Samenvatting Zakenrecht en Zakelijke Zekerheidsrechten

Transcriptie

1 Samenvatting Zakenrecht en Zakelijke Zekerheidsrechten Academiejaar Door Verschave Léonie

2 Inhoud Inleiding Het zakenrecht gesitueerd binnen het vermogensrecht... 4 Begrippen zaak-goed-vermogen... 4 Waarom indelingen maken?... 5 Afdeling 1: RG en OG Belang van deze indeling Onroerende goederen Roerende goederen... 7 Hoofdstuk 1 5 Afdeling 2: de goederen volgens de graad van toeëigeningsvatbaarheid Belang van deze indeling Goederen in de handel Goederen buiten de handel Gemene goederen ( res communes ) goederen zonder private eigenaar Verloren voorwerpen Schatten... 9 Afdeling 3: De goederen volgens hun aanwendingsmogelijkheden Vervangbare en niet- vervangbare goederen Soortgoederen ( genera ) en bepaalde goederen ( species ) Verbruikbare en niet-verbruikbare goederen Afdeling 4: De domeingoederen Situering Het openbaar domein Het privaat domein Beslag op domeingoederen Het numerus clausus beginsel inzake zakelijke rechten Afdeling 1: Het eigendomsrecht Definitie en kenmerken Het ontstaan van eigendom: de oorspronkelijke wijzen van eigendomsverkrijging Hoofdstuk De beperkingen van het eigendomsrecht Mede-eigendom Afdeling 2: Vruchtgebruik Begrip

3 2. Kenmerken Voor vruchtgebruik vatbare zaken Bronnen van vruchtgebruik Modaliteiten van vruchtgebruik De rechten van de vruchtgebruiker De plichten van de vruchtgebruiker Einde van het VG Afdeling 3: Recht van gebruik en bewoning Begrippen Gelijkenissen met vruchtgebruik Verschilpunten met vruchtgebruik Belang Verschil met een persoonlijk recht van gebruik of bewoning als vorderingsrecht Afdeling 4: Recht van opstal Begrip Belang Kenmerken Bronnen van een recht van opstal Rechten en plichten van de opstalhouder Einde van het recht op opstal Gevolgen van de beëindiging van het opstalrecht Afdeling 5: Erfpacht Begrip en belang Kenmerken Vestiging van het recht van erfpacht Rechten en plichten van de erfpachter einde van de erfpacht Gevolgen van de beëindiging van de erfpacht Afdeling 6: Erfdienstbaarheden Begrip Kenmerken Bronnen van erfdienstbaarheid De uitoefening van erfdienstbaarheden Tenietgaan van erfdienstbaarheden Hoofdstuk 3: 81 2

4 Begrip Belang van de zakelijke zekerheidsrechten Kenmerken Afdeling 1: Voorrechten Definitie en kenmerken Gewaarborgde schuldvordering Onderpand en rangorde Publiciteit Afdeling 2: Hypotheken Definitie en kenmerken De soorten hypotheken Gewaarborgde schuldvordering Onderpand Publiciteit Afdeling 3: Inpandgeving Definitie en kenmerken Soorten Gewaarborgde schuldvordering Onderpand Publiciteit Rechten van de pandhoudende schuldeiser Hoofdstuk 4: 93 Situering Afdeling 1: Roerende goederen Afdeling 2: Onroerende goederen Doel van het huidig publiciteitssysteem Overschrijving op het hypotheekkantoor Inschrijving op het hypotheekkantoor Kantmelding TOT SLOT..97 3

5 Inleiding Het zakenrecht gesitueerd binnen het vermogensrecht Het zakenrecht is een onderdeel van het vermogensrecht. Vermogensrecht = regeling van patrimoniale ( in geld waardeerbare zaken ) subjectieve rechten. Deze patrimoniale rechten worden ingedeeld in de zakelijke rechten, de vorderingsrechten en de intellectuele rechten: Vorderingsrechten: o Recht op een prestatie van een ander rechtssubject. Prestatie kan eruit bestaan iets te doen, iets niet te doen of iets te geven ( behoort tot verbintenissenrecht) Intellectuele rechten o Geven aan een auteur een tijdelijke en exclusief exploitatierecht op een originele creatie van de menselijke geest Bv. Auteursrecht, een octrooi, Zakelijke rechten o Geven aan een rechtssubject een rechtstreekse zeggenschap over een bepaalde zaak; o Het regelt de rechtstreekse verhouding tussen een rechtssubject en een zaak; o Het vormt een soort heerschappij over een zaak die kan variëren in draagwijdte in functie van de aard van het zakelijk recht waarover het gaat. Meest volkomen zakelijk recht is het eigendomsrecht. Het wordt dan ook als grondrecht beschermd, niet alleen in de grondwet zelf, maar ook in tal van internationale instrumenten. Het eigendomsrecht en de zakelijke genotsrechten zijn zakelijke hoofdrechten. Deze hebben betrekking op de zaak zelf. Zakelijke zekerheidsrechten zijn bijkomende rechten. Bv. Hypotheek, pand, voorrecht, waarborg bij schuldvordering, Begrippen zaak-goed-vermogen Er dient een onderscheidt gemaakte te worden tussen de titularis van een zakelijk recht en de zaak waarop het zakelijk recht betrekking heeft. Zaak = al wat bestaat, met uitzondering van de mens ( Belgische rechtsleer ). Zaak = enkel stoffelijke voorwerpen/ lichamelijke goederen ( BW ). Goederen = zowel lichamelijke ( zaken ) als onlichamelijke ( rechten ) dingen. Vermogen = Geheel van baten en lasten. --> elk rechtssubject die een verbintenis aangaat, verbindt zich met zijn volledige vermogen ( art. 7 Hyp.W. ), met andere woorden kan de SE in principe zich verhalen op alle goederen van de SA, ook op de toekomstige goederen die deze laatste zal verwerven nadat de SV opeisbaar is. 4

6 ( Het begrip vermogen speelt ook een belangrijke rol in het erfrecht art. 784 ev. + art. 793 ev. BW ) HOOFDSTUK 1: DE LEER VAN DE INDELING VAN DE GOEDEREN Waarom indelingen maken? In het zakenrecht maken we indelingen tussen onderscheiden soorten goederen, omdat deze categorieën van goederen een eigen rechtsstatuut hebben: in functie van de onderscheiden regels die er in ons rechtssysteem op van toepassing zijn, delen we de goederen in; of omgekeerd, in functie van de categorie van goederen waarover het gaat, passen we eigen rechtsregels toe, en hebben die goederen dus een onderscheiden rechtsstatuut. Afdeling 1: RG en OG 1. Belang van deze indeling Onderscheidend criterium volgens het Romeins recht de verplaatsbaarheid van een goed: verplaatsbaar = roerend goed onverplaatsbaar = onroerend goed In tal van rechtsregels en rechtstakken van het Belgisch privaatrecht speelt het onderscheid tussen roerende en onroerende goederen een heel belangrijke rol: op vlak van overdracht gelden totaal andere regels o bv. Registratie op hypotheekkantoor bij OG geldt niet voor RG zekerheidsrechten verschillen o bv. Hypotheek op een OG en pand op een RG beslagprocedures zijn verschillend bezitsbestemming en verjaring gelden verschillende regelingen in het schenkingsrecht zijn de regels ook uiteenlopend. 2. Onroerende goederen 2.1 Onroerende goederen uit hun aard Onroerend uit hun aard zijn: gronderven en gebouwen ( art. 518 BW ) windmolens of watermolens die op palen staan en van het gebouw deel uit maken ( art. 519 BW ) wortelvaste veldvruchten en onafgeplukte boomvruchten ( art. 520 BW ) 5

7 buizen die dienen voor de waterleiding in een huis of op een ander erf ( art. 523 BW ) Opm.: de grond omvat ook de ondergrond + eventuele minerale rijkdommen. Het woord gebouwen is door de tijd heen geëvolueerd in de rechtspraak naar alle mogelijke bouwwerken die geïncorporeerd zijn in de grond. Incorporatie is de noodzakelijke vereiste om een constructie als onroerend uit haar aard te beschouwen. Het gaat dus niet enkel om wat echt via een verbindend element vastzit aan de grond, maar meer algemeen voorwerpen die een duurzaam en gewoonlijk ermee verbonden zijn of erin vastzitten, en zelfs al gaat het om een beweeglijk voorwerp dat evenwel duurzaam en gewoonlijk verbonden is met de grond Bv. Rolkranen in de Antwerpse haven die reden op in de grond vastgemaakte sporen. De incorporatie is een voldoende voorwaarde om een goed onroerend uit zijn aard te maken: wie het goed met de grond verbonden heeft- eigenaar of geen eigenaar speelt geen rol. Dit in tegenstelling tot wat het geval is bij de goederen die onroerend zijn door bestemming Onroerende goederen door bestemming Dit zijn de goederen die, hoewel roerend uit hun aard, de eigenaar van een erf tot de dienst en de exploitatie van dat erf daar geplaatst heeft. Bv. Toonbank, inrichting van een winkel, machines in een fabriek, De koopwaar, de grondstoffen en dergelijke vallen hier niet onder: deze dienen om verhandeld te worden, niet om ten dienste van het onroerend goed te blijven. Het gaat dus in het algemeen over roerende goederen die de eigenaar ondergeschikt maakt aan een hem toebehorend roerend goed. Aan twee voorwaarden moet aldus voldaan zijn om een goed als een onroerend goed door bestemming te kwalificeren: het roerend en onroerend goed moet dezelfde eigenaar hebben ten dienste zijn van het onroerend goed ( art. 524 BW ) Bv. Een tractor bij een boerderij, meubels van een gemeubelde studentenkamer ( art. 525 BW ), een schilderij verwerkt in de muur, Deze vereisten dienen om het rechtmatig vertrouwen van derden te beschermen Onlichamelijke onroerende goederen ( of onroerende goederen door het voorwerp waarop ze betrekking hebben ) Onlichamelijke goederen ( vooral rechten ) zijn noch roerend noch onroerend. Ze nemen geen plaats in in de ruimte en kunnen als verplaatsbaar worden beschouwd. Om te weten of het roerend of onroerend is wordt het criterium aangewend met betrekking tot de aard van het voorwerp waarop het recht slaat, met andere woorden is het goed onroerend dan gaat het over een onroerend onlichamelijk goed of omgekeerd. De volgende zijn onroerend door het voorwerp waarop ze betrekking hebben: 6

8 onroerende zakelijke rechten onroerende schuldvordering onroerende rechtsverordering Sommige zakelijke rechten zijn altijd onroerend omdat ze alleen op een onroerend goed betrekking kunnen hebben. Bv. De hypotheek, de erfpacht, recht van opstal, Andere zoals het eigendomsrecht en het vruchtgebruik zijn onroerende zakelijke rechten indien ze betrekking hebben op een onroerend goed. Uitz.: schuldvordering zijn roerend, slechts in uitzondering zijn ze onroerend. Enkel de schuldvorderingen die een geven van een onroerend zakelijk recht inhouden zijn onroerend!! Onroerende rechtsvorderingen zijn alle rechtsvorderingen die betrekking hebben op een onroerend vermogensrecht. Bv. De eis tot revindicatie van een onroerend goed, de eis tot afstand van een gemeenheid van een scheidingsmuur ( art. 661 BW ). Ook rechtsvorderingen die strekken tot het opeisen van een onroerend goed zijn onroerende rechtsverhoudingen ( art. 526 BW ). 3. Roerende goederen Dit omvat de restcategorie. 3.1 Roerende goederen uit hun aard of lichamelijke roerende goederen Roerend uit hun aard zijn verplaatsbare zaken, hetzij die welke zich zelf bewegen ( dieren ), hetzij welke slechts van plaats kunnen veranderen door de werking van een vreemde kracht ( levenloze dingen ) ( art. 528 BW ). Bv. Schepen, gas, radiogolven, bouwmaterialen, Let op: een lift wordt niet als roerend maar als onroerend beschouwd aangezien ze zich enkel kan verplaatsen dankzij een ingebouwde installatie Roerende goederen door wetsbepaling of onlichamelijke roerende goederen Ook hier is het criterium de aard van het voorwerp waarop het recht slaat, is dit roerend dan gaat het over een roerend lichamelijk goed of omgekeerd. Het gaat hier dus over alle vorderingsrechten, behalve deze tot overdracht van een onroerend zakelijk recht, dus over alle zakelijke rechten met een roerend voorwerp en over rechtsvorderingen tot sanctionering van roerende zakelijke of persoonlijke rechten. Bv. Intellectuele rechten, aandelen of deelbewijzen (ook al behoren onroerende goederen tot vermogen venn., ) 7

9 3.3. Vervroegd roerende goederen of roerende goederen door incorporatie Roerende goederen door anticipatie zijn goederen die nog verbonden zijn met de grond ( dus onroerend zijn naar hun aard ) maar die door een rechtshandeling vanwege de eigenaar als reeds los van de grond worden beschouwd. Bv. Verkoop van een fruitoogst alvorens deze gerijpt en geplukt zijn. Dit is een belangrijk gegeven, namelijk de afzonderlijke verkoop van de geïncorporeerde goederen behelst een verkoop van roerende goederen, zodat er geen evenredige registratierechten die gelden voor de overdracht van onroerende zakelijke rechten op van toepassing zijn. Let op: de verkoop van roerende goederen door anticipaties zijn niet vatbaar voor nietigverklaring wegens benadeling! ( art BW ). Afdeling 2: de goederen volgens de graad van toeëigeningsvatbaarheid 1. Belang van deze indeling Goederen kunnen slecht het voorwerp uitmaken van zakelijke rechten indien het rechtssubject er een rechtmatig heerschappij kan en mag op uitoefenen. 2. Goederen in de handel Zijn goederen die het voorwerp kunnen zijn van vermogensrechten, dus van private toeeigening en verhandeling tussen de burgers. Ze maken deel uit van het rechtsverkeer. 3. Goederen buiten de handel Deze goederen komen in feite wel in aanmerking voor private toe-eigening en verhandeling, maar niet in rechte, er is namelijk een wettelijk beletsel. Daarom dat deze goederen niet vatbaar zijn voor een overeenkomst ( art BW, art BW ) of voor verjaring ( art BW). Bv. Drugs, goederen die deel uitmaken van het openbaar domein. 4. Gemene goederen ( res communes ) Deze behoren aan niemand toe, maar het gebruik ervan is gemeen aan alle burgers. Bv. De lucht, de zee,.. Deze zijn wegens hun aard en dus wegens een feitelijk beletsel niet vatbaar voor exclusieve private toe-eigening voor het geheel, maar wel voor een deel. Bv. Emmertje zeewater, ballon met lucht,.. Het genot en gebruik van de gemene goederen wordt geregeld door politiewetten ( art. 714 BW ). Bv. Reglementeringen 8

10 5. goederen zonder private eigenaar Art. 713 BW stelt dat deze goederen toebehoren aan de staat. Art. 539 BW bepaalt dan weer dat alle goederen die onbeheerd zijn en geen eigenaar hebben, alsook de goederen van personen die zonder erfgenamen overlijden of wiens erfenis verlaten is, tot het openbaar domein behoren ( dus eigenlijk ook aan de OH ). Dit blijkt echter alleen juist te zijn voor de onroerende goederen die door hun eigenaar verlaten werden of nooit een eigenaar gehad hebben ( = onbeheerde goederen ), evenals voor de goederen die deel uitmaken van nalatenschappen zonder erfgenamen. Voor de roerende goederen zonder eigenaar ( = res nullius) ligt de redenering anders. Deze goederen kunnen 2 aarden aannemen: de goederen die actueel geen eigenaar hebben maar wel voor private toe-eigening vatbaar zijn Bv. Wild, vissen in de zee de goederen die door hun eigenaar prijsgegevens werden ( = res derelictae ) Bv. Wat een eigenaar in de vuilnisbak gooit. Wie deze goederen als eerste in bezit neemt, wordt er eigenaar van. Bij de res derelictae is het wel zo dat men de wil van de eigenaar moet blijven respecteren: men mag zich het goed slechts toe-eigenen en het desgevallend verhandelen zoals het achtergelaten werd. Bv. Een gescheurd doek van een schilderij gevonden in een vuilnisbak mag men niet na herstel verkopen. 6. Verloren voorwerpen Verloren goederen kunnen niet als res nullius beschouwd worden: ze heben wel een eigenaar maar hij is momenteel onbekend. Degene die deze goederen op deze manier in zijn bezit neemt is TKT. Wat er met deze goederen moet gebeuren wanneer de eigenaar niet kan gevonden worden, wordt geregeld door bijzondere wetten ( art. 717, lid 2 BW ). 7. Schatten Schatten zijn goederen die verborgen werden en die dus een eigenaar gehad hebben die evenwel zijn eigendomsrecht niet ( meer ) kan aantonen. Wie een schat vindt in de grond waarvan hijzelf eigenaar is ( vinden = eigenaar ), dan wordt hij alleen eigenaar van de gehele schat. Als de vinder evenwel niet de eigenaar is van grond, dan verkrijgen de vinden en de eigenaar van de grond elk de helft van de schat ( art. 716 BW ). 9

11 Afdeling 3: De goederen volgens hun aanwendingsmogelijkheden 1. Vervangbare en niet- vervangbare goederen 1.1. Vervangbare goederen Dit zijn goederen die gelijksoortig zijn en onderling verwisselbaar Criterium voor het onderscheid met niet-vervangbare ( geïndividualiseerde ) goederen Het criterium om dit onderscheid te maken is de wil van de partijen, dus niet een intrinsiek kenmerk van de goederen zelf. 1.3 Belang van dit onderscheid Dit onderscheid is niet echt van belang voor het zakenrecht zelf ( het zakenrecht regelt de juridische verhouding tusseneen rechtssubject en een welbepaald goed, zodat de al dan nier vervangbaarheid hier geen rol speelt. ) 2. Soortgoederen ( genera ) en bepaalde goederen ( species ) 2.1. Begrippen Soortgoederen zijn goederen die slechts naar hun generieke eigenschappen bepaald zijn. Bv. Graan, koper, Deze goederen zijn dus niet individueel bepaald, wat wel het geval is bij bepaalde goederen ( species ) Belang van dit onderscheid Opnieuw speelt dit onderscheid geen rol voor het zakenrecht. Een zakelijk recht slaat steeds rechtstreeks op een bepaalde zaak waarover titularis van het recht een min of meer uitgebreide macht kan uitoefenen, in functie van de aard van zijn recht. 3. Verbruikbare en niet-verbruikbare goederen 3.1. Begrippen Verbruikbare goederen zijn goederen die verloren gaan bij het eerste gebruik dat men ervan maakt. Dit verloren gaan kan feitelijk zijn, bv. Etenswaren, of juridisch bv. Geld. Men kan deze goederen dus nier gebruiken zonder er tegelijk over te beschikken. Dit in tegenstelling tot een niet-verbruikbaar goed bv. Een boek. Na het gebruik kan men perfect hetzelfde goed teruggeven aan de eigenaar. 10

12 3.2. Belang van dit onderscheid Het onderscheid tussen verbruikbare en niet-verbruikbare goederen werkt door in het onderscheid tussen bruikleen en verbruikleen ( art BW ) waarvoor verschillende regels gelden. Het is ook belangrijk in het kader van het VG. De vruchtgebruiker heeft alleen de gebruiksbevoegdheid van een goed. Wanneer het VG betrekking heeft op verbruikbare goederen spreekt men van oneigenlijk VG. In dit geval heeft de vruchtgebruiker het recht de goederen te gebruiken en ze te verbruiken maar onder de verplichting om bij het einde van het VG een gelijke hoeveelheid goederen van dezelfde hoedanigheid en waarde, of de geschatte waarde, terug te geven ( art. 587 BW ). Afdeling 4: De domeingoederen 1. Situering Domeingoederen zijn goederen van publiekrechtelijke rechtspersonen. Deze goederen zijn nier vrij verhandelbaar en behoren toe tot de OH. Ze worden beheerd en kunnen enkel worden vervreemd met naleving van de vormen en regels die daarvoor in het bijzonder bepaald zijn ( art. 537 BW ). In het zakenrecht behandelen we wel de vraag welke goederen tot het openbaar domein behoren en volgens welke criteria we de domeingoederen opdelen in openbare en private domeingoederen. De domeingoederen kunnen zowel onroerende als roerende goederen zijn. De res communes behoren niet tot de domeingoederen. De overheid is er geen eigenaar van, de overheid regelt er wel het genot en gebruik van, in het algemeen belang. Bv. Regels inzake luchtverkeer, scheepsvaart, Ook de schuldvorderingen en gelden van de overheden die mogelijks het belangrijkste deel van hun vermogen uitmaken, worden klassiek niet als domeingoederen beschouwd. 2. Het openbaar domein 2.1. Begrip Openbare domeingoederen zijn goederen van een publieksrechtelijke rechtspersoon die door hun aard of door een beslissing van de bevoegde overheid tot het algemeen nut behoren of door de wet uitdrukkelijk in het openbaar domein zijn opgenomen. De goederen van het openbaar domein zijn noodzakelijk tot het vervullen van een openbare dienst of voor het behartigen van een openbare noodwendigheid. Volgende goederen behoren tot het openbaar domein: goederen door hun bijzondere aard bv. Waterlopen 11

13 ingevolge de bijzondere aanpassingen bv. Havens, stations, geaffecteerd bv. Monumenten, openbare bibliotheken, ( Desaffectatie = uit het openbaar domein halen ) Positie in het rechtsverkeer De openbare domeingoederen zijn buiten de handel. Deze goederen kunnen niet verkregen worden. Zolang geen desaffectatie plaatsvond, kan de overheid over deze goederen niet beschikken en er in principe geen zakelijke rechten op vestigen ( VG, erfpacht, erfopstal, ). Ook het bestaan van privaatrechtelijke gebruiksrechten met persoonlijk karakter is uitgesloten ( bv. Een huur). Er kan echter wel een gebruiksrecht aan een particulier gegeven worden. Maar gelet op de contiuniteit en de veranderlijkheid van deze dienstverleningen zal dit gebruiksrecht steeds een tijdelijk karakter hebben. Deze publiekrechtelijke gebruiksrechten op het openbaar domein zijn van tweeërlei aard: concessie o behelst een bestuurlijk contract tussen de overheid en een particulier of privaatrechtelijke rechtspersoon als concessiehouder, waarbij deze laatste een openbaar domeingoed exclusief mag gebruiken volgens de bestemming en voor de duur die in de concessie wordt bepaald o de voortijdige beëindiging van de concessie kan tot schadevergoeding leiden bv. Concessie tot de bouw van windmolens domeinvergunning o is een beslissing van de bevoegde overheid waarbij deze aan een particulier of privaatrechtelijke rechtspersoon de toelating geeft om tijdelijk het exclusief genot te hebben van een deel van het openbaar domein bv. Een horecazaak om een terras op het openbaar plein te plaatsen ( deze beslissing is steeds precair ) Samenstelling Behoren onder andere tot het openbaar domein: de openbare wegen de spoorwegen de bevaarbare stromen en rivieren de kanalen de polders en wateringen 12

14 3. Het privaat domein 3.1. Begrip Dit omvat alle domeingoederen die door de overheid niet voor het gebruik door het publiek of voor de werking van een openbare dienst bestemd zijn. Het gaat dus om alle domeingoederen die niet tot het openbaar domein behoren Rechtstatuut Wanneer geen bijzondere administratiefrechtelijke bepaling van toepassing is, dan dient het ( gemeen ) privaatrecht op deze goederen toegepast te worden. Maar meestal gelden bijzondere regels inzake het beheer van deze goederen. De private domeingoederen zijn in de handel. Ze kunnen het voorwerp uitmaken van een overeenkomst en van verkrijgende verjaring. De overheid kan erover beschikken, er zakelijke rechten op toestaan en deze goederen verhuren. Ze is zoals elke eigenaar aansprakelijk voor de schade die door de private domeingoederen wordt veroorzaakt ( art BW ) Totstandkoming van het privaat domein Op meerdere wijzen kunnen goederen tot het privaat domein behoren: Krachtens een wet Bv. De nationalisatiedecreten na de Franse revolutie Ingevolge onteigening Ingevolge verkrijgen ten bezwarende title Ingevolge schenking Ingevolge verbeurdverklaring Nalatenschappen zonder erfgenamen 3.4. Samenstelling Enkele belangrijke domeingoederen: De duinen langs de kust Meubilair van de openbare besturen Bepaalde bossen, rivieren, 4. Beslag op domeingoederen Goederen van publiekrechtelijke rechtspersonen zijn in beginsel niet vatbaar voor beslag. Dit leidt tot een principiële uitvoeringsimmuniteit van de overheid. Met de wet van 30 juni 1994 is evenwel een uitzondering gecreëerd art. 1412bus Ger. W. De schuldeisers van publiekrechtelijke rechtspersonen kunnen vanaf dan beslag leggen op goederen die door de instanties als voor beslag vatbaar werden verklaard. Indien dit niet is 13

15 gebeurd, of wanneer de voor beslag aangewezen goederen niet voldoende zijn, mag de schuldeiser beslag leggen op de goederen die kennelijk niet nuttig zijn voor de uitoefening van zijn taak of voor de continuïteit van de openbare dienst. Voor deze regeling wordt geen onderscheidt gemaakt tussen openbare en private domeingoederen. 14

16 HOOFDSTUK 2: DE ZAKELIJKE HOOFDRECHTEN In dit hoofdstuk bestuderen we uitgebreid de zakelijke hoofdrechten ( eigendom, VG, recht van gebruik en bewoning, erfdienstbaarheid, erfpacht en opstalrecht ). De zakelijke zekerheidsrechten die geen zelfstandige rechten zijn maar bijkomende rechten als accessorium van een schuldvordering, behandelen we afzonderlijk. In het Belgisch recht zijn de zakelijke rechten beperkt tot degene die de wetgever als dusdanig erkent. Met andere woorden zakelijke rechten kunnen niet vrij bij-gecreëerd worden door de burger. Dit wordt verwoord als het numerus clausus-beginsel inzake zakelijke rechten. Het numerus clausus beginsel inzake zakelijke rechten Om vorderingsrechten in te vullen geniet een rechtssubject volle vrijheid zolang hij de regels van dwingend recht en openbare orde niet schendt. Tegenover dit open systeem van vorderingsrechten staat een gesloten systeem van zakelijke rechten: enkel de wetgever bepaalt welke rechten zakelijke werking hebben, de partijen zelf kunnen geen nieuwe zakelijke rechten in het leven roepen = numerus clausus beginsel inzake zakelijke rechten. Het kent geen duidelijke grondslag in de wet, maar is herhaaldelijk door het HvC bevestigd. Het heeft tot gevolg dat de rechtsverhouding die rechtssubjecten met betrekking tot een goed tussen hen geregeld hebben, moet teruggebracht worden tot de in de wet bepaalde zakelijke rechten, en als dit niet kan, dat hun juridische verhouding louter op vorderingsrechten gesteund is, zonder dat van zakelijke werking sprake kan zijn. Vele regels die de inhoud en de modaliteiten van zakelijke rechten regelen zijn echter wel van suppletief recht. Er zijn twee absolute regels die het zakenrecht doorkruisen: Het verbod om feodale lasten terug in te voeren. Deze regel werkt sterk door in her recht inzake erfdienstbaarheid Het verbod om via de toekenning van zakelijke genotsrechten een eeuwigdurende afsplitsing van het eigendomsrecht teweeg te brengen : de zakelijke rechten zijn essentieel tijdelijke rechten. Afdeling 1: Het eigendomsrecht 1. Definitie en kenmerken Eigendom = het recht om op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en daarover te beschikken, mits de eigenaar de zaak maar niet gebruikt op een wijze die in strijd is met de wetten of met de verordeningen (art. 544 BW ). 15

17 Kenmerken van het eigendomsrecht: Meest volledige zakelijke recht dat een rechtssubject ten aanzien van een goed kan hebben. o De eigenaar heeft alle bevoegdheden die de heerschappij over een goed kan omvatten: Recht van gebruik Genot Beschikking o Hij heeft volheid van bevoegdheid o Toch zijn er door de wetgever en rechtspraak beperkingen aan verbonden, het is zeker geen absoluut recht want is het de eigenaar namelijk niet toegelaten om naar willekeur alles met het goed te doen zonder zich aan iemand te moeten storen. Hoe dan ook is het eigendomsrecht het enige zakelijke recht dat de titularis ervan de macht geeft om over het goed zelf te beschikken, feitelijk het goed te vernietigen, juridisch het goed te vervreemden ten kosteloze titel ( schenking) of ten bezwarende titel ( verkoop ruil ). Alle andere zakelijke rechten zijn beperkte zakelijke rechten. Het is een altijddurend recht o Zolang het goed zelf bestaat gaat het eigendomsrecht niet teniet. o Het kan wel overgedragen worden, maar het eindigt dus niet na het verstrijken van een zekere termijn; dit is wel het geval bij de andere zakelijke rechten. o Eigendom gaat ook niet verloren door langdurig niet-gebruik o Het is niet vatbaar voor bevrijdende verjaring Het is een exclusief recht o Het verleent de eigenaar de bevoegdheid om anderen uit te sluiten van de bevoegdheden die precies aan de eigenaar van een goed toekomen. o Meerdere personen kunnen niet tegelijk het volle eigendomsrecht over een goed hebben. Ze hebben dan elkaars medewerking nodig om daden van beschikking te stellen. 2. Het ontstaan van eigendom: de oorspronkelijke wijzen van eigendomsverkrijging 2.1. Oorspronkelijke eigendomsverkrijging versus afgeleide eigendomsverkrijging Oorspronkelijke wijzen van eigendomsverkrijging: o De wijzen waarop een rechtssubject eigendom verkrijgt zonder eigendomsoverdracht vanwege een ander rechtssubject. o Het gaat om feitelijke toestanden die leiden tot eigendom Verkrijgende verjaring Recht van natrekking Toeeigening Schatvinding --> leiden tot eigendom zonder tussenkomst van een rechtssubject 16

18 Afgeleide wijzen van eigendomsverkrijging o Dit is de overgang van eigendom tussen rechtssubjecten. Erfopvolging Schenking onder levenden of bij testament Krachtens een verbintenis ( koop-verkoop, ruil ) art. 711 BW 2.2. De verkrijgende verjaring ( usucapio ) Begrip Een middel om door het verstrijken van een zekere termijn en onder de voorwaarden die de wet bepaalt, eigendom of een ander zakelijk recht te verkrijgen. Daarnaast bestaat ook de bevrijdende verjaring dewelke een middel is om door het verstrijken van een zekere tijd en onder de voorwaarden door de wet bepaalt, van een verbintenis bevrijd te worden. Deze vorm van verjaring doet een schuldvordering of een zakelijk recht te niet. ( art BW ) Het maatschappelijk belang van de verkrijgende verjaring Het recht laat hier de rechtvaardigheid wijken voor andere maatschappelijke bekommernissen, en meer bepaald voor de rechtszekerheid. Verkrijgende verjaring brengt niet alleen wie ter goederen trouw is baat, maar ook degene die ter kwader trouw zijn Welke goederen kunnen al dan niet door verkrijgende verjaring verworven worden In principe zijn alle goederen vatbaar voor verkrijgende verjaring, behalve deze die van private toe-eigening uitgesloten zijn, met name de goederen die buiten de handel zijn, en de gemene goederen ( res communes ). Uitzonderingen op dit principe: Onlichamelijke roerende goederen zoals schuldvorderingen en intellectuele rechten omdat hun overdracht aan bepaalde formaliteiten onderworpen zijn Vliegtuigen, schepen om dezelfde reden Daden van louter vermogen of van eenvoudige gedogen ( art BW ): gevallen waarbij de eigenaar een beperkt gebruik van het goed toelaat aan een derde, of zich uit hoffelijkheid niet verzet tegen het beperkt gebruik door de derde. Bv. Gebruik van een weide voor een kermis. Niet-voortdurende en tegelijk niet-zichtbare erfdienstbaarheden Bv. Een ondergrondse waterput. 17

19 Bezit Begrip en betekenis Om eigendom ( of een ander zakelijk genotsrecht ) op een goed door verjaring te verkrijgen moet men het goed gedurende een bepaalde termijn in zijn bezit hebben. Bezitsleer ligt vervat in Titel XX BW. Het bezit s geen recht op zich, maar een feitelijke toestand waaruit rechten kunnen ontstaan ( art BW ). Rechtsleer en rechtspraak hebben de inhoud en betekenis van het begrip veel duidelijker bepaald. Het bezit omvat twee wezenlijke elementen: Materieel element ( corpus possessionis ) o Hiermee wordt de uitoefening van de feitelijke en exclusieve macht van een goed bedoeld. Bv. Brandverzekering als eigenaar aangaan. Intentioneel element ( animus possesionis ) o Hiermee wordt verwezen naar de intentie van degene die het goed onder zich heeft. Inden degene die de macht over het goed uitoefent, dit doet me de bedoeling die heerschappij voor zichzelf uit te oefenen, dan is hij bezitter. De animus-vereiste ontbreekt wanneer degene die het goed feitelijk onder zich heeft, niet de bedoeling heeft om eigenaar ( of titularis van een ander zakelijk recht ) van het goed te worden. Wie slechts materieel het goed onder zich heeft, maar niet voldoet aan de animus-vereiste, is geen bezitter, maar enkel houder ( detentor ). De houder is dus degene aan wie de eigenaar zijn goed tijdelijk heeft toevertrouwd, bv. Een huurder, bruiklener,. Of aan wie de wet of een contract toelaat het goed van iemand anders te gebruiken, bv. Een vruchtgebruiker, bewindvoerder,. De houder is krachtens de wet of een contract gehouden tot teruggave van het goed, dit in tegenstelling tot de bezitter. Art BW bevat het vermoeden dat het om een bezitter gaat bij eventuele twijfel. Het is een weerlegbaar vermoeden, dus wie dit betwist, moet het tegendeel bewijzen en derhalve aantonen dat degene wiens bezit hij aanvecht van bij de aanvang van de detentie niet voor zichzelf maar voor een ander goed onder zich houdt. Wanneer men van bij aanvang detentor is, wordt krachtens art BW vermoed dat dit zo blijft, tenzij men het tegendeel bewijst. De houder ( detentor )heeft dus louter feitelijk het goed onder zich, zonder da animus om te bezitten. Wel corpus, maar geen animus. Dat er loutere houders zijn, impliceert meteen dat er van bezit sprake moet zijn, zonder het corpus ( dat bij de houder is ), maar enkle met de animus om het goed voor zichzelf te behouden. Dit is het geval voor de bezitters van wie de houders het goed in handen kregen. Bv. De verhuurder, Blote eigenaar, de bewaargever, 18

20 Het uit handen geven van het goed stelt hier geen einde aan het bezit en doet het zeker niet overgaan. Dit bezit is volwaardig zonder dat men de feitelijk macht over het goed uitoefent. Dit is een bezit solo animo. De animus-vereiste heeft niets te maken met het onderscheid tussen de bezitter ter goeder trouw en de bezitter ter kwader trouw: De bezitter te goeder trouw: o Is de overtuiging toegedaan dat hij het goed van de echte eigenaar heeft verworven ( art. 550 BW ) o Omstandigheden die toch duidelijk argwaan moeten wekken omtrent het recht van de overdrager, sluiten de goede trouw van de verkrijger uit. Bv. Wanneer men een zeer kostbaar voorwerp, zoals een gegeerd schilderij, koopt tegen een zeer lage prijs of uit handen van een niet-gespecialiseerde verkoper o Het volstaat dat de goede trouw bestond op het ogenblik van de verkrijging ( art BW ). De bezitter ter kwader trouw: o Weet of behoort te weten dat hij het goed zonder recht noch titel heeft verkregen, en dus geen eigenaar kan zijn, maar heeft toch de intentie om eigenaar te zijn en aldus het goed te behouden. De animus-vereiste is bij hem vervuld. Het onderscheid tussen deze twee bezitters heeft zijn belang bij de rol die het tijdsverloop ( de termijn ) speelt in het kader van de verkrijgende verjaring Bezitsgebreken Om van bezit te kunnen spreken, is dus wezenlijk vereist dat iemand een goed houdt ( corpus ) met de intentie om voor zichzelf te houden ( animus ). Opdat rechtsgevolgen aan het bezit verbonden worden, moet een bezit deugdelijk zijn. Volgens art BW is een deugdelijk bezit een: voortdurend onafgebroken, ongestoord, openbaar en niet bubbelzinnig bezit. Wanneer een van deze vier karakteristieken ontbreekt, dan is het bezit behept met een wilsgebrek en kan dit gebrekkig bezit niet tot eigendom leiden. De gebrekkigheid van het bezit is een loutere feitenkwestie waarvan het bewijs mag geleverd worden door alle middelen van het recht. De gebrekkigheid slaat dus op het omgekeerde dan wat art BW begrepen acht in de notie deugdelijk bezit. Een ononderbroken bezit: o Het ontbreken van de eigenschap van een voortdurend en onafgebroken bezit 19

21 o o De bezitter heeft niet op voldoende geregelde tijdstippen bezitsdaden gesteld zoals een normaal en zorgvuldig bezitter zou doen en dit rekening houdend met de aard van het goed. Het is eerder een abnormale onderbreking in het bezit die als een bezitsgebrek zal worden gekwalificeerd. Dit is dan ook een feitenkwestie Geweld ( als tegenhanger van het ongestoord genot ) o Art BW bepaalt uitdrukkelijk dat daden van geweld niet als grondslag dienen van een bezit dat tot verkrijgende verjaring kan leiden. Een heimelijk bezit ( als tegenhanger van openbaar bezit ) o De heimelijkheid mag zich eerder niet voordoen ten overstaan van de personen die er belang bij hebben om een einde te maken aan het bezit. Op die manier kunnen deze laatsten er zich tegen verzetten dat dit bezit tot eigendom leidt. Dubbelzinnigheid ( als tegenhanger van niet dubbelzinnig bezit ) o Een bezit is dubbelzinnig wanneer de handelingen die het bezit uitmaken, de uiting kunnen zijn van een ander recht dan dat waarop de bezitter aanspraak maakt. ( zie voorbeeld pg cursus ) Het tijdsverloop Om eigendom door verkrijgende verjaring te verwerven, is niet alleen een deugdelijk bezit, maar ook het verloop van een bepaalde termijn vereist. De lengte van deze termijn varieert in functie van de belangen die de wetgever via de verkrijgende verjaring wil beschermen, en in functie van de goede dan wel kwade trouw van degene die zich op het deugdelijk bezit beroept om eigenaar te worden De nul-termijn voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van lichamelijke roerende goederen. De bijzondere regeling inzake de verkrijgende verjaring die geldt voor lichamelijke roerende ligt vervat in art BW. Het gekende adagium bezit geldt als titel dat in deze wettelijke bepaling verankerd ligt, wordt doorgaans opgevat in de betekenis: bezit te goeder trouw van lichamelijke roerende goederen staat gelijk met eigendom. Art BW bepaalt de verjaringstermijn die geldt voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van deze soort goederen. Het gaat om een nul-termijn: als de verwerver van dergelijk goed ( A ) zich vergist heeft omtrent het echte eigenaarschap van de beschikker ( B ), dan beschermt de wetgever de eerlijke verwerver ( A) tegen de vroegere eigenaar ( C) van zodra A in het bezit van het goed is. C kan het goed niet meer van A revindiceren. A is definitief eigenaar. Enkel de eerlijke verwerver wordt op die wijze beschermd. Het bezit is dus eigenlijk en uiteraard niet zelf de titel van het bezit dat de grondslag van de verkrijgende verjaring vormt. De eerlijke verwerver ( A ) moet dus aantonen dat het goed hem door een vorige bezitter ( B) vrijwillig werd afgestaan. Het wordt evenwel heel goed beschermd: zoals we tevoren al bespraken, geldt een vermoeden dat het bezit te goeder trouw ( art BW ) en deugdelijk is. Het omgekeerde moet bewezen worden, en wel door degene die het bezit betwist. 20

22 Zo heeft het adagium bezit geldt als titel niet alleen een materieelrechtelijke functie: het bezit is de grondslag van eigendomsrechten op lichamelijke roerende goederen. Het adagium heeft ook een procesrechtelijke functie: de bezitter die in rechte gedaagd wordt door een burger die stelt een zakelijk recht te hebben op het lichamelijk roerend goed dat de bezitter houdt, kan zich verweren door louter te wijzen op zijn bezit zelf; het is dan aan de eiser om aan te tonen dat hetzij de essentiële elementen van het bezit, hetzij het deugdelijk karakter van het bezit, hetzij te goeder trouw niet voorhanden is De termijn van 3 jaar voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van verloren of gestolen roerende goederen verlies: o het onvrijwillig teloorgaan van het goed in hoofde van de eigenaar, bezitter of houder door hun onachtzaamheid of die van hun aangestelden, of door overmacht. Diefstal: o Elke onvrijwillige beroving van het goed, ook al is het misdrijf ingevolge bepaalde omstandigheden niet strafbaar of is de dader niet te vinden. Als B het door C verloren of van C gestolen goed overdraagt aan A die te goeder trouw is, geldt er geen nul-termijn maar wel een verjaringstermijn van 3 jaar. Tijdens die periode behoudt de vorige eigenaar ( C ) zijn revindicatiemogelijkheid tegen al wie het goed in zijn bezit heeft, zelfs al is die een verkrijger te goeder trouw ( A ). De termijn loopt vanaf de dag van het verlies of de diefstal. Na het verstrijken van die termijn kan C het goed niet meer revindiceren, maar enkel nog schadevergoeding vragen aan de dief. Schadevergoeding wegens de wettelijke verplichte afgifte van het goed ingevolge de revindicatie door C, moet A dan verhalen op B. dit is het principe. Er zijn 2 uitzonderingen: Het terugvorderingsrecht geldt niet voor geld ( art. 2279, lid 3 BW ) Wanneer de actuele bezitter van de verloren of gestolen zaak deze heeft gekocht op een jaarmarkt, een andere markt, een openbare verkoop of van een handelaar die dergelijke zaken verkoopt, is de oorspronkelijke eigenaar maar gerechtigd op revindicatie indien hij aan de bezitter te goeder trouw ( bezitter TKT kan zich niet beroepen op de speciale regeling in art BW ) de prijs terugbetaalt die deze laatste betaald heeft ( art BW ) De termijn van 10 jaar of 20 jaar voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van onroerende goederen Wie te goeder trouw is en krachtens een wettige titel een onroerend goed verkrijgt, wordt daarvan definitief eigenaar na verloop van 10 jaar, indien de echte eigenaar woont binnen het rechtsgebied van het hof van beroep van de ligging van het onroerend goed. Is dit laatste niet het geval, dan bedraagt de verjaringstermijn 20 jaar ( art BW ). Tussensituatie: de echte eigenaar wijzigt zijn woonplaats en woont een deel van de tijd binnen hetzelfde rechtsgebied van de ligging van het goed, en de overige tijd daarbuiten. Art BW bepaalt hoe deze termijn wordt berekend: 21

23 Elk jaar aanwezigheid geldt dan voor 2 jaar afwezigheid. Men neemt de langste termijn van 20jaar en men trekt er de jaren aanwezigheid van af, vermits die dubbel tellen. Enkel de deugdelijke bezitter te goeder trouw kan zich beroepen op deze bijzondere termijnen die korter zijn dan wanneer men te kwader trouw bezit. Het deugdelijk bezit te goeder trouw is niet de enige vereiste opdat de bezitter zich op de verjaringstermijn van 10 of 20 jaar kan beroepen, om als definitieve eigenaar door te gaan. Ook een wettige titel tot verkrijging van het onroerend goed in hoofde van de bezitter is een wettelijke vereiste om met succes de verkrijgende verjaring te kunnen inroepen. De wetgever bepaalt in art BW dat een titel die nietig is naar de vorm, niet als grondslag kan dienden voor een 10 of 20 jarige verkrijgende verjaring. De rechtsleer nuanceert deze strenge bepaling en stelt dat enkel wanneer de titel van de verkrijger door een absolute nietigheid is aangetast, de verkorte verjaringstermijn niet kan gelden. Bv. Het geval wanneer plechtige rechtshandelingen zonder authentieke akte plaatsgevonden hebben De termijn van 30 jaar als basistermijn voor de verkrijgende verjaring Alle hiervoor behandelde verkrijgende verjaringstermijnen zijn uitzonderingen op de basistermijn van 30 jaar die geldt voor de verkrijging van roerende en onroerende goederen, waarbij de bezitter niet om een van de voormelde redenen van een kortere termijn kan genieten. Elkeen die een roerend of onroerend goed bezit, zelfs zonder wettige titel, zelfs te kwader trouw, wordt definitief eigenaar na 30 jaar ( pas op: schorsing en stuiting ) Berekening van de verjaringstermijn: bezitsvoeging, schorsing en stuiting Per dag art BW. De dag waarop de verjaring start ( dies a quo ), telt NIET mee men telt vanaf de volgende dag. Voor de verkrijgende verjaring is het vertrekpunt de eerste bezitsdaad. De verjaringstermijn loopt af wanneer de laatste dag afgelopen is art BW Maanden en jaren worden volgens de gregoriaanse kalender gerekend, ook al zijn ze ongelijk in aantal dagen. Zon-en feestdagen zijn in de termijn begrepen. De wet staat bezitsvoeging toe ( art BW ): o wanneer opeenvolgende bezitters aan de vereisten voldoen van een bezit dat tot grondslag van verkrijgende verjaring strekt, kan de termijn van het bezit van deze opeenvolgende personen samengevoegd worden om de verkrijgende verjaringstermijn te vervolledigen, op voorwaarde dat er tussen hen een rechtsovergang plaatsgevonden heeft: ten bijzondere titel ten bezwarende titel of om niet. Stuiting van de verjaringstermijn: 22

24 o De verjaringstermijn stopt en gaat verloren. Er begint eventueel na de stuiting een nieuwe verjaringstermijn te lopen. Natuurlijke stuiting: Vindt plaats wanneer de bezitter voor langer dan 1 jaar van het genot van het onroerend goed beroofd is, door de eigenaar of door een derde ( art BW ). Begint eventueel een nieuwe verjaringstermijn te lopen van zodra de vroegere bezitter opnieuw bezit verkrijgt Burgerlijke stuiting: Bestaat in een dagvaarding voor het gerecht, een bevel tot betaling of een beslag, betekend aan degene die men wil beletten te verkrijgen door verjaring (art BW ) Vindt ook plaats wanneer de bezitter het recht erkend van degene tegen wie de verjaring loopt. Een erkenning is een daad van beschikking. Schorsing van de verjaringstermijn: o Betekent dat de verjaringstermijn tijdelijk blijft stilstaan en pas verder loopt wanneer de oorzaak van de schorsing verdwenen is Onder andere bij minderjarigen of onbekwaam verklaarden ( art BW ) 2.3. De toe-eigening ( occupatio ) Begrip Is een oorspronkelijke wijze van eigendomsverkrijging waarbij men zich in het bezit stelt van een zaak die aan niemand toebehoort Voorwerp Twee soorten goederen zijn voor private toe-eigening vatbaar: De roerende goederen die nooit een eigenaar gehad hebben ( res nullius) o Bv. Wild, vissen in de zee, schelpen,. o Voor onroerende goederen geldt dit niet! ( art. 713 bepaalt dat deze toebehoren aan de staat ) Goederen die door hun eigenaar weggeworpen werden ( res derelictae ) 2.4. De schatvinding Begrip Is een oorspronkelijke wijze van eigendomsverkrijging die stoelt op de ontdekking van een roerend verborgen voorwerp waarvan men de eigenaar niet kent. 23

25 Voorwerp Enkel roerende goederen. Het gaat om roerende goederen die zich normaal niet in de grond bevinden, maar daar verborgen zijn door iemand die dat wellicht niet meer weet en die zijn eigendomsrecht daarop niet kan bewijzen. Het hoeft niet noodzakelijk om goederen te gaan die in de grond verborgen werden ( in tegenstelling tot art. 716 BW ). Bv. Bankbrief in een boek, juwelen in een geheime lade, De eigenaar mag niet gekend zijn. Als dit wel het geval is, dient men hem de goederen terug te bezorgen. Zo niet is men bezitter te kwader trouw en geen vinder van een schat Toekenning van het eigendomsrecht Wie de schat vindt en zelf eigenaar is van het erf waarin deze gevonden wordt, is voor 100% eigenaar. Wie de schat vindt in andermans erf, wordt voor 50% eigenaar en de andere 50% is voor de eigenaar van het erf Natrekking Begrip en belang Art. 546 BW: het recht van de eigenaar van roerende of onroerende goederen op al wat deze goederen voortbrengen en op al wat er zich hetzij natuurlijk, hetzij kunstmatig als bijzaak mee verenigt. De natrekking is niet alleen een grondslag van eigendom, dus een oorspronkelijke wijze van eigendomsverkrijging ( materieelrechtelijke functie), maar behelst ook een vermoeden van eigendom ( bewijsrechtelijke functie ) Vereisten Drie vereisten: Twee onderscheiden lichamelijke roerende of onroerende goederen die zich uit hun aard op een bijzondere wijze tot elkaar verhouden. Ze moeten dus elk een zelfstandige entiteit vormen. Deze goederen staan zich ten opzichte van elkaar in een verhouding van hoofdzaal tot bijzaak. o De hoofdzaak trekt de bijzaak naar zich toe ( accessorium sequitur principale: de hoofdzaak volgt de bijzaak ) Uitzonderingen: In de appartementsmede-eigendom is de privatieve kavel ( het app zelf dus als constructie ) de hoofdzaak en vormt de grond, samen met de constructies die als gemene delen beschouwd worden, de bijzaak. 24

26 Er moet en materiële band bestaan tussen de hoofdzaak en de bijzaak: o Tussen het goed en wat dit goed voortbrengt, is die band evident. In de andere gevallen wordt die band door incorporatie tot stand gebracht Kenmerken Werkt onmiddellijk: o Eigenaar van de hoofdzaak wordt automatisch eigenaar van de bijzaak Is niet van openbare orde: o Men kan afstand doen van het recht van natrekking Doet een definitief eigendomsrecht ontstaan: o De eigenaar van de hoofdzaak blijft eigenaar van de bijzaak, ook wanneer de materiële band tussen hoofd- en bijzaak verbroken wordt. Bv. De eigenaar van de grond wordt eigenaar van het gebouw dat op de grond opgetrokken wordt, en blijft na afbraak eigenaar van de afbraakmaterialen De dubbele functie van het recht van natrekking Materieelrechtelijke functie: o Natrekking doet een rechtssubject eigendom verkrijgen, zonder tussenkomst van een ander rechtssubject. Bewijsrechtelijke functie: o Vermoeden van eigendom: men mag ervan uitgaan dat de eigenaar van de hoofdzaak ook eigenaar is van de bijzaak die met de hoofdzaak verbonden is. o Art. 553 BW stelt een dubbel vermoeden in: Vooreerst dat de grondeigenaar ook eigenaar is van de gebouwen, beplantingen en werken op of onder de grond Bovendien dat hij deze constructies, beplantingen en werken op eigen kosten heeft gerealiseerd. Het is een weerlegbaar vermoeden: Wanneer het tegenbewijs steunt op een rechtshandeling, dan moet het met en schriftelijke akte geleverd worden Wanneer het tegenbewijs op materiële feiten steunt, dan mag het bewijs geleverd worden met alle wettelijke middelen Natrekking bij onroerende goederen Natuurlijke natrekking Door de kracht van de natuur kan een onroerend goed verrijkt worden. Dan is er sprake van natuurlijke natrekking. Zie art. 556 tot 564 BW! 25

27 Kunstmatige natrekking Veelal vindt natrekking niet door de kracht van de natuur plaats, maar eerder door de verbindingen tussen goederen die de mens zelf tot stand brengt. Dit bedoelt men met kunstmatige natrekking. Ook hier geldt als regel: de bijzaak volgt de hoofdzaak. Iemand bouwt met andermans materiaal of plant op zijn eigen grond: o Indien de planter of bouwer te goeder trouw in het bezit gekomen is van de materialen die hij verwerkt in zijn grond, wordt hij krachtens art onmiddellijk eigenaar. o Wanneer de materialen evenwel verloren of gestolen zijn, dan speelt het recht van natrekking: de grondeigenaar wordt ook eigenaar van de constructies of beplantingen. Krachtens art. 554 BW moet de eigenaar van de grond de waarde van de materialen betalen aan hun eignaar. Deze laatste kan ook aanspraak maken op schadevergoeding, indien de eigenaar van de grond een fout heeft begaan en indien daartoe redenen zijn. Bv. Omdat de benadeelde eigenaar de materialen nu zelf aan een hogeren prijs moet aankopen. Iemand die met eigen materiaal bouwt of plant op andermans grond ( art. 555 BW ): o Eigenaar van de grond heeft de keuze: Ofwel verplicht hij de bouwer de werken op zijn kosten te verwijderen Met de mogelijkheid om ook schadevergoeding te eisen indien de grondeigenaar schade lijdt. Ofwel laat hij het werk staan en dan wordt hij door natrekking eigenaar o Deze geldt niet wanneer de bouwer of planter te goeder trouw is en dus denkt te bouwen of planten op zijn eigen grond. In dit geval van goede trouw kan de grondeigenaar niet tot afbraak verplichten Hij moet de bouwer of beplanter vergoeden en heeft daarbij de keuze: Ofwel de vergoeding van de waarde van de materialen en het arbeidsloon Ofwel de betaling van een bedrag gelijk aan de door de grond verkregen meerwaarde ( ze kunnen altijd in onderling akkoord een andere regeling treffen!) Er treedt geen natrekking in: Wanneer de bouwer of planter een opstalrecht heeft verkregen, zolang dit recht geldt Wanneer bouwwerken die tot het openbaar domein behoren, op een private grond aangebracht worden. o Bv. Een dijk tot versteviging van de oevers van een rivier. Wanneer de titularis ven een mijnvergunning bovengronds werken ten behoeve van de mijnonteigening opricht op andermans grond. De grondeigenaar mag die niet laten afbreken. 26