Maatschappelijk vastgoed als katalysator van maatschappelijk ondernemen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Maatschappelijk vastgoed als katalysator van maatschappelijk ondernemen"

Transcriptie

1 Kennisplatform Maatschappelijk Ondernemen PDF-reeks 7 Maatschappelijk vastgoed als katalysator van maatschappelijk ondernemen Ontwikkelopties voor woningcorporaties

2 Juni 2007 Maatschappelijk vastgoed als katalysator van maatschappelijk ondernemen Ontwikkelopties voor woningcorporaties Auteur Marc van Leent In opdracht van Kennisplatform Maatschappelijk Ondernemen Versie 1 De PDF-reeks Kennisplatform Maatschappelijk Ondernemen heeft tot doel om te informeren over meningen, actuele kennis en ontwikkelingen, als stof voor discussie en om het denken over maatschappelijk ondernemen verder te brengen. De uitkomsten daarvan worden zonodig steeds verwerkt in een nieuwe versie van de PDF.

3 Marc van Leent is initiator en begeleider van de Kopgroep Maatschappelijk Vastgoed, een netwerk van professionals gericht op vernieuwing van maatschappelijke voorzieningen en vastgoed. Hij vervult deze functie vanuit de Wijkplaats, een jonge onderneming gericht op het samenbrengen van mensen en ideeën. Colofon Aedes, Hilversum Auteur Marc van Leent Programmamanagement Ruud Bouwmans en Olaf Piekhaar, Aedes, Hilversum Redactie Van der Brug Communicatie, Hilversum Productiebegeleiding Carolien van der Ploeg, Aedes, Hilversum Vormgeving omslag Studio Typo Dynamo

4 Voorwoord Maatschappelijk vastgoed biedt meer dan alleen een multifunctioneel dak. Tijdens de initiatiefen ontwikkelingsfase biedt maatschappelijk vastgoed belanghouders en partners een concreet doel aan de horizon. Corporatie en belanghouders gaan samen op pad. Ze leren van elkaar hoe ze denken, werken en wat hun behoeftes zijn, en creëren daardoor de mogelijkheid om vitale coalities te smeden. Een goede basis voor toekomstige samenwerking tijdens de exploitatie van het maatschappelijk vastgoed, maar ook bij het opstarten van nieuwe (andere) initiatieven. Door deze processen in te gaan, leren corporaties over hun competenties en ambities, bouwen ze ervaring en expertise op, maar kunnen wellicht ook beter beoordelen waar de kracht van andere partijen zit. Het Kennisplatform Maatschappelijk Ondernemen (KMO) wil een bijdrage leveren aan de fundamentele (lange-termijn)ontwikkeling van het maatschappelijk ondernemen (MO). Vertrekpunt daarbij zijn de actuele behoeftes van corporaties die eigentijds invulling willen geven aan dat maatschappelijk ondernemerschap. Doel is om het maatschappelijk ondernemen te agenderen, corporaties te inspireren en waar gewenst te faciliteren maar ook de corporaties en hun belanghouders een platform te bieden voor het uitwisselen van ervaringen en de ontwikkeling van kennis. In dat kader is Marc van Leent gevraagd een essay te schrijven over het onderwerp maatschappelijk vastgoed als katalysator van maatschappelijk ondernemen. Wij wensen u veel leesplezier.

5 Inhoud Voorwoord Inleiding 5 1 Wat is maatschappelijk vastgoed? 7 2 Welke ontwikkelingen zijn gaande? 8 3 Welke belangen hebben woningcorporaties? 10 4 Welke functies moeten daarvoor worden vervuld? 13 5 Welke posities kunnen corporaties innemen? 15 6 Welke businessmodellen passen daarbij? 17

6 5 Inleiding Veel woningcorporaties zijn actief in maatschappelijk vastgoed. Of het nu gaat om scholen, huisartsenpraktijken, buurthuizen, kerken, grand cafés, woonwerkvoorzieningen, in toenemende mate spelen woningcorporaties een rol bij de ontwikkeling en het beheer van dit soort gebouwen. Over de omvang van deze corporatieactiviteiten is weinig bekend, maar het maatschappelijk vastgoed is ontegenzeggelijk een speelveld geworden voor woningcorporaties. Deze groeiende rol van woningcorporaties is eind 2005 bekrachtigd in de zogenaamde decemberbrief (2005) van de minister van VROM. De minister stelt daarin: Bij een wijkaanpak kan het ook gaan om het realiseren van maatschappelijk vastgoed, zoals in de sfeer van onderwijs of zorg. Het kan ook gaan om vastgoed voor winkel- en bedrijfsruimten met een wijkgebonden functie. De wijkgebonden functie is een belangrijk criterium voor de toegestane activiteiten van een corporatie. De exploitatie van diensten als zorg, welzijn, onderwijs en criminaliteitsbestrijding blijft voorbehouden aan anderen. Maar de corporatie kan voor dergelijke diensten op wijkniveau wel de fysieke huisvesting realiseren, zoals buurthuizen, wijkposten, zorgsteunpunten, brede scholen en meer. De weg ligt dus open voor een grootschalige betrokkenheid van woningcorporaties bij maatschappelijk vastgoed. Maar waar loopt deze weg heen en wat is hun rol: zelf doen, uitbesteden, stimuleren of toekijken, of allemaal een beetje? Ze zijn vooral uit op grondposities, een gemeentelijk wethouder ziet vooral de verborgen agenda van de woningcorporatie achter maatschappelijk vastgoed. In deze notitie worden de volgende vragen behandeld: Wat is maatschappelijk vastgoed? Welke ontwikkelingen zijn gaande? Welke belangen hebben woningcorporaties? Welke functies moeten daarvoor worden vervuld? Welke posities kunnen corporaties innemen? Welke businessmodellen passen daarbij? Deze notitie is vanuit de overtuiging geschreven dat woningcorporaties een bijzondere rol kunnen vervullen bij het programmeren, ontwikkelen en/of beheren van maatschappelijk vastgoed. Dat gebeurt echter niet vanzelf, daar moeten corporaties wel wat voor doen. Specifieke kennis en vaardigheden verwerven, netwerken en naamsbekendheid opbouwen, financierings- en andere arrangementen ontwikkelen, enzovoort. Ondernemen met maatschappelijk vastgoed is niet alleen willen, het is ook kunnen! Op het gebied van maatschappelijk vastgoed hebben veel corporaties nog een flinke weg te gaan. Dat is niet (alleen) de mening van de auteur van dit artikel, maar (ook) de mening van professionals in het veld. Deze notitie is gelardeerd met een aantal quotes van professionals

7 6 van woningcorporaties en derden. Het zijn citaten die als doel hebben om corporaties in positieve zin te prikkelen. Wie maakt er echt werk van maatschappelijk vastgoed? Maatschappelijk vastgoed is niet nieuw. Het is een terrein dat al decennialang door verschillende partijen wordt bespeeld. Vooral door gemeenten, maatschappelijke instellingen en in zeer beperkte mate door marktpartijen. Daarom is het veld van maatschappelijk vastgoed zo interessant voor ondernemende corporaties. Het is een speelveld dat veroverd moet worden op andere partijen; hier dien je te laten zien wat je waard bent. Vandaar de titel van deze notitie: maatschappelijk vastgoed als katalysator van maatschappelijk ondernemen.

8 7 1 Wat is maatschappelijk vastgoed? Onder maatschappelijk vastgoed verstaan we in beginsel alle (gebouwde en ongebouwde) ruimte die nodig is voor de maatschappelijke voorzieningen en activiteiten behorende bij leefbare en vitale wijken en buurten. Dat is een brede definitie. In de praktijk draait het bij maatschappelijk vastgoed meestal om voorzieningen voor zorg, welzijn, onderwijs, maatschappelijke opvang, veiligheid, sport, cultuur, enzovoort. Toch lijkt het verstandig om de breedte van de definitie niet uit het oog te verliezen. Een oriëntaals badhuis, een hangplek voor jongeren of een verlaten fabriek kunnen immers ook bijdragen aan leefbaarheid en vitaliteit. De brede definitie geeft ook ruimte aan commerciële functies. Commerciële fitness of kinderopvang kunnen immers ook een belangrijke maatschappelijke rol vervullen. En wat te denken van de gameshop die de lokale jeugd spelenderwijs van de straat houdt. Sociaal is weer terug op de politieke agenda. De politieke verkiezingsprogramma s besteden veel aandacht aan sociale thema s. Veel van genoemde ambities hebben een directe relatie met het functioneren van buurten en wijken. Geschikte locaties en gebouwen kunnen een sleutelrol vervullen bij het realiseren van deze ambities. Met maatschappelijk vastgoed kan wezenlijk worden bijgedragen aan de verwezenlijking van de sociale agenda. Er gaat overigens veel geld om in het maatschappelijk vastgoed. De (verzekerde) waarde van alleen al het gemeentelijk maatschappelijk vastgoed wordt geschat op 40 à 50 miljard euro. Maatschappelijk vastgoed in eigendom van de instellingen zelf en van andere partijen komt daar nog bij. Wellicht verdubbelt het genoemde bedrag daarmee. Er moet altijd geld bij, een corporatiedirecteur die uit ervaring lijkt te spreken, maar anderzijds weinig kaas heeft gegeten van de geldstromen die in de maatschappelijke circuits omgaan. Om dit maatschappelijk vastgoed goed te laten functioneren zijn uiteenlopende partijen met uiteenlopende competenties nodig. Als hoofdtaken kunnen worden onderscheiden: programmeren van maatschappelijk vastgoed, op gebieds- en objectniveau realiseren van maatschappelijk vastgoed, van conceptontwikkeling tot en met oplevering beleggen in maatschappelijk vastgoed, waaronder financiering, verhuur en eigenaarsbeheer operationeel beheren van maatschappelijk vastgoed, dagelijks beheer en exploitatie. Gelet op de totale waarde van het maatschappelijk vastgoed zouden er in Nederland circa professionals nodig zijn om genoemde functies te vervullen. Dit is exclusief uitvoerend personeel op gebied van bouw, onderhoud, schoonmaken, enzovoort. Resumerend: maatschappelijk vastgoed is een categorie vastgoed met aanzienlijke maatschappelijke en politieke betekenis. In deze categorie gaat veel geld (verzekerde waarde tussen 50 en 100 miljard euro) om en verdienen flink wat mensen hun brood.

9 8 2 Welke ontwikkelingen zijn gaande? Het speelveld van maatschappelijk vastgoed wordt gemarkeerd door een aantal relevante ontwikkelingen. Verzelfstandiging maatschappelijke instellingen In verschillende sectoren worden maatschappelijke instellingen verder verzelfstandigd; huisvesting wordt niet meer apart gefinancierd maar in de reguliere financiering meegenomen. Deze beweging vindt plaats onder noemers als doordecentralisatie (onderwijs), beleidsgestuurde contractfinanciering (welzijn) en WTZi (zorg). Verzelfstandiging maakt instellingen kritischer op hun huisvesting: draagt dit gebouw voldoende bij aan mijn doelstellingen, kan ik elders niet beter of goedkoper terecht? Deze ontwikkeling raakt ook de eigendomsvraag: loop ik niet teveel risico s, heb ik hier wel voldoende verstand van, kan een ander het niet beter en slimmer? Primaire processen veranderen Primaire processen van maatschappelijke instellingen (blijven) veranderen: de school van morgen is niet die van vandaag. Ook in zorg, welzijn en sport vinden fundamentele veranderingen plaats. Dit stelt eisen aan het vastgoed. Het vastgoed mag geen gestold programma van eisen worden behorende bij een specifieke functie. Het moet juist universeel en functieflexibel zijn. We kunnen gebouwen niet steeds sneller afschrijven. Opkomst nieuwe vormen van dienstverlening Nieuwe vormen van (maatschappelijke) dienstverlening als buitenschoolse opvang, persoonlijke dienstverleningen en fitness komen op. Ook deze functies moeten hun plek verwerven binnen het maatschappelijk vastgoed. De synergie met andere maatschappelijke voorzieningen en activiteiten kan daarmee worden versterkt. Vastgoed moet kunnen meebewegen met de behoefte van de wijk. Ook dit stelt eisen aan het aanpassingsvermogen van gebouw en locatie. Integrale arrangementen De motie-aartsen/bos verplicht scholen om buitenschoolse opvang te regelen. Dat is gemakkelijk voor de ouders die werken of willen gaan werken. Combinatie van voorzieningen, het woonzorgcomplex met grand café, wordt ook op andere fronten nagestreefd. Een brede school of Huisartsen Onder Eén Dak (HOED) lijken slechts de voorbode van deze ontwikkeling. Er zullen ongetwijfeld andere concepten volgen. Het vastgoed speelt een belangrijke rol daarbij. Gebouw en locatie hebben niet alleen een accommoderende functie. Ze zijn ook van betekenis voor identiteit en imago. Wij investeren en zij vangen de waardeontwikkeling, een verongelijkte manager van de gemeentelijke Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling.

10 9 Ontvlechting subsidie en huisvesting bij gemeenten Veel gemeenten willen geen verkapte subsidies meer verstrekken via goedkope of gratis huisvesting. Maatschappelijke instellingen betalen in deze gemeenten voortaan een volwaardige prijs voor hun huisvesting. Deze huisvesting kunnen zij afnemen bij de gemeentelijke vastgoeddienst of bij een derde. Subsidie ontvangen ze bij een ander loket. Op het moment dat maatschappelijke instellingen een volwaardige huisvestingsprijs gaan betalen, zullen zij veranderen van een passieve gebruiker ( ik krijg het toch voor bijna niks ), in een kritische consument ( ik wil waar voor mijn geld ). Dit stelt nieuwe eisen aan de professionaliteit van de vastgoedaanbieder. Resumerend: ontwikkelingen op het gebied van maatschappelijk vastgoed wijzen in de richting van functieflexibele en meervoudig te gebruiken gebouwen en passende arrangementen voor exploitatie en beheer. Dit veronderstelt verdere professionalisering van de verschillende vastgoedfuncties. Daardoor zal ruimte ontstaan voor nieuwe aanbieders op de markt.

11 10 3 Welke belangen hebben woningcorporaties? Het belang van een woningcorporatie laat zich vanuit verschillende hoedanigheden behandelen. Hieronder worden de volgende belangen onderscheiden: het belang van de corporatie bij een leefbare woonomgeving het belang van de corporatie als verhuurder en eigenaar van de omliggende woningen het belang van de corporatie om nieuwe woningen te realiseren het belang van de corporatie als belegger (in maatschappelijk vastgoed). Belang bij leefbaarheid Als maatschappelijk vastgoed kan bijdragen aan de leefbaarheid van een buurt, is dat van belang voor een corporatie. Leefbaarheid is immers één van de prestatievelden uit het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH). Ook het prestatieveld wonen en zorg kan wellicht met maatschappelijk vastgoed gediend zijn. Het belang van leefbaarheid gaat natuurlijk verder dan het vastgoed alleen. Leefbaarheid wordt vooral beïnvloed door de activiteiten die het vastgoed mogelijk maakt. Vastgoed speelt niet de hoofdrol. Toch zijn de uitstraling van gebouw, een goede en veilige bereikbaarheid ook voor de leefbaarheid van betekenis. Maar er is nog meer. Met ontwikkeling van vastgoed ligt er een kans om een breed en stimulerend proces op gang te brengen. Bouwen is immers meer dan het stapelen van stenen; het is ook bouwen aan samenwerking, aan een nieuwe toekomst. Het is belangrijk om hier op te merken, dat corporaties het begrip leefbaarheid verschillend invullen. De ene corporatie legt het accent op schoon, heel en veilig, terwijl een andere corporatie de emancipatiekansen benadrukt. Vanuit dit laatste perspectief wil je dan meer dan een goed bereikbare en veilige school. Je bent dan ook zeer belanghebbend bij het primaire proces en de betekenis daarvan voor de ontwikkelkansen van kinderen en volwassenen in de wijk. Belang als verhuurder en woningeigenaar Voor de corporatie is het van belang dat het maatschappelijk vastgoed de verhuurbaarheid en waardeontwikkeling van de omliggende woningen positief beïnvloedt. Een recente publicatie van het Ruimtelijk Planbureau 1 geeft aan dat de waarde van een woning voor meer dan de helft van de prijs wordt bepaald door de woonomgeving. De voorzieningen in de woonomgeving spelen daarbij een belangrijke rol. Vooral goed onderwijs blijkt een vestigingsmotief. Daarmee kan de vastgoedwaarde van de omliggende woningen positief worden beïnvloed. Voorwaarde is dat dergelijk vastgoed een wezenlijke bijdrage levert aan de identiteit en uitstraling van de wijk, het moet iets bijzonders worden. Zeker nu het marktconform waarderen van woningcorporaties sterk opkomt. Inmiddels is meer dan 25 procent van alle woningcorporaties aangesloten bij Aedex en wordt de waardeontwikkeling van de portefeuille een belangrijke stuurvariabele. Met maatschappelijk vastgoed kan deze waardeontwikkeling worden beïnvloed! Maar welke eisen moeten we dan aan dit vastgoed stellen, wat levert waarde op en wat niet? We moeten constateren dat we hiervan nog heel weinig weten. 1 Prijs van de plek, woonomgeving en woningprijs, Ruimtelijk Planbureau, 2006.

12 11 Corporaties zijn goed voor de centen en de rest is flauwekul, lijkt deze welzijnsondernemer te denken. Belang als realisator van woningen Bij de ontwikkeling van maatschappelijk vastgoed speelt woningbouw bijna altijd een rol. Kunnen er woningen op of naast, om de vastgoedexploitatie rond te krijgen? Maar soms spelen er andere overwegingen voor woningbouw: sociale veiligheid, nabijheid van voorleesoma s en -opa s. Daarnaast hebben nieuwe vastgoedontwikkelingen in bestaande wijken bijna altijd consequenties voor bestaande locaties. Deze kunnen vaak worden herontwikkeld met woningbouw als meest voorkomende optie. Maatschappelijk vastgoed genereert dus spin off in de vorm van woningbouwkansen. Dat is van belang voor corporaties met een productiedoelstelling. Belang als belegger Is maatschappelijk vastgoed een interessante belegging an sich? Ook die vraag is natuurlijk relevant voor een kapitaalintensief bedrijf als een woningcorporatie. Wellicht valt er wat te verdienen voor de goede zaak. Hier volgen wat losse observaties: In de Kopgroep Maatschappelijke Voorzieningen en Vastgoed 2 is recent gediscussieerd over wat een kostendekkende exploitatie is van maatschappelijk vastgoed. Corporaties komen doorgaans lager uit dan gemeenten. Waar zit dat in? Minder defensieve aannames of een betere beheersing van de toekomstige exploitatierisico s? Vastgoedfondsen lopen zich warm voor maatschappelijk vastgoed. Er zijn onvoldoende beleggingsmogelijkheden. Maatschappelijk vastgoed biedt misschien soelaas. Als van nature risicomijdende beleggers interesse krijgen in maatschappelijk vastgoed, dan moet er wat te halen zijn, zo zou je kunnen redeneren. Een grote woningcorporatie met een flinke staat van dienst in maatschappelijk vastgoed heeft vastgesteld dat haar beleggingen in maatschappelijk vastgoed een beter (financieel) rendement genereren dan haar woningen. De huurders van maatschappelijk vastgoed kennen een grote variëteit in soliditeit en omvang. Daar valt veel over te zeggen. Het is in ieder geval een complexe materie. Deze complexiteit en de onbekendheid hiermee schrikt de meeste beleggers tot op heden af. Toch kan je de stelling betrekken dat de omvang van de vraag en de soliditeit van de (potentiële) huurders niet ongunstiger is dan die in andere vastgoedbranches. Bovendien hebben corporaties deze partijen al in hun netwerk; dat geeft ze voorsprong op andere potentiële beleggers. Op basis van deze losse observaties kan geen harde conclusie worden getrokken over de attractiviteit van maatschappelijk vastgoed als beleggingscategorie. Ze geven wel een positief signaal. 2 Netwerk van professionals gericht op vernieuwing van sociaalmaatschappelijke infrastructuur (zie ook kaderteksten).

13 12 Resumerend: het belang van maatschappelijk vastgoed voor woningcorporaties beperkt zich niet tot het vastgoed. Uit oogpunt van leefbaarheid en vanuit waarde van het omliggend bezit hebben ze ook een belang bij datgene wat zich in en rond het vastgoed afspeelt: de programma s en activiteiten. Daarnaast geeft maatschappelijk vastgoed corporaties in veel gevallen toegang tot woningbouwproductie. En ten slotte kan maatschappelijk vastgoed ook als belegging an sich interessant zijn. Ze zien me niet staan, een kinderopvangorganisatie wil eigen vastgoed outsourcen maar krijgt geen gehoor bij lokale, overigens zeer ambitieuze, woningcorporaties.

14 13 4 Welke functies moeten daarvoor worden vervuld? Woningcorporaties hebben dus met maatschappelijk vastgoed iets te winnen. Maar welke functies dienen er vervuld te worden om dit belang veilig te stellen, om deze kansen te benutten? Hieronder wordt ingegaan op de volgende hoofdfuncties: programmeren en contracteren ontwikkelen en beleggen beheren en bemiddelen. Programmeren en contracteren Deze functie omvat het programmeren van voorzieningen (inhoud) en vastgoed (gebouwen en locaties) op zowel gebieds- als objectniveau. Uiteraard hebben andere partijen, de gemeente op de eerste plaats, daarbij ook een rol; wellicht een leidende rol. Op grond van het belang en in te brengen middelen kunnen corporaties een rol als coprogrammeur innemen. Als je in programma s hebt vastgelegd wat je wilt, dan moet je natuurlijk ook in staat zijn om deze programma s tot uitvoering te brengen. Het gaat dus om programmeren én contracteren. Ontwikkelen en beleggen Deze functie is meer dan de vastgoedfunctie. Ontwikkelen staat voor het ontwikkelen van het concept binnen de kaders van het programma. Als het gaat om het primaire proces zien we dit als taak en competentie van de betrokken maatschappelijke instellingen. De ontwikkeling van het vastgoed moet daar gelijk mee op gaan. Er is natuurlijk een onderlinge relatie. Het ontwikkelen van vastgoed voor maatschappelijke activiteiten is zeker niet gelijk aan het ontwikkelen van woningen of kantoren. Het is een specifieke discipline. Beleggen staat voor de eigendomsfunctie en de beheeractiviteiten die daarbij horen. Dit zijn vooral de lange-termijnverhuur en het technisch beheer. Wat geldt voor ontwikkelen, geldt ook voor beleggen. Maatschappelijk vastgoed is een specifieke categorie. Om succesvol te kunnen beleggen moet je de weg kennen in dit segment: wat zijn de marktontwikkelingen, welke spelers zijn belangrijk, wat is hun soliditeit, enzovoort? Beheren en bemiddelen Deze functie betreft het operationele beheer van het maatschappelijk vastgoed. Een belangrijke component daarvan is de zalenverhuur. Multifunctionele accommodaties maar ook gewone scholen, buurthuizen en culturele voorzieningen beschikken over veel ruimten die meervoudig kunnen worden gebruikt. De aula van een school kan immers ook s avonds, in het weekend en tijdens vakanties worden gebruikt. De operationeel beheerder is ook een makelaar in tijdelijk gebruik van ruimten; vandaar het begrip bemiddelen. Intensief gebruik van accommodaties is niet alleen interessant uit oogpunt van economie en milieu; het draagt ook bij aan ontmoeting en sociale samenhang. Het operationeel beheer blijkt vaak de achillespees van maatschappelijk vastgoed. Inadequaat beheer kan hooggekoesterde ambities van partijen teniet doen. Basale zaken als catering, sleutelbeheer, toezicht, schoonmaken en receptie blijken in de praktijk cruciale factoren voor succes.

15 14 Elk project een nieuwe projectleider, een corporatiedirecteur die kritisch terugkijkt op flinke staat van dienst in maatschappelijk vastgoed; wel veel gedaan, maar weinig kennis vastgehouden. Elk van de hiervoor genoemde functies is van groot belang voor de kwaliteit van het maatschappelijk vastgoed en dus van belang voor woningcorporaties. Deze constatering betekent echter niet dat corporaties die functies per se zelf moeten invullen. In het verleden hadden corporaties immers ook belang bij maatschappelijk vastgoed, maar was de bemoeienis nihil. Niettemin was het met de leefbaarheid, verhuurbaarheid en woningproductie niet altijd slecht gesteld. Corporaties kunnen dus zonder maatschappelijk vastgoed. Maar dat is de vraag niet. De vraag is of corporaties meer maatschappelijk en economisch rendement kunnen behalen door er beter en slimmer mee om te gaan. Maatschappelijk vastgoed is voor corporaties op de eerste plaats een kans, geen bedreiging.

16 15 5 Welke posities kunnen corporaties innemen? Corporaties kunnen bij de drie genoemde functies de volgende posities innemen: zelf doen: invloed uitoefenen door het zelf te doen uitbesteden: invloed uitoefenen vanuit een opdrachtgeverrol stimuleren: invloed uitoefenen door te subsidiëren, inspireren, verleiden, enzovoort toekijken: geen invloed uitoefenen van betekenis, maar wel kritisch volgen. Veel factoren zijn van invloed op de positie die corporaties willen of kunnen innemen. Er is geen sprake van een standaardpositie van corporaties. Elke corporatie zal een andere keuze maken. De volgende factoren zullen daarop van invloed zijn: Competenties: heeft de corporatie de competenties die voor de functies nodig zijn al gedeeltelijk of geheel in huis? Denk niet alleen aan kennis en ervaring maar ook aan cultuur en attitude. Operationeel beheer bijvoorbeeld is horeca-achtige dienstverlening. Sluit de cultuur van corporaties daar voldoende op aan? Volume: is er in geval van zelf doen voldoende volume aanwezig in de markt om competenties op te bouwen en te onderhouden? Gaat iemand het er bij doen of kan je echt één of meer professionals vrijstellen om zich hierin te specialiseren? Alternatieven: zijn er in de markt partijen beschikbaar die de betreffende functie kunnen invullen? Hebben ze voldoende kwaliteit, kunnen ze continuïteit bieden en vragen ze een redelijke prijs? Omvang belang: wat gaat er fout als de functie onvoldoende wordt ingevuld, is er dan een man overboord of valt het allemaal wel mee? Een corporatie met een sterke gebiedsfocus, heeft wellicht een groter belang bij maatschappelijk vastgoed dan een corporatie die zich heeft gespecialiseerd in bepaalde doelgroepen. Missie: op de eerste plaats is echter de missie of focus van de corporatie van invloed op de positionering. Waar staat de corporatie in wezen voor? Welke rollen passen bij deze missie of focus en welke niet? In het volgende schema worden functies en posities met elkaar in verband gebracht. De fictieve corporaties A, B en C hebben inmiddels positie gekozen. Corporatie A is een gebiedscorporatie. Deze corporatie kiest voor een programmerende en contracterende rol naast de gemeente in de gebieden waar ze veel woningen heeft. Een uitvoerende rol als ontwikkelaar en belegger wordt niet geambieerd. Corporatie A zoekt en stimuleert ervaren marktpartijen, eventueel andere corporaties, om die rol op zich te nemen. Corporatie B is een vastgoedspecialist. Deze corporatie ziet het ontwikkelen en beleggen als een business opportunity bij uitstek. In de hele regio profileert deze corporatie zich als specialist in maatschappelijk vastgoed. Zij stimuleert gemeenten en andere woningcorporaties om adequate programma s op te stellen. Het beheer wordt uitbesteed aan één van de dienstverleners waar B graag mee samenwerkt. Corporatie C is een landelijk opererende specialist in wonen en zorg. De algemene ruimten in haar woonzorgcomplexen worden niet optimaal gebruikt. Corporatie C zoekt een partij die het gebruik van deze ruimten kan intensiveren via aanvullende verhuur aan derden.

17 16 Positie kiezen per functie Corporatie A wijkgericht Corporatie B vastgoedgericht Corporatie C servicegericht programmeren en contracteren zelf doen stimuleren toekijken ontwikkelen en beleggen stimuleren zelf doen toekijken beheren en bemiddelen toekijken uitbesteden stimuleren Wie wil, kan een relatie leggen met de positioneringsmatrix die de SEV heeft ontwikkeld binnen haar programma Vernieuw(d) maatschappelijk ondernemerschap. In deze matrix onderscheidt de SEV: wijkregisseur: bij dit type past de wijkgerichte corporatie A vastgoedonderneming: bij dit type past de vastgoedgerichte corporatie B klantcorporatie: bij dit type past de servicegerichte corporatie C. In haar matrix onderscheidt de SEV ook nog de emancipatiemachine. Misschien houdt dit type zich helemaal niet bezig met maatschappelijk vastgoed, maar richt dit type zich direct op het primaire proces van onderwijs en economie. Resumerend: corporaties kunnen op uiteenlopende wijzen hun belangen veiligstellen. Afhankelijk van hun specifieke situatie kunnen ze kiezen voor: zelf doen, uitbesteden, stimuleren en (kritisch) toekijken. Deze positie kan voor elk van de vastgoedfuncties (programmeren, ontwikkelen, beleggen en beheren) weer anders zijn.

18 17 6 Welke businessmodellen passen daarbij? De posities van de corporaties A, B en C staan model voor drie verschillende businessmodellen voor woningcorporaties. Namelijk die van de gebiedsexploitant (past bij corporatie A), de maatschappelijke vastgoedspecialist (past bij corporatie B) en de hospitality manager (past bij corporatie C). Deze businessmodellen sluiten elkaar niet uit. Ze kunnen ook als specialisaties binnen een groter verband, een grote corporatie of een samenwerkingsverband, naast elkaar worden ontwikkeld. Gebiedsexploitant Woningcorporaties ontwikkelen zich verder tot gebiedsexploitant en leggen zich vanuit die positie toe op het (co)programmeren van maatschappelijk vastgoed. De leefbaarheid van buurten en wijken wordt in hoge mate bepaald door de kwaliteit van de woonomgeving. Dat maakt voorzieningen een investeringsopgave bij uitstek. Wijkgerichte corporaties investeren in maatschappelijke voorzieningen om deze investeringen op termijn terug te verdienen met de waarde van het woningbezit; de corporatie als duurzame gebiedsexploitant. Hier wordt bewust van voorzieningen en niet van vastgoed gesproken omdat het op de eerste plaats de voorzieningen zijn, de activiteiten en programma s, die waarde creëren. Om het businessmodel van de gebiedsexploitant te laten werken, moeten corporaties wel verstand hebben van waardeontwikkeling. En natuurlijk ook van de wijken waar ze actief willen zijn. De kernactiviteit van de gebiedsexploitant omvat het programmeren van de gewenste (gebieds)voorzieningen en het contracteren van de partijen die voor de realisering noodzakelijk zijn. Uiteraard allemaal in nauwe samenwerking met de gemeente, dat spreekt vanzelf. Corporaties kunnen de rol van gebiedsexploitant vanuit verschillende ambities inkleuren. Gaat het om de leefbaarheid in de betekenis van veilig, heel en schoon; wordt er ingezet op de sociale stijgingsfunctie van een wijk, of ligt het accent op gemak en service. De rol van gebiedsexploitant krijgt bij elk van deze ambities een andere glans; bij leefbaarheid horen immers andere voorzieningen dan bij sociale stijging of gemak. Het zal duidelijk zijn dat de specialiteit van gebiedsexploitant veel verder gaat dan die van het maatschappelijk vastgoed en wat zich daarin afspeelt. Wel verstand van woningen maar niet van maatschappelijk vastgoed, een hoofd gemeentelijke Vastgoeddienst bekijkt kritisch zijn concurrent. Voor gebiedsgerichte corporaties, de Rotterdamse corporatie Com.wonen spreekt van de wijkcorporatie, ligt er dus een uitdagende opgave om zich verder te ontwikkelen in de rol van coprogrammeur en cofinancier van sociaalfysieke infrastructuur van buurten en wijken. De uitdaging van gebiedsexploitant vergt van corporaties: attitude: denken in waarde in plaats van kosten, kansen centraal inhoudelijke focus: functioneren van gebieden (communities) in sociale, culturele, economische en fysieke zin

19 18 kernactiviteiten: dynamisch portfoliomanagement waaronder actieve aankoop en verkoop, (strategisch) rentmeesterschap kennis: specifieke kennis van invloed van investeringen, waaronder maatschappelijk vastgoed, op waardeontwikkeling en leefbaarheid specifieke uitdaging: alliantievorming, losmaken en mobiliseren van krachten waarmee ambities kunnen worden gerealiseerd, onder andere die bij bewoners (bewoners als comaker). Strikt genomen volstaat de rol van (co)programmeur en (co)financier om het maatschappelijk belang en het belang als woningeigenaar te kunnen borgen. De andere activiteiten kan je dan uitbesteden of anderszins stimuleren. Voorwaarde is dat er competente, andere partijen zijn die de rollen van ontwikkelaar, belegger en beheerder kunnen vervullen. Die zijn er echter onvoldoende. Maatschappelijk vastgoedspecialist Daarom ligt er voor corporaties ook een kans als ontwikkelaar en eigenaar van maatschappelijk vastgoed. De markt is in wezen zeer gunstig. Er ligt een grote investeringsopgave. Maatschappelijke instellingen oriënteren zich vooral op eigen business. Ze realiseren zich dat vastgoed niet hun metier is. Corporaties hebben relatief een gemakkelijke entree tot dit werkveld. Er is mogelijk spin off in de vorm van woningproductie. En zoals eerder gezegd, zijn er op gemeentelijke vastgoedbedrijven na nauwelijks gespecialiseerde partijen; iedereen doet het er een beetje bij. Dat maatschappelijk vastgoed een interessant werkveld voor woningcorporaties is, hebben andere partijen ook al bedacht. Veel gemeenten en maatschappelijke instellingen weten corporaties te vinden omdat ze bereid zijn onrendabel te investeren. Maar het meenemen van geld is juist niet de rol van de ontwikkelaar of eigenaar van het maatschappelijk vastgoed. Daarmee worden ondernemerschap en professionaliteit ondermijnd. Als er al geld moet worden meegenomen, dan geldt dat alleen voor de corporatie in haar rol van gebiedsexploitant. Overtuigd van de waardeontwikkeling van het eigen-woningbezit kan deze beslissen een financiële bijdrage te leveren. De maatschappelijk vastgoedspecialist dient echter vanuit zijn professionaliteit positie te verwerven. Deze moet uitblinken in duurzame gebouwconcepten, synergetische functiecombinaties, meervoudig ruimtegebruik en professioneel procesmanagement. Dan verdient de vastgoedspecialist een goed direct en indirect rendement. Conceptuele kracht is één van zijn sleutelcompetenties. Maatschappelijke instellingen kunnen geen PvE schrijven, een vastgoedprofessional van een grote woningcorporatie die zich verwondert over de competenties van hun nieuwe klanten.

20 19 Hier volgt een aantal voorwaarden om als maatschappelijk vastgoedspecialist succesvol te kunnen worden: attitude: herkennen en erkennen van gebruikers van maatschappelijk vastgoed als klanten (en niet alleen als toeleveranciers) kernactiviteit: projectontwikkeling en eigendomsfunctie. De eigendomsfunctie is overigens geen noodzakelijke functie. Deze functie kan ook bij een andere corporatie of elders in de markt worden ondergebracht inhoudelijke focus: niet alleen op vastgoed maar juist op combinatie van voorzieningen, vastgoed en operationeel beheer kennis: systematisch opbouwen (en vasthouden) van competenties die voor deze markt noodzakelijk zijn, waaronder kennis van de wereld van de maatschappelijke instellingen en kennis van waardevaste gebouwconcepten massa: om te kunnen uitblinken heb je voldoende massa nodig. Door af en toe iets in maatschappelijk vastgoed te doen, kom je er niet. Hospitality manager Naast de rollen van ontwikkelaar en eigenaar wordt in het maatschappelijk vastgoed ook die van het operationeel beheer onderscheiden (niet te verwarren met het eigenaarbeheer). Intensief en meervoudig gebruik van ruimten en zaken als ontmoeting en integratie komen alleen tot stand als het operationele beheer op een goede manier is geregeld. Doelmatig, maar vooral ook gastvrij. Vandaar het begrip hospitality management. Dit operationeel beheer is lang niet altijd goed geregeld. Integendeel, meestal vervullen de gebruikers van het vastgoed, de maatschappelijke instellingen, deze functie zelf. Vaak gaat dat zeer moeizaam en zelden met hoge professionaliteit. Ligt hier een rol voor woningcorporaties? Het beheer van een multifunctionele accommodatie is niet vergelijkbaar met het woningbeheer waarmee corporaties vertrouwd zijn. Corporaties met een sterke serviceoriëntatie hoeven er echter niet voor weg te lopen. Overweeg in ieder geval de samenwerking met partijen die een achtergrond in facility management, recreatie of horeca hebben. Hun cultuur en kostenstructuur passen wellicht beter bij de beheeropgave. Een alternatieve rol van corporaties is die van wegbereider van verdere professionalisering van het operationeel beheer. Niet door het zelf te gaan doen, maar door de juiste partijen in stelling te brengen. Stel heldere randvoorwaarden op en richt waar nodig nieuwe ondernemingen op. Waarom niet? Kenmerken van beoogd hospitality management zijn: attitude: vooral gastvrijheid en klantgerichtheid kernactiviteiten: facility management, ruimteverhuur en ruimtebemiddeling inhoudelijke focus: dagelijks functioneren van accommodaties waaronder zaken als ontmoeting, integratie, enzovoort kennis: kennis van wereld van maatschappelijke instellingen maar ook van het gedrag en de behoeften van wijkbezoekers specifieke uitdaging: slim gebruikmaken van competenties van vrijwilligers, werklozen, daklozen, enzovoort.

21 20 Businessmodel Kernactiviteit Corporatietype Verdienmechanisme Selling point duurzame gebiedsexploitant maatschappelijke vastgoedspecialist hospitality manager programmeren en contracteren wijkgericht waardeontwikkeling woningbezit weten van waarde ontwikkelen en vastgoedgericht direct en indirect conceptuele beleggen vastgoedrendement kracht operationeel servicegericht managementfee gastvrijheid beheren Resumerend: corporaties kunnen zich ontwikkelen tot gebiedsexploitant met een opdrachtgevende en stimulerende rol richting maatschappelijk vastgoed. Corporaties kunnen zich ook ontwikkelen tot de maatschappelijke vastgoedspecialist zelf, de partij die ontwikkelt en belegt. En corporaties kunnen een belangrijke impuls geven aan het hospitality management, ervoor zorgen dat er professionele partijen beschikbaar zijn die het maatschappelijk vastgoed gastvrij beheren en exploiteren. Tot besluit Deze notitie is geschreven vanuit de overtuiging dat woningcorporaties een bijzondere rol kunnen vervullen bij het programmeren, ontwikkelen en/of beheren van maatschappelijk vastgoed. Dat gebeurt echter niet vanzelf, daar moeten corporaties wel wat voor doen. Stapsgewijs zijn drie businessmodellen ontsloten die corporaties kunnen kiezen om zich op dit terrein te positioneren. Voor welk model je als corporatie ook kiest, in alle gevallen geldt dat maatschappelijk vastgoed een specialisme is dat je moet leren beheersen. Het is niet alleen een kwestie van willen maar ook van kunnen. De samenleving zit niet te wachten op corporaties die het wiel opnieuw moeten uitvinden, ook al nemen ze geld mee. Doe het goed of doe het niet.

22

MAATSCHAPPELIJK ONDERNEMEN MET MAATSCHAPPELIJK VASTGOED

MAATSCHAPPELIJK ONDERNEMEN MET MAATSCHAPPELIJK VASTGOED MAATSCHAPPELIJK ONDERNEMEN MET MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Handreiking voor woningcorporaties Auteurs: Marc van Leent Ingrid de Moel Jasper van der Wal Dit is een publicatie uit het SEV-programma: Vernieuw(d)

Nadere informatie

Van kostennaar waardesturing

Van kostennaar waardesturing Hoofdstuk Investeren in maatschappelijk vastgoed Van kostennaar waardesturing Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 7 Van kosten- naar waardesturing 9 Reacties uit het veld 21 Waardesturing in de praktijk 29 Samenwerken

Nadere informatie

Sturen op het gebruik van

Sturen op het gebruik van Sturen op het gebruik van maatschappelijk vastgoed Seminar Maatschappelijk Vastgoed ir. Wicher F. Schönau MMC Twynstra Gudde Krijtmolen d'admiraal, Amsterdam 24 juni 2014 Toekomst of verleden? Library

Nadere informatie

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven!

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Postbus 711 3900 AS Veenendaal Kerkewijk 26 3901 EG Veendaal (T) 0318-55 19 60 (F) 0318-55 19 61 (M) info@ingeniousvastgoed.nl (I) www.ingeniousvastgoed.nl Haar

Nadere informatie

Profielschets Raad van Commissarissen stichting TBV Vastgesteld op

Profielschets Raad van Commissarissen stichting TBV Vastgesteld op Profielschets Raad van Commissarissen stichting TBV Vastgesteld op 17-5-2017 TBV Wonen is een betrokken en klantgerichte woningcorporatie met ruim 7500 woningen in Tilburg. Zij richt zich op de huisvesting

Nadere informatie

Scherp aan de wind! ons ondernemingsplan

Scherp aan de wind! ons ondernemingsplan Scherp aan de wind! ons ondernemingsplan 2017-2020 Inhoudsopgave: 1. Voorwoord 2. Hier staan we voor 3. Woningbezit 4. Huurders 5. Vitale wijken en buurten 6. Financiën 7. Organisatie Voorwoord samen werken

Nadere informatie

Presentatie Mariëtte Bouwer Ymere Maatschappelijk Vastgoed. 19 april 2012 pagina 1

Presentatie Mariëtte Bouwer Ymere Maatschappelijk Vastgoed. 19 april 2012 pagina 1 Presentatie Mariëtte Bouwer Ymere Maatschappelijk Vastgoed 19 april 2012 pagina 1 Strategie van Ymere Missie Ymere werkt als maatschappelijke onderneming aan wijken met perspectief, waar bewoners willen

Nadere informatie

KoersWijzer. Woningstichting Leusden

KoersWijzer. Woningstichting Leusden KoersWijzer Woningstichting Leusden KoersWijzer Inleiding In deze koerswijzer staan quotes uit de gesprekken met onze huurders, en stakeholders. Deze quotes zijn te herkennen aan de gekleurde vakken.

Nadere informatie

1 1 111 1 1 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1111 111 Ons kenmerk: 2013/280201

1 1 111 1 1 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1111 111 Ons kenmerk: 2013/280201 1 1 111 1 1 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1111 111 Ons kenmerk: 2013/280201 N Visie op hoofdlijnen op het 1 gebruik van buurthuizen Betere bezetting van accommodaties, meer zelfstandige buurthuizen en minder gesubsidieerde

Nadere informatie

Kadernota Vastgoed 2015

Kadernota Vastgoed 2015 Kadernota Vastgoed 2015 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Belang voor Vastgoed in Deventer 3 Gemeentelijke doelstellingen 3 Programma s 3 Vastgoedportefeuille 3 Strategisch 3 Niet-strategisch 4 Concernhuisvesting

Nadere informatie

Buurthuizen en activiteiten

Buurthuizen en activiteiten Invalshoek: een wijkbudget voor activiteiten We stoppen met de financiering van (een gedeelte van) de huidige activiteiten in de wijk en stellen per wijk een budget beschikbaar voor initiatieven van inwoners

Nadere informatie

De KRACHT van Seniorenwelzijn in de samenleving. De KRACHT ligt in het goed kijken naar mensen... in plaats van vrijwilligersvacatures in te vullen

De KRACHT van Seniorenwelzijn in de samenleving. De KRACHT ligt in het goed kijken naar mensen... in plaats van vrijwilligersvacatures in te vullen Inhoud 2 pagina 3 pagina 7 pagina 9 pagina 11 pagina 13 pagina 15 pagina 17 pagina 19 pagina 20 Pagina 21 Pagina 22 Pagina 23 De KRACHT van werken in de wijk De KRACHT van Seniorenwelzijn in de samenleving

Nadere informatie

Gemeentelijke rol wijkvoorzieningen/accommodaties

Gemeentelijke rol wijkvoorzieningen/accommodaties Gemeentelijke rol wijkvoorzieningen/accommodaties Vier strategische opties De wijze waarop we maatschappelijke vraagstukken interpreteren en oplossen is niet meer die van dertig jaar terug. Vooral de rol

Nadere informatie

Waar komen we vandaan? tiwos. Wat hebben we nodig? Thuis in de Buurt. Waar. staan we. Waar. voor? gaan we. voor? beleidsplan 2012-2016

Waar komen we vandaan? tiwos. Wat hebben we nodig? Thuis in de Buurt. Waar. staan we. Waar. voor? gaan we. voor? beleidsplan 2012-2016 Waar komen we vandaan? tiwos Wat hebben we nodig? Waar staan we voor? Waar gaan we voor? beleidsplan 2012-2016 Extern De meest relevante omgevingsfactoren: politiek De overheid trekt zich terug, bezuinigt

Nadere informatie

Visie op vastgoed. Baerte de Brey 31 mei 2012

Visie op vastgoed. Baerte de Brey 31 mei 2012 Visie op vastgoed Baerte de Brey 31 mei 2012 Inhoud 1. Inhoud 2. Structuurvisie 3. Vastgoed categorieën 4. Analyse 5. Waardevol vastgoed 6. Transparante relaties 7. Vragen & verbeteringen 8. Stellingen

Nadere informatie

Optimaliseer uw exploitatie. Igor Grevers Mark van Rotterdam. Introductie Hoe optimaliseert u de exploitatie van een MFA? Pauze

Optimaliseer uw exploitatie. Igor Grevers Mark van Rotterdam. Introductie Hoe optimaliseert u de exploitatie van een MFA? Pauze Optimaliseer uw exploitatie Igor Grevers Mark van Rotterdam Agenda 1 2 Introductie Hoe optimaliseert u de exploitatie van een MFA? Pauze Hoe kiest u de juiste horecaformule voor uw MFA? Afronding en borrel

Nadere informatie

Echt thuis. Ondernemingsplan 2011-2015

Echt thuis. Ondernemingsplan 2011-2015 Echt thuis Ondernemingsplan 2011-2015 2 INLEIDING Mooiland is een woningcorporatie met circa 27.000 woningen verspreid over ruim 150 gemeenten in heel Nederland. Daarmee zijn wij een van de twintig grootste

Nadere informatie

vitale buren maken vitale buurten DE STRATEGISCHE KOERS VAN DE VOORZORG

vitale buren maken vitale buurten DE STRATEGISCHE KOERS VAN DE VOORZORG vitale buren maken vitale buurten DE STRATEGISCHE KOERS VAN DE VOORZORG 2018-2028 oktober 2017 1 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ONZE VISIE ONZE MISSIE p. 3 p. 5 p. 7 ONZE KERNWAARDEN p. 7 EEN ECHTE HEERLENSE

Nadere informatie

Gemeentelijke regisseurs. Regisseren en de kunst van de verleiding

Gemeentelijke regisseurs. Regisseren en de kunst van de verleiding Gemeentelijke regisseurs Regisseren en de kunst van de verleiding Van traditioneel management naar modern regisseren De gemeente heeft de regie dat gebeurt niet zomaar, en ook niet van de ene op de andere

Nadere informatie

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden.

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden. Bijlage a Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden. De functie van de Raad van Commissarissen. In deze profielschets wordt eerst ingegaan op de achtergronden

Nadere informatie

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting De wijze waarop de woningmarkt nu georganiseerd is met 2,4 miljoen sociale huurwoningen is niet meer houdbaar. We zullen naar een systeemverandering

Nadere informatie

De drie decentralisaties en de positionering van gemeenten. Het perspectief van MEE organisaties 22 mei 2012

De drie decentralisaties en de positionering van gemeenten. Het perspectief van MEE organisaties 22 mei 2012 De drie decentralisaties en de positionering van gemeenten Het perspectief van MEE organisaties 22 mei 2012 Kijken naar de decentralisaties Doelgroepen en wetgeving Zoeken naar criteria voor selectie van

Nadere informatie

Wij zijn Brabantse Waard

Wij zijn Brabantse Waard Wij zijn Brabantse Waard Gastvrij wonen Inhoudsopgave 3 Wie is Brabantse Waard 4 Een organisatie met een transparante structuur 5 Onze missie en visie 5 Doelstellingen waarin de gast centraal staat 6 Onze

Nadere informatie

Gewoon goed. wonen WONINGSTICHTING BUITENLUST ONDERNEMINGSPLAN

Gewoon goed. wonen WONINGSTICHTING BUITENLUST ONDERNEMINGSPLAN Gewoon goed wonen WONINGSTICHTING BUITENLUST ONDERNEMINGSPLAN 2014-2018 2 WONINGSTICHTING BUITENLUST Hierbij presenteren wij met veel plezier ons ondernemingsplan 2014-2018 met als titel: GEWOON GOED WONEN

Nadere informatie

Hoe maak je een multifunctionele accommodatie succesvol? Sociaal ondernemer: sleutel tot samenwerking

Hoe maak je een multifunctionele accommodatie succesvol? Sociaal ondernemer: sleutel tot samenwerking Hoe maak je een multifunctionele accommodatie succesvol? Sociaal ondernemer: sleutel tot samenwerking 10 HET FUNDAMENT APRIL 2014 Steeds meer gemeentes bouwen, vaak vanuit financiële overwegingen, multifunctionele

Nadere informatie

Betaalbare leefbaarheid Visie (maatschappelijk) vastgoed. Datum en versienummer: 6 maart 2013, versie 3.0

Betaalbare leefbaarheid Visie (maatschappelijk) vastgoed. Datum en versienummer: 6 maart 2013, versie 3.0 Betaalbare leefbaarheid Visie (maatschappelijk) vastgoed Datum en versienummer: 6 maart 2013, versie 3.0 I Visie: Betaalbare leefbaarheid De gemeente heeft zowel maatschappelijk vastgoed in eigendom, zoals

Nadere informatie

Scholder an Scholder Verenigen voor de toekomst Werken met de methodiek scholder an scholder 2.0

Scholder an Scholder Verenigen voor de toekomst Werken met de methodiek scholder an scholder 2.0 Scholder an Scholder 2.0 - Verenigen voor de toekomst Werken met de methodiek scholder an scholder 2.0 Opdracht Bestuurlijk Overleg Sport; 7 december 2016 Evaluatie van scholder an scholder (1.0) leert

Nadere informatie

Missie We zijn een maatschappelijke vastgoedonderneming, die met en voor bewoners samenwerkt aan krachtige wijken met toekomstwaarde.

Missie We zijn een maatschappelijke vastgoedonderneming, die met en voor bewoners samenwerkt aan krachtige wijken met toekomstwaarde. Governance handboek Besturingsmodel Havensteder Inleiding Het besturingsmodel van woningcorporatie Havensteder maakt de verbanden zichtbaar tussen missie, visie en strategie. En de daarvan afgeleide doelstellingen,

Nadere informatie

leergang projectontwikkeling

leergang projectontwikkeling Inleiding Professionalisering van het vak is in alle NEPROM-opleidingen hét uitgangspunt Een goede samenwerking tussen overheid en smaatschappijen bevorderen, staat bij de NEPROM hoog op de agenda. Daarnaast

Nadere informatie

Profielschets Raad van Commissarissen R.K. Woningbouwvereniging Zeist

Profielschets Raad van Commissarissen R.K. Woningbouwvereniging Zeist Profielschets Raad van Commissarissen R.K. Woningbouwvereniging Zeist 1. Inleiding De RvC van de R.K. Woningbouwvereniging Zeist heeft drie taken: - toezicht houden op het bestuur en op de gang van zaken

Nadere informatie

Nieuwe arrangementen in (zorg)vastgoed. Workshop 3 van 4

Nieuwe arrangementen in (zorg)vastgoed. Workshop 3 van 4 Nieuwe arrangementen in (zorg)vastgoed Workshop 3 van 4 7 november 2013 Programma Presentatie: Draaiknoppen t.b.v. een gezonde zorgexploitatie - Inclusief inkomen cliënten en gevolgen voor zorg-/diensten

Nadere informatie

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden Bijlage a Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden De functie van de Raad van Commissarissen. In deze profielschets wordt eerst ingegaan op de achtergronden

Nadere informatie

advies, management, verhuur, (her)ontwikkeling, taxaties en bemiddeling SAMEN MEER WAARDE

advies, management, verhuur, (her)ontwikkeling, taxaties en bemiddeling SAMEN MEER WAARDE advies, management, verhuur, (her)ontwikkeling, taxaties en bemiddeling SAMEN MEER WAARDE SAMENMEERWAARDE WPM Groep staat voor ruim 20 jaar visie, kennis en ervaring op het gebied van advies, ontwikkeling

Nadere informatie

Ontwikkelingen. in zorg en welzijn. Wij houden daarbij onverkort vast aan de Koers 2010-2013,

Ontwikkelingen. in zorg en welzijn. Wij houden daarbij onverkort vast aan de Koers 2010-2013, KOERS 2014-2015 3 Het (zorg)landschap waarin wij opereren verandert ingrijpend. De kern hiervan is de Kanteling, wat inhoudt dat de eigen kracht van burgers over de hele breedte van de samenleving uitgangspunt

Nadere informatie

Woonstad Rotterdam Woonstad Rotterdam Onze missie Wonen in een stad waar je trots op kunt zijn. Woonstad Rotterdam heeft de ervaring en het vernuft om dat te realiseren. De mensen van Woonstad Rotterdam

Nadere informatie

Leidraad gemeentelijke toetsing van initiatieven op het gebied van maatschappelijke voorzieningen 1

Leidraad gemeentelijke toetsing van initiatieven op het gebied van maatschappelijke voorzieningen 1 Leidraad e toetsing van initiatieven op het gebied van maatschappelijke 1 Aanleiding: Om als gemeente goed in te kunnen spelen en reageren op initiatieven en verzoeken om maatschappelijke die door externe

Nadere informatie

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter BACHELOR NA BACHELOR ADVANCED BUSINESS MANAGEMENT Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan Naam student: Maes Pieter 2011-2012 POP EERSTE GEKOZEN ALGEMENE COMPETENTIE: OPBOUWEN VAN EEN

Nadere informatie

Opzet ondernemingsplan

Opzet ondernemingsplan De organisatie Type organisatie Rechtsvorm en aansprakelijkheid KvK nr / BTW nr Verzekeringen Eigenschappen (en vergunningen) Vestigingsplaats en wijk Sinds (startdatum) Organigram (bestuur, personeel,

Nadere informatie

Zorgwonen als beleggingsproduct Het ontwikkelaarsperspectief

Zorgwonen als beleggingsproduct Het ontwikkelaarsperspectief Zorgwonen als beleggingsproduct Het ontwikkelaarsperspectief drs. ing. Bert Krikke Conferentie Scheiden van Wonen en Zorg in een vergrijzende samenleving Delft, 12 juni 2012 Introductie Strategie, advies,

Nadere informatie

DE BUSINESS CASE VAN PLACEMAKING

DE BUSINESS CASE VAN PLACEMAKING DE BUSINESS CASE VAN PLACEMAKING Theo Stauttener, partner Stadkwadraat Placemaking brengt gebieden nieuwe energie. Stadsmakers bouwen nieuwe ruimtelijke netwerken en dragen daarbij zorg voor nieuwe activiteiten

Nadere informatie

PLEIDOOI DOORONTWIKKELING HUIS VAN EEMNES TEN BEHOEVE VAN BEHOUD, VERSTERKEN EN VERBETERING VAN VOORZIENINGEN EN LEEFBAARHEID VOOR DE GEMEENSCHAP VAN

PLEIDOOI DOORONTWIKKELING HUIS VAN EEMNES TEN BEHOEVE VAN BEHOUD, VERSTERKEN EN VERBETERING VAN VOORZIENINGEN EN LEEFBAARHEID VOOR DE GEMEENSCHAP VAN Eemnes, 28 maart 2018. Onderwerp: Pleidooi Stichting Huis van Eemnes/St. De Hilt & Bibliotheek Gooi en meer in het kader van de noodzakelijke doorontwikkeling van het Huis van Eemnes als gemeenschapshuis

Nadere informatie

Symposium VOGON. Effecten van financiering op kwaliteit. Donderdag 6 juli 2006

Symposium VOGON. Effecten van financiering op kwaliteit. Donderdag 6 juli 2006 Symposium VOGON Effecten van financiering op kwaliteit Donderdag 6 juli 2006 Rechtbank Haarlem en Rekenkamer Den Haag 2 Inleiding 1. Onderscheid Real Estate en Corporate Real Estate 2. Doelstellingen CRE

Nadere informatie

Integrated Facility Management: veel meer dan een trend

Integrated Facility Management: veel meer dan een trend Integrated Facility Management: veel meer dan een trend Integrated Facility Management heeft veel voordelen. In een krimpende markt met druk op de kosten biedt dat vele oplossingen die facilitaire dienstverlener

Nadere informatie

ONINGWET WAT BETEKENT DIT VOOR DE GEMEENTE?

ONINGWET WAT BETEKENT DIT VOOR DE GEMEENTE? ONINGWET WAT BETEKENT DIT VOOR DE GEMEENTE? WWW.AEDES.NL MAART 2015 DE NIEUWE ONINGWET Vanaf 1 juli 2015 gelden nieuwe regels voor woningcorporaties. De invoering van de nieuwe Woningwet betekent dat ook

Nadere informatie

Het zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente.

Het zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente. 1. Het zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente. 2. De overheid moet niet achter de voordeur van mensen willen treden. Dat is privégebied en de eigen

Nadere informatie

Bespreeknotitie Uitgangspunten buurthuis van de toekomst en voorzieningen in algemeen

Bespreeknotitie Uitgangspunten buurthuis van de toekomst en voorzieningen in algemeen Bespreeknotitie Uitgangspunten buurthuis van de toekomst en voorzieningen in algemeen 24 september 2012 1 1. Aanleiding 1.1 Besluitvorming wijkcentra september 2011 en uitwerking In september 2011 heeft

Nadere informatie

Handreiking Maatschappelijke identiteit

Handreiking Maatschappelijke identiteit Handreiking Maatschappelijke identiteit Woningcorporaties lijken op veel punten sterk op elkaar, maar kennen ook behoorlijke verschillen, met name waar het gaat over maatschappelijke positionering en profilering.

Nadere informatie

Begeleiden. aanmoedigen EIGEN. geloven. vertrouwen. Stimuleer bewoners zelf initiatief te tonen. Werkwijze

Begeleiden. aanmoedigen EIGEN. geloven. vertrouwen. Stimuleer bewoners zelf initiatief te tonen. Werkwijze Een goede buur De deur staat altijd open en de koffie is heerlijk. Het servies misschien niet helemaal jouw smaak, maar toch vertrouwd. Hier kom je graag voor een wijze raad, een vernieuwend idee of een

Nadere informatie

interim-professionals voor Finance & Control

interim-professionals voor Finance & Control Veel omzet draaien, maar toch weinig verdienen? Niet beschikken over de juiste managementinformatie? Ineens geconfronteerd worden met liquiditeitsproblemen? Een ervaren interim-manager kan u bijstaan om

Nadere informatie

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want:

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Marktanalyse Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Onbekendheid gebouweigenaren & gebruikers met de mogelijkheden en winst die te behalen valt Ondoorzichtige

Nadere informatie

Directeur / Bestuurder

Directeur / Bestuurder Vacature Stichting Rijnstad is op zoek naar een Directeur / Bestuurder Directeur / Bestuurder Stichting Rijnstad is per 1 januari 2020 opzoek naar een bestuurder. De bestuurder stelt als eindverantwoordelijke

Nadere informatie

Lokale Makelpunten. idee Makelpunt en landelijk netwerk

Lokale Makelpunten. idee Makelpunt en landelijk netwerk Lokale Makelpunten idee Makelpunt en landelijk netwerk 1 Makelpunt: het idee Hoofddoelstelling van een Makelpunt is: Het beter benutten van beschikbaar vastgoed om maatschappelijke doelstellingen te (helpen)

Nadere informatie

Léon-Paul de Rouw. De servicedesk. Spin in het facilitaire web. Tweede herziene druk

Léon-Paul de Rouw. De servicedesk. Spin in het facilitaire web. Tweede herziene druk Léon-Paul de Rouw De servicedesk Spin in het facilitaire web Tweede herziene druk B+BVAKMEDIANET b.v., 2015 Inhoud Voorwoord 10 Deel 1 De servicedesk, betekenis en aanpak 13 1 De servicedesk in de facilitaire

Nadere informatie

Strategie & omgeving. Bram Baselmans Brenda Meusen-den Ouden

Strategie & omgeving. Bram Baselmans Brenda Meusen-den Ouden IVVU: Leergang innoveren locaties intramurale zorg Strategie & omgeving Bram Baselmans Brenda Meusen-den Ouden Programma leergang Blok 1: Strategie & omgeving Blok 2: Zorg & bedrijfsvoering Blok 3: Wonen

Nadere informatie

Activiteitenoverzicht Midden-Groningen 2019

Activiteitenoverzicht Midden-Groningen 2019 ACTIVITEITENOVERZICHT 2019 MIDDEN-GRONINGEN juni 2018 1. INLEIDING Voor u ligt het activiteitenoverzicht 2019 van Actium aan de gemeente Midden-Groningen, met daarin de voorgenomen activiteiten van Actium

Nadere informatie

Plan Aanpak promotie en programmering Kulthus Wekerom

Plan Aanpak promotie en programmering Kulthus Wekerom Plan Aanpak promotie en programmering Kulthus Wekerom Geschreven door: Daan Boers Inleiding Om het Kulturhus Wekerom bekendheid te geven en om de mensen te informeren over de activiteiten in het Kulturhus,

Nadere informatie

kiezen voor evenwicht tussen jong & oud in Zandvoort

kiezen voor evenwicht tussen jong & oud in Zandvoort kiezen voor evenwicht tussen jong & oud in Zandvoort 5 Bijdragen aan een krachtige gemeenschap met ruimte voor evenwicht. Inhoud Woord vooraf 5 Richting, ruimte en resultaat Maatschappelijke omgeving 6

Nadere informatie

De motor van de lerende organisatie

De motor van de lerende organisatie De motor van de lerende organisatie Focus op de arbeidsmarkt Naast het erkennen van leerbedrijven is Calibris verantwoordelijk voor ontwikkeling en onderhoud van kwalificaties in de sectoren zorg, welzijn

Nadere informatie

Vereniging van Eigenaren. Vastgoeddiensten in vertrouwde handen. mijn-thuis.nl

Vereniging van Eigenaren. Vastgoeddiensten in vertrouwde handen. mijn-thuis.nl Vereniging van Eigenaren in vertrouwde handen thuis ondersteunt op alle niveaus en neemt initiatief Vereniging van Eigenaren in vertrouwde handen thuis is specialist op het gebied van beheer van vastgoed.

Nadere informatie

WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen

WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen STRATEGISCHE VISIE BBOG zomer 2010 WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen 1. BBOG Het BBOG staat voor Buurtcentra Besturen

Nadere informatie

Houd zelf de regie bij vastgoed

Houd zelf de regie bij vastgoed NIEUW DISTRIBUTIECENTRUM - VASTGOEDPROCES Breda, 11 december 2018 De in dit rapport genoemde conclusies, aanbevelingen en adviezen zijn gebaseerd op door de opdrachtgever verstrekte informatie en gegevens.

Nadere informatie

STRATEGISCH BELEIDSPLAN

STRATEGISCH BELEIDSPLAN STRATEGISCH BELEIDSPLAN 2016 2020 Strategisch beleidsplan PCO Gelderse Vallei Inleiding Voor u ligt het strategische beleidsplan (SBP) 2016 tot en met 2020. Bij het tot stand komen van dit SBP is als eerste

Nadere informatie

Nu Wonen, nu ondernemen... Groei mee met de succesformule van Nu Wonen en profiteer van onze naamsbekendheid.

Nu Wonen, nu ondernemen... Groei mee met de succesformule van Nu Wonen en profiteer van onze naamsbekendheid. Nu Wonen, nu ondernemen... Groei mee met de succesformule van Nu Wonen en profiteer van onze naamsbekendheid. Franchiser worden was voor ons een mooie kans om mee te groeien binnen hun organisatie. Voorwoord

Nadere informatie

Inspireren, Leren & Werken. Werken aan een nieuwe werkwijze

Inspireren, Leren & Werken. Werken aan een nieuwe werkwijze Inspireren, Leren & Werken Werken aan een nieuwe werkwijze WIE, WAT, WAAR? BOOTCAMP JEUGDWERK 2014 BLZ 4 DAG 4 DONDERDAG 4 SEPTEMBER BLZ 8 DAG 1 MAANDAG 1 SEPTEMBER BLZ 5 DAG 5 VRIJDAG 5 SEPTEMBER BLZ

Nadere informatie

6 september Zomerbloeii.

6 september Zomerbloeii. 6 september Zomerbloeii. Themabijeenkomst: Maatschappelijk Rendement Raeflex Catharijnesingel 56, 3511 GE Utrecht Postbus 8068, 3503 Utrecht (030) 230 31 50 www.raeflex.nl Visitaties van Raeflex Gestart

Nadere informatie

Anders doen. Carolien de Jong, 21 januari 2012

Anders doen. Carolien de Jong, 21 januari 2012 Anders doen Carolien de Jong, 21 januari 2012 Aanleiding De organisatorische opgave in tijden van crisis, bezuinigingen en decentralisatie: meer met minder in het sociaal domein van Amsterdam Doel een

Nadere informatie

white paper beeldbellen 2016 Dick-Jan Zijda

white paper beeldbellen 2016 Dick-Jan Zijda white paper beeldbellen 2016 Dick-Jan Zijda White paper Beeldbellen 2016 De DEHA Delft (www.deha.nu) organiseert kennissessies voor en door zorgaanbieders rondom een specifiek thema/onderwerp in de regio

Nadere informatie

De stad als onderneming?

De stad als onderneming? IkZitopZuidZ id De stad als onderneming? Willem Sulsters & Hidde van der Veer Conferentie Kansrijk ondernemen in de krachtwijken Rotterdam, 14 oktober 2009 IkZitopZuid Wie zijn wij? IZoZ is een privaat

Nadere informatie

Profielschets. Twee nieuwe leden raad van toezicht (m/v) Elver

Profielschets. Twee nieuwe leden raad van toezicht (m/v) Elver Profielschets Twee nieuwe leden raad van toezicht (m/v) Elver Organisatie Elver is een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking in de regio Achterhoek en Arnhem. Elver is expert in de begeleiding

Nadere informatie

De initiële vraag van USG People ten behoeve van De Speeddates

De initiële vraag van USG People ten behoeve van De Speeddates De initiële vraag van USG People ten behoeve van De Speeddates Welk consortium helpt USG People en andere corporates om invulling te geven aan hun dynamische huisvestingsvraag, waarbij gebruik centraal

Nadere informatie

Profielschets. Lid Raad van Bestuur KION. ERLY the consulting company Datum: mei 2019 Adviseurs: drs. Lilian Vos MSc.

Profielschets. Lid Raad van Bestuur KION. ERLY the consulting company Datum: mei 2019 Adviseurs: drs. Lilian Vos MSc. Profielschets Lid Raad van Bestuur KION ERLY the consulting company Datum: mei 2019 Adviseurs: drs. Lilian Vos MSc. Katherine Diaz Inleiding KION is de grootste kinderopvangorganisatie van Nijmegen en

Nadere informatie

Sociaal Makelen voor Krachtige Wijken Samenvatting van de rapportage tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap augustus 2013 december 2014

Sociaal Makelen voor Krachtige Wijken Samenvatting van de rapportage tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap augustus 2013 december 2014 Sociaal Makelen voor Krachtige Wijken Samenvatting van de rapportage tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap augustus 2013 december 2014 Uitgevoerd door Onderzoeksnetwerk Sociaal Domein Utrecht Initiatieven

Nadere informatie

Wil de beste beheer opstaan?

Wil de beste beheer opstaan? van MFA s en brede scholen Wil de beste beheer opstaan? Bijeenkomst in het kader van het ontwikkelprogramma bewonersbeheer 14 januari 2011 1 Programma 14 januari 2011 vanmorgen; bewonersbeheer Intro, praktijk,

Nadere informatie

Social Deal De Dobbelsteen, Breda. voorbereidende notitie t.b.v. gesprek op 24 mei 2013

Social Deal De Dobbelsteen, Breda. voorbereidende notitie t.b.v. gesprek op 24 mei 2013 Social Deal De Dobbelsteen, Breda voorbereidende notitie t.b.v. gesprek op 24 mei 2013 Big Deal voor de Dobbelsteen, 22 mei 2013 Waarom deze notitie? Sinds jaar en dag gebruiken diverse groepen en verenigingen

Nadere informatie

Het IJsselgroep IKC-model. Anders kijken naar uw Integrale Kindcentrum. IJsselgroep. Educatieve Dienstverlening

Het IJsselgroep IKC-model. Anders kijken naar uw Integrale Kindcentrum. IJsselgroep. Educatieve Dienstverlening Het IJsselgroep IKC-model Anders kijken naar uw Integrale Kindcentrum IJsselgroep Educatieve Dienstverlening Waarom? Waarom nadenken over de mogelijkheden van een Integraal Kindcentrum (IKC)? De reden

Nadere informatie

Referentiemodellen Onderwijs & Kinderopvang

Referentiemodellen Onderwijs & Kinderopvang Referentiemodellen Onderwijs & Kinderopvang 20 juni 2013 Programma kennismaking rekenen aan samenwerking met Marc van Leent pauze tekenen aan samenwerking met Rob Janssen Bouwmeester Concepten Netwerk

Nadere informatie

De invloed en meerwaarde van extern bouwprojectmanagement

De invloed en meerwaarde van extern bouwprojectmanagement Afstudeerpresentatie, P5 De invloed en meerwaarde van extern bouwprojectmanagement Voor professioneel opdrachtgevende partijen n. Alexander van der Pol # 1321307 d. 23.06.09 m.1. m.2. m.3. dhr. prof.dr.ir.

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

Iedereen in s-hertogenbosch doet volwaardig mee in de samenleving. Breed Welzijn s-hertogenbosch. Nieuwe combinaties in een nieuwe tijd

Iedereen in s-hertogenbosch doet volwaardig mee in de samenleving. Breed Welzijn s-hertogenbosch. Nieuwe combinaties in een nieuwe tijd Nieuwe combinaties in een nieuwe tijd Iedereen in s-hertogenbosch doet volwaardig mee in de samenleving Breed Welzijn s-hertogenbosch Juvans Maatschappelijk Werk en Dienst verlening // Welzijn Divers //

Nadere informatie

De Plus van Surplus. Strategische koers Surplus

De Plus van Surplus. Strategische koers Surplus De Plus van Surplus Strategische koers Surplus 2 3 Inhoudsopgave Werkgebied... Opvoeden is niet altijd makkelijk, gelukkig is er hulp wanneer ik dat nodig heb. 4 6 Onderdelen van Surplus... 7 Surplus als

Nadere informatie

Verkopen van Inkoop. Hoe bereik en betrek ik de interne klant uit het primaire proces?

Verkopen van Inkoop. Hoe bereik en betrek ik de interne klant uit het primaire proces? Verkopen van Inkoop Hoe bereik en betrek ik de interne klant uit het primaire proces? Agenda Voorstellen Visie Verkoop van inkoop Waarom inkoopmarketing? Hoe inkoop verkopen? Inkoopresultaat delen Do s

Nadere informatie

Woningwet op weg. De Wooncoöperatie. Kevin Klop 17 juni 2015

Woningwet op weg. De Wooncoöperatie. Kevin Klop 17 juni 2015 Woningwet op weg De Wooncoöperatie Kevin Klop 17 juni 2015 Achtergrond Troonrede 2013 Participatiesamenleving Legitimiteit corporatiesector Parlementaire enquête Essay Adri Duivesteijn De koopwoning bereikbaar

Nadere informatie

Visie op toezicht Raad van commissarissen WBO Wonen

Visie op toezicht Raad van commissarissen WBO Wonen Visie op toezicht Raad van commissarissen WBO Wonen Versie: september 2018 Vastgesteld door raad van commissarissen en bestuur: 19 november 2018 Inleiding Met de invoering van de Woningwet per 1 juli 2015

Nadere informatie

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS @ ----- Managers en REC-vorming ----- AB ZONDER VOORTREKKERS GEEN VOORUITGANG De wereld van de REC-vorming is volop beweging. In 1995 werden de eerste voorstellen gedaan en binnenkort moeten 350 scholen

Nadere informatie

Reglement RvC Bijlage C: profielschets bestuur

Reglement RvC Bijlage C: profielschets bestuur Reglement RvC Bijlage C: profielschets bestuur Versie: 2019.01 Vastgesteld door RvC: oktober 2016 Opnieuw vastgesteld: 6 maart 2019 Gezien door de bestuurder: 6 maart 2019 Inhoudsopgave 1. Profielschets

Nadere informatie

Zorgeloos beheer met Maasvallei VvE diensten

Zorgeloos beheer met Maasvallei VvE diensten Zorgeloos beheer met Maasvallei VvE diensten Maasvallei VvE diensten Zorgeloos beheer met Maasvallei VvE diensten Als eigenaar van een woning in een gebouw met meerdere eigenaren wilt u niks liever dan

Nadere informatie

Amersfoort Hospitality Consultants b.v. Smallepad 13-15 Postbus 2186 3800 CD Amersfoort Telefoon: 033-462 55 55 Fax: 033-462 55 52

Amersfoort Hospitality Consultants b.v. Smallepad 13-15 Postbus 2186 3800 CD Amersfoort Telefoon: 033-462 55 55 Fax: 033-462 55 52 Amersfoort Hospitality Consultants b.v. Smallepad 13-15 Postbus 2186 3800 CD Amersfoort Telefoon: 033-462 55 55 Fax: 033-462 55 52 Maastricht Hospitality Consultants b.v. Op de Thermen 28 B Postbus 755

Nadere informatie

HERBESTEMMINGSINFORMATIE PROFESSIONALS

HERBESTEMMINGSINFORMATIE PROFESSIONALS HERBESTEMMINGSINFORMATIE PROFESSIONALS www.herbestemmingnoord.nl Kenniscentrum Herbestemming Noord Het doel van Kenniscentrum Herbestemming Noord is een duurzame herbestemming tot stand te brengen met

Nadere informatie

Domein en financiering

Domein en financiering Congres 19-04-2011 Domein en financiering 1. Keuzes voor de toekomst De komende periode worden besluiten genomen die cruciaal zijn voor de toekomst van corporaties. De Europese Beschikking en de daaruit

Nadere informatie

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl DE CONSUMENT AAN HET STUUR Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl www.sir-55.nl www.sir-55.nl SIR-55 CREËERT BETROKKEN BEWONERS Wie zijn medioren? Medioren zijn actieve, vitale en maatschappelijk

Nadere informatie

OVER BELEID, EIGEN REGIE EN PARTICIPATIE ZORG REGISSEER JE THUIS TREES FLAPPER & KLAAS DE JONG

OVER BELEID, EIGEN REGIE EN PARTICIPATIE ZORG REGISSEER JE THUIS TREES FLAPPER & KLAAS DE JONG OVER BELEID, EIGEN REGIE EN PARTICIPATIE ZORG REGISSEER JE THUIS TREES FLAPPER & KLAAS DE JONG EIGEN REGIE VAN DE CLIENT IS VRIJWEL ONMOGELIJK BIJ PRODUCTIE FINANCIERING Pagina 2 ` ZORG REGISSEER JE THUIS

Nadere informatie

Wie wordt de bouwheer?

Wie wordt de bouwheer? november 2013 het fundament Nieuwbouw en renovatie Wie wordt de bouwheer? 26 het fundament november 2013 Bij nieuwbouw en renovatie van schoolgebouwen is het nodig dat iemand de regie heeft. Dit zogenoemde

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2008 2009 29 453 Woningcorporaties Nr. 127 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR WONEN, WIJKEN EN INTEGRATIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

SLEUTEL NAAR DE TOEKOMST

SLEUTEL NAAR DE TOEKOMST SLEUTEL NAAR DE TOEKOMST INLEIDING De wereld om ons heen is volop in beweging en aan corporaties worden steeds hogere eisen gesteld. Met het ondernemingsplan 2012-2016 spelen we in op deze ontwikkelingen.

Nadere informatie

Profielschets ten behoeve van de leden van de Raad van Commissarissen

Profielschets ten behoeve van de leden van de Raad van Commissarissen Profielschets ten behoeve van de leden van de Raad van Commissarissen Algemeen kwaliteitsprofiel Uitgangspunt voor de bezetting van de Raad van Commissarissen is, dat de Raad uit generalisten bestaat die

Nadere informatie

1. Doel profielschets Functie van de Raad van Commissarissen Algemeen Kwaliteitsprofiel 2

1. Doel profielschets Functie van de Raad van Commissarissen Algemeen Kwaliteitsprofiel 2 Stichting Mozaïek Wonen Profielschets Raad van Commissarissen Met ingang van 12-05-2016 Inhoudsopgave 1. Doel profielschets 1 2. Functie van de Raad van Commissarissen 1 3. Algemeen Kwaliteitsprofiel 2

Nadere informatie

logoocw Geadresseerde PO/ZO/2007/30206 koersbrief

logoocw Geadresseerde PO/ZO/2007/30206 koersbrief logoocw Geadresseerde Den Haag Ons kenmerk PO/ZO/2007/30206 Onderwerp koersbrief Samenvatting Vanaf volgend jaar wil het kabinet het beleid op het terrein van brede scholen, sport en cultuur bundelen en

Nadere informatie

Strategisch beleid Welschap laat je het beste uit jezelf halen

Strategisch beleid Welschap laat je het beste uit jezelf halen Strategisch beleid 2019 2025 Welschap laat je het beste uit jezelf halen Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Visie, missie, positionering 4 3. Strategische doelen 2019 2025 5 Heemskerk, januari 2019 Welschap

Nadere informatie