Bijlage 1. Bijlage 2.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bijlage 1. Bijlage 2."

Transcriptie

1 ALBERT EINSTEIN Inleiding: Alhoewel een artikelenreeks over Einstein en zijn wetenschappelijke betekenis niet direct actueel genoemd kan worden, heb ik na ampele overwegingen, hier toch voor gekozen, en niet alleen omdat ikzelf een zeer groot bewonderaar van hem ben. Hij is m.i. niet alleen de grootste natuurkundige van deze eeuw maar zelfs de grootste geleerde aller tijden! Een tweede argument is het feit dat de moderne astrofysica met zijn zwarte gaten, gekromde ruimte, door de zon (en uiteraard andere massa's)afgebogen lichtstralen, de omzettingen van massa in energie en omgekeerd (tijdens de eerste seconden van het bestaan van ons heelal) etc, etc, in feite niet goed "begrepen" kan worden, zonder de summiere kennis van Einsteins relativiteitstheorieën (ja er zijn er twee!) Tenslotte zijn er de laatste jaren zoveel nieuwe (en ook jongere) Vestalezers bijgekomen zodat er voor deze groep vast wel iets nieuws in deze serie te ontdekken valt. Levensloop: Einstein werd op 14 maart 1879 in Ulm als zoon van een elektrotechnicus geboren (voor een gedetailleerd overzicht: zie bijlage 1) Als kind was hij bepaald geen genie!(ouders van nu putten hier wel eens hoop uit als hun kinderen op school ook zoo sukkelen!) Op zijn 9e jaar praatte hij nog als kleuter en op het gymnasium werd hij van school gestuurd. Tenslotte behaalde hij in 190 het einddiploma Technische Hogeschool (te Zürich). Nu volgden een paar moeilijke jaren, waarin hij wel al enige artikelen van hem gepubliceerd kreeg in de beroemde Annalen der Fysiek. In 190 verkreeg hij de Zwitserse nationaliteit, werd aangesteld als ambtenaar 3e klasse bij een octrooibureau en trouwde Mileva Maric (in 1903). Wat in 1905 plaats vond was werkelijk ongelofelijk! Einstein presteerde het in dat jaar om vier artikelen te publiceren die elk voldoende belangrijk waren om daarmee de Nobelprijs te verwerven!.en dat alles deed Einstein geheel alleen, in zijn spaarzame vrije tijd zonder elke financiële steun, door met zijn supergeniaal brein te trachten de verschijnselen der natuur in zijn essentie de doorgronden. (voor een overzicht van deze artikelen, zie bijlage ) Van nu af aan komt Einsteins "carrière" in een stroomversnelling. Er volgen benoemingen (tot docent) in Bern, Zürich en Praag. In 1913 gaat hij naar Berlijn, wordt lid van de Pruisische Academie van Wetenschappen en directeur van een speciaal voor hem in het leven geroepen onderzoeksinstituut. In 1916 publiceert hij zijn algemene relativiteitstheorie (zie bijlage 3). Echter..,ook in de wetenschap speelt jaloezie een grote rol. Doordat Einstein jood was werden zijn theorieën wel als "Joodse natuurkunde" verdoemd t.o.v. de z.g. "Duitse natuurkunde"! In 191 maakt Einstein een reis naar de Verenigde Staten; op de terugreis bezoekt hij Engeland. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam was Einstein toevallig in de "States" en,heel verstandig, is hij daar gebleven! Dit besluit heeft waarschijnlijk het verloop van de e wereldoorlog in hoge mate beïnvloed, want in 1939 adviseert Einstein president Roosevelt de atoombom te ontwikkelen, vóór de kans bestaat dat Hitler-Duitsland dat zal doen!. Twee van deze bommen (op Hiroshima en Nagasaki beslisten inderdaad het einde van de e wereldoorlog. Door een slopende ziekte wordt het denkvermogen van Einstein ernstig aangetast. Op zijn sterfbed worden zijn laatste woorden in het Duits gesproken (de enige taal die hij beheerste), door de (Amerikaanse) verpleegster niet verstaan.

2 Bijlage 1. 13/3/1879 Einstein wordt te Ulm geboren 1900 Einstein behaalt einddiploma Technische Hogeschool 190 Einstein wordt aangesteld als ambtenaar 3e klasse (Oktrooi bureau) en neemt Zwitserse nationaliteit aan Einstein trouwt Mileva Maric 1905 Einstein publiceert 4 zeer belangrijke artikelen 1908 Einstein benoemd tot docent te Bern 1913 Einstein benoemd tot lid van de Pruisische academie voor wetenschappen en wordt (te Berlijn) directeur van speciaal voor hem in het leven geroepen onderzoeksinstituut Huwelijk met Mileva wordt ontbonden (Einstein trouwt later met Elsa) 1916 Einstein formuleert zijn algemene relativiteitstheorie. 191 Einstein ontvangt Nobelprijs voor zijn artikel over de fotonentheorie (1905) en maakt een reis naar de Verenigde Staten Hitler komt aan de macht. Einstein is op dat moment in de Ver. Staten en keert niet meer terug naar Duitsland Elsa sterft Einstein adviseert Roosevelt de atoombom te ontwikkelen Twee van deze bommen maken een eind aan de e wereldoorlog, dankzij Einstein!. 18/4/1955. Sterfdag Einstein. Bijlage. Het 1e artikel behandelde de aard van het licht. Tot op dat moment waren er twee theorieën: Newton beschouwde licht als een stroom van deeltjes (corpuscels) Huygens beschouwde licht als een golfverschijnsel (een zich voortplantende transversale trilling). Op de vraag van Newton aan Huygens hoe hij dan het feit verklaarde dat zonnestraling ons bereikt terwijl er toch een (absoluut) vacuüm tussen zon en aarde bestaat (zonder materie geen trilling), redde Huygens zich eruit door de z.g. aether te "scheppen", een voor ons niet waarneembare materie (die er toch moest zijn anders had hij ongelijk!) Dit niet overtuigend argument gaf dus aan Newtons (corpusculaire) theorie de voorkeur. Toen echter (door Young en Fresnel) interferentieproeven met licht gedaan werden, werd Newtons theorie onhoudbaar (met de deeltjestheorie is interferentie absoluut niet te verklaren). Echter.., de ontdekking van het foto-elektrisch effect(in1887) bracht nieuwe moeilijkheden. Het foto-elektrisch effect houdt nl. in dat een metaal o.i.v. opvallend licht elektronen kan uitzenden waarvan de energie uitsluitend afhangt van de aard van het opvallend licht. Beneden een bepaalde frequentie (dus boven een bepaalde golflengte) stopt de uitzending zelfs geheel, hoe intensief de straling verder ook is. Hieruit volgde dat licht (en alle andere elektromagnetische straling) dus opgevat diende te worden als een stroom van energiedeeltjes.(fotonen genaamd) Deze laatste uitspraak deed Einstein nu in zijn beroemd geworden artikel uit 1905 waarvoor hij dus in 191 de Nobelprijs verkreeg. Maar.., als U nu goed nadenkt (en dat doet U natuurlijk!) dan is er toch weer een probleem! Als licht dus toch weer uit deeltjes bestaat (zoals Newton dus al beweerde), heeft Huygens dan toch ongelijk en hoe zit het dan met die interferentieproeven?.

3 Het antwoord is even simpel als (voor U misschien) onbevredigend: Beide theorieën (deeltjes- en golftheorie) zijn juist en vullen elkaar a.h.w. aan (z.g. complementaire theorieën). Voor de verklaring van interferentie beschouwen we licht als een golfverschijnsel, voor de verklaring van het foto-elektrisch effect beschouwen we licht als te bestaan uit (energie) deeltjes (fotonen). Blijft U hier toch moeite mee houden, denk dan maar eens aan een vel papier, aan de ene kant wit, aan de ander kant zwart. Is dit velletje nu wit of zwart? Ach, het is maar hoe je er tegen aan kijkt! Het e artikel behandelt de moleculaire structuur van de materie En hoe belangrijk het molecuulbegrip is behoeft niet uitgelegd te worden aan een ieder die op school maar iets gehoord heeft over schei- of natuurkunde. Heel in het kort komt dit artikel neer op de veronderstelling dat materie opgebouwd is uit moleculen (behalve de metalen en de zouten) die, en dat is het belangrijke in dat artikel, voortdurend trillen met een heftigheid, afhankelijk van de temperatuur. In feite is het natuurlijk net andersom: De temperatuur wordt bepaald door de heftigheid van het trillen der moleculen. Daarom is er ook een ondergrens aan de temperatuur(- 73 C, ofwel 0 K), nl. die waarbij de moleculen helemaal niet meer trillen! Het 3e artikel behandelt de elektrodynamica van bewegende stelsels (de z.g. speciale relativiteitstheorie) Hier komen we uitgebreid op terug,evenals op het 4e artikel dat het verband legt tussen massa en energie van een lichaam. ( E = m c ) Bijlage 3: Einstein is echt wereldberoemd geworden vanwege zijn relativiteitstheorie en zijn formule: E = m c Men denkt dan echter steeds aan zijn in 1905 ontwikkelde theorie. (aanvankelijk door hem invariantentheorie genoemd). Dit is de z.g. speciale relativiteitstheorie. In 1916 verwonderde (verwondering is de kiem der wetenschap, zei mijn oud leraar professor Ketelaar al tijdens een college in 1950 en die uitspraak heb ik nooit vergeten!) Einstein zich echter over een ander merkwaardig verschijnsel, nl. die der gelijkheid van zware en trage massa. De zware massa is bv verantwoordelijk voor de aantrekkingskracht die wij (en elk ander voorwerp in het heelal) ondervinden van de aarde. De ontdekking hiervan is ook weer een gevolg van een verwondering nl van Newton (ook een zeer groot geleerde!): Het verhaal wil dat Newton, op een zomeravond in zijn tuin gezeten, zich verwonderde over het feit dat een appel aan een boom, waarvan het steeltje brak, naar beneden viel! Welk mens zou zich daarover verwonderen? Nu Newton wel!. Op dat moment bestonden er soorten mechanica:

4 Die op aarde, waarvoor gold dat een lichaam, dat niet aan krachten onderhevig was, een eenparig-rechtlijnige beweging uitvoerde (of in rust was) Die in het heelal, waar lichamen, zoals maan en dwaalsterren (planeten dus) waarop geen krachten werkten (dacht men!) cirkelbanen beschreven. Op zich is het bestaan van verschillende soorten mechanica natuurlijk al verwonderlijk. Newton heeft dit probleem (voorzover men zich dat realiseerde), opgelost door de invoering van zijn beroemd geworden gravitatiewet waarin hij postuleerde dat lichamen elkaar aantrekken met een kracht, evenredig met het product van hun (zware) massa's en omgekeerd evenredig met het kwadraat van hun afstand (gerekend t.o.v. hun massamiddelpunten). De trage massa van een lichaam is verantwoordelijk voor het verzet tegen een verandering van zijn bewegingstoestand. Een pingpongballetje zal bv gemakkelijker vanuit zijn rusttoestand in beweging te krijgen zijn dan bv een locomotief. (De trage massa wordt gedefinieerd als m = F/a) We zullen trachten dit te verduidelijken aan een voorbeeld: Elk voorwerp, losgelaten in de lucht, zal zich loodrecht omlaag bewegen met een eenparigversnelde beweging met versnelling g(= 9,8 m/s, afgezien van de luchtwrijving). Een voorwerp, in rust op het aardoppervlak, ondervindt daarvan een reactiekracht, gelijk aan zijn gewicht. Nu een ander geval: Men bevindt zich in een afgesloten ruimte. die zich, ergens in het heelal, ver van elk hemellichaam dus ook ver van de aarde, met een eenparig versnelde beweging, met versnelling g, omhoog (wat is trouwens omhoog?) beweegt. Laat men in die ruimte een voorwerp los, dan zal zich dit (t.o.v. die ruimte)met een eenparigversnelde beweging met versnelling g, omlaag begeven. Bevindt zich een voorwerp in rust op de bodem van die, van de buitenwereld afgesloten ruimte, dan zal dat voorwerp van die bodem een reactiekracht ondervinden, gelijk aan zijn gewicht. Conclusie: Bevindt men zich in een, van de buitenwereld afgesloten ruimte, dan zal men niet kunnen uitmaken of men zich in rust bevindt (op het aardoppervlak) of dat men zich in het heelal voortspoedt men een versnelling, gelijk aan g. Deze redenering is de grondslag van de algemene relativiteitstheorie. Zonder in details te vervallen, is een consequentie van de algemene relativiteitstheorie zeker het vermelden waard: Lichtstralen planten zich in de ruimte niet altijd rechtlijnig voort! Dit verklaarde Einstein door aan te nemen dat lichtstralen, die (grote) massa's passeren, daarvan een aantrekkende kracht ondervinden. U had zelf ook zo geniaal kunnen zijn als U even scherp had nagedacht als Einstein, maar wie kan dat? Om U te helpen moet U bijgevoegde figuur (bijlage 4) maar eens goed bekijken: Er is dan geen speld tussen te krijgen!

5 Het probleem was de experimentele verificatie. Het effect van massa's op de beweging van licht (en uiteraard elke andere elektromagnetische straling) is zo gering, dat deze niet meetbaar was. Nu heeft de zon uiteraard een zeer grote massa. Lichtstralen van sterren die de zon rakelings passeren zouden echter wel meetbaar afgebogen moeten worden, maar deze sterren zouden dan zo dicht bij de zon moeten staan, dat ze zelf niet waarneembaar zouden zijn, tenzij...men een totale zonsverduistering afwacht! Door oorlogsomstandigheden kon de eerste waarneming hiervan pas in 1919 plaatsvinden. U begrijpt..de spanning was groot: zou Einstein gelijk krijgen? Ik laat U niet lang in het ongewisse: hij kreeg gelijk. Sterlicht werd afgebogen! een ware triomf!. En dat is nu het geniale van Einstein: hij trachtte niet zozeer waargenomen verschijnselen te verklaren (op zich een loffelijk streven van wetenschappers)neen,...hij voorspelde verschijnselen, die op dat moment totaal in strijd waren met de huidige stand van de wetenschap, en daar is genialiteit en..moed voor nodig. Op velerlei terrein heeft Einstein onwrikbare "waarheden",zoals de wet van behoud van massa en de wet van behoud van energie (fundamenten van de toenmalige natuurkunde) onderuit gehaald. En wel met de"simpele",maar uiterst beroemde formule: E = m c De mij toegemeten ruimte is vol, maar we gaan (een andere keer) verder! (Literatuur: Natuur en Techniek '79 nr 4) (Jb.Kuyt) Bijlage 4) a) t = 0 Een afgesloten ruimte start verticaal omhoog met een eenparig versnelde beweging (versnelling bv 10m/s ) Op dat zelfde moment start een lichtstraal vanuit A in horizontale richting naar rechts. Deze lichtstraal zal zich niets aantrekken van de afgesloten ruimte die zich opdat moment versneld omhoog gaat bewegen! b) t = 1 s. De (afgesloten) ruimte heeft zich 5m omhoog begeven. De lichtstraal echter niet!.stel deze is in punt B aangekomen. Dit punt is echter, t.o.v. de vloer nu wel 5 m lager gelegen c) t = s. Lichtstraal in C aangekomen, vloer nu 0 m hoger, dus C t.o.v. de vloer 0 m lager. Heeft U het nu gezien? Of de afgesloten ruimte nu met een versnelling van 10 m/s omhoog gaat, of in rust is en waarin voorwerpen, o.i.v.. een massa daaronder zullen vallen met een versnelling van 10 m/s omlaag, maakt niet uit. In dat laatste geval beschrijft de lichtstraal dus een beweging, bestaande uit een eenparige beweging naar rechts en met een eenparig versnelde beweging omlaag (parabolisch dus), maar dat betekent dat de lichtstraal een gekromde beweging beschrijft o.i.v.. de massa onder de vloer! (fig d) Waarom was dit nu zo moeilijk experimenteel te verifiëren? Omdat licht zoo verschrikkelijk snel gaat! Een lichtstraal die langs de zon scheert ondervindt een versnelling, loodrecht op zijn baan van zeg 1000 m/s. Na 0,01 s heeft deze lichtstraal 3000 km afgelegd en is, loodrecht daarop 5 cm afgebogen (reken dit maar na) a) t = 0 s b) t = 1 s c) t = s d)ruimte in rust en o.i.v. massa eronder ruimte omhoog bewegend met versnelling van 10m/s

Einstein (2) op aardoppervlak. versnelling van 10m/s 2. waar het foton zich bevindt a) t = 0 b) t = 1 s c) t = 2 s op t=0,t=1s en t=2s A B C A B

Einstein (2) op aardoppervlak. versnelling van 10m/s 2. waar het foton zich bevindt a) t = 0 b) t = 1 s c) t = 2 s op t=0,t=1s en t=2s A B C A B Einstein (2) In het vorig artikeltje zijn helaas de tekeningen, behorende bij bijlage 4,"weggevallen".Omdat het de illustratie betrof van de "eenvoudige" bewijsvoering van de kromming der lichtstralen

Nadere informatie

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005 Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule

Nadere informatie

Wetenschapper Albert Einstein

Wetenschapper Albert Einstein Wetenschapper Albert Einstein Geschiedenis Albert Einstein werd geboren op 14 maart 1879 in Ulm, in het toenmalige Duitse Keizerrijk. Zijn ouders waren Hermann en Pauline Einstein. Hermann was een beddenverkoper

Nadere informatie

Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheorie

Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheorie Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheo Verslag door een scholier 775 woorden 29 augustus 2016 6,2 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova Inhoudsopgave Ruimtetijd 2 Einsteins equivalentieprincipe

Nadere informatie

Maar het leidde ook tot een uitkomst die essentieel is in mijn werkstuk van een Stabiel Heelal.

Maar het leidde ook tot een uitkomst die essentieel is in mijn werkstuk van een Stabiel Heelal. -09-5 Bijlage voor Stabiel Heelal. --------------------------------------- In deze bijlage wordt onderzocht hoe in mijn visie materie, ruimte en energie zich tot elkaar verhouden. Op zichzelf was de fascinatie

Nadere informatie

XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS

XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS XXX INTERNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE PADUA, ITALIË THEORIE-TOETS 22 juli 1999 70 --- 13 de internationale olympiade Opgave 1. Absorptie van straling door een gas Een cilindervormig vat, met de as vertikaal,

Nadere informatie

Begripsvragen: Elektrisch veld

Begripsvragen: Elektrisch veld Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.4 Elektriciteit en magnetisme Begripsvragen: Elektrisch veld 1 Meerkeuzevragen Elektrisch veld 1 [V]

Nadere informatie

Einstein s Relativiteits theorie Een uitleg met middelbare school wiskunde Andrré van der Hoeven Docent natuurkunde Emmauscollege Rotterdam

Einstein s Relativiteits theorie Een uitleg met middelbare school wiskunde Andrré van der Hoeven Docent natuurkunde Emmauscollege Rotterdam Einstein s Relativiteits theorie Een uitleg met middelbare school wiskunde André van der Hoeven Docent natuurkunde Emmauscollege Rotterdam Einstein s speciale relativiteitstheorie, maarr dan begrijpelijk

Nadere informatie

Begripsvragen: Cirkelbeweging

Begripsvragen: Cirkelbeweging Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.1 Mechanica Begripsvragen: Cirkelbeweging 1 Meerkeuzevragen 1 [H/V] Een auto neemt een bocht met een

Nadere informatie

1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002

1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002 1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002 1 Relativiteit Als je aan relativiteit denkt, dan denk je waarschijnlijk als eerste aan Albert Einstein. En dat is dan ook de bedenker van de relativiteitstheorie.

Nadere informatie

Emergente zwaartekracht Prof. Dr. Erik Verlinde

Emergente zwaartekracht Prof. Dr. Erik Verlinde Prof. Dr. Erik Verlinde ! 3 grote problemen met zwaartekracht! Zwaartekracht op subatomair niveau! Versnelde uitdijing heelal! Zwaartekracht moet uitdijing afremmen! Er moet dus donkere energie zijn! Te

Nadere informatie

TENTAMEN NATUURKUNDE

TENTAMEN NATUURKUNDE CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE datum : vrijdag 28 april 2017 tijd : 13.30 tot 16.30 uur aantal opgaven : 5 aantal antwoordbladen : 1 (bij opgave 1) Iedere opgave dient

Nadere informatie

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen

Nadere informatie

EXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELUK ONDERWIJS IN 1979 , I. Dit examen bestaat uit 4 opgaven. " '"of) r.. I r. ',' t, J I i I.

EXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELUK ONDERWIJS IN 1979 , I. Dit examen bestaat uit 4 opgaven.  'of) r.. I r. ',' t, J I i I. .o. EXAMEN VOORBEREDEND WETENSCHAPPELUK ONDERWJS N 1979 ' Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur NATUURKUNDE.,, Dit examen bestaat uit 4 opgaven ',", "t, ', ' " '"of) r.. r ',' t, J i.'" 'f 1 '.., o. 1 i Deze

Nadere informatie

Einstein (6) v(=3/4c) + u(=1/2c) = 5/4c en... dat kan niet!

Einstein (6) v(=3/4c) + u(=1/2c) = 5/4c en... dat kan niet! Einstein (6) n de voorafgaande artikelen hebben we het gehad over tijdsdilatatie en Lorenzcontractie (tijd en lengte zijn niet absoluut maar hangen af van de snelheid tussen waarnemer en waargenomene).

Nadere informatie

Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. Een korte inleiding:

Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. Een korte inleiding: 1 Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. 23-09-2015 -------------------------------------------- ( j.eitjes@upcmail.nl) Een korte inleiding: Is Ruimte zoiets als Leegte, een

Nadere informatie

vwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011

vwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011 Het maken van een verslag voor natuurkunde, vwo versie Deze tekst vind je op www.agtijmensen.nl: Een voorbeeld van een verslag Daar vind je ook een po of pws verslag dat wat uitgebreider is. Gebruik volledige

Nadere informatie

Werkblad 3 Bewegen antwoorden- Thema 14 (NIVEAU BETA)

Werkblad 3 Bewegen antwoorden- Thema 14 (NIVEAU BETA) Werkblad 3 Bewegen antwoorden- Thema 14 (NIVEAU BETA) Theorie In werkblad 1 heb je geleerd dat krachten een snelheid willen veranderen. Je kunt het ook omdraaien, als er geen kracht werkt, dan verandert

Nadere informatie

OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN

OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF Tweede Fase Het neutrinomysterie Foto: CERN 1 Het was op het nieuws, het was in de krant, iedereen had het er over: neutrino s die sneller gaan dan het licht.

Nadere informatie

5,6. Praktische-opdracht door een scholier 1889 woorden 27 mei keer beoordeeld. Geschiedenis

5,6. Praktische-opdracht door een scholier 1889 woorden 27 mei keer beoordeeld. Geschiedenis Praktische-opdracht door een scholier 1889 woorden 27 mei 2004 5,6 116 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave Inhoudsopgave Blz. 2 Inleiding Blz. 3 Blz. 4 Einsteins ontdekkingen Blz. 5 Het effect

Nadere informatie

Relativiteitstheorie met de computer

Relativiteitstheorie met de computer Relativiteitstheorie met de computer Jan Mooij Mendelcollege Haarlem Met een serie eenvoudige grafiekjes wordt de (speciale) relativiteitstheorie verduidelijkt. In vijf stappen naar de tweelingparadox!

Nadere informatie

In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 10 cm en h3 = 15 cm.

In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 10 cm en h3 = 15 cm. Fysica Vraag 1 In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 1 cm en h3 = 15 cm. De dichtheid ρ3 wordt gegeven door:

Nadere informatie

Oplossing examenoefening 2 :

Oplossing examenoefening 2 : Oplossing examenoefening 2 : Opgave (a) : Een geleidende draad is 50 cm lang en heeft een doorsnede van 1 cm 2. De weerstand van de draad bedraagt 2.5 mω. Wat is de geleidbaarheid van het materiaal waaruit

Nadere informatie

oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1.

oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1. Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1. Elektrisch veld In de vacuüm gepompte beeldbuis van een TV staan twee evenwijdige vlakke metalen platen

Nadere informatie

Sterrenkunde Ruimte en tijd (3)

Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Zoals we in het vorige artikel konden lezen, concludeerde Hubble in 1929 tot de theorie van het uitdijende heelal. Dit uitdijen geschiedt met een snelheid die evenredig

Nadere informatie

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Tweede ronde - theorie toets. 21 juni beschikbare tijd : 2 x 2 uur

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Tweede ronde - theorie toets. 21 juni beschikbare tijd : 2 x 2 uur NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE Tweede ronde - theorie toets 21 juni 2000 beschikbare tijd : 2 x 2 uur 52 --- 12 de tweede ronde DEEL I 1. Eugenia. Onlangs is met een telescoop vanaf de Aarde de ongeveer

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS 1 17 APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 Enige constanten en dergelijke MECHANICA 1 Twee prisma`s. (4 punten) Twee gelijkvormige prisma s met een hoek α van 30 hebben

Nadere informatie

Natuurkundeles 8 januari 2007, 6 e uur (13.30-14.20 uur), klas 2a2 (2 vwo) 1 e les. 2a2, 26 leerlingen, 15 meisjes en 11 jongens.

Natuurkundeles 8 januari 2007, 6 e uur (13.30-14.20 uur), klas 2a2 (2 vwo) 1 e les. 2a2, 26 leerlingen, 15 meisjes en 11 jongens. Natuurkundeles 8 januari 2007, 6 e uur (13.30-14.20 uur), klas 2a2 (2 vwo) 1 e les ent: Klas: Onderwerp: Materialen: Lokaal: Bord: Man 2a2, 26 leerlingen, 15 meisjes en 11 jongens. Significante cijfers.

Nadere informatie

Waar komt het allemaal vandaan?

Waar komt het allemaal vandaan? Erik Verlinde Opening Academisch Jaar 2011 2012 Waar komt het allemaal vandaan? Dames en heren, Na deze leuke bijdrage van José van Dijck aan mij de beurt om u iets te vertellen passend bij het thema de

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS 1 24 APRIL 2013 11:00 12:45 uur MECHANICA 1 Blok en veer. (5 punten) Een blok van 3,0 kg glijdt over een wrijvingsloos tafelblad met een snelheid van 8,0 m/s

Nadere informatie

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen 11 1Help: faalangst! Karel heeft moeite met leren. Dat zal wel faalangst zijn! zegt iemand. Een gemakkelijk excuus, want Karel is wel erg snel klaar met zijn huiswerk. Ellen, die ook moeite heeft met leren,

Nadere informatie

EXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELIJK ONDERWIJS IN 1975 (GYMNASIUM EN ATHENEUM) Vrijdag 22 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE

EXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELIJK ONDERWIJS IN 1975 (GYMNASIUM EN ATHENEUM) Vrijdag 22 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE EXAMEN VOORBEREDEND WETENSCHAPPELJK ONDERWJS N 1975 (GYMNASUM EN ATHENEUM) Vrijdag 22 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE,, " 1: Van een fotocel is de kathode K bedekt met. een laagje metaal mefeen grensgolflengte

Nadere informatie

Voorwoord. Na het ontstaan van het Heelal is de basale verhouding van de afmetingen van materie tot de afstand tussen die materie constant.

Voorwoord. Na het ontstaan van het Heelal is de basale verhouding van de afmetingen van materie tot de afstand tussen die materie constant. --------------------------------------------------------------- 13-11-2015 ( www.serverhans.nl ) ( j.eitjes@upcmail.nl) Voorwoord. In dit werkstuk wil ik uiteenzetten waarom mijn inziens het Heelal stabiel

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Licht. Natuurkunde VWO 2011/2012. www.lyceo.nl

Hoofdstuk 3: Licht. Natuurkunde VWO 2011/2012. www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Licht Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Licht Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. Elektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige beweging Trilling en

Nadere informatie

Fysica. Indien dezelfde kracht werkt op een voorwerp met massa m 1 + m 2, is de versnelling van dat voorwerp gelijk aan: <A> 18,0 m/s 2.

Fysica. Indien dezelfde kracht werkt op een voorwerp met massa m 1 + m 2, is de versnelling van dat voorwerp gelijk aan: <A> 18,0 m/s 2. Vraag 1 Beschouw volgende situatie nabij het aardoppervlak. Een blok met massa m 1 is via een touw verbonden met een ander blok met massa m 2 (zie figuur). Het blok met massa m 1 schuift over een helling

Nadere informatie

Samenvatting. Wat is licht

Samenvatting. Wat is licht Samenvatting In dit onderdeel zal worden getracht de essentie van het onderzoek beschreven in dit proefschrift te presenteren zodanig dat het te begrijpen is door familie, vrienden en vakgenoten zonder

Nadere informatie

Inhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop.

Inhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop. Inhoud. Blz. 1. Blz. 2. Blz. 3. Blz. 4. Blz. 5. Blz. 6. Blz. 7. Blz. 8. Blz. 9. Blz. 10. Blz. 11. Kaft Inhoud Het leven van Escher. Moeilijke jaren. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld

Nadere informatie

Natk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar )

Natk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar ) Natk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar 2016-2017) February 5, 2017 Tijd: 2 uur 30 min Afsluitend Maximum Marks: 78+5(bonusopgave) 1. In wereld van serie Star-Trek kunnen mensen

Nadere informatie

toelatingsexamen-geneeskunde.be

toelatingsexamen-geneeskunde.be Fysica juli 2009 Laatste update: 31/07/2009. Vragen gebaseerd op het ingangsexamen juli 2009. Vraag 1 Een landingsbaan is 500 lang. Een vliegtuig heeft de volledige lengte van de startbaan nodig om op

Nadere informatie

Fysica. Een lichtstraal gaat van middenstof A via middenstof B naar middenstof C. De stralengang van de lichtstraal is aangegeven in de figuur.

Fysica. Een lichtstraal gaat van middenstof A via middenstof B naar middenstof C. De stralengang van de lichtstraal is aangegeven in de figuur. Vraag 1 Een lichtstraal gaat van middenstof A via middenstof B naar middenstof C. De stralengang van de lichtstraal is aangegeven in de figuur. A n A B n B C n C Dan geldt voor de brekingsindices n A,

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Theory Dutch (Netherlands) Lees eerst de algemene instructies uit de aparte enveloppe voordat je begint met deze opgave.

Theory Dutch (Netherlands) Lees eerst de algemene instructies uit de aparte enveloppe voordat je begint met deze opgave. Q1-1 Twee problemen uit de Mechanica (10 punten) Lees eerst de algemene instructies uit de aparte enveloppe voordat je begint met deze opgave. Deel A. De verborgen schijf (3.5 punten) We beschouwen een

Nadere informatie

De lichtsnelheid kromt de ruimte. Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal

De lichtsnelheid kromt de ruimte. Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal 1 De lichtsnelheid kromt de ruimte Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal Inleiding 2 De lichtsnelheid, zo snel als 300.000.000 meter per seconde, heeft wellicht grote gevolgen voor de omvang

Nadere informatie

EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1975

EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1975 2 H-11 EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWJS N 1975 Woensdag 27 augustus, 14.00-17.00 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit

Nadere informatie

NATUURKUNDE. Figuur 1

NATUURKUNDE. Figuur 1 NATUURKUNDE KLAS 5 PROEFWERK HOOFDSTUK 12-13: KRACHT EN BEWEGING OOFDSTUK 12-13: K 6/7/2009 Deze toets bestaat uit 5 opgaven (51 + 4 punten) en een uitwerkbijlage. Gebruik eigen grafische rekenmachine

Nadere informatie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Inleveren: Uiterlijk 15 februari voor 16.00 in mijn postvakje Afspraken Overleg is toegestaan, maar iedereen levert zijn eigen werk in. Overschrijven

Nadere informatie

Voorbeeldexamen HAVO. natuurkunde. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Voorbeeldexamen HAVO. natuurkunde. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Voorbeeldexamen HAVO 215 natuurkunde Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten

Nadere informatie

d. Bereken bij welke hoek α René stil op de helling blijft staan (hij heeft aanvankelijk geen snelheid). NB: René gebruikt zijn remmen niet.

d. Bereken bij welke hoek α René stil op de helling blijft staan (hij heeft aanvankelijk geen snelheid). NB: René gebruikt zijn remmen niet. Opgave 1 René zit op zijn fiets en heeft als hij het begin van een helling bereikt een snelheid van 2,0 m/s. De helling is 15 m lang en heeft een hoek van 10º. Onderaan de helling gekomen, heeft de fiets

Nadere informatie

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte. 1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand

Nadere informatie

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.

Nadere informatie

Als de trapper in de stand van figuur 1 staat, oefent de voet de in figuur 2 aangegeven verticale kracht uit op het rechter pedaal.

Als de trapper in de stand van figuur 1 staat, oefent de voet de in figuur 2 aangegeven verticale kracht uit op het rechter pedaal. Natuurkunde Havo 1984-II Opgave 1 Fietsen Iemand rijdt op een fiets. Beide pedalen beschrijven een eenparige cirkelbeweging ten opzichte van de fiets. Tijdens het fietsen oefent de berijder periodiek een

Nadere informatie

Waar toezicht opduikt daar zijn of daar komen problemen zullen veel mensen denken.

Waar toezicht opduikt daar zijn of daar komen problemen zullen veel mensen denken. Dames en heren, De uitnodiging om hier op het lustrumsymposium te komen spreken grijp ik graag aan om mij als toezichthouder nu eens een keer niet te richten op problemen. Waar toezicht opduikt daar zijn

Nadere informatie

Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar

Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.

Nadere informatie

Quantummechanica 5/6 VWO

Quantummechanica 5/6 VWO Lessenserie Quantummechanica 5/6 VWO Docentenhandleiding Quantumtheorie WAAR? In ieder geval: RAAR! Opzet en doelen In deze serie van 3 lessen wordt voor leerlingen in klas 5 of 6 VWO een introductie gegeven

Nadere informatie

Speciale relativiteitstheorie

Speciale relativiteitstheorie versie 13 februari 013 Speciale relativiteitstheorie J.W. van Holten NIKHEF Amsterdam en LION Universiteit Leiden c 1 Lorentztransformaties In een inertiaalstelsel bewegen alle vrije deeltjes met een

Nadere informatie

Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2)

Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Snelheid en gemiddelde snelheid Met de grootheid snelheid geef je aan welke afstand een voorwerp in een bepaalde tijd aflegt. Over een langere periode is de snelheid

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

TENTAMEN NATUURKUNDE

TENTAMEN NATUURKUNDE CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE datum : dinsdag 27 juli 2010 tijd : 14.00 tot 17.00 uur aantal opgaven : 6 aantal antwoordbladen : 1 (bij opgave 2) Iedere opgave dient

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD

15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 1 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 2 MENSEN WILLEN STRUCTUREN ZIEN 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 3 DE MENS BEGON TE BESCHRIJVEN WAT HIJ AAN DE HEMEL

Nadere informatie

10 Had Halley gelijk: worden de maanden korter?

10 Had Halley gelijk: worden de maanden korter? 10 Had Halley gelijk: worden de en korter? Dit is de laatste module. We kunnen nu (eindelijk!) terugkomen op de vraag waar we twee jaar geleden mee begonnen. Terugblik In 1695 had de Engelse astronoom

Nadere informatie

Juli blauw Vraag 1. Fysica

Juli blauw Vraag 1. Fysica Vraag 1 Beschouw volgende situatie in een kamer aan het aardoppervlak. Een homogene balk met massa 6, kg is symmetrisch opgehangen aan de touwen A en B. De touwen maken elk een hoek van 3 met de horizontale.

Nadere informatie

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong Twee blauwe vinkjes Door: Lenneke Sprong Nog steeds maar een vinkje. Buiten begon de zon te schijnen, waardoor er schaduwen op de lichtblauwe muur ontstonden. Waarom ontvangt hij niet mijn berichtje vroeg

Nadere informatie

Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d

Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d 1 Onderwerp: Bladzijde nummer: Geschiedenis 3 Hoe werkt het? 4 Soorten magnetrons 5 Magnetron ongezond? 6 Evaluatie 7 Bronvermelding 8 2 De magnetron is

Nadere informatie

13 Zonnestelsel en heelal

13 Zonnestelsel en heelal 13 Zonnestelsel en heelal Astrofysica vwo Werkblad 53 PLANCKKROMMEN In deze opdracht ontdek je met een computermodel hoe de formule achter de planckkrommen eruit ziet. De theoretische planckkrommen zijn

Nadere informatie

Het Quantum Universum. Cygnus Gymnasium

Het Quantum Universum. Cygnus Gymnasium Het Quantum Universum Cygnus Gymnasium 2014-2015 Wat gaan we doen? Fundamentele natuurkunde op de allerkleinste en de allergrootste schaal. Groepsproject als eindopdracht: 1) Bedenk een fundamentele wetenschappelijk

Nadere informatie

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane

Nadere informatie

In gesprek met Erik Verlinde, hoogleraar theoretische fysica

In gesprek met Erik Verlinde, hoogleraar theoretische fysica In gesprek met Erik Verlinde, hoogleraar theoretische fysica Voor veel mensen is theoretische fysica een abstract concept. Hoe zou u het aan de niet wetenschappelijk ingestelde leek uitleggen? Welnu, we

Nadere informatie

Na het bekijken van de video en het bestuderen van bovenstaande illustratie, moet je de onderstaande vragen kunnen maken.

Na het bekijken van de video en het bestuderen van bovenstaande illustratie, moet je de onderstaande vragen kunnen maken. Je hebt naar de Mythbusters video praten tegen planten gekeken. Het Mythbusterteam doet in deze video onderzoek naar de invloed van praten op de kiemsnelheid en groeisnelheid van planten. De Mythbusters

Nadere informatie

Opgave 1 Waterstofkernen

Opgave 1 Waterstofkernen Natuurkunde Havo 1984-1 Opgave 1 Waterstofkernen A. We beschouwen kernen van de waterstofisotoop 2 H. Deze kernen worden deuteronen genoemd. We versnellen deuteronen met behulp van een elektrisch veld.

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur

Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1979 Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur NATUURKUNDE Dit examen bestaat uit 4 opgaven ft Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van

Nadere informatie

Speciale relativiteitstheorie

Speciale relativiteitstheorie Speciale relativiteitstheorie De drie vragen van Einstein Wat is licht? Wat is massa? Wat is tijd? In 1905, Einstein was toen 26 jaar! Klassiek: wat is licht? Licht is een golf, die naar alle kanten door

Nadere informatie

Een snaar vertoont de bovenstaande staande trilling. Met welke toon hebben we hier te maken? 1. De grondtoon; 2. De vijfde boventoon; 3. De zesde bove

Een snaar vertoont de bovenstaande staande trilling. Met welke toon hebben we hier te maken? 1. De grondtoon; 2. De vijfde boventoon; 3. De zesde bove Een snaar vertoont de bovenstaande staande trilling. Met welke toon hebben we hier te maken? 1. De grondtoon; 2. De vijfde boventoon; 3. De zesde boventoon; 4. De zevende boventoon. Een snaar vertoont

Nadere informatie

6,3. Werkstuk door een scholier 2539 woorden 13 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Albert Einstein Biografie

6,3. Werkstuk door een scholier 2539 woorden 13 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Albert Einstein Biografie Werkstuk door een scholier 2539 woorden 13 april 2002 6,3 518 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Biografie werd geboren op 14 maart 1879 in het Zuid-Duits gelegen stadje Ulm. Zijn ouders heetten Hermann

Nadere informatie

Het Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers

Het Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers 20 maart 2012 HOVO 2012 I 2 20 maart 2012 HOVO 2012 I 3 C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4 20

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.

Nadere informatie

3 Het Foto Elektrisch Effect. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/51931

3 Het Foto Elektrisch Effect. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/51931 Auteur Its Academy Laatst gewijzigd Licentie Webadres 08 May 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/51931 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Dames en heren, [Inleiding] In de zomer van 1946 voer een schip van Thailand naar Nederland. Een kleine Nederlandse

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

Het circulair polarisatiefilter

Het circulair polarisatiefilter Het circulair polarisatiefilter Soms zie je wel eens foto's met een schitterende diepblauwe lucht. Dit kun je doen met een nabewerkingprogramma als Photoshop, maar het kan ook al in de originele foto.

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

MODULE GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667. Naam: Klas: Datum:

MODULE GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667. Naam: Klas: Datum: GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667 Naam: Klas: Datum: GLIESE 667 GLIESE 667 WE GAAN OP REIS De invloed van de mensheid reikt steeds verder. In de oertijd kon een mens zich maar enkele kilometers van zijn

Nadere informatie

Voorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie Doelen stellen NLP is een doelgerichte, praktische en mensvriendelijke techniek. NLP = ervaren, ervaren in denken, voelen en doen. Middels een praktisch toepasbaar model leren we om de eigen hulpmiddelen,

Nadere informatie

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar?

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.

Nadere informatie

Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is:

Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Mijn gezinsvoogd werkt bij de William Schrikker Jeugdbescherming. Wat een toestand, zeg! Wat gebeurt

Nadere informatie

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Zwaartekracht

Werkstuk Natuurkunde Zwaartekracht Werkstuk Natuurkunde Zwaartekracht Werkstuk door een scholier 3554 woorden 14 juni 2005 6,4 230 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Zwaarte Kracht Zwaartekracht en andere Fundamentele Krachten De zwaartekracht

Nadere informatie

Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING

Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Veel kinderen hebben ooit al gehoord van een zwart gat, en ze weten dat het een bodemloze put is. Als iets in een zwart gat valt, kan het er onmogelijk uit ontsnappen

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo I

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo I Eindexamen natuurkunde - vwo 009 - I Beoordelingsmodel Opgave Mondharmonica maximumscore 3 In figuur 3 zijn minder trillingen te zien dan in figuur De frequentie in figuur 3 is dus lager Het lipje bij

Nadere informatie

- KLAS 5. a) Bereken de hellingshoek met de horizontaal. (2p) Heb je bij a) geen antwoord gevonden, reken dan verder met een hellingshoek van 15.

- KLAS 5. a) Bereken de hellingshoek met de horizontaal. (2p) Heb je bij a) geen antwoord gevonden, reken dan verder met een hellingshoek van 15. NATUURKUNDE - KLAS 5 PROEFWERK H6 22-12-10 Het proefwerk bestaat uit 3 opgaven met in totaal 31 punten. Gebruik van BINAS en grafische rekenmachine is toegestaan. Opgave 1: De helling af (16p) Een wielrenner

Nadere informatie

Beertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2

Beertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even

Nadere informatie

Gods verbondsbeloften aan Abraham deel 1

Gods verbondsbeloften aan Abraham deel 1 Gods verbondsbeloften aan Abraham deel 1 Het beginpunt Om het allemaal wat begrijpelijker te maken wat de Bijbel zegt en wat het bedoeld met wat het zegt beginnen we met Gods beloften aan Abram (later

Nadere informatie

Invloeden van schok en trillingen op product en verpakkingen

Invloeden van schok en trillingen op product en verpakkingen Invloeden van schok en trillingen op product en verpakkingen Er zijn diverse invloeden die schade kunnen veroorzaken aan producten tijdens transport. Temperatuur, luchtvochtigheid, trillingen en schokken.

Nadere informatie

Wetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Wetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61310 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie