THEMA 3: INDUSTRIELANDSCHAPPEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "THEMA 3: INDUSTRIELANDSCHAPPEN"

Transcriptie

1 THEMA 3: INDUSTRIELANDSCHAPPEN KENNEN EN KUNNEN Wat moet ik kennen? KE 1 Je kent de begrippen die de leraar/lerares aardrijkskunde laat aanduiden in de begrippenlijst. KE 2 Je kent de drie fasen van het productieproces in de industrie. KE 3 Je kent een 4-tal voorbeelden van grondstoffen en de bijpassende typische landschapselementen die wijzen op ontginning van die grondstoffen. KE 4 Je kent een 5-tal typische landschapselementen van de basisindustrie. KE 5 Je kent een 5-tal industrietakken. KE 6 Je kent bij elke industrietak een voorbeeld van een fabriek. KE 7 Je kent de typische landschapselementen van de verwerkende industrie. KE 8 Je kent een viertal voorbeelden van afgewerkte producten. KE 9 Je kent 5 vestigingsfactoren waarmee de industrie rekening houdt om een plaats uit te kiezen waar ze zich zal vestigen en kan voorbeelden geven voor de Antwerpse haven. KE 10 Je kent de belangrijkste functies die we in een haven terugvinden. KE 11 Je kent de behandeling van de verschillende goederen in de (Antwerpse) haven. KE 12 Je kent de diensten die in een haven aangeboden worden. Wat moet ik kunnen? KU 1 KU 2 KU 3 KU 4 KU 5 KU 6 KU 7 KU 8 KU 9 KU 10 KU 11 KU 12 KU 13 Je kan de vermelde techniek toepassen (zie technieken achteraan in werkmap). Je kan een aantal producten noemen die je nodig hebt om een auto te maken. Je kan de typische landschapselementen van de ontginning van grondstoffen op foto of in het landschap herkennen en benoemen. Je kan bij de typische landschapselementen van ontginning de passende grondstof vernoemen. Je kan van de atlaskaart Europa mijnbouw/energie de ontginning van grondstoffen aflezen. Je kan de typische landschapselementen van de basisindustrie op foto s herkennen en benoemen. Je kan de atlaskaart Europa industrie lezen en bespreken. Je kan voor enkele grondstoffen de industrietak en het halfafgewerkt product noemen. Je kan de opeenvolgende stappen in het productieproces van staal op foto s herkennen. Je kan de typische landschapselementen van de verwerkende industrie op foto s herkennen en benoemen. Je kan bij in de klas besproken foto s van basis- en verwerkende industrie de bijpassende industrietak benoemen. Je kan de inplanting van oudere en nieuwe bedrijven bespreken. Je kan in een krantenartikel milieuproblemen herkennen en een mogelijke oplossing noemen. Industrielandschappen - 1

2 KU 14 KU 15 KU 16 KU 17 KU 18 KU 19 KU 20 KU 21 KU 22 KU 23 KU 24 KU 25 KU 26 Je kan op een getekende voorstelling van de vestigingsfactoren van een bedrijf de juiste vestigingsfactor bij de figuren benoemen. Je kan voor een bedrijf uit je schoolomgeving de verschillende vestigingsfactoren bespreken. Je kan voor een bedrijf uit je schoolomgeving milieuproblemen bespreken. Je kan met en zonder je atlas de vijf grote industriegebieden in België en de drie grote zeehavens opnoemen en ze op de kaart industrie in België situeren. Je kan op de atlaskaart België industrie de belangrijkste industrietakken aflezen per industriegebied en de vestigingsfactor ervan bespreken. Je kan op de thematische kaart Europa industrie verbanden bespreken tussen ontginning van steenkool en ijzererts en de mogelijke industriefasen en -takken. Je kan de inplanting van de verwerkende industrie in Europa verklaren uit de vergelijking van de kaart Europa industrie met de kaart Europa bevolkingsspreiding. Je kan het belang van de Antwerpse haven vergelijken met andere havens met behulp van een grafiek. Je kan van foto s van de Antwerpse haven de typische landschapselementen en de bijpassende functie benoemen. Je kan de in de les bestudeerde grafieken lezen en bespreken. Je kan de in de les bestudeerde foto s uit het havenlandschap en teksten bespreken en er besluiten uit trekken in verband met industrietak - soorten goederen - goederenoverslag - goederenopslag - diensten. Je kan uit kaarten en beschrijvingen van de havenactiviteit de 5 vestigingsfactoren voor de industrie in de haven bespreken. Je kan met/zonder je atlas de waterwegen én de autowegen met hun belangrijkste bestemmingen benoemen en op het plan van de Antwerpse haven situeren. BEGRIPPENLIJST 1. Industrie 2. Handel- en dienstensector 3. Grondstof 4. Halfafgewerkt product 5. Afgewerkt product 6. Industrietak 7. Vestigingsfactor 8. Arbeidsmarkt 9. Afzetmarkt 10.Bedrijventerrein economische sector waar grondstoffen worden omgevormd tot halfafgewerkte en afgewerkte producten met behulp van machines en energie. economische sector waar goederen en diensten gekocht en verkocht worden. onbewerkt basisproduct voor de industrie. product gemaakt van een grondstof dat nog verder bewerkt moet worden. product gemaakt van een halfafgewerkt product, klaar voor verkoop. groepering van industriële bedrijven met een gelijkaardige activiteit. reden waarom een bedrijf zich ergens vestigt. vraag naar en aanbod van arbeidskrachten. gebied waar producten in grote hoeveelheden kunnen verkocht worden. terrein waarop industrie en / of handel- en dienstensector gevestigd is. Industrielandschappen - 2

3 SCHEMA INDUSTRIE- LANDSCHAP 3 FASEN: ontginning basisindustrie verwerkende industrie KAARTEN INDUSTRIE België Europa havenlandschap FUNCTIES: industrie opslag overslag transport handel en diensten KAARTEN HAVEN Antwerpen vestigingsfactoren kennis + werkkrachten grondstoffen energie verkeersmogelijkheden afzetmarkt invloeden milieueffecten veranderingen in het landschap Industrielandschappen - 3

4 SAMENVATTING Van grondstof tot afgewerkt product WAT IS INDUSTRIE? In de industrie wordt een grondstof of een beginproduct tot een eindproduct verwerkt. Dit productieproces verloopt in drie fasen: 1) ontginning van grondstoffen. 2) verwerking van grondstof tot halfafgewerkt product in de basisindustrie. 3) verwerking van half afgewerkt tot afgewerkt product in de verwerkende industrie. In de handel en dienstensector wordt de verkoop van de afgewerkte producten geregeld. EERSTE INDUSTRIEFASE: ONTGINNING VAN GRONDSTOFFEN Grondstoffen zoals aardolie, aardgas, ertsen, steen- en bruinkool,... worden uit de aardkorst gehaald. Typisch landschapselement Booreiland, ja-knikker,pompen, Fakkeltoren, opslagtanks, Mijnschacht, ertshopen, Groeve, graafmachines, Bijpassende grondstof Aardolie Aardgas Gesteente in mijnbouw Gesteente in dagbouw TWEEDE INDUSTRIEFASE: BASISINDUSTRIE De basisindustrie zorgt voor het omzetten van grondstoffen tot halfafgewerkte producten. Typische landschapselementen: schoorstenen, rook, ertshopen, pijpleidingen, opslagtanks, Industrietakken: ijzer- en staalindustrie (hoogoven, staalfabriek,...); chemische industrie (raffinaderij,...); bouwindustrie (steenbakkerij,...); textielindustrie (spinnerij, weverij,...); voedingsindustrie (maalderij,...); DERDE INDUSTRIEFASE: VERWERKENDE INDUSTRIE De verwerkende industrie zet de halfafgewerkte producten om in afgewerkte producten. Typische landschapselementen: moderne gebouwen, laagbouw, veel groen, parkings, al of niet op een bedrijventerrein. Industrietakken: chemische industrie, textielindustrie, hout- en papierindustrie, bouwindustrie, hoog -technologische industrie,... Afgewerkte producten: Een auto, vliegtuig, computer, kledij, meubelen, benzine, De industrie heeft een grote invloed op het milieu: lucht-, bodem- en watervuiling. Industrielandschappen - 4

5 Vestigingsfactoren De industrie vestigt zich niet willekeurig op een plaats in het landschap. Zij houden rekening met vijf vestigingsfactoren: 1) de aanwezigheid van kennis en werkkrachten (hoeveelheid, scholingsgraad,...); 2) de aanwezigheid van grondstoffen (ter plaatse of gemakkelijk aan te voeren?); 3) de aanwezigheid van energie; 4) de verkeersmogelijkheden (auto-, water- en spoorwegen); 5) de afzetmarkt (ligging in de buurt van een grote stad met vele mogelijke kopers). Industrie op kaart Industrielandschappen - 5

6 Havenlandschap In een havenlandschap kan je vooral havenactiviteiten terugvinden. DE HAVEN VAN ANTWERPEN: De haven van Antwerpen heeft een gunstige centrale ligging in het sterk geïndustrialiseerde en dichtbevolkte West-Europa. FUNCTIES: Industrie: De belangrijkste industrietak in de haven van Antwerpen is de chemische industrie. Vestigingsfactoren van de industrie: aanwezigheid van kennis en werkkrachten (arbeidsmarkt) aanwezigheid van grondstoffen aanwezigheid van energie verkeer/transportmogelijkheden aanwezigheid van een afzetmarkt Goederenbehandeling: WAT? Stukgoederen: goederen die (on)verpakt per stuk vervoerd worden. containers: laadkisten met welbepaalde afmetingen conventioneel: alle andere stukgoederen: onverpakt per stuk of verpakt in balen, dozen, paletten, Massagoederen: onverpakte goederen die meestal in zeer grote hoeveelheden vervoerd worden. vloeibaar droog HOE? Overslag: de goederen worden van het zeeschip overgeladen op een ander vervoermiddel of omgekeerd met kranen, graanzuigers, pompen,... Opslag: sommige producten blijven nog een tijdje in de haven en worden er opgeslagen. Massagoed wordt opgeslagen in silo s of tanks of gestort op de kade. Stukgoed wordt opgeslagen in loodsen, los op de kade of in containerterminals. Transport: Alle goederen die de haven binnenkomen moeten er op één of andere manier weer uitgeraken. Transport is dus een zeer belangrijke functie in de haven. Daarom zijn er vele autowegen, spoorwegen, waterwegen en pijpleidingen. Handel en diensten: Vanuit de haven worden verschillende producten verhandeld met de rest van België en Europa. Het is dus een echte draaischijf van de handel in Europa. De haven biedt naast typische havenfuncties ook diensten aan zoals douane en administratie. Verder zorgt de haven voor een gepaste infrastructuur (sluizen, kranen,...) sleepdienst en loodsen, uitbaggeren,... Industrielandschappen - 6

7 Hoofdstuk 1: Van grondstof tot afgewerkt product 1.1 Wat is industrie? Huis Zonnebril Kledij I-pod Computer Auto Schoenen Veel van deze producten zijn misschien al in je bezit of je droomt ervan. Maar heb je er al eens bij stil gestaan hoe al deze producten gemaakt worden? Voor jij ze in handen krijgt hebben ze reeds een lange productieweg achter de rug. OEFENING 1: Industrie Som eens een aantal producten op die je nodig hebt om een auto te maken. KU 2 Zetels, ruitenwisser, spiegels, ruiten, velgen, banden, lichten,... Een hele lijst! Al deze producten worden door de industrie geproduceerd. Uiteraard verloopt dit volgens een aantal stappen of fasen. Op de volgende bladzijden volgen wij het productieproces van het gekende legoblokje! In de industrie wordt een grondstof of een beginproduct tot een eindproduct verwerkt. Dit productieproces verloopt in drie fasen: KE 1 KE 2 1. ontginning van grondstoffen; 2. verwerking van grondstof tot halfafgewerkt product in de basisindustrie; 3. verwerking van half afgewerkt tot afgewerkt product in de verwerkende industrie. In de handel en dienstensector wordt de verkoop van de afgewerkte producten geregeld. Industrielandschappen - 7

8 1.2 Eerste industriefase: ontginning van grondstoffen KU 3 OEFENING 2: Ontginning Bekijk aandachtig de volgende foto s en som telkens alle typische landschapselementen op die passen bij de ontginning van grondstoffen. A Typische landschapselementen Graafmachines, boorplatform, fakkeltorens, lifttorens, ja-knikkers, groeve, steenkoolhopen,... Industrielandschappen - 8

9 KU 4 OEFENING 3: Soorten grondstoffen Er bestaan verschillende grondstoffen die elk op een andere manier worden ontgonnen. Ken je de verschillende grondstoffen die op de foto s uit de vorige bladzijde werden bovengehaald? Plaats het nummer van de foto onder de juiste grondstof KU 5 OEFENING 4: Productie legoblokje Om een legoblokje te produceren heb je de grondstof nodig die men naar boven haalt in foto A. Welke grondstof ligt er aan de basis van het legoblokje? aardolie Neem atlaskaart Europa mijnbouw/energie of Europa ertsen (kaart...). o Waar in Europa wordt het meeste aardolie opgepompt? Noordzee, Roemenië o Op welke manier kan men die aardolie van daaruit vervoeren? Via pijpleidingen en schepen. In Europa is het ontginnen van grondstoffen steeds moeilijker geworden. Het is namelijk te duur om diep naar deze grondstoffen te graven. In België bijvoorbeeld zijn de steenkoolmijnen al tientallen jaren gesloten. Ook vele ijzerertsmijnen worden gesloten. Daarom worden vele grondstoffen per zeeschip uit andere niet-europese landen naar Europa gevoerd. Ontginning is de eerste industriefase. KE 3 Grondstoffen zoals aardolie, aardgas, ertsen, steen en bruinkool,... worden uit de aardkorst gehaald. Typische landschapselementen waaraan je ontginning van grondstoffen kan herkennen: Typisch landschapselement Booreiland, ja-knikker,pompen,... Fakkeltoren, opslagtanks,... Mijnschacht, ertshopen,... Groeve, graafmachines,... Bijpassende grondstof Aardolie Aardgas Gesteente in mijnbouw Gesteente in dagbouw Industrielandschappen - 9

10 1.3 Tweede industriefase: basisindustrie KU 6 OEFENING 5: Basisindustrie Bekijk aandachtig de volgende foto s en som telkens alle typische landschapselementen die passen bij basisindustrie op. B Typische landschapselementen Schoorstenen, destillatiekolommen, opslagtanks, ertshopen, buizen en pijpleidingen, stoom, hoogoven,... Industrielandschappen - 10

11 In de tweede industriefase worden de grondstoffen omgezet in halfafgewerkte producten. Dit is de taak van de basisindustrie. In een olieraffinaderij (zie foto B vorige bladzijde) wordt aardolie omgezet in de juiste chemische stof die nodig is om bijvoorbeeld het legoblokje te produceren. Daarna worden die stoffen door de chemische industrie omgezet in plastics (granulaatkorrels). 1. Olieraffinage 2. Chemische industrie KU 7 OEFENING 6: Basisindustrie Neem atlaskaart Europa industrie (kaart...) en beantwoord onderstaande vragen. o Met welk symbool duidt men chemische industrie aan op de kaart? o Noem vier gebieden waar je chemische industrie kan terugvinden. In het Ruhrgebied Duitsland, Rotterdam, Marseille, Luhansk Oekraïne Het halfafgewerkt product voor een legoblokje zijn granulaatkorrels. Ken je nog producten die gemaakt worden van aardolie? Brandstoffen, plastic, verf, wasproducten,... KU 8 OEFENING 7: Industrietakken De chemische industrie is één van de industrietakken van de basisindustrie. Er zijn er nog enkele andere. Vervolledig onderstaande tabel. Grondstof Industrietak Halfafgewerkt product ijzererts ijzer-en staal industrie staalplaten, rollen staal Katoen textielindustrie garen, lappen stof klei bouwindustrie baksteen graan voedselindustrie bloem wit zand bouwindustrie glas Industrielandschappen - 11

12 KU 9 OEFENING 8: Ijzer- en staalindustrie We bekijken één van deze industrietakken van dichterbij. Lees onderstaande tekst over de productie van staal. Noteer dan de nummers uit de tekst naast of onder de juiste foto s Om staal te produceren heb je ijzererts (1) nodig als grondstof en steenkool (2) als energiebron. Steenkool wordt eerst omgezet in cokes (3). Dit gebeurt in de cokesfabriek (4). Je kan het goed herkennen aan de witte rook. Daarna worden de cokes samen met het ijzererts in de hoogoven (5) gestort. De cokes verbranden en het ijzererts smelt tot vloeibaar ijzer (6). Dan gaat het vloeibaar of in blokken naar de staalfabriek (7). Hier maakt men van ruw ijzer staal. Het staal gaat dan in blokken naar een walserij (8) waar ze worden samengedrukt. Er ontstaan dan dikke of dunne platen (meestal op rol), buizen (9) en draden (10) KE 1 KE 4 KE 5 KE 6 De tweede industriefase is de basisindustrie. De basisindustrie zorgt voor het omzetten van grondstoffen tot halfafgewerkte producten. Typische landschapselementen waaraan je de basisindustrie kan herkennen: schoorstenen, rook, ertshopen, pijpleidingen, opslagtanks, Binnen de basisindustrie onderscheiden we verschillende industrietakken: ijzer- en staalindustrie (hoogoven, staalfabriek,...), chemische industrie (raffinaderij,...), bouwindustrie (steenbakkerij,...), textielindustrie (spinnerij, weverij,...), voedingsindustrie (maalderij,...),... Industrielandschappen - 12

13 1.4 Derde industriefase: verwerkende industrie KU 10 OEFENING 9: Verwerkende industrie Bekijk aandachtig de volgende foto s en som telkens alle typische landschapselementen die passen bij verwerkende industrie op. C Typische landschapselementen Lage moderne gebouwen, parkings, monument voor ingang, wegen, aanwezigheid van groen,... Industrielandschappen - 13

14 Het legoblokje is aan zijn laatste fase toe. In foto C op de vorige bladzijde zie je een legofabriek in Denemarken. In deze fabriek worden de granulaatkorrels omgezet in een echt legoblokje. Het productieproces voor het legoblokje is dus afgelopen. Zo zie je maar dat aardolie meer is dan alleen maar een brandstof! In de verwerkende industrie wordt het halfafgewerkt product omgezet in een afgewerkt product. Soms is het nodig om ook die verschillende afgewerkte producten nog eens samen te brengen tot een ander product. Denk bijvoorbeeld aan een auto. De ene fabriek levert de autostoelen, de andere de wielen, enz. Binnen de verwerkende industrie zijn er grote verschillen. Er zijn de verschillende industrietakken: ijzer- en staalindustrie, textielindustrie, voedingsindustrie, hout- en papierindustrie, glasindustrie, elektrotechnische industrie, chemische industrie, hoog-technologische industrie,enz. Ook de inplanting van bedrijven is vaak erg verschillend. KU 11 OEFENING 10: Industrietakken Kleur de nummervakjes van de foto s op bladzijde 10 en 13 in volgens deze legende: IJzer-en staalindustrie: BLAUW Textielindustrie: GROEN Chemische industrie: GEEL Voedingsindustrie BRUIN Hoog-technologische industrie: GRIJS Bouwindustrie: PAARS Industrielandschappen - 14

15 KU 12 OEFENING 11: Beoordeel het uitzicht en de ligging van deze bedrijven. 1 2 Inplanting bedrijven 1. Herentals 2. Lano Harelbeke XXXXXX alleenstaand gegroepeerd alleenstaand gegroepeerd modern oud modern oud XXXXXXX laagbouw hoogbouw laagbouw hoogbouw 1 2 XXXXXXX XXX XXXX XXXXXXX 1 XXXXXXX Bebouwde kern Industriegebied 1. Herentals 2. Lano Harelbeke XXXXXXXXX in dorp of stad op bedrijventerrein in dorp of stad op bedrijventerrein KE 1 KE 5 KE 7 KE 8 De derde fase van de industrie is de verwerkende industrie. De verwerkende industrie zet de halfafgewerkte producten om in afgewerkte producten. Typische landschapselementen waaraan je de verwerkende industrie kan herkennen: moderne gebouwen, laagbouw, veel groen, parkings, al of niet op een bedrijventerrein. Ook binnen de verwerkende industrie onderscheiden we verschillende industrietakken: chemische industrie, textielindustrie, hout- en papierindustrie, bouwindustrie, hoogtechnologische industrie,... Een auto, vliegtuig, computer, kledij, meubelen, benzine zijn allemaal voorbeelden van afgewerkte producten. Industrielandschappen - 15

16 1.5 Milieueffecten Smogalarm van kracht tot maandagochtend Het smogalarm dat van kracht is sinds vrijdagmorgen wordt verlengd tot maandagmorgen 12 januari om 6 uur. Bron: Knack 10 januari 2009 'Kinderen spelen in de buurt van gevaarlijk chemisch afval' Buurtbewoners oude UCO-bedrijfspanden bezorgd ondanks lopende bodemsanering. Zaubeek vervuild door mazout ZULTE - Zaterdagnamiddag werd vastgesteld dat de Zaubeek in Zulte vervuild was door een mazoutspoor. De brandweer van Deinze kwam ter plaatse om met aangepaste middelen de vervuiling te bestrijden. Het spoor leidde in de richting van Kruishoutem. Een oorzaak kon nog niet worden achterhaald. Bron: Het Nieuwsblad 12 mei 2009 DEINZE - In de oude gebouwen van het in 2004 gesloten textielbedrijf UCO-Léon Declercq is een boel chemisch afval achtergebleven. Omdat er vaak kinderen gaan spelen, eisen bezorgde buurtbewoners nu maatregelen. Bron: Het Nieuwsblad 25 maart 2009 Discussie over nieuwe lozingsnormen van Umicore BRUSSEL - Belgische en Nederlandse milieuorganisaties vrezen dat de nieuwe lozingsnormen van zware metalen voor Umicore in Overpelt te laks zullen zijn. Bron: De Standaard 20 februari 2007 Minder zure regen uit Ivro-schoorsteen Roeselaarse verbrandingsoven wil in 2003 fors investeren in milieuzorg. Bron: Het Nieuwsblad 25 juni 2002 Industrielandschappen - 16

17 BEGELEID ZELFSTANDIG WERK De leidraad voor jouw zelfstandig werk vind je in de onderstaande studiewijzer! Volg nauwgezet de instructies binnen de opgegeven tijd. Veel succes! STUDIEWIJZER Opdracht Materialen Tijd Werkvorm Verbetering Ok oefening 12 werkmap blz. 17 computer (internet) boeken, tijdschriften,... schrijfgerief / individueel THUIS klassikale bespreking KU 13 OEFENING 12: Milieueffecten Kies één van de artikels op de vorige bladzijde. Bespreek kort het milieuprobleem dat hier wordt aangekaart. Zoek in een naslagwerk minstens één mogelijke oplossing voor dit probleem. Gebruik onderstaand schema om je resultaten in te vullen. Gekozen artikel: Eigen antwoord leerlingen Milieuprobleem: Eigen antwoord leerlingen Korte omschrijving: Eigen antwoord leerlingen Mogelijke oplossingen: Eigen antwoord leerlingen Industrielandschappen - 17

18 Hoofdstuk 2: Vestigingsfactoren KU 14 Een bedrijf vestigt zich niet zo maar op een bepaalde plaats. Er is lang nagedacht over de ideale ligging. OEFENING 13: Vestigingsfactoren Wat moet er voor een bedrijf allemaal aanwezig zijn als ze zich ergens willen vestigen? Benoem de figuren. afzetmarkt arbeiders grondstoffen transport energie KU 15 OEFENING 14: Vestigingsfactoren Kies 2 bedrijven uit je omgeving en pas er de verschillende vestigingsfactoren op toe. BEDRIJF 1: Eigen antwoord leerlingen 1. Aanwezigheid van kennis en werkkrachten (arbeidsmarkt): Eigen antwoord leerlingen 2. Aanwezigheid van grondstoffen: Eigen antwoord leerlingen 3. Aanwezigheid van energie: Eigen antwoord leerlingen 4. Verkeer/transportmogelijkheden: Eigen antwoord leerlingen 5. Afzetmarkt: Eigen antwoord leerlingen Industrielandschappen - 18

19 BEDRIJF 2: Eigen antwoord leerlingen 1. Aanwezigheid van kennis en werkkrachten (arbeidsmarkt): Eigen antwoord leerlingen 2. Aanwezigheid van grondstoffen: Eigen antwoord leerlingen 3. Aanwezigheid van energie: Eigen antwoord leerlingen 4. Verkeer/transportmogelijkheden: Eigen antwoord leerlingen 5. Afzetmarkt: Eigen antwoord leerlingen Opmerking: Niet alle vestigingsfactoren zijn voor elk bedrijf even belangrijk. Onderstreep in jouw bedrijven de belangrijkste. KU 16 OEFENING 15: Milieueffecten Ook de bedrijven in jullie eigen omgeving kunnen voor heel wat milieuoverlast zorgen. Som minstens twee negatieve milieueffecten van jouw bedrijven op. Bedrijf 1: Eigen antwoord leerlingen: vb.: luchtvervuiling, afvalwater, afval, Bedrijf 2: Eigen antwoord leerlingen KE 1 KE 9 De industrie vestigt zich niet willekeurig op een plaats in het landschap. Zij houden rekening met vijf vestigingsfactoren: 1. de aanwezigheid van kennis en werkkrachten, arbeidsmarkt (hoeveelheid, scholingsgraad,...); 2. de aanwezigheid van grondstoffen (ter plaatse of gemakkelijk aan te voeren?); 3. de aanwezigheid van energie; 4. de verkeersmogelijkheden (auto-, water- en spoorwegen); 5. de afzetmarkt (ligging in de buurt van een grote stad met vele mogelijk kopers). Industrielandschappen - 19

20 Hoofdstuk 3: Industrie op kaart 3.1 Thematische kaart industrie in België OEFENING 16: België industrie KU 17 Neem in je atlas kaart België industrie (kaart...). Vervolledig de legende van de thematische kaart industrie in België. Duid aan: Harelbeke (letters Ha) en Herentals (letters He ). A C 1 Ha B 2 He LEGENDE: Benoem de vijf grote industriegebieden in België en nummer ze op de kaart. 1. West-Vlaams Industriegebied 2. Vlaamse Ruit 3. Kempens Industriegebied 4. Henegouws Industriegebied 5. Luiks Industriegebied Benoem de drie grote zeehavens in België en plaats hun letter samen met een blauwe stip op de kaart. A. Haven van Zeebrugge B. Haven van Gent C. Haven van Antwerpen Industrielandschappen - 20

21 KU 18 OEFENING 17: België industrie Neem in je atlas kaart België industrie (kaart...) en los de onderstaande vragen op. o Welke industrie overweegt in de Antwerpse haven? Chemische industrie Wat is hier de belangrijkste vestigingsfactor? Transportmogelijkheden Verklaar: Gemakkelijke aanvoer van aardolie (grondstof voor chemische industrie) via schepen en pijpleidingen (vb.: vanuit Rotterdam). o Welke industrie overweegt in het West-Vlaams industriegebied? Textielindustrie Wat is hier de belangrijkste vestigingsfactor? Aanwezigheid grondstoffen Verklaar: De aanwezigheid van textiel in West-Vlaanderen is vooral historisch gegroeid. De wol uit het Verenigd Koninkrijk werd hier geleverd. Welke industrie overweegt in het Luiks industriegebied? IJzer-en staalindustrie Wat is hier de belangrijkste vestigingsfactor? Aanwezigheid grondstoffen Verklaar: Vroeger waren er zeer veel steenkoolmijnen in de omgeving van Luik, steenkool is een grondstof voor de ijzer-en staalindustrie. Welke industrie overweegt in Genk? Autoindustrie Wat is hier de belangrijkste vestigingsfactor? Transportmogelijkheden Verklaar: Ideaal gelegen aan Albertkanaal en E314 om gondstoffen aan te voeren. Ook de aanwezigheid van arbeiders is hier zeer belangrijk. Wat is de belangrijkste vestigingsfactor voor de voedingsindustrie? Afzetmarkt Verklaar: De nabijheid van grote stedelijke centra zorgt voor een grote vraag naar voedingsproducten. WIST JE DAT? Antwerpen is de toplocatie voor de industrie in België! De helft van alle chemische industrie is in deze provincie geconcentreerd: raffinage, petrochemie en fotografische of farmaceutische producten. Talrijke grote buitenlandse ondernemingen zijn gesitueerd in dit gebied. Denk maar aan Bayer, Degussa, BASF, Monsanto. De groei in de economie vanaf de jaren '90 was vooral te merken in de Vlaamse Ruit (Antwerpen - Gent - Brussel -Leuven). De Antwerpse haven heeft hiervan het meest geprofiteerd. De haven zou de haven niet zijn zonder deze industrie en omgekeerd. Wist je dat het Antwerpse scheikundige cluster de tweede grootste ter wereld is? De eerste plaats wordt weggekaapt door het Amerikaanse Texas. Industrielandschappen - 21

22 3.2 Thematische kaart industrie in Europa OEFENING 18: Europa industrie KU 19 KU 20 Neem in je atlas kaart Europa industrie (kaart...). Voer volgende opdrachten uit op de thematische kaart industrie in Europa. o Kleur alle gebieden waar men nog aan steenkoolontginning doet grijs. o Arceer nu het gebied tussen de twee stippellijnen. Vooral binnen deze strook wordt er nog aan steenkool- en ijzerertsontginning gedaan. o Welke industriefase ga je vaak rond deze ontginningsplaatsen terugvinden? Geef twee voorbeelden van mogelijke industrietakken. Industriefase: basisindustrie Industrietakken: ijzer en staalindustrie en chemische industrie o Aangezien heel wat grondstoffen niet meer ontgonnen worden in Europa heeft de basisindustrie zich elders moeten vestigen. Waar ga je ze nu vooral terugvinden? In de havens. Duid drie voorbeelden met een blauwe stip aan op de kaart en benoem ze. o Op je kaart staat een rode boomerang. Het geeft de kern weer van vooral de verwerkende industrie in Europa. Waarom vind je deze industriefase voornamelijk binnen deze zone? Gebruik atlaskaart Europa bevolking(-spreiding) (kaart...). De grote hoeveelheid mensen zorgen voor een grote arbeids en afzetmarkt. Rotterdam Antwerpen A B C Hamburg Industrielandschappen - 22

23 Hoofdstuk 4: Havenlandschap in Antwerpen 4.1 Situering Op de industriekaart van Europa stel je vast dat er een grote concentratie is van industriegebieden in West-Europa. In deze industriegebieden vind je vaak ook havens. Zij zijn de draaischijf van de economie in deze gebieden. We kiezen de haven van Antwerpen als voorbeeld. OEFENING 19: Belang Antwerpse haven KU 21 Bekijk de grafiek. Op de hoeveelste plaats staat de haven van Antwerpen in de wereld en Europa? o Wereld: achtste plaats o Europa: tweede plaats o Grootste haven ter wereld: Shanghai o Grootste Europese haven: Rotterdam o Duid Antwerpen aan op onderstaande kaarten. Waarom is de ligging van de haven van Antwerpen zo goed? Zeer centraal gelegen in het sterk geïndustrialiseerde en West-Europa. o Bestudeer onderstaande kaart Europa bevolking en formuleer nog een ander besluit in verband met de ideale ligging van de haven van Antwerpen. Zeer centraal gelegen in het dichtbevolkte en West-Europa. A A De haven van Antwerpen heeft een gunstige centrale ligging in het sterk geïndustrialiseerde en dichtbevolkte West-Europa. Industrielandschappen - 23

24 4.2 Functies Functies in de haven van Antwerpen OEFENING 20: KU 22 Functies in een haven Benoem de verschillende landschapselementen en noteer er de functie bij. Kies uit: industrie / overslag / opslag / transport / handel en diensten Landschapselement Functie Landschapselement Functie 1. containers opslag 6. autosnelweg transport 2. sluis transport 7. havenbedrijf diensten 3. havenkraan overslag 8. opslagtanks opslag 4. trein transport 9. olieraffinaderij industrie 5. autoassemblage industrie 10. dok transport Industrielandschappen - 24

25 Overzichtskaart functies in de haven van Antwerpen In de haven van Antwerpen kan je een grote verscheidenheid aan functies terugvinden. KE 10 Industrie, opslag, overslag, transport, handel en diensten zijn de belangrijkste. Industrielandschappen - 25

26 4.3 Industrie KU 23 Eén van de belangrijkste functies in de haven van Antwerpen is de industrie. OEFENING 21: Havenindustrie Bekijk de grafiek. Welke industrietak is het best vertegenwoordigd in de Antwerpse haven? Chemische industrie KU 24 OEFENING 22: Havenindustrie Benoem de afbeeldingen. Kies uit: olieraffinaderij / chemie en petrochemie / elektriciteitsvoorziening / autoassemblage chemie en petrochemie elektriciteitsvoorziening olieraffinaderij autoassemblage De belangrijkste industrietak in de haven van Antwerpen is de chemische industrie. Industrielandschappen - 26

27 De havenindustrie heeft een goede keuze gemaakt met de haven van Antwerpen als vestigingsplaats. Het biedt verschillende voordelen. KU 25 OEFENING 23: Vestigingsfactoren Vul met behulp van onderstaande tekst, je atlas en de kaarten op bladzijde 23 de vijf vestigingsfactoren voor de industrie in de haven in. Antwerpen heeft de meest centrale ligging in Europa (rekening houdend met de grote consumptie-en productie-centra). De haven van Antwerpen ligt 60 km landinwaarts langsheen de Schelde. Deze ligging is tegenwoordig een groot voordeel: omdat de schepen steeds groter worden, wordt de transportprijs (per ton en per kilometer) over water steeds goedkoper in vergelijking met het spoor-of wegtransport. Deze ligging ver in het binnenland maakt ook dat er méér dan 100 miljoen consumenten wonen in een cirkel met een straal van 350 km! De goede verbindingen met het hinterland via autowegen, spoorwegen en waterwegen zorgen voor een prima bereikbaarheid van erg belangrijke bevolkingscentra en industriële regio s. Elk jaar doen duizenden schepen de haven aan. De haven van Antwerpen heeft zo n 300 vaste lijnen naar 800 overzeese bestemmingen. De haven beschikt ook over uitgebreide haveninstallaties, zoals ongeveer 5.3 miljoen m² overdekte opslagruimte waarvan ongeveer een vierde gekoelde opslagruimte is. Ook beschikt de haven over uitstekend personeel. De Antwerpse dokwerker is wereldbekend om zijn productiviteit. Ook de veeltaligheid van bedienden is een pluspunt voor de haven. Tot slot zijn er efficiënte systemen voor gegevensverwerking die er steeds voor zorgen dat het papierwerk geen vertragende factor is voor de haven. KE 9 1) Aanwezigheid van kennis en werkkrachten (arbeidsmarkt): In de nabijheid van grote centra (Vlaamse Ruit) met een groot aanbod aan werkkrachten. In Antwerpen wonen productieve dokwerkers en meertalige bedienden. 2) Aanwezigheid van grondstoffen: Grote schepen kunnen via de Schelde massaal grondstoffen aanvoeren. 3) Aanwezigheid van energie: De kerncentrale van Doel en meerdere windturbines leveren elektriciteit in de haven. 4) Verkeer/transportmogelijkheden: Over water: Schelde, Schelde-Rijnkanaal, Albertkanaal; over weg: spoorwegen, autosnelwegennet. 5) Afzetmarkt: Er wonen ongeveer 100 miljoen consumenten in een straal van 350 kilometer rond de Antwerpse haven. Industrielandschappen - 27

28 4.4 Goederenbehandeling In de haven van Antwerpen worden verschillende soorten goederen behandeld. OEFENING 24: Soorten goederen Bekijk de grafiek. Welke goederen komen het KU 23 meest voor in de haven van Antwerpen? (gegevens 2008) containers KE 1 KE 10 WAT is goederenbehandeling? Stukgoederen: goederen die (on)verpakt per stuk vervoerd worden. containers: laadkisten met welbepaalde afmetingen conventioneel: alle andere stukgoederen: onverpakt per stuk of verpakt in balen, dozen, paletten,... Massagoederen: onverpakte goederen die meestal in zeer grote hoeveelheden vervoerd worden. vloeibaar droog OEFENING 25: Soorten goederen Benoem onderstaande foto s en noteer ze in de juiste kolom in de kader. KU 24 Stukgoederen olievaten zakken cacao containers voor vloeistoffen buizen houten planken containers fruit Massagoederen Droog: ertsen Vloeibaar: (olie) Industrielandschappen - 28

29 OEFENING 26: Overslag Een deel van de goederen die die de haven binnenkomen, worden overgeladen in een anku 24 der schip (binnenschip), trein of vrachtwagen. Dit noemt men overslag. Hieronder zie je een aantal overslagmethodes. Plaats de letter S in elke overslagmethode voor stukgoederen. Plaats de letter M in elke overslagmethode voor massagoederen. S M M S M Industrielandschappen - 29

30 KU 24 OEFENING 27: Opslag Een deel van de goederen die de haven binnenkomen worden niet meteen weer weggevoerd. Heel vaak worden ze een tijdje opgeslagen. Noteer onder elke foto de naam van de opslagmethode en het product dat er kan worden opgeslagen. silo s storthopen loods opslagtank containerterminal kade KE 11 HOE gebeurt goederenbehandeling? Overslag: De goederen worden van het zeeschip overgeladen op een ander vervoermiddel of omgekeerd met kranen, graanzuigers, pompen,... Opslag: Sommige producten blijven nog een tijdje in de haven en worden er opgeslagen. Massagoed wordt opgeslagen in silo s of tanks of gestort op de kade. Stukgoed wordt opgeslagen in loodsen, los op de kade of in containerterminals. Industrielandschappen - 30

31 4.5 Transport Er zijn verschillende transportmogelijkheden in de haven van Antwerpen. Zo zijn er de verschillende autowegen, 1000 km spoorwegen, heel wat waterwegen die de haven verbinden met het Europees waterwegennet en 350 km pijpleidingen. OEFENING 28: Transport in de haven Duid aan op onderstaande havenkaart. Gebruik je atlas kaart haven van Antwerpen (kaart:...). o Benoem de autowegen en de belangrijkste bestemmingen in de juiste kaders. o Benoem de waterwegen: Schelde / Schelde-Rijnkanaal / Albertkanaal o Plaats de foto s met hun nummer in de juiste cirkel. Schelde-Rijnkanaal A12 1 Vormingsstation NMBS 3 Sch 2 Deurganckdok eld e 3 1 E19 2 Albertkanaal E34 Berendrechtsluis 4 5 E313 KU 26 Ring Antwerpen 5 4 E17 A12 E19 Kennedytunnel Alle goederen die de haven van Antwerpen binnenkomen moeten er op één of andere manier ook weer uit geraken. Transport is dus een zeer belangrijke functie in de haven. Industrielandschappen - 31

32 4.6 Handel en diensten De haven van Antwerpen wordt door heel wat bedrijven gezien als het distributiecentrum van Europa. Vanuit de haven worden verschillende producten verhandeld met de rest van België en Europa. Het is dus de echte draaischijf van de handel in Europa. De haven levert ook nog heel wat werk aan mensen. Alle schepen moeten namelijk geladen en gelost worden door dokwerkers. Er zijn heel wat administratieve werknemers nodig, loodsen (leiden de schepen de haven binnen), douane (controleert de lading), enz. KU 24 OEFENING 29: Lees onderstaand artikel en los de vragen op. Cepa geeft werk aan meer dan havenarbeiders 'Cepa, de Centrale der Werkgevers aan de Haven van Antwerpen, is een van de grootste werkgevers in de Antwerpse regio, en alleszins het grootste interimkantoor', zegt voorzitter Paul Valkeniers. De organisatie werkt met meer dan werkende dokwerkers en vakmensen. 'Zelf hebben we maar goed honderd personeelsleden in dienst voor de loon- en personeelsadministratie. Dat bestaat uit vaste en losse dokwerkers, markeerders, kuipers, kraanmannen en chauffeurs van portaalkranen of vorkliften', zegt Valkeniers. Het centrum van de bedrijvigheden is het 'kot' (het aanwervingslokaal). Daar kunnen vier keer per dag 'losse' dokwerkers aangeworven worden. Zo'n havenarbeider gaat bijvoorbeeld om 7uur 's morgens 'zien' naar werk dat door de ploegbazen van havenbedrijven wordt aangeboden. Als hij wordt aangeworven, krijgt hij een briefje waarmee hij zich om kwart voor acht bij de werkgever in kwestie aan een bepaalde kaai moet aanbieden. De 'dagshift' eindigt om kwart voor vier. Dan kan de losse havenarbeider voor 's anderendaags opnieuw worden 'doorbesteld'. Tewerkstelling in de haven Zoniet moet hij opnieuw naar het 'kot'. Is er geen werk, dan krijgt hij een 'dopstempel' die recht geeft op werklozensteun. Anders gaat het eraan toe bij de 'vaste' dokwerkers. Die hebben geregeld werk bij een vaste baas. Op dit ogenblik groeit het aantal 'losse' havenarbeiders aan. 'Twee maanden geleden waren dat er gemiddeld nog 200, nu zijn er tussen de 400 en de 500 werklozen per dag', schat Valkeniers. 'Dat is evenwel nog niet overdreven veel in vergelijking met jaren geleden toen het getal opliep tot over de duizend.' Hoeveel verdient een havenarbeider gemiddeld? 'Het laagste loon voor een 'platte' beginner is 118 euro bruto per dag', zegt Valkeniers. 'Al naargelang van de shift komt daar tussen 5 en 50 procent bij. Een zaterdag geeft recht op 50 procent extra en een zondag op 100 procent extra. Een straddle carrierchauffeur kan voor een zondagshift tot 300 euro bruto verdienen. Wie moet gaan doppen, krijgt maar 66 procent van het normale loon. Ieder jaar vloeien zo'n 250 dokwerkers af wegens leeftijd of ziekte. Normaal wordt dat getal aangevuld met vacatures. In het eerste kwartaal van volgend jaar zal dat niet gebeuren, vanwege de crisis die ook de haven treft. Noem een aantal beroepen in de Antwerpse haven. Dokwerkers, markeerders, kuipers, kraanmannen, chauffeurs, Bron: De standaard 16/12/2008 Elke dokwerker heeft zeker elke dag werk. Juist of onjuist? Verklaar je antwoord. Onjuist. De dokwerkers moeten elke dag opnieuw naar het kot (aanwervingslokaal) waar ze aangeworven kunnen worden voor een job. Industrielandschappen - 32

33 OEFENING 30: Diensten in de haven Heel wat van de typische havendiensten worden geleverd door het gemeentelijk havenbeku 23 drijf. Noteer onder elke foto de juiste havendienst. Gemeentelijk havenbedrijf Antwerpen baggeren kranen sleepboot De haven van Antwerpen biedt naast heel wat typische havenfuncties ook diensten aan: douane en administratie. Verder zorgt de haven voor een gepaste infrastructuur en dienstke 12 verlening zoals sleepboten, kranen, loodsen,... Ook moet de haven voortdurend onderhouden worden: baggeren (om de Schelde en zijn dokken uit te diepen). Industrielandschappen - 33

1 Industrie en verkeer in de zeehavens

1 Industrie en verkeer in de zeehavens 1 Industrie en verkeer in de zeehavens We onderzoeken nu een aantal belangrijke industriegebieden en zeehavens. Eerst gaan we nader in op de kenmerken van de Antwerpse haven en daarna vergelijken we deze

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Naam Cluster Groep Academiejaar Campus Kattenberg Kattenberg 9, B-9000 Gent Tel. (09) 269 98 06 Fax (09) 223 73 82 E-mail: katrien.steenhaut@kattenberg.klbogent.be

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Naam Van de Velde Sara Cluster Aardrijkskunde biologie fysica Groep 2 ls 2 Academiejaar 2001-2002 Campus Kattenberg Kattenberg 9, B-9000 Gent

Nadere informatie

Les 11 Industrielandschappen

Les 11 Industrielandschappen 4. Industrie 1 2e jaar aardrijkskunde Les 11 Industrielandschappen 1. Soorten industrie Grondstoffen uit landbouw of mijnbouw leveren producten die niet altijd rechtstreeks bruikbaar zijn (vb. klei en

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Aan de slag met geografische werkbladen

Aan de slag met geografische werkbladen Aan de slag met geografische werkbladen 1. Analyse van de werkbladen De werkbladen: http://www.wdm.be/werkmappen/aardrijkskunde/aardrijkskunde2 vanaf pagina 87. - Leerplan en jaarplanning: De werkbladen

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Naam Sara Van de Velde Cluster Aardrijkskunde biologie - fysica Groep 2 LS 2 Academiejaar 2001-2002 Campus Kattenberg Kattenberg 9, B-9000 Gent

Nadere informatie

Landschappen in onze omgeving havenlandschap industrielandschap verkeerslandschap

Landschappen in onze omgeving havenlandschap industrielandschap verkeerslandschap Haven van Antwerpen - 1 - Werkbundeltje Excursie Landschappen in onze omgeving havenlandschap industrielandschap verkeerslandschap Haven van Antwerpen - 2-1. Opdrachten bij het ALGEMEEN PLAN a) Overtrek

Nadere informatie

inhoud blz. Inleiding 1. De haven 2. Soorten havens 3. Soorten vracht 4. Lossen en laden 5. Werken in de haven 6. Filmpjes Pluskaarten

inhoud blz. Inleiding 1. De haven 2. Soorten havens 3. Soorten vracht 4. Lossen en laden 5. Werken in de haven 6. Filmpjes Pluskaarten De haven inhoud blz. Inleiding 3 1. De haven 4 2. Soorten havens 5 3. Soorten vracht 7 4. Lossen en laden 10 5. Werken in de haven 12 6. Filmpjes 14 Pluskaarten 16 Bronnen en foto s 18 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Simulatiespel AFOSU Evolutie van de vestigingsfactoren voor de basisijzerindustrie

Simulatiespel AFOSU Evolutie van de vestigingsfactoren voor de basisijzerindustrie Simulatiespel AFOSU Evolutie van de vestigingsfactoren voor de basisijzerindustrie Uitleg Spel - In dit spel krijg je de rol van één van de managers van een team bedrijfsleiders van een staalbedrijf. Je

Nadere informatie

Naam: Sara Michels. Vakkencombinatie: Wiskunde Aardrijkskunde. Stagebegeleider: Mevr. Ann Schellemans

Naam: Sara Michels. Vakkencombinatie: Wiskunde Aardrijkskunde. Stagebegeleider: Mevr. Ann Schellemans LESONTWERP BaSO Naam: Sara Michels UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Wiskunde Aardrijkskunde Stagebegeleider:

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per

Nadere informatie

Kuwait Petroleum Europoort, Q8KPE

Kuwait Petroleum Europoort, Q8KPE SPREEKBEURT 1/8 Kuwait Petroleum Europoort, Q8KPE Q8KPE is gelegen in Rotterdam Europoort. De locatie Europoort heeft de grootste haven ter wereld waar veel producten worden gemaakt en verhandeld. Voor

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Op ontdekkingstocht naar aardolie

Op ontdekkingstocht naar aardolie O p o n t d e k k i n g s t o c h t n a a r a a r d o l i e Op ontdekkingstocht naar aardolie Miljoenen jaren geleden De mens heeft in de loop van de tijd vele vormen van energie gebruikt: spierkracht,

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting door V. 1226 woorden 30 oktober 2016 7,1 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Par. 1.2 Er zijn 2 manieren om

Nadere informatie

.22. Hoe ziet een centrum eruit?

.22. Hoe ziet een centrum eruit? Hoe ziet een centrum eruit? Hoofdstuk 2 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je hoe een centrum eruitziet. Je leert ook hoe het komt dat sommige steden of plekken een centrum zijn geworden. Begrippen

Nadere informatie

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS ONDERBOUW OPDRACHTEN DE ROTTERDAMSE HAVEN GROEIT! Heel veel goederen die we gebruiken komen uit het buitenland. Het grootste deel komt via de haven

Nadere informatie

Simulatiespel AFOSU Evolutie van de vestigingsfactoren voor de basisijzerindustrie

Simulatiespel AFOSU Evolutie van de vestigingsfactoren voor de basisijzerindustrie Simulatiespel FOSU volutie van de vestigingsfactoren voor de basisijzerindustrie Werking simulatiespel: In dit spel krijgen jullie in groep allemaal de rol van managers van een groot staalbedrijf. Je managementteam

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8 Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf

Nadere informatie

Mainport Rotterdam. (Naam leerling) (Klas leerling)

Mainport Rotterdam. (Naam leerling) (Klas leerling) Mainport Rotterdam (Naam leerling) (Klas leerling) NAAM: KLAS: Waar moet je zijn? OPDRACHT 1 OPDRACHT 2 OPDRACHT 4 OPDRACHT 3 OPDRACHT 3 OPDRACHT 1 FILM Ga zitten op de buizen en bekijk de film op de grote

Nadere informatie

Landschappen in onze omgeving havenlandschap industrielandschap

Landschappen in onze omgeving havenlandschap industrielandschap Haven van Antwerpen werkbladen - 1 - Extra nota s Excursie Landschappen in onze omgeving havenlandschap industrielandschap Haven van Antwerpen werkbladen - 2-1. Opdrachten voor het ALGEMEEN PLAN a) Overtrek

Nadere informatie

5.8. Boekverslag door F woorden 23 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. 1. Geografische ligging. Centraal

5.8. Boekverslag door F woorden 23 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. 1. Geografische ligging. Centraal Boekverslag door F. 1360 woorden 23 februari 2002 5.8 214 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1. Geografische ligging Centraal Antwerpen heeft de beste ligging als haven in Europa. Wat betreft de ligging

Nadere informatie

Naam HAVEN ROTTERDAM import en export

Naam HAVEN ROTTERDAM import en export Naam HAVEN ROTTERDAM import en export Als er één plek is die duidelijk maakt waarom Nederland in de moderne tijd zo n belangrijk handelsland is, dan is het Rotterdam wel. De haven ligt in de delta van

Nadere informatie

Cijfers over de haven + verschillende functies en jobs in een haven

Cijfers over de haven + verschillende functies en jobs in een haven Cijfers over de haven + verschillende functies en jobs in een haven Cijfers over de haven? Kan je spelen met de cijfers van de haven van Antwerpen? Bekijk de volgende documenten en ook het brochuurtje

Nadere informatie

Nederland transportland (VHBO klas 2) CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Nederland transportland (VHBO klas 2) CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Nederland transportland (VHBO klas 2) Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Ivar Prins 18 August 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/64705 Dit lesmateriaal is gemaakt

Nadere informatie

antwoordblad Mainport rotterdam naam: _ KLaS:

antwoordblad Mainport rotterdam naam: _ KLaS: ANTWOORDBLAD Mainport Rotterdam NAAM: (Naam leerling) KLAS: _(Klas leerling) Mainport Rotterdam WERKBLAD Waar moet je zijn? OPDRACHT 1 OPDRACHT 2 OPDRACHT 4 OPDRACHT 3 OPDRACHT 3 OPDRACHT 1 FILM Ga zitten

Nadere informatie

DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE VLAAMSE HAVENS, HET LUIKSE HAVENCOMPLEX EN DE HAVEN VAN BRUSSEL. Maritieme cluster 1 Niet-maritieme cluster Totaal

DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE VLAAMSE HAVENS, HET LUIKSE HAVENCOMPLEX EN DE HAVEN VAN BRUSSEL. Maritieme cluster 1 Niet-maritieme cluster Totaal 212-1-22 Het economische belang van de Belgische havens - flashraming 211 Om te voorzien in de behoefte aan snel beschikbare indicatoren over het verloop van de toegevoegde waarde en de werkgelegenheid

Nadere informatie

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS GROEP 7-8 OPDRACHTEN DE ROTTERDAMSE HAVEN GROEIT! Heel veel goederen die we gebruiken komen uit het buitenland. Het grootste deel komt via de haven in

Nadere informatie

Eigen leefomgeving: MECHELEN

Eigen leefomgeving: MECHELEN Eigen leefomgeving: MECHELEN 0. Inleiding Wat merk je op aan de vorm van de stad?.. Is dit een typisch kenmerk voor Mechelen?... Welke functie heeft dit?.... Duid op de onderstaande kaart aan: o De ring

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID? Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Introductie. Havens als belangrijk knooppunt

Introductie. Havens als belangrijk knooppunt Les 3. Havens Introductie De onderdelen voor de pennen van Pennenland bv komen uit de Verenigde Staten. De bedrijven die deze onderdelen aan Pennenland verkopen (leveranciers) verschepen hun onderdelen

Nadere informatie

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS BOVENBOUW HAVO/VWO OPDRACHTEN DE HAVEN VAN ROTTERDAM Heel veel goederen die we gebruiken komen uit het buitenland. Het grootste deel komt via de haven

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

.78. Zware industrie. Wat ga je leren? Begrippen

.78. Zware industrie. Wat ga je leren? Begrippen Kijkles Hoofdstuk 6 les 1 Wat ga je leren? Zware industrie In deze les leer je hoe een fabriek eruitziet. Je leert wat het verschil is tussen zware en lichte industrie. Je leert ook wat mensen van industrie

Nadere informatie

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg + W&Z Februari 2017

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg + W&Z Februari 2017 Algemeen omschrijving Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg + W&Z Februari februari februari tonkilometer (tonkm) 332.379.614 327..14 +1,65% 757.171.937 658.7.244 +15,7% tonnage (ton) 5.59.538 5.285.87

Nadere informatie

1. BEBOUWDE RUIMTE TEGENOVER OPEN RUIMTE

1. BEBOUWDE RUIMTE TEGENOVER OPEN RUIMTE Bewoning en bevolking 1 1. BEBOUWDE RUIMTE TEGENOVER OPEN RUIMTE 1. Bebouwingsvormen Mensen wonen in een bebouwde ruimte. Naast gebouwen om in te wonen staan er ook gebouwen om in te werken, gebouwen voor

Nadere informatie

ECONOMIE. Begrippenlijst H3 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn

ECONOMIE. Begrippenlijst H3 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn ECONOMIE VMBO-T2 Begrippenlijst H3 PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw Bewerkt door D.R. Hendriks Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn Versie 1 2013-2014 Hoofdstuk 3 Goede producten? Paragraaf 3.1 Wat

Nadere informatie

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte

Nadere informatie

Lesonderwerpen Excursie-items Kennismaking, overzicht leerstof en afspraken

Lesonderwerpen Excursie-items Kennismaking, overzicht leerstof en afspraken Leerplanthema: 1. Landschap en kaart Timing 01-02/ 05-09/ 12-16/ 19-23/ Effectieve De referentiekader en de facetkaarten van België en Europa, gezien in het eerste leerjaar, herhalen E4: Op werkkaarten

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vmbo gl/tl I

Eindexamen aardrijkskunde vmbo gl/tl I TRANSPORT EN INFRASTRUCTUUR figuur 4 Goederenvervoer over het Amsterdam-Rijnkanaal Amsterdam Oranjesluizen IJ-meer Aantal containers in beide richtingen van het Amsterdam-Rijnkanaal 250000 200000 Prinses

Nadere informatie

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg + W&Z Oktober 2017

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg + W&Z Oktober 2017 Algemeen omschrijving Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg + W&Z Oktober oktober oktober tonkilometer (tonkm) 386.237.18 369.987.917 +4,39% 3.664.45.572 3.414.36.196 +7,32% tonnage (ton) 6.612.6 6.15.395

Nadere informatie

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg December 2018

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg December 2018 Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg December Algemeen omschrijving december december tonkilometer (tonkm) 325.577.16 312.16.449 +4,32% 4.425.619.625 4.353.421.767 +1,66% tonnage (ton) 5.26.239 5.125.85

Nadere informatie

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg Maart 2019

Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg Maart 2019 Statistisch verslag De Vlaamse Waterweg Maart Algemeen omschrijving maart maart tonkilometer (tonkm) 371.553.312 39.663.512-4,89% 1.85.667.275 1.96.392.372 -,98% tonnage (ton) 6.154.927 6.534.647-5,81%

Nadere informatie

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis C Deze les bestaat uit 16 vragen over de zeescheepvaart. De meeste vragen hebben ook met aardrijkskunde en geschiedenis te maken. Als je deze les af hebt, weet je alles over de scheepvaart! eerkeuzevragen

Nadere informatie

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK

MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK MAASVLAKTE 2 IN GEBRUIK LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS BOVENBOUW HAVO/VWO ANTWOORDEN DE HAVEN VAN ROTTERDAM Heel veel goederen die we gebruiken komen uit het buitenland. Het grootste deel komt via de haven

Nadere informatie

Projectintroductie e. Projectintroductie les 1

Projectintroductie e. Projectintroductie les 1 Projectintroductie les 1 Projectintroductie e Doel: De leerlingen ontdekken wat zij al weten over de Schelde. Ook ontdekken ze dat er soms andere belangen liggen vanuit deze thema s Lesduur: 50 minuten

Nadere informatie

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen. 5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge

Nadere informatie

Welkom in de wereld van de containers.

Welkom in de wereld van de containers. Welkom in de wereld van de containers. Hoe verloopt het containervervoer over zee? Het containertransport kan je vergelijken met de route of het traject van een lijnbus. Zo n traject herhaalt zich steeds

Nadere informatie

5 - Transport naar supermarkt. 3 - Transport vloeibare chocolade. 4 - Transport verpakte chocolade. 1 - Transport over zee

5 - Transport naar supermarkt. 3 - Transport vloeibare chocolade. 4 - Transport verpakte chocolade. 1 - Transport over zee bijlage 1 In de chocoladefabriek worden de cacaobonen verwerkt tot vloeibare chocolade. 1 - Transport over zee (in bulk, containers of jute zakken) 2 - Aangepast vrachtwagentransport 3 - Transport vloeibare

Nadere informatie

Wat is het verschil tussen actieve en passieve bevolking?...

Wat is het verschil tussen actieve en passieve bevolking?... Activiteit III. De beroepssectoren We zoeken een antwoord op deze vragen: - Wat is het verschil tussen actieve en passieve bevolking? - In welke beroepssectoren werken onze ouders? - Hoe pak je een onderzoeksopdracht

Nadere informatie

TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE BELGISCHE HAVENS STIJGT MET 7 % IN 2017

TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE BELGISCHE HAVENS STIJGT MET 7 % IN 2017 218-1-8 Het economische belang van de Belgische havens - flashraming 217 TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE BELGISCHE HAVENS STIJGT MET 7 % IN 217 Brussel 8 oktober 218 - De in de Belgische havens geproduceerde

Nadere informatie

ECONOMIE. Begrippenlijst H8 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn

ECONOMIE. Begrippenlijst H8 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn ECONOMIE VMBO-T2 Begrippenlijst H8 PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw Bewerkt door D.R. Hendriks Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn Versie 1 2013-2014 Hoofdstuk 8 Eerlijke handel? Paragraaf 8.1 Waar

Nadere informatie

HAVEN VAN WERELDKLASSE

HAVEN VAN WERELDKLASSE rotterdam HAVEN VAN WERELDKLASSE Rotterdam, haven van wereldklasse De entree tot Noordwest-Europa. Zo kun je Rotterdam zien. Letterlijk alles wordt via de haven van Rotterdam vervoerd. Van appels tot auto

Nadere informatie

Deel 2 Opdrachtfiches hoekenwerk. in de klas. schooljaar

Deel 2 Opdrachtfiches hoekenwerk. in de klas. schooljaar Deel 2 Opdrachtfiches hoekenwerk in de klas schooljaar 2017-2018 www.havencentrum.be Opdrachtfiches In dit bestand vind je de opdrachtfiches en andere documenten om je hoekenwerk vorm te geven. De fiches

Nadere informatie

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA 0 Lesschema 1 WAT IS PLANTAGELANDBOUW? 1.1 Bestudeer de afbeeldingen en satellietbeelden van plantages 1.2 Input, proces en output 2 WAAR DOET MEN AAN PLANTAGELANDBOUW?

Nadere informatie

EXACT. Wat doe je als procesoperator: -ze nemen een monster van experimenten. -machines besturen. Wat hebben we deze les gedaan?

EXACT. Wat doe je als procesoperator: -ze nemen een monster van experimenten. -machines besturen. Wat hebben we deze les gedaan? EXACT Wij hebben vandaag een presentatie gekregen van EXACT. We hebben allerlei opdrachten moeten maken. EXACT had ook een proefje voor ons in petto. Pauline van CO3 gaf ons de les, ze gaf ons uitleg wat

Nadere informatie

Haven in Landschappen Excursiebundel

Haven in Landschappen Excursiebundel Haven in Landschappen Naam: Klas: Schooljaar 2018 2019 www.havencentrum.be Haven in Landschappen Beste leerling Welkom in de Antwerpse haven! We nemen je vandaag mee op tocht doorheen verschillende havenlandschappen.

Nadere informatie

Tweede Maasvlakte. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/32990

Tweede Maasvlakte. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/32990 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres E i Kiwijs 28 september 2011 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/32990 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Uitwerking Keuzevak: Opslag en overslag in de haven

Uitwerking Keuzevak: Opslag en overslag in de haven Uitwerking Keuzevak: Opslag en overslag in de haven Deze vakinhoudelijke uitwerking is ontwikkeld door het Redactieteam van de Schoolexamenbank vmbo voor het profiel Maritiem en Techniek. De uitwerking

Nadere informatie

Les 1 Samenvatten Leestekst: Afval

Les 1 Samenvatten Leestekst: Afval Les 1 Samenvatten Leestekst: Afval "Goedemorgen.. De vorige lessen zijn we bezig geweest met het ophelderen van moeilijke woorden in de tekst. Vandaag gaan we een andere manier proberen om de tekst beter

Nadere informatie

Naam: Werken voor geld

Naam: Werken voor geld Naam: Werken voor geld Dat niet alle Nederlanders koeien melken en kaas maken voor hun werk wist je waarschijnlijk al. Maar wat doen Nederlanders nog meer en wat maakt Nederland zo bijzonder om in te werken?

Nadere informatie

INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN

INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN Waarom minder afval maken? Wisten jullie dat elk van ons gemiddeld 500 kg huishoudelijk afval per jaar produceert? Op school, in de klas en in onze boekentas blijft erg veel

Nadere informatie

Aan- en afvoer van goederen Hamburg Le Havre range 2e kwartaal

Aan- en afvoer van goederen Hamburg Le Havre range 2e kwartaal Aan- en afvoer van goederen Hamburg Le Havre range 2e kwartaal 2014-2015 Totale Goederenoverslag Hamburg 39.972 32.637 72.609 38.884 31.928 70.812-1.797-2,5 Bremerhaven 19.188 19.658 38.846 18.477 18.093

Nadere informatie

Vertrouwen in Eigen Kunnen

Vertrouwen in Eigen Kunnen Vertrouwen in Eigen Kunnen Monument Dit is het Staatsolie monument dat staat bij het hoofdkantoor op Flora. Het is onthuld op 13 december 2005 bij de 25 ste verjaardag van Staatsolie. Dit monument laat

Nadere informatie

UITDAGINGEN BINNENVAART

UITDAGINGEN BINNENVAART UITDAGINGEN BINNENVAART PROMOTIE BINNENVAART VLAANDEREN 2012 09 18 WATERWEGEN West Europa heeft het dichtste waterwegennetwerk van de EU 90 miljoen inwoners EUR 910 miljard BBP 320 miljoen ton via Rijn

Nadere informatie

Antwoordkaart Denkopdrachten.

Antwoordkaart Denkopdrachten. Antwoordkaart Denkopdrachten. voor de leerling groep 5 8 Letter: Opdracht 1. Omcirkel het stukje afval en trek een lijn naar de tijd die het duurt vóór het afval is vergaan. Opdracht 2. Opdracht A. Omcirkel

Nadere informatie

De haven van Rotterdam

De haven van Rotterdam Korte lesomschrijving In deze les staat de vensterplaat over de haven van Rotterdam centraal. De leerlingen ontdekken aan de hand van deze interactieve vensterplaat hoe deze haven zich heeft kunnen ontwikkelen

Nadere informatie

Aan- en afvoer van goederen Hamburg Le Havre range 4e kwartaal

Aan- en afvoer van goederen Hamburg Le Havre range 4e kwartaal Aan- en afvoer van goederen Hamburg Le Havre range 4e kwartaal 2014-2015 Totale Goederenoverslag Hamburg 81.123 64.549 145.673 77.155 60.669 137.824-7.849-5,4 Bremerhaven 38.701 39.559 78.260 37.009 36.438

Nadere informatie

wrakken Introductie Scheepvaartroutes op de Noordzee

wrakken Introductie Scheepvaartroutes op de Noordzee Scheeps wrakken Introductie De Noordzee is een van de drukst bevaren zeeën ter wereld. In het Nederlandse deel alleen al varen 340 schepen per dag (dus 124100 per jaar!). En dat is nog afgezien van de

Nadere informatie

Economie en milieu hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52456

Economie en milieu hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52456 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 02 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52456 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2006-II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2006-II Vervoer en ruimtelijke inrichting Opgave 4 Het Project Mainportontwikkeling Rotterdam bron 4 Den Haag Rotterdam Legenda: zandwinningsgebied landaanwinningsgebied (Tweede Maasvlakte) haven- en industriegebied

Nadere informatie

De EU stimuleert deze diensten omdat ze minder transport over de [weg] wil hebben. Ze worden [snelwegen over zee] genoemd.

De EU stimuleert deze diensten omdat ze minder transport over de [weg] wil hebben. Ze worden [snelwegen over zee] genoemd. Samenvatting door Rick 2234 woorden 18 juni 2016 6.4 27 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Samenvattingen De Geo dl 2V 8e editie HOOFDSTUK 6 Nederland in de wereld 1 De haven van Rotterdam

Nadere informatie

4,6. Samenvatting door L. 989 woorden 30 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

4,6. Samenvatting door L. 989 woorden 30 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Samenvatting door L. 989 woorden 30 november 2016 4,6 5 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde SAMENVATTING AK HOOFDSTUK 1. VWO 2. Primaire sector: landbouw, visserij, mijnbouw, jacht. Secundaire sector: industrie,

Nadere informatie

Haven van Zeebrugge. Excursie Noordzeesymposium 09/02/2007. Christelle Snoeck

Haven van Zeebrugge. Excursie Noordzeesymposium 09/02/2007. Christelle Snoeck Haven van Zeebrugge Excursie Noordzeesymposium 09/02/2007 Christelle Snoeck 1. doelstellingen 2. voorbereiding 3. waarnemingspunten 4. verwondering, bewondering 5. enkele oefeningen 1. doelstellingen De

Nadere informatie

Opstel Aardrijkskunde Kies - Rotterdamse havens

Opstel Aardrijkskunde Kies - Rotterdamse havens Opstel Aardrijkskunde Kies - Rotterdamse havens Opstel door een scholier 1242 woorden 20 januari 2009 6,3 19 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Vragen bedrijven Geef van elk bezocht bedrijf aan. 1. Waar

Nadere informatie

Het economische belang van de Belgische havens - flashraming 2016

Het economische belang van de Belgische havens - flashraming 2016 217-1-23 Het economische belang van de Belgische havens - flashraming 216 Om te voorzien in de behoefte aan snel beschikbare indicatoren over het verloop van de toegevoegde waarde en de werkgelegenheid

Nadere informatie

WerKBLad Mainport rotterdam naam: KLaS: _

WerKBLad Mainport rotterdam naam: KLaS: _ WERKBLAD Mainport Rotterdam NAAM: KLAS: Mainport Rotterdam WERKBLAD Waar moet je zijn? OPDRACHT 1 OPDRACHT 2 OPDRACHT 4 OPDRACHT 3 OPDRACHT 3 OPDRACHT 1 FILM Ga zitten op de buizen en bekijk de grote film

Nadere informatie

INSTITUUT VOOR HET TRANSPORT LANGS DE BINNENWATEREN vzw. In samenwerking met. FEDERALE OVERHEIDSDIENST MOBILITEIT EN VERVOER Binnenvaart

INSTITUUT VOOR HET TRANSPORT LANGS DE BINNENWATEREN vzw. In samenwerking met. FEDERALE OVERHEIDSDIENST MOBILITEIT EN VERVOER Binnenvaart INSTITUUT VOOR HET TRANSPORT LANGS DE BINNENWATEREN vzw In samenwerking met FEDERALE OVERHEIDSDIENST MOBILITEIT EN VERVOER Binnenvaart RAAD VAN BESTUUR 22/02/2013 MARKTOBSERVATIE: BINNENVAARTVLOOT TOEBEHOREND

Nadere informatie

DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE VLAAMSE HAVENS, HET LUIKSE HAVENCOMPLEX EN DE HAVEN VAN BRUSSEL

DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE VLAAMSE HAVENS, HET LUIKSE HAVENCOMPLEX EN DE HAVEN VAN BRUSSEL 214-1-21 Het economische belang van de Belgische havens - flashraming 213 Om te voorzien in de behoefte aan snel beschikbare indicatoren over het verloop van de toegevoegde waarde en de werkgelegenheid

Nadere informatie

Lesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW

Lesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.

Nadere informatie

Introductie. Transportmiddelen. Opdracht 1

Introductie. Transportmiddelen. Opdracht 1 Les 4. Transport Introductie De onderdelen voor de pennen in de fabriek van Pennenland bv moeten van de Verenigde Staten naar de fabriek in Nederland worden verplaatst. We noemen het verplaatsen van deze

Nadere informatie

Verlichting 3de graad Lager Onderwijs

Verlichting 3de graad Lager Onderwijs Werkmap Verlichting 3de graad Lager Onderwijs 1 Inleiding Nu gaat met één druk op de schakelaar het licht aan en uit. Niet veel inspanning! We staan er dan ook niet bij stil dat elektriciteit in huis voor

Nadere informatie

Les Crisis in de olie

Les Crisis in de olie LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk

Nadere informatie

LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING

LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Tom Sallets Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: Aardrijkskunde - Informatica Stagebegeleider

Nadere informatie

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron!

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Energie 5 en 6 3 Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Filmpjes werkblad Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: weten dat fossiele brandstoffen hele oude resten van planten zijn. kunnen een

Nadere informatie

Economie en milieu vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Economie en milieu vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 17 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62169 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Integratie van creatieve en alternatieve werkvormen

Integratie van creatieve en alternatieve werkvormen Integratie van creatieve en alternatieve werkvormen Werkvorm 1: Ik gaf de leerlingen in groepjes van 4 een schema van een oefening. Ik gaf hen ook een enveloppe met kaartjes waarop de oplossingen stonden.

Nadere informatie

Waarom is de olie opslag en olieverwerkende industrie èèn van de belangrijkste pijlers van de Rotterdamse haven?

Waarom is de olie opslag en olieverwerkende industrie èèn van de belangrijkste pijlers van de Rotterdamse haven? Werkstuk door een scholier 2581 woorden 10 februari 2003 4,4 80 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat het mij fascineert dat zo n groot deel van het al zo grote

Nadere informatie

Havenarbeider van het contingent worden.

Havenarbeider van het contingent worden. Havenarbeider van het contingent worden. Vind de weg naar een job in de Antwerpse haven. voor een haven die samenwerkt Wat lees je in deze brochure? Havenarbeid, iets voor jou? Wie kan havenarbeider van

Nadere informatie

Pedagogische gids (voor leerkrachten)

Pedagogische gids (voor leerkrachten) Pedagogische fiche / Het netwerk van bevaarbare waterwegen Niveau 1 Pedagogische gids (voor leerkrachten) Doelstellingen van de les: Leren van technische woordenschat over het netwerk van bevaarbare waterwegen.

Nadere informatie

Chinese aanwezigheid in de Rotterdamse haven

Chinese aanwezigheid in de Rotterdamse haven Economie CHINA NU Tekst: Judith van de Bovenkamp Chinese aanwezigheid in de Rotterdamse haven De eerste Chinezen in Nederland vestigden zich in 1911 in de Rotterdamse wijk Katendrecht. Zij werden vooral

Nadere informatie

UIT de arbeidsmarkt

UIT de arbeidsmarkt Verandering van de werkloosheid. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn onderhevig aan continue veranderingen. Als gevolg daarvan verandert de omvang van de werkloosheid in een land ook continue. Werkloosheid

Nadere informatie