Energie Monitor april

Transcriptie

1 Energie Monitor april Een Russisch verstandshuwelijk Economisch Bureau 3 april 2014 Gasprijs Europa daalt door matige vraag en hoge voorraden Roep om minder afhankelijkheid van Russische energie in Europa neemt toe maar de alternatieven voor de korte termijn stellen de politiek voor (te) moeilijke morele dilemma's Uitbreiding van de winning van duurzame energie zet wel (dure) zoden aan de dijk, maar pas op lange termijn Figuur 1: Spotprijs NL/TTF aardgas (in EUR/KWh) 28,00 27,00 26,00 25,00 24,00 23,00 22,00 21,00 01-jan 11-jan 21-jan 31-jan 10-feb 20-feb 02-mrt 12-mrt 22-mrt Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, Thomson Reuters Figuur 2: Gasimport EU vanuit Rusland (x miljoen m3) TTF aardgas EU maandelijks gasimport vanuit Rusland Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, IEA Gasprijs Europa blijft in dalende lijn Het conflict tussen Rusland en Oekraïne en de westerse landen heeft slechts een kortstondig effect gehad op de prijs van gas in Europa. In de vorige Energie Monitor ( Balanceren op geopolitiek terrein ) gaven we aan dat de Europese spotprijzen een steun in de rug kregen door de onrust in Oekraïne. De termijnprijzen bleven toen opvallend stabiel. Dit was een eerste teken dat de markt er blijkbaar vertrouwen in had dat het conflict geen dramatische gevolgen zou hebben voor de gasleveringen aan Europa. De invloed op de prijzen op de spotmarkt bleef beperkt tot een stijging van ongeveer 10%. In de weken daarna werd deze stijging teniet gedaan. Sterker, de TTF gasprijs daalde verder tot EUR 21,00/MWh, het laagste punt sinds eind Ook op de termijnmarkten blijft de dalende trend intact. De 12-maands termijnprijs voor TTF is, na een korte periode van stabiele prijzen in december en januari, ruim 10% gedaald in februari en maart tot het laagste niveau sinds juli De dalingen op de spot en de termijnmarkt zijn het gevolg van matige vraag naar gas door het milde weer, in combinatie met ruime voorraden (figuur 1). Deze voorraden zullen de komende weken alleen maar verder toenemen wat kan leiden tot nog meer druk op de TTF spotprijs. Daarnaast zal de vraag naar gas ook verder afnemen nu de lente officieel is gestart. Pas als de temperaturen dusdanig hoog worden dat de vraag voor koeling toeneemt zullen de prijzen weer aanmerkelijk kunnen stijgen. Escalaties in de gasleveringen vanuit Rusland daargelaten. Roep om minder afhankelijkheid van Russische energie Als gevolg van het conflict rond de Russische annexatie van de Krim en de sancties die Rusland worden opgelegd, is de roep om minder afhankelijk te zijn van Russische energie weer erg actueel. Europese leiders besloten onlangs in Brussel de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Dit vormt tevens een mogelijke basis voor een trans-atlantische handelsdeal met de Verenigde Staten. In 2013 kwam 30% van het gas in Europa uit Rusland. Dit staat gelijk aan ruim miljoen kubieke meter per jaar (bron IEA). Met name de landen in Centraal en Zuid-Europa zijn erg afhankelijk van het, relatief goedkope gas uit Rusland. Opvallend is het verzoek van vier Centraal Europese landen aan president Obama om het voor Europese bedrijven makkelijker te maken om vergunningen te verkrijgen om Liquified Natural Gas (LNG) te mogen exporteren naar Europa. De Visegrad 4 (Tsjechië, Polen, Slowakije en Hongarije) wil meer diversificatie in hun energiemix, maar bovenal in de energieleveranciers, om daarmee minder kwetsbaar te zijn voor de mogelijke grillen van één specifieke leverancier. De roep is opvallend omdat de afgelopen jaren de gasleveringen vanuit Rusland richting Polen en Slowakije alleen maar hard zijn toegenomen. Deze leveringen hielpen verder juist mee aan het verkrijgen van lagere gasprijzen. De stijging van deze gasleveringen vond plaats ondanks de lessen van het vorige conflict met Oekraïne in Dat conflict beïnvloedde de gasleveringen naar Europa wel

2 2 Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk 3 april 2014 Tabel 1: Olie- en gasprijsprognose ABN AMRO (olieprijzen in USD/vat, gasprijzen in USD/mmBtu) Prijs Q Q Q * 2015* Brent WTI NG ** 4,25 4,00 4,25 4,25 4,75 Bron: ABN AMRO Economisch Bureau * jaargemiddelde ** Natural Gas Henry Hub (zie de Quarterly Commodity Outlook voor een gedetailleerde uitleg over de langetermijn voorspelling) Figuur 3: Mondiale LNG export per land (in %) Algerije 5% Trinidad Indonesië 8% Bron: International Gas Union, ABN AMRO Economisch Bureau Figuur 4: Mondiale LNG import (in %) Taiwan 5% India Overig 22% Overig 20% VK 4% Spanje Nigeria 8% China Australië 9% Qatar 32% Maleisië 10% Japan 37% Zuid Korea 1 Bron: International Gas Union, ABN AMRO Economisch Bureau degelijk. Zijn er alternatieven? Bij het kijken naar alternatieven om onze afhankelijkheid van Russische energie te reduceren laten wij olie en kolen buiten beschouwing. Russische olie en kolen zijn relatief eenvoudig te vervangen door olieleveringen vanuit het Midden-Oosten en kolenleveringen vanuit de VS en zullen alleen mogelijk leiden tot iets hogere prijzen. De grootste uitdaging ligt derhalve bij het vervangen, of minimaal het reduceren, van de gasimport uit Rusland. Veel professionele marktpartijen kopen hun Russische gas op de termijnmarkt, en hebben zich veelal verbonden aan gasleveringen door lange-termijn contracten (> 10 jaar). Alleen dit al zorgt ervoor dat een snelle daling van de afhankelijkheid van Russisch gas niet erg waarschijnlijk is. Gezien de Russische economische afhankelijkheid van deze gasbaten lijkt het onwaarschijnlijk dat de Russen zelf deze exporten zullen verminderen of stopzetten. Ook Europa is gebaat bij deze lange-termijn contracten omdat deze financiële zekerheid er toe bijdraagt dat Rusland flinke investeringen in de gaspijpleidingen kan doen. Door dit soort contracten af te kopen wordt de kwaliteit van deze gasinfrastructuur op het spel gezet. De vraag die de politiek zich zou moeten stellen is of zo n kwaliteitsvermindering wenselijk is. Toch worden er enige alternatieve energiebronnen genoemd die, op termijn, ingezet zouden kunnen worden om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. LNG: bevroren gas vanuit een ander continent Russisch gas vervangen door andere soorten gas lijkt de meest logische oplossing. Schaliegas is daarbij één van de mogelijkheden. Echter, zolang in Europa er nog geen proefboringen zijn gedaan is het onmogelijk om in te schatten of schaliegas een economisch verantwoord alternatief biedt. Het verhogen van de gasproductie in Nederland is door minister Kamp onlangs uitgesloten. Meer gas importeren uit Noorwegen of Engeland is slechts in heel beperkte mate mogelijk. Het meest voor de hand liggende alternatief is daarom LNG. Voor de niet-kenners, LNG is gas dat bij een temperatuur van graden Celsius vloeibaar wordt gemaakt en daardoor makkelijk per schip vervoerd kan worden. Toch is een snelle omschakeling naar LNG om diverse redenen niet waarschijnlijk. De eerste reden is infrastructuur. Momenteel is er wereldwijd een LNG productiecapaciteit van 281 MT (wat gelijk staat aan zo n miljoen m3). Van dit volume is bijna 70% vastgelegd in lange-termijn contracten. Het restant, miljoen m3, wordt verhandeld op de spotmarkt. In 2012 waren Aziatische klanten goed voor 72% van de handel op de spotmarkt. De verwachting is dat dit in 2013 verder is gestegen en deze trend lijkt daarna niet op te houden. Japan is met 87,3 MT met grote voorsprong de grootste importeur van LNG, omdat de meeste kerncentrales stilliggen na de ramp in Fukushima. Als Europa al in staat is om een groot deel van het benodigde volume op de LNG spotmarkt te kopen dan loopt het snel tegen het volgende probleem aan. Het aantal terminals in Europa is beperkt. Er zijn er wel een paar in aanbouw (Frankrijk, Polen, Italië en Spanje) en er is nog wat capaciteit bij bestaande terminals. Of dat echter genoeg is om zo n snel stijgend aanbod te kunnen verwerken is maar de vraag. Daarnaast is de infrastructuur om LNG vervolgens verder Europa in te transporteren ook niet overal optimaal. Naast infrastructuur is er het argument van pricing. Vorig jaar sloot Polen een contract met Qatar voor de levering van LNG. In hun drang naar leveranciersdiversificatie was Polen bereid om ruim 30% meer te betalen voor LNG dan dat het anders voor Russisch gas had betaald. LNG is aanzienlijk duurder dan

3 3 Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk 3 april 2014 Figuur 5: Kolenprijs (ARA) en CO2-emissierechten (x ton) Kolen (ARA) l.a. CO2-emissieprijs r.a. Bron: Thomson Reuters, ABN AMRO Economisch Bureau gas uit Rusland vanwege de kosten van conversie naar vloeibaar gas (koelen), de vervoerskosten (meestal per schip) en kosten van het terug converteren. Ook worden de meeste LNG contracten afgesloten voor een langere periode, wat ertoe leidt dat de beschikbare hoeveelheid op de markt beperkt is. Een enorme stijging in de vraag op de spotmarkt zal automatisch leiden tot extreem hoge prijzen. Momenteel is het in de VS bij wet verboden om fossiele brandstoffen te exporteren. Toch zijn er steeds meer geluiden in de VS om export toe te staan om beter te kunnen profiteren van de huidige voorraden. Inmiddels zijn er enkele vergunningen verleend om in zeer beperkte mate LNG te exporteren naar Europa. Als de VS bereid zijn de export van LNG aanzienlijk op te schalen, dan zal dit gepaard gaan met hogere kosten. Hoewel de gasprijs in de VS ongeveer de helft is van de gasprijs in Europa, zal deze prijs worden verhoogd met de kosten voor transport en transformatie. Toch zullen LNG leveranciers eerder geneigd zijn hun gas te verkopen in Azië dan in Europa omdat dit veel lucratiever is. Ruim de helft van het jaarlijks verhandelde LNG volume wordt geïmporteerd door Japan en Zuid-Korea. De vraag in Azië naar LNG is hoog en neemt nog steeds in rap tempo toe en ondanks de hoge transportkosten is men bereid daar flink voor te betalen. Als de VS besluiten om LNG-exporten verder te legaliseren, dan zal Europa flink in de buidel moeten tasten om niet alle Amerikaanse LNG naar Azië te zien verschepen. Kolen bieden alternatief door ruim aanbod en lage CO 2 -prijs Het gebruik van kolen kan een ander alternatief zijn voor Russisch gas. Kolen is in ruime mate beschikbaar. De productie in Europa is aanzienlijk en de bewezen reserves zijn gigantisch. De prijs van kolen zit al jaren in een neergaande lijn. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om de nu al aanzienlijke import van kolen uit de VS op te schalen. Door de toename van schaliegasgebruik in de VS is de industrie aldaar zich meer gaan richten op de export van kolen. Nu zowel de Amerikaanse dollar, als de prijs voor kolen en de prijs voor CO 2-emissierechten bijzonder laag staan, is het voor de Europese nutsbedrijven en industrie erg aantrekkelijk om kolen uit de VS te importeren. De vraag is echter hoeveel extra capaciteit de huidige kolencentrales kunnen verwerken. Als gevolg van de lage kolenprijs en de lage prijs voor extra CO 2-uitstoot, staan er uit gascentrales stil en zijn de meeste kolencentrales vol in bedrijf. Het spreekt voor zich dat de bouw van nieuwe kolencentrales jaren duurt. Het verbruik van kolen heeft nog één heel groot nadeel. De uitstoot van de CO 2 zal daarmee weer toenemen. Dit is niet alleen tegen de trend van de afgelopen jaren in, maar zal er tevens toe leiden dat het behalen van de evengoed al ambitieuze CO 2-reductiedoelstellingen bijna onmogelijk wordt. Daarmee blijkt kolen een makkelijk, maar minder wenselijk alternatief voor Russisch gas. De prijs van CO 2-emissierechten staat op een bijzonder laag niveau. De enorme overcapaciteit van (veelal gratis verstrekte) CO 2-emissierechten heeft ertoe geleid dat de prijs in het tweede kwartaal van 2013 tot een dieptepunt van EUR 2,49/ton is gezakt. Hoop op beter beleid van de Europese Commissie, uitspraken van Bondskanselier Merkel en het akkoord om een deel van het overschot aan emissierechten terug te halen heeft de prijs naar EUR 7/ton doen bewegen. Echter, het achterwege blijven van maatregelen om het systeem daadwerkelijk werkend te krijgen, leidde tot wanhoop bij beleggers en duwde de prijs andermaal omlaag richting EUR 4,50/ton. Ter verduidelijking, om het Emissie Trading Scheme (ETS) vruchten te laten afwerpen en daadwerkelijk CO 2-reductie te laten bewerkstelligen, zou de prijs van de CO 2-emissierechten moeten stijgen tot EUR Tot die tijd blijft het

4 4 Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk 3 april 2014 Figuur 6: Aantallen operationele kerncentrales in Europa Zwitserland Zweden VK Tsjechië Spanje Slowakije Slovenië Roemenië Oekraine Nederland Hongarije Frankrijk Finland Duitsland Bulgarije België Kerncentrales in Europa Bron: European Nuclear Society (ENS), ABN AMRO Economisch Bureau gebruik van bijvoorbeeld kolen financieel wel interessant voor de industrie. Kernenergie: neerwaartse trend Kernenergie is een methode van energieopwekking zonder CO 2 uitstoot. Daarmee vormt het een schone vorm van energie. Verder is kernenergie een uiterst goedkope energiebron. Volgens het Nuclear Energy Institute bedragen de brandstofkosten ongeveer USDc 0,75/KWh. Deze kosten bepalen zo n 30% van de totale productiekosten die daarmee op USDc 2,50/KWh komt. De productiekosten vermeerderd met leveringskosten en een marge voor de producent zal een prijs opleveren die vele malen lager ligt dan de huidige prijs voor elektriciteit. De gemiddelde consumentenprijs voor stroom in Nederland bedraagt EUR 0,23. (oftewel ongeveer USDc 31,50, prijspeil 2013/2014). Toch brengt kernenergie ook grote risico s met zich mee. De kans op een gelijksoortige aardbeving en tsunami als die in Fukushima, Japan in 2011 is bijzonder klein. Toch blijft het risico van een kernongeluk aanwezig, met alle mogelijke gevolgen van dien. Als gevolg van deze ramp hebben Duitsland, België en Zwitserland besloten hun kerncentrales gefaseerd te sluiten. In maart 2011 besloot de Bondsregering om de verlenging van de gebruiksduur voor kerncentrales per direct terug te draaien, acht kerncentrales onmiddellijk te sluiten en de energieproductie bij de overige negen kerncentrales geleidelijk te reduceren. Op dit moment zijn er in Europa 151 kerncentrales operationeel. Deze kerncentrales hebben een totale netto capaciteit van ongeveer MW. Frankrijk heeft verreweg de grootste capaciteit (ruim MW) en meeste kerncentrales (58). Er is dus wel wat aan capaciteit beschikbaar gekomen in de afgelopen jaren, maar deze is beperkt. Daarnaast is het opnieuw in werking stellen van deze kerncentrales volledig tegen de heersende opinie in en maatschappelijk minder wenselijk. Hernieuwbare energie: traag en zonder subsidie niet haalbaar Duurzame, of hernieuwbare, energie wordt vaak genoemd als hèt alternatief voor energie-importen. Ook in de discussie rond het reduceren van de afhankelijkheid van Rusland op gebied van olie- en gasimporten wordt door velen hernieuwbare energie gezien als de ultieme oplossing, zeker om elektriciteit op te wekken. De afgelopen jaren hebben we enorme sprongen gemaakt. De hoeveelheid zonnepanelen neemt gestaag toe en ook de capaciteit aan windenergie laat een stijging zien. Zeker de toename van windenergie wordt echter grotendeels mogelijk gemaakt door hoge subsidies. De gasimporten uit Rusland te vervangen door hernieuwbare energie lijkt daarmee onwaarschijnlijk. De enorme doorlooptijden van projecten maken het onmogelijk om op korte termijn voldoende extra capaciteit te genereren om het stopzetten van gasexporten mogelijk te maken. Een gemiddelde doorlooptijd van een windpark op zee bedraagt vijf tot zeven jaar. Gezien de hoge subsidie die nu al nodig is om extra capaciteit van windenergie te bewerkstelligen zal extra capaciteit de kostprijs van elektriciteit nog harder doen stijgen. Op korte termijn zal extra capaciteit aan hernieuwbare energie niet leiden tot een vergelijkbaar aanbod van energie als bij Russisch gas. Zowel als het gaat om kwantiteit als om kostprijs. Voldoende alternatieven, maar niet voor nu Al met al zijn er voldoende alternatieven voor Russisch gas. Echter, aan al deze alternatieven kleven bezwaren. LNG is beperkt beschikbaar en daardoor duur. Bovendien ontbreekt het aan infrastructuur. Kolen zijn ruim beschikbaar en goedkoop, maar toenemend gebruik brengt ons verder af van onze CO 2-reductiedoelen. Uitbreiding van de productie van kernenergie is mogelijk, maar maatschappelijk ongewenst. Ten slotte kan de opwekking van duurzame energie niet op korte termijn fors worden

5 5 Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk 3 april 2014 uitgebreid. Europa staat daarmee voor een moreel-politiek dilemma. Afgezien van de juridische gevolgen van het eventueel verbreken van de langjarige contracten voor de levering van gas, is het best mogelijk om op korte termijn de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Maar daar hangt wel een prijskaartje aan. Het is ofwel duur, of vies, of impliceert het accepteren van de risico s die verbonden zijn aan kernenergie. Wij denken niet dat Europese politici onder de huidige omstandigheden hier radicale keuzes zullen durven maken. Dit verklaard ook waarom EU leiders redelijk genuanceerd opereren als het gaat om het opleggen van sancties jegens Rusland. Flink inzetten op energie-efficiency en meer investeren in innovatie ten behoeve van hernieuwbare energie (verhogen rendement, ontwikkelen opslag zonne- en windenergie en het reduceren van de afhankelijkheid van schaarse metalen zoals lithium en indium) lijken de meest voor de hand liggende oplossingen om Rusland op termijn te mijden. Tot die tijd lijken wij vast te zitten aan een Russisch verstandshuwelijk als het gaat om onze energievoorziening.

6 6 Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk 3 april 2014 Group Economics Commodity Research Hans van Cleef Senior Sector Econoom Energie tel: +31 (0) hans.van.cleef@nl.abnamro.com Group Economics / Economisch Bureau Commodity Research team Marijke Zewuster (Hoofd) tel: marijke.zewuster@nl.abnamro.com Hans van Cleef (Energie) tel: hans.van.cleef@nl.abnamro.com Casper Burgering (Ferro-/Basismetalen) tel: casper.burgering@nl.abnamro.com Georgette Boele (Edelmetalen) tel: georgette.boele@nl.abnamro.com Copyright 2014 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies ("ABN AMRO"). Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de energiemarkt. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden