Transcriptie

1

2

3

4 VOORWOORD Wie het terrein van het voormalig munitiecomplex in Nieuw Balinge voor het eerst betreedt, proeft direct de bijzondere sfeer. Het robuuste toegangshek dat bijna een halve eeuw pottenkijkers buiten hield en het bijna twee kilometer lange hekwerk met prikkeldraad maken duidelijk waarom het complex in de volksmond Kamp Nieuw Balinge werd genoemd. Ooit patrouilleerden militairen met herdershonden dag en nacht langs de hekken. Op het 19 hectare grote terrein wil Het MMAN, museum over Bedreigd Bestaan, de historie van de Koude Oorlog en een in de vaderlandse geschiedenisboeken onderbelicht aspect van de Jodenvervolging met elkaar verbinden. Nadat de nazi s de strijd met Amerika en de Sovjet-Unie hadden verloren, richtten de twee grootmachten de (atoom)wapens op elkaar. In Europa liep de spanning na de Tweede Wereldoorlog enorm op. Voor Nederland was de Koude Oorlog de oorlog waarin nooit een schot is gelost. Toch liet ons land zich niet onbetuigd. Bevreesd voor een aanval van de communistische Sovjet-Unie werden miljarden besteed om schuilkelders en talrijke materieelen munitiedepots aan te leggen. Omdat de Koude Oorlog is beëindigd, ruimt defensie de meer dan 50 complexen op. Straks zal weinig meer herinneren aan een bijzondere periode die ons land een halve eeuw in de greep hield. Het MMANN schenkt op verschillende manieren aandacht aan de aspecten van de Koude Oorlog. In het voormalig munitiecomplex in Nieuw Balinge lijkt het alsof de militairen vorige week zijn vertrokken. De wandelaar op het door natuurgebied omringde terrein loopt over klinkerpaden waar de authentieke bebording in de berm mede duidelijk maakt wat zich hier ooit afspeelde. De wegenstructuur is een belangrijk cultuurhistorisch element van het complex. Acht grondgedekte bunkers, het wachtgebouw, diverse munitiemagazijnen en brandputten kleuren het beeld voor de bezoeker verder in. Vaste exposities worden gewijd aan de Koude Oorlog tussen Sovjet Unie en Amerika. Ook de rol van de Bescherming Bevolking (BB) en de kruisraketten zijn belangrijke onderdelen. De angst die er na 1945 heerste had alles te maken met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Met als dieptepunt de Jodenvervolging, waar deze omgeving rechtstreeks mee te maken had. Joodse mannen werden in 1942 opgeroepen om zich te melden in werkkampen. Er stonden er in het Noorden en Oosten van ons land ruim veertig. De kampen waren te vinden in dunbevolkte gebieden. In een cirkel van 12 kilo-meter om de locatie waar Het Mann wordt gerealiseerd, waren vijf werkkampen. Kamp Mantinge lag slechts één kilometer verderop. De Joodse dwangarbeiders ontgonnen het gebied dat nu bekend staat als het Mantingerveld. Met de oproep voor de werkkampen werden de Joodse landgenoten in de val gelokt. Met een strak georganiseerde actie in de nacht van 2 op 3 oktober, dit jaar precies 70 jaar geleden, voerden de nazi s alle dwangarbeiders via kamp Westerbork naar de vernietigingskampen in het Oosten. Van de duizenden Joden die in de werkkampen zaten, overleefde bijna niemand de oorlog.

5 In Het MMAN wordt deze onbekende zwarte bladzijde in de geschiedenis uitgebreid belicht. Naast een expositie komt er een herdenkingsplaats en wordt een uit het kamp Fochteloo gehaalde barak op een aan te leggen heideveld geplaatst. Daar is te zien hoe de Joden het land ontgonnen, net als de inwoners uit de streek dat al voor de Tweede Wereldoorlog deden. Het munitiecomplex is niet alleen een icoon van de Koude Oorlog, het is tevens eenbelangrijke getuige in de geschiedschrijving van de twintigste eeuw in Nederland. Een geschiedenis die begint met de heideontginningen in de streek en waar nu de natuur weer ruim baan krijgt. In Het MMAN wordt ook de geschiedenis van de omgeving verteld. Maar er is veel meer dat voor jong en oud een bezoek aan het complex zeer de moeite waard maakt. Er komt een luchtwachttoren waarop de bezoeker een prachtig uitzicht over de omgeving heeft. Er zijn in de stijl van het museum trapauto s voor de kinderen, die zich ook kunnen uitleven in het survival speelparadijs. Aan boord van legervoertuigen kan de omgeving worden verkend. Het voormalige munitieonderhoudsgebouw doet dienst als museumcafé. Naast dat gebouw komt een originele briefing room met daarin een documentatiecentrum. Het hele terrein ademt een serene rust uit en heeft de natuurliefhebbers veel te bieden. Natuurmonumenten richt één van de bunkers in voor vleermuizen, die bezoekers via een infraroodcamera kunnen bekijken.

6 Vertel het me en ik zal het vergeten. Laat het me zien en wellicht zal ik het me herinneren. Betrek me erbij en ik zal het begrijpen. Deze Chinese uitspraak is van toepassing op hetgeen in Nieuw Balinge gerealiseerd kan worden. Een bezoek aan Het MMan moet een gebeurtenis worden die door iedere bezoeker op een eigen manier wordt ervaren. De gebeurtenissen uit het verleden worden bezien in de geest van hun tijd. De serene, rustieke en geheimzinnige omgeving van het munitiecomplex is een ideale setting voor Het MMAN (Munitiecomplex Mantingerveld), museum over Bedreigd Bestaan.

7

8

9 INHOUD 1 Inleiding 1 5 Samenwerking 20 2 Ontstaansgeschiedenis 2 3 Wandeling door Het MMAN 3 Entree 3 Poortgebouw 3 Museumwinkel 3 Kaartje 5 Activiteiten voor kinderen 5 De omgeving verkennen 5 Museumcafé 7 Vaste presentaties 7 Werkkampen 7 Koude oorlog 11 Briefing room 11 Wat dreiging en angst met mensen doet 11 De cyclus 13 Vleermuisbunker 13 Survival speelparadijs 13 Filmbunker 13 Konijn op zijn Berlijns 15 6 De organisatie 21 Bestuur 21 Onderwerpen die samenhangen 22 met onze missie Code Cultural Governance 22 7 De marketing 23 Print 23 Internet 23 Nieuwsbrief 23 Samenwerking 23 Geregistreerde musea in Nederland 24 rond het thema oorlog Marketing gegevens 25 8 Educatie 25 9 De gebouwen 26 Eigenaar 27 Monumentale waarde 27 Indeling van de gebouwen 27 4 Reflectie op bedreigd bestaan in het nu 16 Ideeën voor wisseltentoonstellingen 17 Manifestaties Het terrein Hoe komen we bij het doel? 31

10 1 INLEIDING Het MMAN, Museum over bedreigd bestaan (hierna Het MMAN), toont in de meest brede zin de effecten van een bestaan onder bedreiging en druk. Een bedreigd bestaan door internering in een joods werkkamp, door koude oorlogen tussen naties, strijd tussen mensen onderling en door bedreiging van natuur en cultuur. De afkorting in de naam staat voor Munitiedepot MANtingerveld. Het refereert aan de plaats waar het munitiedepot zich bevindt - bij het Mantingerveld - en geeft aan dat het om een munitiedepot gaat. Het museum heeft een masculiene (mannelijke) uitstraling. Ook dat vind je in de naam terug. Onze missie luidt: Wij bieden als museum de mogelijkheid tot vorming, reflectie en het opdoen van inspiratie voortvloeiend uit ons thema Bedreigd Bestaan toen en nu. Deze missie hebben wij opgenomen in onze naam. Het museum werkt de missie uit in tentoonstellingen, theateren muziekvoorstellingen en door kunstenaars te laten reflecteren op de problematiek. Het museum profileert zich als een landelijk museum. Het MMAN is gehuisvest in een munitiedepot dat stamt uit de tijd van de Koude Oorlog. Op een 19 hectare groot, afgesloten terrein, staan 22 gebouwen. De ligging is excentrisch bij Nieuw Balinge grenzend aan het 900 hectare grote Mantingerveld in een dunbevolkt gebied. Het munitiedepot zelf is ons belangrijkste museale object. Het is immers tot in al z n poriën een representant van de Koude Oorlog, een deel van onze recente geschiedenis dat voor velen en zeker de jonge generaties vrijwel onbekend is. Het munitiedepot op zich zal zeker als publiekstrekker functioneren. Men wil de authentieke plek zelf zien om het iets van het zo lang verzwegen, en nu al zo onbegrijpelijke verleden te beleven, aldus Prof. Dr. Rob van der Laarse2. Het MMAN biedt een museaal toeristisch product dat vernieuwend is. Het museum spreekt een brede doelgroep aan en heeft meer dan andere musea een mannelijke uitstraling. 2 Laarse van der, Rob Prof. dr. universitair hoofddocent Cultureel erfgoed aan de Universiteit van Amsterdam tevens bijzonder hoogleraar Westerbork leerstoel (2011) 1

11 Munitiedepot 2

12 2 ONTSTAANSGESCHIEDENIS Nederland was kort na de Tweede Wereldoorlog min of meer voorbereid op een aanval uit het oosten. Op tientallen plaatsen in het land werden militaire oefenterreinen aangelegd en munitiedepots gebouwd. De val van het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur luidden in 1989 het einde van de Koude Oorlog in. Een oorlog waarbij in ons land nooit een schot is gelost, maar die wel voor velen heel beklemmend was. Met het eind van de Koude Oorlog, na de opheffing van de Sovjet Unie, werden de aangelegde militaire complexen overbodig. In 2004 kreeg de Dienst Landelijk Gebied van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit opdracht om voor 53 voormalige militaire terreinen een nieuwe bestemming te zoeken. In Drenthe liggen vijf van deze terreinen: de munitiemagazijncomplexen Donderen en Nieuw Balinge en de oefenterreinen Balloërveld, Anloo, Havelte. Het munitiedepot in Nieuw-Balinge bevindt zich als een enclave in het natuurgebied Mantingerveld. In 2008 en 2009 zijn door tal van instanties en door de inwoners van het gebied ideeën ontwikkeld voor het munitiedepot. Er kwamen 50 plannen binnen. De Dienst Landelijk Gebied en Natuur-monumenten kozen, met inspraak van de bevolking, voor het plan dat de Stichting Joodse Werkkampen indiende. Vervolgens heeft de Stichting Joodse Werkkampen de Stichting Militair Erfgoed en de Dutch Peace Army gevraagd om te participeren in het project. Zo ontstond het idee voor een museum over de Koude Oorlog, de heideontginning en de Joodse werkkampen. Dit plan is in dit museaal concept verder uitgewerkt. 3

13

14 3 WANDELING DOOR HET MMANN In de volgende hoofdstukken leiden wij u door het museum alsof u als bezoeker daar binnentreedt. Entree Buiten het museumterrein ligt de parkeerplaats. Nadat de bezoeker daar zijn auto heeft gestald of zijn fiets neergezet, loopt hij over een nieuw aangelegd pad, langs een omheining naar de entree. Aan de rechterzijde ontwaart de bezoeker reeds een barak uit de Joodse werkkampen en ziet hij een stukje smalspoor met daarop lorries. De begroeiing rond de barak bestaat uit heide. Om dit beeld te kunnen realiseren moet op het betreffende terrein de grond worden verarmd en moet er opnieuw heide komen. Het pad leidt naar de ingang. Rechts en links daarvan staan huizen. Ons streven is erop gericht deze twee huizen in beheer te krijgen. Eén huis kan dienen als onderkomen voor de beheerder van het museum, het andere huis kan in de toekomst dienst doen als kantoorruimte en om kunstenaars te laten slapen die in het museum werken. Het is zeer wenselijk dat er een beheerder bij het museum woont. Bovendien is het voor de ontwikkeling van het museum van belang dat de beide woningen een bedrijfsbestemming houden. Op die manier worden problemen met het bestemmingsplan voorkomen. Poortgebouw In het poortgebouw bij de entree worden toegangskaartjes verkocht. Ook is er een museumwinkel. Het gebouw is vanaf de weg zichtbaar. Het is in een oogopslag duidelijk dat er wat te doen is. Vlaggen en een terras en het zicht op de barak van de joodse werkkampen maken nieuwsgierig en nodigen mensen uit de poort door te komen. Ze krijgen zo een indruk van Het MMAN door wat ze zien, door de mondelinge informatie die bij de balie wordt gegeven en door de informatie die op schrift beschikbaar is. Zo kan het publiek rustig beslissen of een bezoek aan het museum aantrekkelijk is. Museumwinkel In het poortgebouw bevindt zich de museumwinkel en er staan automaten met versnaperingen, water, koffie en frisdranken. Wij bieden op deze plaats consumpties aan omdat niet alle bezoekers ook werkelijk het museum zullen bezoeken. Sommige mensen zijn misschien gewoon op doorreis op de fiets en hebben slechts behoefte aan een rustpunt. In plattelandsgebieden is het over het algemeen moeilijk om het hele jaar een koffiedrinkpunt open te hebben. In die leemte willen wij in ieder geval voorzien. Het toegangsgebouw is tevens bestemd als kantine voor de vrijwilligers en het kantoor van de directie en conservator zijn er ondergebracht. Natuurmonumenten heeft 30 actieve vrijwilligers uit de streek. Onder hen mensen die werken in het terrein en landschapsgidsen. Voor Natuurmonumenten is de wijze waarop het Mantingerveld wordt ontwikkeld een proefproject. Bij de ontwikkeling is de lokale bevolking heel nadrukkelijk betrokken. Die keuze is gemaakt omdat er in het gebied veel maatschappelijke energie is. 3

15 Entree fietsers 2 Barak 3 Lorry op rails 4 Detail barak 4

16 Kaartje Bij de balie koopt het publiek een kaartje. Er kan desgewenst een kaartje worden gekocht inclusief een voedzame lunch van streekproducten en koffie en thee. Donateurs hebben gratis toegang tot Het MMAN. Zij mogen gratis één introducé meenemen. De inwoners van Nieuw Balinge en de Broekstreek krijgen het donateurschap het eerste jaar cadeau. Wij willen graag dat de inwoners Het MMAN beschouwen als hun museum. Daarom verlagen we graag de drempel voor de nabij gelegen dorpen. Het museum heeft zich aangemeld voor opname in het Museumregister. Een jaar kan het museum aspirant lid zijn. Daarna moet het voldoen aan de kwaliteitseisen van het Museumregister. Een belangrijk voordeel van deze registratie is dat een bezoeker met een Museumkaart gratis Het MMAN kan bezoeken en er dus meer bezoekers binnen de poorten komen. Het museum krijgt een percentage van de toegangsprijs terug van de Museum-vereniging. Het uitkeringspercentage bedraagt 60% van de officiële toegangsprijs. In sommige jaren komt daar als het goed gaat met de Museumkaart 10 tot 20% bij. Daarnaast profiteert het museum van de PR campagnes die de Museumkaart voert. Activiteiten voor kinderen Kinderen kunnen Het MMAN van binnen en buiten ontdekken via een speurtocht. Ze moeten op zoek naar eenverspreid over het terrein en in de gebouwen- verstopt kluisje. Daarvoor moet eerst een geheime sleutel worden ontdekt. Wij onderzoeken of het technisch mogelijk is de route zo in te richten dat er over de bunkers gelopen kan worden. De spannende speurtocht leidt ook naar de luchtwachttoren die verscholen aan een kronkelpad in het groen ligt. De toren kan worden beklommen en biedt een schitterend uitzicht over de omgeving. Tijdens de Koude Oorlog hielden leden van het Korps Luchtwachtdienst vanaf de torens het Nederlandse luchtruim in de gaten. De toren moet worden herbouwd. Het wordt een replica van een bestaande toren, maar zal veilig te beklimmen zijn. Bij de balie bevindt zich ook de garage van trapauto s, Vliegende Hollanders en voor de hele kleintjes een bolderkar. De voertuigen voor de kinderen zijn natuurlijk helemaal in de stijl van het museum. Voor kinderen geldt een reductie op de entreeprijs. Dat ondanks het feit dat de verkenningstocht en het gebruik van de voertuigen in de garage gratis is. Omgeving verkennen Het is mogelijk om een rondrit door de omgeving te boeken in een militair voertuig dat uit de tijd van de Koude Oorlog stamt. Er zijn fiets- en autoroutes verkrijgbaar naar de ruim 40 plaatsen waar werkkampen zijn geweest. De service aan de balie wordt zo ingericht dat er tijd is om gasten wegwijs te maken en ze een gevoel van welkom zijn te geven. Het MMAN heeft twintig goed opgeleide gidsen. Een rondgang met een gids moet van tevoren worden geboekt. Op tijden dat het dorpshuis in Nieuw Balinge niet open is om gasten te ontvangen die belangstelling hebben voor de natuurontwikkeling van het Mantingerveld, neemt het museum die taak over. Bij het museum kunnen ook excursies onder leiding van een gids worden geboekt die starten bij het Dorpshuis in Nieuw Balinge. 5

17 Luchtwachttoren 2 Uitzicht vanaf bunker 3 Rondrit door de omgeving 4 Bolderkar in stijl 6

18 Museumcafé Het voormalige onderhoudsgebouw is het museumcafé. Deze ruimte is erg belangrijk. Het museumcafé moet de bezoeker een thuisgevoel geven. Met goede stoelen, ruime tafels en een keur aan kranten, tijdschriften en boeken. Alleen al voor het museumcafé moeten mensen naar Het MMAN willen komen. Bezoekers kunnen zoals eerder aangegeven een all in entreeprijs betalen. Koffie en thee en een gezonde lunch maken deel uit van het concept. Voor alcoholische dranken, sappen en softdrinks moet worden betaald. Bezoekers die geen all-in kaartje hebben gekocht, kunnen alsnog een lunch kopen. Vaste presentaties Het museum behandelt het thema Bedreigd Bestaan toen en nu aan de hand van vaste en wisselende presentaties over Joodse werkkampen, de Koude Oorlog en de ontginning van het gebied. Voor de wisselpresentaties zijn drie grote bunkers (waaronder een filmbunker) beschikbaar. De andere gebouwen worden gebruikt voor vaste tentoonstellingen en voor diverse publieksactiviteiten. Voor de vaste tentoonstelling geldt dat zij constant in ontwikkeling is. De tentoonstellingen zullen worden aangepast zodra er nieuwe objecten beschikbaar komen of omdat er betere presentatietechnieken ontstaan. Ook vernieuwde inzichten moeten vlot leiden tot bijstellingen. Op deze manier blijft het museum bij de tijd. Werkkampen De joodse werkkampen krijgen veel aandacht in het museum. Het is een belangrijk aspect van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat in de vergetelheid is geraakt. Joodse mannen in de leeftijd van 18 tot 55 jaar (soms ook ouder) moesten daar in 1942 verplicht naar toe. De nazi s kregen op die manier vat op de groep van waaruit zij bij het uitvoeren van hun gruweldaden het meeste verzet konden verwachten. De ruim 40 werkkampen in ons land vormden de trechter die via kamp Westerbork leidde naar vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor. Van de duizenden Joden die dwangarbeid verrichtten in de werkkampen overleefde bijna niemand de oorlog. In een straal van 12 kilometer om museum Het MMAN bevonden zich vijf werkkampen. Aan de werkkampen wordt een vaste presentatie gewijd in gebouw A1. Achter het gebouw is een heideveld aangelegd waarop een originele barak (40 bij 15 meter) van de werkkampen staat. Er zijn in de barak holografische projecties van verhalen van ooggetuigen. De barak staat tegenover het poortgebouw en is vanaf de weg zichtbaar. Heide rondom en een lorrie op smalspoor geven aan hoe de omgeving van zo n werkkamp eruit zag. In de herdenkings- en meditatiebunker (S1) met alle namen van de werkkampen op de vloer aangebracht en een eeuwig brandende vlam wordt gepast stilgestaan bij de gruwelijkheden van dit deel van onze geschiedenis. 7

19 1 De Beetse Sellingen 2 De Fledders Norg 3 Ybenheer Fochteloo 4 De Witte Pael St. Johannesga 6 It Petgat Blesdijke 7 Vledder Vledder 8 Diever A Oude Willem 9 Diever B Oude Willem 10 Oranjekanaal Hijkersmilde 11 Orvelte Orvelte 12 Mantinge Mantinge 13 Ruinen Ruinen 14 De Kremboong Nieuweroord 15 Stuifzand Stuifzand 16 Geesbrug Geesbrug 17 Gijsselte Gijsselte 18 Echten Echten 19 Linde Linde 20 Beugelen Staphorst 21 Conrad Rouveen 22 Het wijde gat Den Hulst 23 Molengoot Collendoorn 24 Balderhaar Balderhaar 25 Kloosterhaar Kloosterhaar 26 Arriën Ommen 27 De Vecht Dalfsen 28 Schaarshoek Heino 29 Junne Ommen 30 De Vanenburg Putten 31 Twilhaar Nijverdal 32 De Bruinhorst Ederveen 33 It Schut Ede 34 De Zomp Ruurloo 35 Lievelde Lichtenvoorde 36 De Wittenbrink Hummelo 37 Het Overbroek Ochten Er waren in Nederland rond de vijftig werkkampen waar joden in 1942 naar toe moesten. Deze kaart geeft een beeld waar de kampen zich bevinden. Het is moeilijk gebleken alle locaties te achterhalen. 8

20 1 2 3

21 Barak Vledder 2, 3 Werkkamp De Landweer 4 Museum werkkampen 5 Onderdeel expositie Joodse werkkampen 6, 7 Open luchtspel 10

22 Koude Oorlog Vaste presentaties zijn gewijd aan de Koude Oorlog tussen de Sovjet Unie en Amerika. Wat betekende die oorlog internationaal, wat betekende het voor Nederland en wat voor invloed had die dreiging op het dagelijks leven? In de tentoonstelling wordt het ontstaan van de Koude Oorlog behandeld alsmede ondermeer de crisissen die ontstonden, de rol van de dienst Bescherming Bevolking (BB), de creatie van vijandsbeelden, de mensenrechtensituatie en het verzet tegen de opstelling van kruisraketten in Europa. Deze tentoonstellingen zijn te vinden in de bunkers S4 - macroniveau, S5- mesoniveau en S6 - microniveau. In S6 behandelen we ook de ontstaansgeschiedenis van dit munitiedepot in Nieuw Balinge. In magazijn A3 wordt een voertuig van de Dutch Peace Army opgebouwd. De bezoeker treedt als het ware een garage binnen. In dit gebouw bevinden zich ook werkbanken waaraan kinderen kunnen sleutelen, zodat ze van bouten en moeren hun eigen creaties kunnen maken. In gebouw B2 worden de hulzen van verschillende munitiesoorten getoond. Briefing room Naast het Museumcafé bestemmen we ruimte A2 voor de inrichting van een originele Briefing room. Dit is ook de plaats waar wij ons documentatiecentrum in zullen richten. De ruimte is tevens te gebruiken voor conferenties. Wat dreiging en angst met mensen doet Magazijn A4 is ingericht zoals het er oorspronkelijk als magazijn uit heeft gezien. Die inrichting gebruiken wij als drager voor de presentatie over de effecten van een bedreigd bestaan op de menselijk persoonlijkheid, het internaliserende effect. Wat doen dreiging en angst met mensen? Wat is een posttraumatisch stress syndroom?, wat is er aan te doen?, wat doet Defensie er aan?, Wat gebeurt er in de hersenen als mensen constant onder dreiging moeten functioneren? We gaan niet alleen in op de effecten van oorlogen en mondiale conflicten, maar behandelen ook parallelle verschijnselen die optreden als mensen worden gepest, ontslagen of in een onveilig gezin wonen. Hoe verwerkt de mens dit verschijnsel?, welke mechanismen zorgen ervoor dat we door kunnen gaan met ons leven? en welke verhinderen ons geluk? Wat zijn de veranderingen in ons zenuwstelsel als we langdurig onder stress leven? Welke behandelmethoden voor verbetering kunnen worden ingezet zowel medisch als sociologisch en opvoedkundig? 11

23 Fidel Castro 1962, 2 John F. Kennedy en Nikita Kruschev tijdens de Cuba crisis 3 Bunker Koude oorlog, Groningen 4 Briefing room (referentiefoto: Atari/Wayward simulations B-17 Flying Fortress the Mighty 8th) 12

24 De cyclus Het munitiedepot van Nieuw Balinge bevindt zich op een bijzondere plaats. Vanaf de laatste ijstijd is het landschap constant veranderd. Eerst door de natuur en later door de mens. Van heide naar akkerbouwgrond en van veen naar akkerbouw. Vervolgens werden grote delen teruggegeven aan de natuur. De komst van het munitiedepot had grote invloed op de regio. Het beperkte de economische expansie. Hoe al die verandering eruit zagen en waarom ze ontstonden wordt uitgelegd in gebouw B2. Ook besteden we hier aandacht aan de vleermuizen die in de tegenover gelegen bunker wonen en aan de dassen die in de nabijheid van het depot een burcht hebben betrokken. De das zal ook op ons terrein worden toegelaten. Vleermuisbunker In bunker S8 bevindt zich de vleermuisbunker. Om de vleermuizen niet te verstoren blijft de deur van deze bunker dicht. Survival speelparadijs Magazijn A5 is bedoeld voor een survival speelparadijs. Kinderen kunnen er onder dak spelen en bewegen in een robuuste maar veilige omgeving met water, zand, klauterconstructies en speeltenten. Voor de ouders staat er een uitgebreide lees/werktafel. Een origineel survival speelparadijs zal zeker publiek trekken. Het gebouw dient tevens als opslagplaats voor de attributen die nodig zijn om buiten te survivallen. In de zomer willen wij dit product aanbieden aan scholen en andere groepen. Constructies die geen gevaar opleveren voor onze bezoekers, zoals een kabelbaantje over een sloot, laten we staan zodat ook de gewone bezoeker er gebruik van kan maken. Filmbunker Bunker S3 is ingericht voor het tonen van films. Daarvan zijn er vele. Wij willen per dag een aantal films tonen. De aanvangstijd van iedere film wordt bij de balie en op internet aangegeven. Naast filmbunker is deze ruimte geschikt voor het geven van voorlichting. Hij kan tevens als lesruimte dienen en er worden concerten gehouden. Wij hopen op den duur tot samenwerking te komen met documentaire festivals elders, zodat wij een deel van het filmprogramma in ons museum kunnen tonen. 13

25 Mantingerveld 2 Survivalspeelparadijs (referentiefoto: Belhamel LageZwaluwe) 3 Das voor de ingang van zijn burcht, Vleermuizen met infrarood camera (Wikipedia) 14

26 Konijn op z n Berlijns Het MMAN gaat intensief samenwerken met instituut Beeld en geluid in Hilversum. Zij kunnen voor ons een filmprogramma op maat maken. Om een idee te geven van het soort films dat in Het MMAN wordt vertoond onderstaand een voorbeeld; In het niemandsland van de Berlijnse muur ontwikkelde zich een enorme konijnenpopulatie. Mensen die tijdens de Koude Oorlog de 45 kilometer lange strook grond betraden tussen Oost- en West-Berlijn liepen hun dood tegemoet. Konijnen daarentegen leefden er na het optrekken van de muur aanvankelijk in een paradijs. De muur omsloot het groengebied bij de Potsdammer Platz en er was genoeg te eten, er waren geen natuurlijke vijanden en er was genoeg ruimte voor iedereen. Alleen de reproductiesnelheid van de konijnen veroorzaakte problemen. Toen de muur in 1989 viel, moesten de konijnen plotseling een nieuwe plek zoeken in de grote onbekende stad. Dat valt niet mee wanneer je sinds generaties gewend bent te leven in een vrijheidsbeperkend systeem. De documentaire Konijn op z n Berlijns is een humoristische metafoor voor de geschiedenis van de muur van 1961 tot Archiefmateriaal en luchtfoto s van de Berlijnse muur, waarop konijnen prominent aanwezig zijn, wisselen af met interviews met voormalige soldaten, een specialist op het gebied van konijnen en andere ooggetuigen om te eindigen met beelden van konijnen die volledig de weg kwijt zijn in het stadsverkeer. Regisseur Bartek Konopa laat op een originele manier zien welke invloed de muur heeft gehad op zowel mens als dier. Geschiedenis gezien door de ogen van konijnen. Regie: Bartek Konopka Duitsland, Polen

27 4 REFLECTIE OP BEDREIGD BESTAAN IN HET NU Het MMAN gaat niet alleen over de geschiedenis van een bedreigd bestaan maar ook over werkkampen, Koude Oorlog en natuurvernieling in het nu. Het DNA van het museum is zo ontworpen dat het gericht is op constante vernieuwing. Telkens willen wij de vraag beantwoorden: Hoe is deze situatie ontstaan, hoe is het nu en wat had er anders gekund? Onze wisseltentoonstellingen bestaan uit bestaand werk dat wij in bruikleen krijgen van andere instellingen of particulieren, het kan gaan om schilderkunst, drie dimensionaal werk, voorstellingen of performances. Ook zijn wij van plan tentoonstellingen in samenwerking met het publiek te maken. Op het terrein worden beeldententoonstellingen georganiseerd. Daarnaast zullen incidenteel kunstenaars worden uitgenodigd om een thema uit te werken. De mogelijkheid bestaat om als Artist in residence aan tentoonstellingen te werken. Thema s die Het MMAN kan brengen zijn ondermeer: Revoluties Noord Afrika, Noord- en Zuid Korea, Hutu s en Tutsi s (Wie is Paul Kagame?), Golf van Mexico, migratiestromen via Lampedusa, bankencrisis, ontstaan van stadslandbouw in Amerika en de geschiedenis van de Armeniërs. Foto: Ies Jacobs ( ) Als Joodse dwangarbeider in het werkkamp Kremboong in Tiendeveen overleefde kunstschilder Jacobs de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog, in het werkkamp en tijdens zijn onderduik, bleef Jacobs schilderen. Dat is hij daarna zijn hele leven blijven doen. 16

28 Ideeën voor wisseltentoonstellingen Het Museaal Concept wordt doorlopend aangepast. Onderstaand een opsomming van kunstenaars van wie het werk bij Het MMAN museum past en andere ideeën. Jonathan Borofsky (Boston (Massachusetts 1942) Arjen Boerstra (Heerenveen 1967) (video en houtbouwobjecten) Herbert Nouwens (1954) (monumentale beelden corten staal) Gjalt Blauw (Grouw 1945) (monumentale beelden corten staal) Caroline Prisse (België 1969) (glas) Ineke Hans (1966) (diverse technieken) Ies Jacobs ( ). (zie blz. 16) Foto s uit het boek Relics of the Cold War Martin Roemers Werk van Cubaanse kunstenaars. Werk van Noord Koreanen Projecten van Cyprien Gaillard Werk van Armando Werk van Gustavs Klucis - Letse kunstenaar was oorspronkelijk Letse vrijheidsstrijder en ging later voor Stalin werken. Het Lets Nationaal kunstmuseum in Riga heeft een film over zijn leven. Een overzichtstentoonstelling van het werk van Thierry Noir, die in 1984 samen met Christophen Boucher begon met het beschilderen van de Berlijnse muur. Het werk van Noir werd het symbool van de nieuw veroverde vrijheid en het einde van de Koude oorlog. Voor de wisseltentoonstellingen wil Het MMAN aansluiting vinden bij grote film- en fotofestivals in het westen van Nederland. Zodat er in het museum tentoonstellingen en films komen die anders alleen in het westen te zien zijn. 17

29 1 1 Thierry Noir op de Berlijnse muur (foto: Heiko Burkhardt) 2 Ies Jacobs, Kremboong 3 Gustavs klucis, Stalin

30 Manifestaties Voor een museum is het heel belangrijk dat er manifestaties worden georganiseerd; manifestaties die ook publiek trekken dat nauwelijks een museum bezoekt. Pasen, Pinksteren en Kerst lenen zich goed voor evenementen. In de zomer kan op het complex theater plaatsvinden. Het MMan leent zich voor ondermeer de volgende manifestaties: 1 Kunstmarkt. 2 Herdenkingen met concert (Kristallnacht, 2-3 oktober ontruiming van de werkkampen). 3 Keep them roling. 4 Theater (bijvoorbeeld van de Peergroup en het stuk Vanaf nu heet je Pjotr van Orkater over een Russisch werkkamp. Het stuk dat in 2011 Oerol werd opgevoerd past prima in de doelstelling). 5 Opera/herdenkingsconcert door Don Englander. Twintig jaar na de oorlog zat de Joodse kunstenaar zelf enige tijd in het voormalig werkkamp in Vledder. Hij maakte voor dat dorp een beeld dat de voormalige joodse dwangarbeiders symboliseert. 6 Avondwandeling op zoek naar de vleermuis, met batdetectoren Don Englander 2 Muziektheatervoorstelling Vanaf nu heet je Pjotr 19