aanbod bij UWV WERKbedrijf 6 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 7 Statistische bijlage

Nadere informatie

Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Augustus 2014

Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Augustus 2014 Demografische ontwikkeling Gemeente Drechterland Augustus 214 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 229-282555 Rapportnummer 214-243 Datum Juli 214 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Monitor Economie 2018

Monitor Economie 2018 Monitor Economie 2018 Economische kerncijfers van de MVSgemeenten Augustus 2018 Inhoudsopgave Economische ontwikkeling 3 Werkgelegenheid 5 Arbeidsparticipatie 10 Inkomen en uitkeringen 13 Armoede en schuldhulpverlening

Nadere informatie

EZ 2020. Over de veranderende rol(len) van gemeentelijke afdelingen Economische Zaken. Peter Louter www.bureaulouter.nl. Zwolle, 4 maart 2014

EZ 2020. Over de veranderende rol(len) van gemeentelijke afdelingen Economische Zaken. Peter Louter www.bureaulouter.nl. Zwolle, 4 maart 2014 EZ 2020 Over de veranderende rol(len) van gemeentelijke afdelingen Economische Zaken Peter Louter www.bureaulouter.nl Zwolle, 4 maart 2014 Drie strategische rollen 1. Preventie 2. Duiding 3. Integraliteit

Nadere informatie

4. Werkloosheid in historisch perspectief

4. Werkloosheid in historisch perspectief 4. Werkloosheid in historisch perspectief Werkloosheid is het verschil tussen het aanbod van arbeid en de vraag naar arbeid. Het arbeidsaanbod in Noord-Nederland hangt samen met de mate waarin de inwoners

Nadere informatie

Thermometer economische crisis

Thermometer economische crisis 11 Thermometer economische crisis november 2013 afdeling Onderzoek - gemeente Utrecht Inleiding In deze elfde Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke

Nadere informatie

Factsheet. Monitor jeugdwerkloosheid Amsterdam 2014. Werkloosheid stijgt naar 24% Definities. Nummer 6 juni 2014

Factsheet. Monitor jeugdwerkloosheid Amsterdam 2014. Werkloosheid stijgt naar 24% Definities. Nummer 6 juni 2014 Nummer 6 juni 2014 Monitor jeugdwerkloosheid Amsterdam 2014 Factsheet Ondanks eerste tekenen dat de economie weer aantrekt blijft de werkloosheid. Negen procent van de Amsterdamse beroepsbevolking is werkloos

Nadere informatie

Monitor Jeugdwerkloosheid Amsterdam over 2016

Monitor Jeugdwerkloosheid Amsterdam over 2016 1 Monitor Jeugdwerkloosheid Amsterdam over 20 Fact sheet april 20 De totale werkloosheid onder Amsterdamse jongeren is het afgelopen jaar vrijwel gelijk gebleven aan 2015. Van de 14.000 Amsterdamse jongeren

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Achterhoek Februari 2013

Arbeidsmarkt Achterhoek Februari 2013 Arbeidsmarkt Achterhoek Februari 2013 Inhoud Werkgelegenheid Vacatures Werkloosheid Bevolkingsontwikkeling Aandachtspunten komende jaren Activiteiten POA Achterhoek PAG 2 Structuur werkgelegenheid regio

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Oktober 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Oktober 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Oktober 2017 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 6 Statistische bijlage 7 Toelichting WW 15 Colofon De Nieuwsflits Arbeidsmarkt

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Werkloosheid niet-westerse allochtonen in 2008 licht gedaald

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Werkloosheid niet-westerse allochtonen in 2008 licht gedaald Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB09-013 17 februari 2009 9.30 uur Werkloosheid niet-westerse allochtonen in 2008 licht gedaald Minder sterke daling werkloosheid niet-westerse allochtonen

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Juni 2014

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Juni 2014 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Juni 2014 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Ingediende vacatures UWV 5 Ingediende ontslagaanvragen en verleende ontslagvergunningen 6 Statistische bijlage 7 Toelichting NWW/WW/WBB

Nadere informatie

Regionale economische prognoses 2016

Regionale economische prognoses 2016 Regionale economische prognoses 2016 Themabericht Rogier Aalders De breed gedragen economische groei in 2016 leidt tot productiegroei in alle sectoren en in alle regio s De Randstad, en daarbinnen vooral

Nadere informatie

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2019 Voor vragen: Feiten en cijfers 2018 Bevolking

Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2019 Voor vragen: Feiten en cijfers 2018 Bevolking Auteur: Gemeente Dronten Datum: Februari 2019 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2018 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is een jaarlijks rapport met

Nadere informatie

Fact sheet. Ondernemerschap in Oost. Ondernemerschap in Oost. Het aantal vestigingen in stadsdeel Oost groeit sterk. november 2011

Fact sheet. Ondernemerschap in Oost. Ondernemerschap in Oost. Het aantal vestigingen in stadsdeel Oost groeit sterk. november 2011 Fact sheet november 11 Ondernemerschap in Stadsdeel telt veel kleine bedrijven die zich voornamelijk bevinden in de en in de explosief groeiende cultuur en recreatie sector. Het hoge aantal starters zorgt

Nadere informatie

Auteur: Onderzoek en statistiek gemeente Dronten Datum: 28 januari 2016 Voor vragen: Feiten en cijfers 2015 Bevolking

Auteur: Onderzoek en statistiek gemeente Dronten Datum: 28 januari 2016 Voor vragen: Feiten en cijfers 2015 Bevolking Auteur: Onderzoek en statistiek gemeente Dronten Datum: 28 januari 2016 Voor vragen: h.van.eijken@dronten.nl Feiten en cijfers 2015 Bevolking Inleiding Wat is Dronten feiten en cijfers Dit document is

Nadere informatie

Factsheet Open teelten Landbouw Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013

Factsheet Open teelten Landbouw Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013 Factsheet Open teelten Landbouw 2014 Ontwikkelingen in de sector op basis van de administratie van Colland Arbeidsmarkt in 2013 Colland Bestuursbureau, 14 oktober 2014 Pagina 2 27 Inhoudsopgave Toelichting

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 11 Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 3-5-11 :36 Economisch herstel zet door Horeca en detailhandel haken aan Na een lichte afzwakking in het eerste kwartaal

Nadere informatie

November 2012 WW-uitkeringen bijna verdubbeld sinds begin crisis eind 2008 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) met ruim 30.

November 2012 WW-uitkeringen bijna verdubbeld sinds begin crisis eind 2008 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) met ruim 30. November 2012 WW-uitkeringen bijna verdubbeld sinds begin crisis eind 2008-322.300 lopende WW-uitkeringen, 4 procent meer dan in ober - Veel meer uitkeringen voor jongeren (+13,4%) - Sterkste toename sectoren

Nadere informatie

Graydon Kwartaalmonitor Q3 2018

Graydon Kwartaalmonitor Q3 2018 Graydon Kwartaal monitor 1 Voorwoord Inhoud De economie zit duidelijk in de lift. Na eerdere positieve berichten over de groeiende omvang van het Nederlandse bedrijfsleven, blijkt ook uit deze Graydon

Nadere informatie

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2014

's-hertogenbosch. in de rij. 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan inwoners O&S september 2014 's-hertogenbosch in de rij 2 0 1 4 's-hertogenbosch vergeleken met alle overige Nederlandse gemeenten met meer dan 100.000 inwoners O&S september 2014 Voorwoord In deze publicatie wordt 's-hertogenbosch

Nadere informatie

Stichting Twente Index, p/a Postbus 70.000, 7500 KB Enschede Stichting Twente Index is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 08141490

Stichting Twente Index, p/a Postbus 70.000, 7500 KB Enschede Stichting Twente Index is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 08141490 Highlights Hoe staat Twente ervoor? De Twentse werkloosheid vertoonde een sterke schommeling in 2011 en de eerste helft van 2012. In het tweede kwartaal van 2012 was sprake van een daling. Ondanks de crisis

Nadere informatie

Strategisch Thema. -Stad die werkt en leert- Modules. Datum: februari 2016. Strategisch Thema -Stad die werkt en leert- 0

Strategisch Thema. -Stad die werkt en leert- Modules. Datum: februari 2016. Strategisch Thema -Stad die werkt en leert- 0 Strategisch Thema -Stad die werkt en leert- Modules Samenvatting 1 Werk 2 Leren 7 Datum: februari 2016 Gemeente Nijmegen Onderzoek en Statistiek tel.: (024) 329 98 89 (O&S) e-mailadres: onderzoek.statistiek@nijmegen.nl

Nadere informatie

Vooronderzoek: Foto van Haaksbergen

Vooronderzoek: Foto van Haaksbergen Vooronderzoek: Foto van Haaksbergen Versie 15-11-2016 Opgesteld door Futureconsult in opdracht van de gemeente Haaksbergen in het kader van de Strategische Visie Haaksbergen 2030 1 Inhoudsopgave 1. Bevolkingssamenstelling...

Nadere informatie

Thermometer economische crisis

Thermometer economische crisis 9 Thermometer economische crisis oktober 20 Bestuursinformatie 07//20 gemeente Utrecht Inleiding In deze negende Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke

Nadere informatie

Samenvatting Economie Werk hoofstuk 1 t/m 3

Samenvatting Economie Werk hoofstuk 1 t/m 3 Samenvatting Economie Werk hoofstuk 1 t/m 3 Samenvatting door H. 1812 woorden 16 juni 2013 6 4 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO Economie samenvatting Werk hoofdstuk 1, 2 en 3 Hoofdstuk 1. Werken

Nadere informatie

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding Inleiding De werkgelegenheid in Haarlemmermeer is in 2014 vrijwel gelijk gebleven. Het aantal werkzame personen nam af met 238; een daling van 0,2%. Het totaal komt hiermee op 117.550 full-time arbeidsplaatsen.

Nadere informatie