in jaarverslagen van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven

Transcriptie

1 Nulmeting OESO Richtlijnen in jaarverslagen van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven VBDO: Jeroom Remmers (redactie), Filip Lazarevski (onderzoek) Utrecht, 17 september 2013 VBDO Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling Disclaimer VBDO will assume no responsibility or legal liability for incorrect or misleading information provided by the sources used fort his report. THE DUTCH ASSOCIATION OF INVESTORS FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT

2 Pieterstraat JT Utrecht T +31 (0) info@vbdo.nl Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2 Methodologie 5 Hoofdstuk 3 Resultaten 6 Hoofdstuk 4 Aanbevelingen 8 Bijlagen Bijlage 1: Onderzochte bedrijven 9 Bijlage 2: Beoordeling per bedrijf 11 2

3 1. Inleiding In juni 2013 verscheen de kabinetsbrief Maatschappelijk Verantwoord ondernemen loont. In deze brief is een ambitie van het kabinet opgenomen dat 90% van een groep van 600 grote bedrijven in hun jaarverslag de OESO Richtlijnen expliciet onderschrijft als referentiekader voor hun internationale activiteiten (zie box hieronder). De VBDO heeft een nulmeting gedaan bij de 66 grootste beursgenoteerde bedrijven uit de groep van 600 bedrijven. De voorlichtingsstrategie van het Kabinet onderscheidt drie doelgroepen (waarbij we in deze box alleen doelgroep 1 noemen, de grootste categorie bedrijven). 1. Bedrijven binnen de doelgroep van het voorstel van de Europese Commissie voor wijziging van de jaarrekeningwetgeving ten aanzien van verslaglegging over MVO. Het voorstel dat de Europese Commissie in mei 2013 heeft gepubliceerd voor wijziging van de jaarrekeningwetgeving, is van toepassing op bedrijven die aan twee van de volgende drie criteria voldoen: meer dan 500 werknemers, totale activa meer dan 20 miljoen en een netto omzet meer dan 40 miljoen. Dit gaat in Nederland om ongeveer 600 bedrijven. Het voorstel vraagt bedrijven om in het maatschappelijk jaarverslag aan te geven of, en zo ja welke (internationale) richtlijnen het bedrijf gebruikt voor het MVO beleid. De ambitie van het kabinet is dat 90% van deze groep bedrijven in hun jaarverslag de OESO Richtlijnen expliciet onderschrijft als referentiekader voor hun internationale activiteiten. Om dit te bereiken zal bij de inzet van voorlichtingsinstrumenten de nadruk liggen op evenementen waar toepassing van de Richtlijnen centraal staan, zoals seminars, congressen en stakeholderbijeenkomsten van het NCP. Het ministerie van Economische Zaken vraagt het CBS of het de ongeveer 600 bedrijven in kaart kan brengen in aansluiting op de jaarlijkse Transparantiebenchmark. Daarnaast kan deze doelgroep gericht worden uitgenodigd door organisaties als het NCP, Agentschap NL en MVO Nederland voor voorlichtingsactiviteiten over de toepassing van de OESO Richtlijnen. Tot slot zal in de communicatie door de overheid over de wijziging van de jaarrekeningwetgeving en de Transparantiebenchmark expliciet aandacht worden gevraagd voor de OESO Richtlijnen. De doelstelling van de nulmeting door de VBDO is om in de eerste plaats inzichtelijk te maken hoe er door de 66 grootste beursgenoteerde bedrijven wordt gerapporteerd op het gebied van de OESO Richtlijnen (in relatie tot mensenrechten en verantwoord ondernemen). Ten tweede identificeert de VBDO in dit onderzoek hoeveel bedrijven dit expliciet doen (en hoeveel indirect, zonder de OESO Richtlijnen te noemen, maar feitelijk de richtlijnen wel te implementeren in beleid en praktijk). De VBDO hoopt hiermee de overheid, bedrijven en overige stakeholders inzicht te geven in het gebruik van OESO Richtlijnen als richtlijn voor internationaal ondernemen. Het onderzoek zorgt hiermee ook voor een eerste indruk wat betreft de doelstelling van de recente beleidsbrief van het kabinet Maatschappelijk verantwoord ondernemen loont, namelijk dat 90% van ca. 600 grote bedrijven de OESO Richtlijnen moeten onderschrijven in hun jaarverslag. 1 Deze beleidsbrief wordt op 19 september 2013 in een Algemeen Overleg in de Tweede Kamer besproken. De lijst van 66 bedrijven die door de VBDO in het onderzoek opgenomen zijn, is te vinden als bijlage 1 (Onderzochte bedrijven). De VBDO heeft in de eerste helft van 2013 de Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders (AvA s) van deze bedrijven bezocht. Ze omvatten het merendeel van alle bedrijven genoteerd op de AEX, AMX en Small Cap. 1 Zie Maatschappelijk verantwoord ondernemen loont, p.6. 3

4 Sinds 2012 heeft de VBDO mensenrechten als een van haar prioritaire thema s gekozen voor het stellen van vragen op aandeelhoudersvergaderingen bij beursgenoteerde bedrijven. Sindsdien is dit thema meer gaan leven bij deze bedrijven. Een toenemend aantal bedrijven rapporteert inmiddels over mensenrechten, heeft de VBDO geconstateerd in het AvA rapport 2013 ( Duurzaamheid bij beursgenoteerde bedrijven in de versnelling rapportage aandeelhoudersvergaderingen 2013, zie vbdo.nl). De aandacht voor mensenrechten is in het AvA seizoen 2013 (aandeelhoudersvergaderingen) duidelijk toegenomen. Dit jaar rapporteerden 57 bedrijven van de 64 door de VBDO bezochte bedrijven (88 procent) over mensenrechten, versus 53 procent in 2011 en 65 procent in Het aantal bedrijven dat een due diligence op het gebied van mensenrechten uitvoert, is toegenomen. Echter, de meerderheid van de bedrijven voert nog due diligence uit. 20 bedrijven vermelden hier niets over in hun jaarverslagen en 14 bedrijven willen ermee beginnen. Due diligence betekent letterlijk gepaste zorgvuldigheid en wordt in het bedrijfsleven ook gebruikt voor boekonderzoek bij fusies en overnames. De SER heeft dit jaar gekozen om due diligence met bijzondere aandacht voor mensenrechten inclusief arbeidsrechten als thema te kiezen. Due diligence is een belangrijk nieuw onderdeel van de herziene OESO richtlijnen en de UN guiding Principles on Business and Human Rights. Onder due diligence verstaan de richtlijnen het proces waarin bedrijven de daadwerkelijke en mogelijke negatieve impact van hun handelen identificeren, voorkomen en verminderen en kunnen uitleggen hoe ze omgaan met de geïdentificeerde risico s. Ofwel: een proces waarbij bedrijven ervoor zorgen dat ze niet alleen aan de wet voldoen, maar ook dat ze de risico s beheersen die tot mensenrechtenschendingen kunnen leiden. Dit met het doel mensenrechtenschendingen te voorkomen. Tot slot zien we vooral dat afspraken met leveranciers over naleving van mensenrechten kwalitatief beter worden. Er worden meer concrete, meetbare afspraken gemaakt. Wij hopen dat deze nulmeting zal bijdragen aan extra aandacht voor het thema mensenrechten bij bedrijven. giuseppe van der Helm Directeur VBDO 4

5 2. Methodologie Alle jaarverslagen uit 2012 van 66 beursgenoteerde bedrijven zijn geraadpleegd (een groot deel volgens de normen van integrated reporting ). Deze jaarverslagen zijn vervolgens gescreend op verwijzingen naar de OESO Richtlijnen (expliciet onderschrijven hiervan). De trefwoorden die hiervoor gebruikt zijn, zijn OECD en OESO geweest. Voor de bedrijven die deze richtlijnen hebben genoemd en omarmd, is genoteerd in precies welke context dat gebeurde. Hiermee is de eerste stap in het onderzoek afgerond. Als tweede stap in het onderzoek is voor bedrijven die in hun jaarverslag niet naar OESO Richtlijnen refereren, nagegaan of ze dat wél in hun aparte CSR- en/of duurzaamheidverslagen doen. Wederom zijn de trefwoorden OECD en OESO geweest. Alle relevant lijkende verslagen die te vinden waren op de websites van deze bedrijven zijn hierop gescreend. Nadat een compleet beeld van de aanwezigheid van OESO Richtlijnen in bedrijfsdocumentatie is ontstaan, is VBDO verdergegaan met het onderzoeken naar verwijzingen van andere relevante richtlijnen. Dit is enkel voor de jaarverslagen gebeurd. De trefwoorden zijn geweest global Compact, IS en ISO Verder is ook gezocht op United Nations, human rights en mensenrechten om een compleet beeld te vormen. 5

6 3. Resultaten Conclusies Van de 66 onderzochte bedrijven hebben 11 bedrijven (17%) in hun jaarverslagen expliciet opgenomen dat de OESO richtlijnen voor hun leidend zijn voor internationale activiteiten. Als ook de duurzaamheidsverslagen /sustainability /CSR reports van bedrijven worden meegenomen, gaat het om 32% van de bedrijven, die dit doen (21 bedrijven). Er zijn ook bedrijven die niet naar OESO richtlijnen, maar wel naar andere relevante richtlijnen verwijzen, zoals UN global Compact, ISO 26000, UN guiding Principles for Business and Human Rights, en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Als ook deze groep bedrijven wordt meegeteld, dan gaat het om 39 bedrijven (59%) die verwijzen naar mensenrechten richtlijnen als uitgangspunt voor hun beleid. arverslagen Van de 66 onderzochte bedrijven hebben 11 bedrijven expliciet naar OESO Richtlijnen gerefereerd in hun jaarverslag over het jaar 2012, als uitgangspunt voor hun beleid. Dat is 17% van de onderzochte bedrijven. Vijf verwijzingen naar en erkenningen van OESO Richtlijnen vinden plaats in de context van mensen- en arbeidsrechten en drie in de wat algemenere context van MVO. Zo stelt CSM de OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen te hanteren vooral omdat ze relevant zijn voor landen waar fatsoenlijke arbeidsomstandigheden en mensenrechten niet (door de wet) gegarandeerd worden. Dit is tegelijkertijd de meest uitgebreide verwijzing naar OESO Richtlijnen die de VBDO tegengekomen is in de onderzochte jaarverslagen. Drie andere bedrijven wijzen er samen met CSM op dat ze ketenverantwoordelijkheid nemen op het punt van OESO Richtlijnen. Zo laat Nedap weten dat een controlebezoek aan bedrijven waar Nedap direct zaken mee doet onderdeel is van Nedap s naleving van OESO Richtlijnen. Het is gebleken dat niet alle bedrijven een (substantiële) CSR sectie in hun jaarverslag integreren: sommige bedrijven hebben een onbestaand of (zeer) beperkt CSR beleid, terwijl andere bedrijven een aparte rapportage voor CSR zaken hanteren. Zo zijn er 16 bedrijven die aparte CSR sectie in hun jaarverslag hebben. Dat betekent dat 22% van de bedrijven die wel een CSR sectie in hun jaarverslag hebben, naar OESO Richtlijnen refereert. Belangrijk om te noemen is dat alle bedrijven die aan de OESO Richtlijnen refereren over een duidelijke People dimensie beschikken in hun CSR beleid zoals uitgestippeld in de jaarverslagen, met uitzondering van Kardan. Een People dimensie in het jaarverslag lijkt daarmee een noodzakelijke factor maar lang garantie voor een verwijzing naar OESO Richtlijnen: 23 bedrijven die de dimensie People een belangrijke rol toedichten Duurzaamheidsverslagen en Sustainability/CSR Reports (Corporate Social Responsibility) Van de 55 bedrijven die in hun jaarverslag niet naar de OESO Richtlijnen refereren, zijn er 10, oftewel 18%, die dat wél in hun aparte CSR- of duurzaamheidrapport doen. Dat betekent dat in totaal 21, oftewel 32 % van de 66 onderzochte bedrijven, OESO Richtlijnen onderschrijven in minstens één van hun bedrijfsverslagen. 2 CSM Annual Report 2012, p Nedap arverslag 2012, p.84. 6

7 Andere relevante verwijzingen Van de 45 bedrijven die de OESO Richtlijnen noch in hun jaarverslag noch in CSR gerelateerde verslagen noemen, zijn er 18 (oftewel 40%) die andere relevante richtlijnen, zoals UN global Compact, ISO 26000, UN guiding Principles for Business and Human Rights, en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens noemen en onderschrijven in hun jaarverslag. Gesteld kan worden dat van de 66 onderzochte bedrijven er 39 (59%) expliciet één van de internationale richtlijnen op het gebied van mensenrechten erkennen en implementeren in hun bedrijfsvoering. In deze populatie van 66 bedrijven zijn er dus ook 27 bedrijven (41%) die enkele verwijzing naar internationale standaarden betreffende mensenrechten noemen. Dit hoeft niet te betekenen dat deze bedrijven de noodzaak voor het respecteren van mensenrechten niet onderkennen: veel doen dat wellicht in eigen woorden en zonder verwijzingen naar algemeen geaccepteerde (internationale) standaarden. Hier is echter vervolgonderzoek voor nodig. 7

8 4. Aanbevelingen Het verdient de aanbeveling dat bedrijven vaker de OESO richtlijnen noemen in hun jaarverslagen. Daarbij is het van belang dat zijn daarbij ook een beleid ontwikkelen en uitvoeren om te garanderen dat deze richtlijnen in de praktijk nageleefd worden voor alle relevante mensenrechten en in alle landen waar bedrijven actief zijn, of in landen waarin hun toeleveranciers actief zijn. Het uitvoeren van een due diligence op relevante thema s zoals mensenrechten is hierbij een sleutelwoord. De VBDO hoopt dat zij naast de nulmeting ook in de komende drie jaren een vervolgmeting kan uitvoeren naar de mate waarin bedrijven in hun jaarverslagen rapporteren over de OESO-richtlijnen. Daarbij kan de onderzoeksgroep van bedrijven worden uitgebreid naar 600 bedrijven. Het kan echter niet de bedoeling zijn dat bedrijven alleen maar de OESO-richtlijnen in hun jaarverslag opnemen om enkel te voldoen aan de kabinetswens (vermoedelijke box ticking). Het gaat erom de richtlijnen ook in de praktijk uit te voeren en hierover transparant te rapporteren. Daarvoor is nog veel voorlichting nodig aan bedrijven over het belang van OESO-richtlijnen en mensenrechtenbeleid en due diligence. De VBDO is bereid ook op het gebied aan voorlichting aan bedrijven de komende jaren een belangrijke rol te spelen en het werk dat zij de afgelopen drie jaar op dit gebied al heeft gedaan te continueren, te verdiepen, versterken en te verbreden naar een grotere groep bedrijven. De VBDO heeft in samenwerking met enkele partners de afgelopen twee jaar een grote multi stakeholder mensenrechten conferentie georganiseerd, waarbij veel bedrijven aanwezig waren, maar ook investeerders, maatschappelijke organisaties en de overheid. De VBDO wil graag een omvangrijk project ontwikkelen over Voorlichting MVO, OESO-richtlijnen en Due Diligence voor bedrijven. Dit meerjarige project voor de rest van de kabinetsperiode (eind 2013-eind 2016), zou onder meer kunnen gaan over: 1. Monitoren van de doelstelling dat 90% van de bedrijven die vallen onder de criteria van de EU m.b.t. de jaarrekening in hun jaarverslag de OESO Richtlijnen expliciet onderschrijft; 2. Opbouwen van een Community of Practice over OESO-richtlijnen voor bestuurders en/of commissarissen (RvB en RvC); 3. Ontwikkelen en uitvoeren van een benchmark mensenrechten (zie beleidsbrief MVO loont, paragraaf 3, laatste bullet). 8

9 Bijlage 1: Onderzochte bedrijven Bedrijf Index Sector Omzet Aantal werknemers Aalberts Industries AMX Industrie AccellGroup AScX Industrie Aegon Group AEX Financieel Ahold (Royal) AEX Detailhandel AirFrance KLM AEX Transport AkzoNobel AEX Chemie AMG AMX Industrie Acomo AScX Handel Aperam AEX Industrie ARCADIS AMX Diensten Arcelor Mittal AEX Industrie , ASM International AMX Elektronica ASML AEX Elektronica Ballast Nedam AScX Bouw BAM Group (Royal) AMX Bouw BE Semiconductor Industries AScX Elektronica Beter Bed AScX Detailhandel Binckbank AMX Financieel Boskalis Westminster (Royal) AEX Bouw Brunel International AMX Diensten Corio AEX Vastgoed Crown van Gelder Lokaal Industrie CSM AMX Voedsel Delta Lloyd Group AMX Financieel DSM (Royal) AEX Chemie EADS CAC40 Industrie Exact AScX ICT Fugro AEX Bouw Grontmij AScX Diensten Heijmans AMX Bouw Heineken AEX Voedsel Imtech AMX Bouw ING Group AEX Financieel Kardan AScX Industrie KasBank AScX Financieel Kendrion AScX Industrie

10 Bijlage 1: Onderzochte bedrijven Bedrijf Index Sector Omzet Aantal werknemers KPN (Royal) AEX ICT Macintosh Retail Group AScX Detailhandel Nedap AScX Industrie Nieuwe Steen Investments AScX Vastgoed Nutreco AMX Voedsel Ordina AMX Diensten Pharming AMX Farmacie Philips (Royal) AEX Elektronica PostNL AEX Logistiek Randstad AEX Diensten Reed Elsevier AEX Media Shell (Royal Dutch) AEX Chemie Sligro Food Group AScX Detailhandel ST Microelectronics NYSE Elektronica Telegraaf Media Group AScX Media Ten Cate (Royal) AMX Industrie TKH Group AScX Elektronica TNT Express AEX Transport Unit4 AMX ICT Unilever AEX Voedsel USG People AMX Diensten Van Lanschot Lokaal Financieel VastNed AMX Vastgoed Vopak (Royal) AMX Logistiek Wereldhave AMX Vastgoed Wessanen (Royal) AScX Voedsel Wolters Kluwer AEX Media Xeikon AScX Industrie X5 Retail Group LSE Detailhandel Bron: 10

11 Bijlage 2: Beoordeling per bedrijf (Aalberts Industries - Grontmij) Bedrijf 45,773 CSR sectie mm jaarverslag Duidelijke People dimensie aanwezig Verwijzing naar OESO-richtlijnen UN Global Compact ISO Aalberts Industries Een kort en weinig indrukwekkend Verantwoord Ondernemen hoofdstuk Accell Group Een serieuze MVO sectie Aegon Group Ahold (Royal) AirFrance KLM Een Solidarity hoofdstuk Nee AkzoNobel Een zeer uitgebreid Sustainability Statements hoofdstuk AMG Uitgebreid Sustainability hoofdstuk Acomo Een zeer korte MVO verklaring Aperam Zeer beknopt MVO hoofdstuk Zeer beknopt Arcadis Een serieuze CSR sectie Arcelor Mittal ASM International ASML Ballast Nedam Zeer uitgebreid MVO hoofdstuk Bam Group (Royal) Een zeer korte CSR sectie BE Semiconductor Industries Beter Bed Een vrij serieuze CSR sectie Binckbank Boskalis Westminster (Royal) 1 pagina Brunel International Corio Crown van Gelder 1 pagina CSM Een zeer serieus en uitgebreid Sustainability hoofdstuk Delta Lloyd Group Een zeer serieus en uitgebreid Sustainability hoofdstuk DSM (Royal) Een zeer serieus en uitgebreid CSR hoofdstuk EADS Exact Fugro Grontmij Weinig indrukwekkende CSR sectie Minimaal Minimaal 11

12 Bedrijf (Context) verwijzing Andere relevante verwijzingen OESO-richtlijnen in CSR rapport Aalberts Industries Accell Group Aegon Group Ahold (Royal) AirFrance KLM AkzoNobel AMG Acomo Aperam Arcadis Arcelor Mittal ASM International ASML Ballast Nedam Ontwikkeling van medewerkers. Aalberts Industries is ook een mensenorganisatie. Centraal staat de ontwikkeling van medewerkers en de continue aandacht voor een veilige en gezonde werkomgeving. Aalberts Industries onderschrijft daarom ook de OESO- en ILO-richtlijnen ten aanzien van verantwoord ondernemen. Mensen- en arbeidsrechten. The Code of Conduct also sets out our approach to human and labor rights. This approach is based on the principles of the United Nations Universal Declaration of Human Rights, the key conventions of the International Labor Organization and the OECD guidelines for Multinational Enterprises. MVO + supply chain. Ballast Nedam onderschrijft sinds 2006 de ILO- en de OESO-richtlijnen en verwacht van zijn leveranciers dat zij dit ook doen. Bam Group (Royal) BE Semiconductor Industries Beter Bed Binckbank Boskalis Westminster (Royal) Brunel International Corio Crown van Gelder CSM Delta Lloyd Group Mensen- en arbeidsrechten. CSM has a Code of Conduct to safeguard compliance with laws and regulations in the countries in which it operates. Moreover, it adheres to the OECD guidelines for Multinational Enterprises, which is especially relevant to countries where proper and decent working conditions and respect for human rights may not be guaranteed by national legislation or the local enforcement regime. At CSM, we conduct our business with fairness, honesty, integrity, and respect for the interests of stakeholders in a wide variety of social, political, and economic settings. This relates to CSM employees individually and to the organization as a whole. DSM (Royal) EADS Exact Fugro Grontmij Arbeidsrechten. DSM also meets the recommendations made in the OECD guidelines for Multinational Enterprises. The company is firmly committed to supporting the Universal Declaration of Human Rights of the UN and commits to the UN Framework and guiding Principles on Business and Human Rights. 12

13 Bijlage 2: Beoordeling per bedrijf (Heijmans - Ten Cate Royal) Bedrijf CSR sectie jaarverslag Duidelijke People dimensie aanwezig Verwijzing naar OESO-richtlijnen UN Global Compact ISO Heijmans Heineken Holland Colours Imtech Minimaal Serieuze CSR sectie ING Group Kardan KasBank Kendrion KPN (Royal) Macintosh Retail Group Korte CSR sectie Twee pagina's Our Role in Society Een serieuze CSR sectie Nedap Nieuwe Steen Investments Nutreco Ordina Pharming Philips (Royal) Kleine MVO sectie Zeer uitgebreid Sustainability hoofdstuk Uitgebreide Sustainability Statements sectie PostNL Randstad Reed Elsevier Shell (Royal Dutch) Sligro Food Group ST Microelectronics Telegraaf Media Group Ten Cate (Royal) Zeer uitgebreide en serieuze CSR sectie Serieuze CSR sectie Een serieuze CSR sectie Een serieuze CSR sectie 13

14 Bedrijf (Context) verwijzing Andere relevante verwijzingen OESO-richtlijnen in CSR rapport Heijmans Heineken Holland Colours Imtech ING Group Kardan KasBank Kendrion KPN (Royal) Macintosh Retail Group Nedap To be in-line with global definitions, we use ISO as a guideline for business operations. ISO is complementary to international conventions and treaties, such as those of the ILO, OESO and UN. which we endorse implicitly by applying ISO These conventions provide a framework for, for example, the content of the HSE policy (Health, Safety & Environment) and the Code of Sustainable Supply (arverslag 2012, p.72). MVO. The company complies with OECD guidelines, such as cooperation with local communities, creation of new jobs, and development and implementation of best practice in corporate governance Arbeidsomstandigheden. Om de arbeidsomstandigheden tijdens de productie van onze schoenen te monitoren en verbeteren, zijn we in 2009 lid geworden van het Business Social Compliance Initiative (BSCI). Dat betekent dat we de BSCI-gedragscode hanteren voor onze directe leveranciers in door BSCI gedefinieerde risicolanden. Dat zijn landen met een grote kans op slechte arbeidsomstandigheden. De classificatie risicoland is, in aanvulling op de praktijkervaring, gebaseerd op de Human Development Index van de Verenigde Naties en de Corruption Perceptions Index van Transparency International. De code is gebaseerd op internationaal erkende regels en normen op het gebied van werkomstandigheden, zoals de ILO-conventies en OESO-richtlijnen. Supply chain&mensenrechten. In navolging van de OESOrichtlijn zal Nedap ten aanzien van de bedrijven waarmee zij direct zaken doet onderzoeken hoe deze bedrijven met mensenrechten omgaan. Een bezoek aan deze bedrijven behoort tot de normale wijze van zaken doen bij Nedap. In the Imtech Business Principles, which are also applicable to all our employees, we endorse the United Nations global Human Rights Principles. Nedap eerbiedigt de mensenrechten volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, waarin is vastgelegd dat alle partijen in de samenleving, met inbegrip van ondernemingen, verplicht zijn om de mensenrechten te respecteren en te waarborgen. Nieuwe Steen Investments Nutreco Ordina Pharming Philips (Royal) PostNL Randstad Reed Elsevier Shell (Royal Dutch) Sligro Food Group ST Microelectronics Telegraaf Media Group Ten Cate (Royal) Supply Chain. In 2012 we also participated in the multi-stakeholder OECD-hosted pilot to test the implementation of the "OECD Due Dilligence guidance for Responsible Supply Chains of Minerals from Conflict-Affected and High-Risk Areas" (arverslag 2012, p.31) 14

15 Bijlage 2: Beoordeling per bedrijf (TKH Group - X5 Retail Group Bedrijf CSR sectie jaarverslag Duidelijke People dimensie aanwezig Verwijzing naar OESO-richtlijnen UN Global Compact ISO TKH Group TNT Express Zeer uitgebreide en serieuze CSR sectie Unit4 Unilever USG People Van Lanschot VastNed Vopak (Royal) Minimaal Wereldhave Wessanen (Royal) Wolters Kluwer Xeikon X5 Retail Group Een serieuze CSR sectie Kleine sectie Duurzaamheid 15

16 Bedrijf (Context) verwijzing Andere relevante verwijzingen OESO-richtlijnen in CSR rapport TKH Group In het kader van mensenrechten vindt TKH het vanzelfsprekend om bij de bedrijfsactiviteiten te handelen volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. TNT Express Unit4 Unilever USG People Van Lanschot VastNed Vopak (Royal) Wereldhave Wessanen (Royal) Wolters Kluwer Xeikon X5 Retail Group Corporate responsibility. Wessanen endorses the OESO and ILO guidelines with regard to corporate responsibility. TNT Express used the SA 8000 standard within its operations in non-oecd countries to provide a consistent and structured approach with respect to acceptable working conditions based on human rights. In 2012, 52% of all FTEs (excluding Hoau) in non- OECD countries were working in SA 8000 certified sites (2011: 52%) (arverslag 2012, p.27). Also, The TNT Express Business Principles are aligned with the United Nations guiding Principles for Business and Human Rights (arverslag 2012, p.48). Vopak operates in 31 countries, each with its own laws, culture and customs. In this context, we apply the Vopak Values and endorse the principles of the UN ILO and Universal Declaration of Human Rights. 16

17 I I I Een duurzaam werkende kapitaalmarkt is het doel van de VBDO. Een kapitaalmarkt die, naast financiële criteria, ook op basis van sociale- en milieucriteria vraag en aanbod bij elkaar brengt. De focus ligt daarbij op Nederland in een internationale, voornamelijk Europese context.