De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen. Een evaluatie van de kwaliteit van de masteropleidingen Milieuwetenschappen aan de Vlaamse universiteiten

Transcriptie

1 De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen Een evaluatie van de kwaliteit van de masteropleidingen Milieuwetenschappen aan de Vlaamse universiteiten Brussel Oktober 2007

2 De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op: VLIR-secretariaat, Egmontstraat 5, 1000 Brussel T +32 (0) F +32 (0) cel.kwaliteitszorg@vlir.be Het rapport is elektronisch beschikbaar op de webstek van de VLIR: Wettelijk depot: D/2007/2939/7

3 Woord vooraf van de voorzitter van de VLIR Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen Milieuwetenschappen aan de Vlaamse universiteiten evalueerde. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht de opleidingen in de periode november december Dit initiatief kadert in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De visitatiecommissie heeft hierbij de vernieuwde visitatieprocedure gevolgd, waarin zij naast de zeer belangrijk geachte suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs ook een oordeel en evaluatiescore geeft over de zes onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Deze evaluatiescores zullen een belangrijk element zijn in de accreditatiebesluiten van de NVAO. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daarom worden de visitatierapporten op de webstek van de VLIR geplaatst ( De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van visitatiecommissie. Graag dank ik op de eerste plaats de covoorzitters en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en vinden zij in terecht geformuleerde aanbevelingen tevens een bijkomende stimulans om de kwaliteit van hun academisch onderwijs nog te verbeteren. Prof. Dr. B. Van Camp VLIR Voorzitter

4

5 Voorwoord van de voorzitters van de visitatiecommissie Dit rapport bevat de bevindingen van de visitatiecommissie voor de opleidingen in de milieuwetenschappen aan de Vlaamse universiteiten. De visitatiecommissie heeft op basis van de uitgebreide documentatie die zij ter beschikking had en uiteraard ook op basis van de uitvoerige gesprekken met alle betrokkenen bij de opleidingen, met grote zorg getracht om een evenwichtige en faire evaluatie te maken. Het rapport bestaat uit een algemeen deel over zaken die relevant zijn voor alle opleidingen (Hoofdstukken I tot IV) en een tweede deel met opleidingsrapporten die de situatie van de individuele opleidingen beschrijven. De visitatiecommissie is van mening dat dit rapport een goed beeld van de verschillende opleidingen geeft. De visitatiecommissie is ervan overtuigd dat sterke opleidingen in de milieuwetenschappen absoluut noodzakelijk zijn om de komende decennia het hoofd te kunnen bieden aan de complexe maatschappelijke uitdagingen die de verschillende milieuproblemen ons stellen. Jonge mensen opleiden, die inzicht hebben in de verschillende aspecten van de milieuproblematiek, is de hoofddoelstelling van de opleidingen die zijn bezocht. De commissie heeft getracht de kwaliteit van deze opleidingen te beoordelen naar internationale maatstaven. Ze is tot de conclusie gekomen dat de meeste opleidingen daar goed tot zeer goed in slagen. De visitatiecommissie heeft tevens een aantal aanbevelingen geformuleerd met als doel het niveau ook voor de toekomst veilig te stellen en indien mogelijk te verbeteren. Een belangrijk aspect daarbij was naast het wetenschappelijk gehalte ook het perspectief op een sterke positie op de nationale of internationale arbeidsmarkt. De visitatiecommissie bedankt de opleidingen voor de grote aandacht die zij hebben besteed aan het opstellen van de zelfevaluatierapporten. Ook de gastvrijheid en de collegiale sfeer waarmee zij bij de opleidingen is ontvangen is zeer gewaardeerd. Als voorzitters wensen wij ook zeer uitdrukkelijk mevrouw Ilse De Vooght te bedanken die als projectleider van de commissie uitstekend werk verricht heeft, zowel voor als tijdens de visitatiebezoeken en vervolgens ook bij de samenstelling van het visitatierapport. Ook willen we alle leden van de visitatiecommissie danken voor hun grote inzet en professionaliteit en voor de sfeer van vertrouwen waarin het werk plaatsvond. Met grote spijt hebben we tijdens onze werkzaamheden helaas ook afscheid moeten nemen van een van de leden van de commissie, namelijk Prof. dr. emeritus Oscar Steenhaut. Als Commissie hopen we dat dit rapport zijn bijdrage zal leveren aan de verdere uitbouw van de milieuwetenschappelijke opleidingen in Vlaanderen. Hans Bruyninckx, eerste voorzitter Helias Udo de Haes, tweede voorzitter

6

7 Inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 3 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie 5 Deel 1: Algemeen deel 9 I. De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen 11 II. Het referentiekader 17 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief 33 IV. Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten 49 : Opleidingsrapporten 55 I. Vrije Universiteit Brussel: Master s in Human Ecology Master s after Master s in Advanced Studies in Human Ecology 57 II. Vrije Universiteit Brussel: Master-na-master in Milieu-expertise 81 III. Vrije Universiteit Brussel: Master-na-master Duurzame Ontwikkeling en Menselijke Ecologie 103 IV. Universiteit Antwerpen: Master Milieuwetenschap 121 V. Universiteit Gent: Master-na-master in de Milieusanering en het Milieubeheer 143 VI. Universiteit Gent: Master of Environmental Sanitation 165 Bijlagen 193 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 195 Bijlage 2: De bezoekschema s 199

8

9 Deel 1 Algemeen deel

10

11 IDe onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen 1 Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Milieuwetenschappen verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen Milieuwetenschappen aan de Vlaamse universiteiten die zij in de periode november-december 2006, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR inzake interne kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2 De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie de volgende instellingen bezocht: - van 28 november t.e.m. 30 november 2006: Vrije Universiteit Brussel! Master in Human Ecology (ICP)! Master na master in Advanced Studies in Human Ecology (ICP)! Master na master Milieu-expertise! Master na master Duurzame Ontwikkeling en Menselijke Ecologie - van 7 december t.e.m. 8 december 2006: Universiteit Antwerpen! Master Milieuwetenschap - van 20 december t.e.m. 22 december 2006: Universiteit Gent! Master Environmental Sanitation (ICP)! Master na master in Milieusanering en Milieubeheer De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen 11 Deel 1

12 De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatischorganisatorische aard. De commissie is zich ervan bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Zij heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 3 De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De samenstelling van de visitatiecommissie werd op 25 juli 2006 voor de eerste keer bekrachtigd door de Erkenningscommissie. De visitatiecommissie werd vervolgens door de VLIR ingesteld bij besluit van 18 augustus Op 20 november 2006 stemde de VLIR in met een gewijzigde samenstelling van de Commissie. Die gewijzigde samenstelling werd door de Erkenningscommissie bekrachtigd op 27 november De commissie had de volgende samenstelling: Co-voorzitters: - Prof.dr. Hans Bruyninckx, hoogleraar Internationaal Milieubeleid, Katholieke Universiteit Leuven - Prof.dr. Helias A. Udo de Haes, hoogleraar Milieukunde, Universiteit Leiden Leden: - Dr. Walter Buydens, CEO Environmental Resources Management België en Nederland - Prof. em. dr. ir. Oscar Steenhaut, ererector Vrije Universiteit Brussel - Prof. dr. Steven Janssens, hoogleraar Didactiek, Katholieke Universiteit Leuven - Prof.dr. Nicolas Van Larebeke, hoogleraar Oncologie en Toxicologie, Universiteit Gent - Dr.ir. Jaak Lenvain, diensthoofd Kwaliteitsmanagement BTC, ontwikkelingsexpert vanwege VLIR-UOS - Dhr. David Van Der Ha, student Bio-ingenieurswetenschappen tweede proef Milieutechnologie, Universiteit Gent Commissielid dr.ir. Jaak Lenvain werd aangesteld door VLIR-UOS om deel te nemen aan het bezoek en de beoordeling van de ICP-opleidingen. Hij heeft niet deelgenomen noch aan het bezoek, noch aan de beoordeling van de andere opleidingen. Commissielid prof. em. dr. ir. Oscar Steenhaut heeft deelgenomen aan alle bezoeken, maar is overleden op 23 januari Zijn input werd door de commissie meegenomen bij de beoordeling van de opleidingen. David Van Der Ha heeft deelgenomen aan de bezoeken en de beoordeling van de opleidingen aan de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Antwerpen. 12 De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen Deel 1

13 Gezien zijn verbondenheid met de Universiteit Gent heeft hij niet deelgenomen aan het bezoek noch aan de beoordeling van de opleidingen van de Universiteit Gent. Ilse De Vooght, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de VLIR, trad op als projectleider van de commissie. Voor korte curricula vitae wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie die in het instellingsbesluit is omschreven, luidt als volgt: - op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; - het formuleren van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering; - het beoordelen of de kwaliteit van de opleiding voldoet aan de beoordelingscriteria van het accreditatiekader en het geven van een integraal oordeel over de opleiding waarop de NVAO zich zal baseren bij de accreditatie Werkwijze Voorbereiding Ter voorbereiding van de visitatie werd aan de instellingen gevraagd een uitgebreid zelfevaluatierapport op te stellen. De cel Kwaliteitszorg van de VLIR heeft hiervoor een visitatieprotocol ter beschikking gesteld, waarin de verwachtingen ten aanzien van de inhoud van het zelfevaluatierapport uitgebreid zijn beschreven. Het zelfevaluatierapport volgt het accreditatiekader. Naast feitelijke beschrijvingen per onderwerp en per facet van het accreditatiekader wordt aan de opleidingen ook gevraagd hun toekomstperspectieven kenbaar te maken en een kritische sterkte-zwakteanalyse op te nemen in het zelfevaluatierapport. Daarnaast worden een aantal verplichte bijlagen opgenomen, onder ander een beschrijving van het programma, cursusbeschrijvingen, examenvragen en studenten- en personeelstabellen. De commissie ontvangt de zelfevaluatierapporten een aantal maanden voor het eigenlijke bezoek, waardoor zij de gelegenheid krijgt deze documenten vooraf zorgvuldig te bestuderen en het bezoek grondig voor te bereiden. De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen 13 Deel 1

14 De commissieleden worden bovendien verzocht een tweetal eindverhandelingen te selecteren uit een lijst van recente eindverhandelingen. De geselecteerde eindverhandelingen worden eveneens een aantal weken voor het eigenlijke bezoek door de cel Kwaliteitszorg aan de commissieleden bezorgd. Elk commissielid heeft bijgevolg per opleiding minstens twee eindverhandelingen grondig gelezen vooraleer het bezoek plaatsvindt. De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 28 september Op dit moment hadden de commissieleden het visitatieprotocol en de zelfevaluatierapporten reeds in hun bezit. Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich concreet voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering haar referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoeken aan de opleidingen heeft gevoerd met alle geledingen die betrokken zijn bij het onderwijs in de Milieuwetenschappen. Ook wordt aan de instellingen gevraagd als een derde bron van informatie- om een veelheid van documenten ter inzage te leggen ten behoeve van de commissie. Tijdens de bezoeken is voldoende tijd uitgetrokken om de commissie de gelegenheid te geven deze documenten grondig te bestuderen. De documenten die typisch ter inzage van de commissie worden gelegd, zijn: het leermateriaal (cursussen, handboeken, syllabi), verslagen van de belangrijke beleidsvormende of beleidsopvolgende organen (faculteitsraad, onderwijscommissies, departementsraden), documenten die betrekking hebben op de interne kwaliteitszorg (enquêteformulieren, niet-persoonsgebonden evaluatie van het onderwijs), documenten aangaande de procedures van curriculumherzieningen, c.q. de omvorming naar de bachelor-masterstructuur, voorbeelden van informatieverstrekking aan aspirantstudenten, etc. Bovendien worden nog enkele tientallen eindverhandelingen bijkomend ter inzage gelegd. Het bezoekschema voorziet naast gesprekken met het bestuur van de faculteit, de opleidingsverantwoordelijken, de studenten, de assistenten, de docenten en de facultaire en opleidingsgebonden beleidsmedewerkers- steeds in een bezoek aan de faciliteiten (inclusief bibliotheek, practicalokalen en computerfaciliteiten), een gesprek met de afgestudeerden van de opleidingen en een spreekuur waarop de commissie bijkomend leden van de opleiding kan uitnodigen of waarop personen op een vertrouwelijke wijze door de commissie kunnen worden gehoord. 14 De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen Deel 1

15 De gesprekken die de commissie heeft gevoerd, waren zeer openhartig en verhelderend en vormden een goede aanvulling bij de lectuur van het zelfevaluatierapport. Aan het einde van het bezoek werden, na intern beraad van de commissie, de voorlopige bevindingen mondeling aan de gevisiteerde opleidingen meegedeeld Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien geeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in het kader van de accreditatie, een oordeel over de zes onderwerpen uit het accreditatiekader volgens een binaire beoordelingsschaal voldoende/onvoldoende en een integraal oordeel over de betrokken opleidingen. De opleidingsverantwoordelijken van de betrokken opleidingen werden in de gelegenheid gesteld om op het concept van rapport te reageren. 4 Een korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de milieuopleidingen in Vlaanderen van naderbij te bekijken maar het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat vonden plaats in een periode vol veranderingen en de commissie is er zich van bewust dat de visitatie het er voor de opleidingen niet makkelijker op maakte. Eerst en vooral vond de visitatie plaats op een moment dat in het hoger onderwijs de omvorming naar de bachelor-masterstructuur in volle beweging was. De omvorming van de aanvullende studies Milieuwetenschappen naar masterprogramma s was nog niet overal ingevoerd. Desalniettemin heeft de commissie een goed beeld gekregen van de lopende opleidingen en door extrapolatie van de bestaande opleidingen en het bestuderen van programma s en doelstellingen van de nog op te richten masterprogramma s. Voorts maakt de visitatie Milieuwetenschappen deel uit van de eerste reeks visitaties waarbij het nieuwe VLIR-VLHORA-visitatieprotocol dat is afgestemd op de accreditatievereisten wordt gehanteerd. Het visitatierapport zal ook worden gebruikt voor de accreditatieaanvraag van de betreffende opleidingen. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om vanuit een kritische ingesteldheid op een constructieve manier voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen tot de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van de universiteit en de opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de context van de opleiding. De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen 15 Deel 1

16 Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van het onderwijs in de Milieuwetenschappen in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in zijn geheel ook aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Tot slot dankt de visitatiecommissie bestuurders, medewerkers, studenten en afgestudeerden van de betrokken opleidingen die door hun inspanningen tijdens de voorbereiding en de open dialoog tijdens de bezoeken hebben bijgedragen aan het welslagen van deze visitatie. 5 Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen. In het eerste deel van het rapport beschrijft de commissie in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In hoofdstuk III worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema vergelijkenderwijs weergegeven. In hoofdstuk IV worden de toegekende scores in tabelvorm samengevat. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie verslag uit over de verschillende opleidingen die zij heeft doorgelicht. De aanbevelingen die de commissie doet ten aanzien van de afzonderlijke universiteiten worden in deze deelrapporten achteraan opgenomen. De deelrapporten werden geordend naar de chronologische volgorde van de bezoeken. 16 De onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen Deel 1

17 II Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Inleiding Voor het beoordelen van het onderwijs gaat de visitatiecommissie uit van een referentiekader gebaseerd op geformuleerde doelstellingen, omschreven eindtermen en vastgestelde kwaliteitseisen waaraan naar haar oordeel de gevisiteerde opleidingen dienen te voldoen. De commissie kan immers niet volstaan met het geven van oordelen, maar moet ook aangeven waarop deze oordelen zijn gebaseerd. Bij het opstellen van het referentiekader heeft de commissie gekeken naar de referentiekaders van de onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen in Nederland 1, de doelstellingen en eindtermen die de opleidingen in de zelfevaluatierapporten voor hun eigen onderwijs hebben geformuleerd, het Vlaamse structuurdecreet (2003) en het toetsingskader van het Nederlands-Vlaams Accreditatie Orgaan (NVAO) waarin een aantal minimumeisen worden vooropgesteld die zijn gebaseerd op de internationaal aanvaarde Dublin-descriptoren. Het referentiekader beschrijft waaraan dient te worden voldaan aangaande de domeinspecifieke minimumeisen voor de opleidingen, het vereiste profiel voor een afgestudeerde in het vakgebied en de aansluiting met de arbeidsmarkt. Tevens dient er voldoende inzicht te zijn in de algemeen onderwijskundige uitgangspunten van een academische opleiding, de eisen aangaande de onderwijsorganisatie, het personeelsbeleid en het onderwijzende personeel, en de interne kwaliteitszorg. Het referentiekader wordt vóór het bezoek, maar na het inleveren van de zelfevaluatie, voorgelegd aan de opleidingen. Tijdens het bezoek van de visitatiecommissie wordt het referentiekader met de opleidingen bediscussieerd. 1 Onderwijsvisitatie Milieuwetenschappen, VSNU, 2002 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

18 1 Doelstellingen en eindtermen van de academische master-(na-master) opleidingen Milieuwetenschappen 1.1 Algemene doelstellingen Voor de omschrijving van de algemene (minimale) doelstellingen van een academische masteropleiding baseert de commissie zich op vijf Dublin-descriptoren, met name (1) kennis en inzicht, (2) toepassen van kennis en inzicht, (3) oordeelsvorming, (4) communicatie en (5) leervaardigheden. (1) De afgestudeerde uit de master-(na-master)opleiding heeft aantoonbare kennis en inzicht, gebaseerd op de kennis en het inzicht op niveau van de master, die deze verbreden of verdiepen alsmede een basis of kans bieden om een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen en/of toepassen van wetenschappelijke kennis, vaak in onderzoeksverband. (2) De afgestudeerde uit de master-(na-master)opleiding is in staat om: - kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen een bredere (of multidisciplinaire) context die gerelateerd is aan het vakgebied; - kennis te integreren en met complexe materie om te gaan. (3) De afgestudeerde uit de master-(na-master)opleiding is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of beperkte informatie en daarbij rekening te houden met sociaal-maatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden, die zijn verbonden aan het toepassen van de eigen kennis en oordelen. (4) De afgestudeerde uit de master-(na-master)opleiding is in staat om conclusies, alsmede de kennis, motieven en overwegingen die hieraan te grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te brengen op een publiek van specialisten en niet-specialisten. (5) De afgestudeerde uit de master-(na-master)opleiding bezit leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom karakter. 1.2 Domeinspecifieke eisen en eindtermen: Hieronder volgt een opsomming van de onderwerpen die aan de orde behoren te komen in brede milieuopleidingen. Een onderscheid is gemaakt tussen kennis hebben of inzicht hebben (met meer diepgang) tegenover overzichtskennis hebben (met minder diepgang). Afhankelijk van het type opleiding (eenjarig of tweejarig; natuurwetenschappelijke, technische of maatschappijwetenschappelijke oriëntatie) zullen onderwerpen van deze laatste meer of minder in detail worden uitgewerkt. Begrippen: - kennis hebben van de domeinspecifieke centrale begrippen zoals milieu, milieudruk, milieu-aantasting, milieukunde, milieuwetenschappen, duurzaamheid, duurzame ontwikkeling, e.a.; 18 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

19 - kennis hebben van begrippen uit aanverwante disciplines, waaronder ecologie, toxicologie, geografie, economie, demografie, rechtswetenschappen en bestuurskunde; - kennis hebben van begrippen als: multi-, inter- en transdisciplinariteit. Analyse milieuproblemen: - complexe milieuvraagstukken kunnen herkennen en analyseren in termen van:! oorzaak-gevolgrelaties: maatschappelijke oorzaken; extracties, emissies en landgebruik; milieuprocessen; effecten op menselijke gezondheid, op milieugebruikfuncties en op biodiversiteit);! relevante disciplinaire invalshoeken;! duurzaamheidsdimensies: Peole, Planet, Profit (Elkington, 1997) of sociale, economische en ecologische dimensie (UNCED, 1192);! en onderscheiden naar schaalniveaus (van mondiaal tot lokaal) en naar korte en lange termijn. Maatschappelijke oorzaken en aspecten: - kennis hebben van de determinanten van milieudruk (maatschappelijke drivers ; de I=PAT-formule (Impact = Population* Affluence* Technology (Ehrlich&Holdren, 1972); - overzichtskennis hebben over milieu-implicaties van verschillende maatschappelijke sectoren (mijnbouw, energieproductie, industrie, toerisme, landbouw, woningbouw, verkeer, ); - meer in het bijzonder kennis hebben van de belangrijkste polluenten die voortvloeien uit de menselijke activiteit, meer bepaald de relatie met productie- en consumptiepatronen; - inzicht hebben in het concept externalisatie van de kosten ; - kennis hebben van verklaringswijzen zoals de Tragedy of the Commons, en Prisoners Dilemma; - noties hebben van de culturele/religieuze dimensie en van ethische aspecten van de milieuproblematiek. Milieuthema s en milieuprocessen: - het hebben van overzichtskennis van de milieuprocessen die aan de basis liggen van de volgende milieuthema s:! uitputting abiotische grondstoffen (fossiele brandstoffen, mineralen)! uitputting van biotische grondstoffen (hout, vis)! veranderingen in landgebruik (verlies tropisch bos, stuwmeren, aantasting landschap)! veranderingen in waterhuishouding! veranderingen in stofkringlopen (C, N)! verlies life support functies (verwoestijning, erosie, bodemvruchtbaarheid, waterregulatie, biotische regulatie) Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

20 ! klimaatverandering! afbraak stratosferisch ozon! oxidantia (zomersmog) en fijn stof (wintersmog)! verzuring (atmosfeer, neerslag, bodem, biota)! vermesting/eutrofiëring (terrestrisch, aquatisch)! humane toxiciteit en ecotoxiciteit (begrippen als NOEC/NOEL, HC5, ED50/ LD50, PAF, ADI, persistentie, bioaccumulatie, transformatie en degradatie)! geluidhinder, stankhinder Effecten op menselijke gezondheid: - overzichtskennis hebben over de effecten van milieuveranderingen op de menselijke gezondheid; - in het bijzonder kennis hebben van gezondheidseffecten van de belangrijkste polluenten, met bijzondere aandacht voor de lage dosisproblematiek; daarbij rekening kunnen houden met de volgende aspecten:! risicoanalyse versus risicoperceptie! verschillen tussen industrielanden en ontwikkelingslanden! effecten in termen van stapsgewijs: frequenties van doodsoorzaken, years of life lost (YLLs), disability adjusted life years (DALYs, resp. QALYs)! onderscheid tussen acute, chronische en reproductieve toxiciteit Effecten op milieugebruiksfuncties: - overzichtskennis hebben van de aard en omvang van uitputting van abiotische en biotische grondstoffen; - idem met betrekking tot groene diensten (voor preventie van ziekten en plagen, recreatie en toerisme, vestigingsklimaat, waterzuivering en waterbeheer, ); - idem met betrekking tot de maatregelen om deze effecten te verhinderen of te voorkomen; - kennis van duurzame oplossingen en preventie. Effecten op biodiversiteit: - overzichtskennis hebben over de aard en omvang van effecten van maatschappelijke activiteiten (landbouw, verkeer, recreatie, etc.) op soorten en ecosystemen; - overzichtskennis hebben van het bepalen, meten en analyseren van deze problematiek; - overzichtskennis hebben van maatregelen om deze effecten te verminderen of te voorkomen:! beschermde soorten en beschermde gebieden;! duurzaam gebruik (bos (FSC), wildpopulaties (CAMPFIRE, e.d.), vispopulaties (MSC). 20 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

21 Milieuonderzoek: - inzicht hebben in verschillende types van wetenschappelijk onderzoek:! kwantitatief onderzoek versus kwalitatief onderzoek! objectiverend versus participatief onderzoek! transversaal versus longitudinaal onderzoek! empirisch (correlatief) versus experimenteel onderzoek - overzichtskennis hebben over de volgende methoden en instrumenten, en de resultaten ervan kunnen interpreteren:! risicoanalyse (Risk Analysis, Environmental Risk Assessment)! stofstroomanalyse (Material Flow Accounting (MFA), Substance Flow Analysis (SFA)! levenscyclusanalyse (LCA)! ecologische voetafdruk! milieukosten-batenanalyse! Willingness-to-Pay analyse! milieu-input-outputanalyse! eco-efficiency analyse! groen BNP! multicriteria analyse! externe effecten analyse! actoren analyse! Rapid Rural Appraisal - overzichtskennis hebben op het gebied van dataverzameling en monitoring, in het bijzonder:! technieken voor chemische analyse van milieuvervuiling! biomonitoringstechnieken voor het inschatten van de biologische activiteit aanwezig in milieustalen, en voor het inschatten van inwendige, humane blootstelling en van gezondheidseffecten! opzet en functie van abiotische en biotische milieumeetnetten! methoden voor en functies van miliekartering (flora, fauna)! methoden voor telemetrie! opzet van GIS Milieutechnologie: - overzichtskennis hebben op het gebied van:! rookgasreiniging! waterzuivering (fysische, chemische en biologische methoden; aerobe afbraak, anaerobe gisting, helofytenfilters)! bodemsanering! afvalpreventie en afvalverwerking (hergebruik, recyclage, compostering, verbranding, stort) Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

22 ! afval hiërarchie ( Ladder van Lansink ) versus integraal afvalbeheer (op basis van ketenanalyse)! duurzame technologie Milieumanagement: - overzichtskennis hebben op het gebied van instrumentarium inzake:! milieumanagement in bedrijven (ISO14001, e.v., EMS/EMAS)! organisatorische aspecten van milieumanagement (Environment, Health, Safety (EHS)) Milieubeleidsinstrumenten: - overzichtskennis hebben van het type milieubeleidsinstrumenten en hun toepasbaarheid:! fysieke regulering (wetgeving)! economische instrumenten (heffingen, emissiehandel, subsidies, statiegeld, )! communicatieve instrumenten (certificering, aankoopbeleid, ) - inzicht hebben in de manier waarop milieubeleidsinstrumenten tot stand komen, toegepast worden en maatschappelijk ingebed zijn. Internationale milieubeleidsdocumenten, -overeenkomsten en verdragen: - overzichtskennis hebben op het gebied van internationale verdragen, overeenkomsten en andere beleidsdocumenten zoals:! World Conservation Strategy (IUCN, 1980)! Our Common Future (Brundtland Report, 1987)! Protocol van Montreal! Klimaatverdrag en Kyotoprotocol! Biodiversiteitsverdrag! Millenium Ecosystem Assessment (UNEP, 2001)! Vlaamse, federale en Europese wetgeving (Habitatrichtlijn, Kaderrichtlijn Water, REACH, )! en andere - een inschatting kunnen maken van de relevantie van internationale overeenkomsten:! afdwingbaarheid! effectiviteit! legitimiteit Duurzame Productie en duurzame consumptie: - overzichtskennis hebben van ontwikkelingen op het gebied van! duurzaam ondernemen, maatschappelijk verantwoord ondernemen en Corporate Social Responsibility (CSR); 22 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

23 ! ketenbeheer, milieukeurmerken en milieuproductinformatie (Environmental Product Declarations, EPD s);! duurzame bosbouw (oa FSC-label), duurzame visserij (MSC-label), duurzame landbouw, duurzaam bouwen en duurzame energie. Rapportage en communicatie: - het kunnen schrijven van een wetenschappelijk verslag, artikel of onderzoeksvoorstel; - het kunnen schrijven van een beleidsnotititie of rapport (waaronder milieueffectrapport); - het kunnen communiceren met actoren over een milieuvraagstuk; - het zelfstandig en in een team kunnen werken. De visitatiecommissie stelt verder onderstaande richtlijnen met betrekking tot onderwijskundige en onderwijsorganisatorische aspecten voorop als nastrevenswaardige doelen, waarop de opleidingen gericht dienen te zijn: 2 Programma De opleiding stelt zich garant voor de wetenschappelijke, maatschappelijke en beroepsvoorbereidende relevantie, de effectiviteit en efficiëntie van het opleidingsprogramma. Daartoe moet het onderwijs voldoen aan inhoudelijke en professionele standaarden bepaald door de ontwikkelingen in het vak- en wetenschapsgebied en aan eisen die de arbeidsmarkt stelt, moet de opleiding op de hoogte zijn van de beschikbare wetenschappelijke kennis over leren en onderwijzen nodig voor het ontwerpen, uitvoeren en evalueren van het onderwijs en rekening houden met relevante maatschappelijke ontwikkelingen zoals de sterke opkomst van de informatietechnologie, de toenemende multiculturaliteit van de samenleving en de trend tot internationalisering. Wetenschaps- en vakgebied - De opleiding is op de hoogte van de (meest recente) theorievorming en van de ontwikkelingen in het vakgebied en deze zijn terug te vinden in de inhoud en de opbouw van het onderwijsprogramma. Arbeidsmarkt - De opleiding bouwt structurele contacten met het werkveld op en/of de opleiding heeft aandacht voor de behoeften van het werkveld; - De kennis van en ervaring met het werkveld wordt daar waar mogelijk vertaald naar het onderwijsaanbod; - De opleiding voert een actief alumnibeleid. Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

24 Wetenschappelijke kennis omtrent leren en onderwijzen - De opleiding heeft een expliciete visie op leren en onderwijzen (het onderwijskundige referentiekader) die is gebaseerd op recente theorieën; - Het onderwijskundig referentiekader is mede uitgangspunt voor de inrichting van het programma. Relevante maatschappelijke ontwikkelingen - De opleiding is op de hoogte van de effecten van de informatietechnologie op het vak- en wetenschapsgebied en heeft die kennis verwerkt in het onderwijsprogramma; - De opleiding heeft een duidelijke en geëxpliciteerde visie op de internationalisering van de opleiding Doelstellingen en eindtermen - De doelstellingen en eindtermen van de opleiding moeten mede gebaseerd zijn op de wettelijke regelingen, de ontwikkelingen in het wetenschaps- en vakgebied, de arbeidsmarkt voor de afgestudeerden, de kennis omtrent leren en onderwijzen en relevante maatschappelijke ontwikkelingen; - De keuze die daarbij door de opleiding zijn gemaakt zijn helder en expliciet vastgelegd in het onderwijsbeleid van de opleiding en vertaald naar het opleidingsprofiel; - De doelstellingen en eindtermen zijn helder en concreet. De eindtermen zijn beschreven aan de hand van bij de student waarneembaar gedrag (inzake kennis, vaardigheden en attitudes); - In de doelstellingen en eindtermen komt het wetenschappelijk niveau van de opleiding concreet tot uitdrukking; - De eindtermen zijn richtinggevend voor de inhoud en de vormgeving van het onderwijsaanbod; - Doelstellingen en eindtermen zijn zowel geformuleerd op het niveau van de opleiding als op programmafase en cursusniveau; - Het academisch personeel werkt aantoonbaar in het kader van de eindtermen van de opleiding; - Er is sprake van een herkenbare samenhang tussen de eindtermen van de opleiding en de doelstellingen op cursusniveau, programmafase en programmaniveau; - Eindtermen en doelstellingen zijn zo geformuleerd dat ze toetsbaar zijn Didactiek van het onderwijsleerproces - De visie op leren en onderwijzen is concreet vertaald naar door de opleiding noodzakelijk geachte werkvormen en didactiek; - Het onderwijsprogramma en de werkvormen dienen zoveel mogelijk te worden afgestemd op het leerproces van de student; 24 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

25 - Het leerproces wordt ondersteund door een adequate didactische uitrusting en door goed aansluitend studie- en instructiemateriaal, dat in voldoende mate voor de studenten beschikbaar is; - Er is een gevarieerd gebruik van aangepaste didactische werkvormen en een efficiënte begeleiding ervan met relevante technologieën waarbij actief gebruik wordt gemaakt van een elektronisch leerplatform; - De werkvormen zijn stimulerend en activerend; - De student wordt zo goed mogelijk in staat gesteld om zich te specialiseren op een wijze die aansluit bij de eigen capaciteiten en interesses Studeerbaarheid Studeerbaarheid: - De visie op leren en onderwijzen is concreet vertaald naar studeerbaarheidskenmerken waaraan de programma-organisatie van de opleiding moet voldoen; - Het programma dient door de student te kunnen worden gevolgd in de ervoor gestelde tijd en dient aan te zetten tot doelmatig tijdsgebruik; - In de mate van het mogelijke dient rekening te worden gehouden met individuele variaties in studietempo. Dit blijkt onder meer uit differentiatievoorzieningen binnen het programma. Studierendement/Studietijd - De instelling beschikt over een systematische studietijdbewaking; - In de instelling wordt gewerkt aan een systeem waardoor cijfermatige gegevens aangaande studievoortgang en studieloopbaan ter beschikking zullen komen. Instroom/Toelatingsvoorwaarden - De instelling geeft duidelijk aan welk beginniveau van de studenten wordt vereist. Aanwezigheid studiebevorderende/studiebelemmerende factoren - Studiebelemmerende factoren worden in kaart gebracht. Een remediering wordt uitgewerkt; - Studiebevorderende factoren worden geïmplementeerd, opgevolgd en bijgestuurd waar dit nodig blijkt Beoordeling en toetsing - De visie op leren en onderwijzen is concreet vertaald naar de vorm en inhoud van de evaluatie; - Er wordt gestreefd naar variatie in evaluatievormen, naar een optimale spreiding van studielast en naar een zo gunstig mogelijke planning van de evaluatieactiviteiten tijdens de examenperiodes; - De exameneisen en -vormen zijn vooraf aan de studenten duidelijk bekend gemaakt; Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

26 - De beoordeling vindt plaats op basis van te voren vastgelegde beoordelingscriteria; - De opleiding voorziet in feedback over de toetsresultaten aan de studenten Kwaliteitseisen mbt. de eindverhandeling/masterproef - De eindverhandeling/masterproef is een individuele proeve van bekwaamheid en vormt het sluitstuk van de opleiding; - De opleiding is zo ingericht dat de student zich op een adequate manier kan voorbereiden op het afleggen van een proeve van bekwaamheid; - Met de eindverhandeling/masterproef tonen de studenten aan dat ze een onderzoeksprobleem op een creatieve en wetenschappelijk verantwoorde manier kunnen analyseren, aanpakken en uitvoeren, en de resultaten ervan helder kunnen rapporteren, zowel schriftelijk als mondeling; - De eindverhandeling/masterproef heeft een omvang van ten minste één vijfde van het totale aantal studiepunten met een minimum van 15 en een maximum van 30 studiepunten; - De beoordelingscriteria zijn helder en expliciet vastgelegd en bekendgemaakt Internationalisering - De opleiding maakt actief deel uit van een netwerk van onderwijsinstellingen; - Buitenlandse studenten worden gestimuleerd bij de opleiding onderwijs te volgen; - De opleiding stimuleert internationalisering en universitaire mobiliteit; - Om de internationale dimensie ook aan hen die niet naar het buitenland vertrekken aan te bieden, worden regelmatig buitenlandse gastsprekers uitgenodigd en internationale conferenties georganiseerd; - De kwaliteit van het in het buitenland gevolgd onderwijs wordt getoetst; - De infrastructuur van de opleiding is afgestemd op buitenlandstudies en de opvang van buitenlandse studenten. 4 Inzet van Personeel 4.1. Kwaliteitseisen onderwijzende staf De kwaliteitseisen van de onderwijzende staf hebben vooral betrekking op: - de onderwijsdeskundigheid; - de wetenschappelijke deskundigheid; - de vertrouwdheid en, indien relevant, de ervaring met het werkveld. Deze vereisten impliceren ook een op wetenschappelijk onderzoek gestoelde opleiding teneinde de continue evolutie in het vakgebied in het algemeen en in de respectievelijke specialisatie in het bijzonder op de voet te kunnen volgen, en om actief deel te kunnen nemen aan de evaluatie van de ontwikkelingen binnen het werkveld. Daarenboven wordt continue bijscholing en voortgezette vorming noodzakelijk geacht. 26 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

27 Qua bestaffing veronderstelt de opleiding academici van hoog niveau. Opdat bekendheid met en betrokkenheid bij het wetenschappelijk onderzoek kan gerealiseerd worden, worden van de staf een wetenschappelijk curriculum en een actieve deelname in het wetenschappelijk onderzoek verondersteld Personeelsbeleid - De procedure aangaande aanwervingen en benoemingen van personeel is helder omschreven en gekend; - De selectie van personeel vindt mede plaats op basis van taakprofielen die afgestemd zijn op de onderwijstaken; - Het periodiek voeren van functionerings- en beoordelingsgesprekken is een integraal onderdeel van het personeelsbeleid van de opleiding; - De opleiding heeft een geëxpliciteerd scholingsbeleid dat is afgestemd op de eisen van het onderwijsprogramma en op de resultaten van functioneringsgesprekken; - Resultaten van evaluaties vormen mede de basis van het te voeren personeelsbeleid; - De opleiding werkt met normen voor het vaststellen van de onderwijslast; - Het personeel is aanspreekbaar en bereikbaar; - Er wordt gezorgd voor voldoende evenwicht tussen de omvang van het personeelsbestand en de specifieke kwaliteit en de taken die worden vereist van het personeel in functie van de opleiding; - Er wordt een actieve politiek gevoerd inzake gelijkekansenbeleid. 5 Voorzieningen/Onderwijsorganisatie 5.1. Materiële voorzieningen/faciliteiten - De staf heeft voldoende middelen (kwantiteit en kwaliteit) en adequate accommodatie ter beschikking in functie van hun onderwijs- en onderzoeksopdracht; - De studenten hebben voldoende middelen (kwantiteit en kwaliteit) en adequate accommodatie ter beschikking ter ondersteuning van het onderwijs- en leerproces Studieinformatie en -begeleiding - Er wordt voldoende informatie (brochures, website, introductiedagen) beschikbaar gesteld voor (potentiële) studiekiezers; - Het onderwijs- en examenreglement wordt voor iedereen beschikbaar gesteld alsook de mogelijkheid om dienaangaande klacht neer te leggen bij een ombudsdienst, centrale afdeling, vertrouwenspersoon; - De opleiding voert een beleid gericht op het vroegtijdig signaleren van veranderingen in de instroom; Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

28 - Flexibele leerroutes zijn uitgewerkt in functie van individuele voorkeuren en verschillende vooropleiding van studenten (Individueel Aangepast Jaarprogramma, cumuleren, combineren van studiejaren van verschillende opleidingen, brugprogramma s, Eerder Verworven Kennis/Eerder Verworven Competenties-trajecten, voorbereidings- en schakelprogramma s); - In het onderwijs zijn mogelijkheden ingebouwd om de deficiënties in kennis en vaardigheden weg te werken; - De opleiding voorziet in een systeem van studie- en studentenbegeleiding gericht op het voorkomen en tijdig signaleren van studieproblemen. Er wordt actief naar oplossingen gezocht. Individuele begeleiding is voorzien voor persoonlijke en/of studiegebonden problemen; - De begeleiding van de studenten is gericht op het nemen van eigen verantwoordelijkheid m.b.t. het (leren) studeren; - De opleiding neemt gericht maatregelen om de resultaten en de studievoortgang van de studenten te bevorderen; - De opleiding voert een actief begeleidingsbeleid Onderwijsorganisatie - De onderwijsorganisatie is zo ingericht dat sturing van het onderwijs mogelijk is; - De onderwijsorganisatie is zodanig van opzet dat de samenhang in het onderwijsprogramma (zowel in de ontwikkelingsfase als in de uitvoerings- en verbeterfase) is gewaarborgd; - Het opleidingsbestuur heeft de bevoegdheid en verantwoordelijkheid om vanuit de doelstellingen en eindtermen en het daarop gebaseerde opleidingsprofiel vorm en inhoud te geven aan het onderwijs en de onderwijsorganisatie; - De interne werk- en overlegstructuur is afgestemd op de noodzakelijke sturing van het programma. 6 Interne kwaliteitszorg - De opleiding beschikt over een geëxpliciteerd kwaliteitszorgsysteem dat onder meer cyclisch, systematisch en integraal is; - Het kwaliteitsbeleid en -systeem is zowel preventie- als controlegericht; - De kwaliteitszorg betreft niet enkel het primaire proces, maar alle kwaliteitsaspecten in hun onderlinge samenhang en in relatie tot de verschillende verantwoordelijkheidsniveaus; - De opleiding werkt zo veel mogelijk met streefnormen voor het beoordelen of en in welke mate de gewenste kwaliteit wordt gerealiseerd; - Er is duidelijk vastgelegd wie welke bevoegdheid heeft in het kader van de uitvoering van de kwaliteitscontrole, het overleg n.a.v. de beschikbaarheid van de resultaten, de follow-up van de genomen besluiten met mogelijke aanpassingen en/of onderwijsinnovaties als gevolg; 28 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

29 - De opleiding beschikt over de informatiesystemen nodig voor het tot stand brengen van kwaliteit en voor het bewaken en beoordelen van de geleverde kwaliteit; - Er is een duidelijke structuur aanwezig ter ondersteuning van het kwaliteitszorgproces; - De kwaliteitsbewaking is afgestemd op de met het onderwijsontwerp beoogde doelen en de streefnormen die voor het halen daarvan zijn vastgesteld; - Binnen de opleiding is een klimaat aanwezig gericht op het leveren van maximale kwaliteit; - De opleiding voert een beleid dat aandacht voor het leveren van kwaliteit bevordert. 7 Resultaten De opleiding waakt over de realisatie van haar doelstellingen en heeft oog voor haar onderwijsrendement. Daarbij kunnen de volgende elementen een rol spelen: - Het eindniveau van de afgestudeerden (onder meer het niveau van de bachelorof masterproef, het niveau van de stage en het niveau van de examens); - De structurele contacten met het werkveld en de aandacht voor de behoeften van het werkveld; - Een actief alumnibeleid; - Het onderwijsrendement:! Studiebelemmerende factoren worden in kaart gebracht. Een remediering wordt uitgewerkt. Studiebevorderende factoren worden geïmplementeerd, opgevolgd en bijgestuurd waar dit nodig blijkt.! Cijfermatige gegevens aangaande de instroomkenmerken, studievoortgang en studieloopbaan worden bijgehouden. Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1

30 Annex 1: Complementary items to the reference framework of the visiting committee environmental sciences for the ICP master programmes De betreffende masterprogramma s bedragen 120 studiepunten na de graad van bachelor. Ze werden geselecteerd als international course programme (ICP s) door de selectiecommissie Opleidingsprogramma s van VLIR-UOS op basis van de volgende voorwaarden: - gericht zijn op de problemen van de ontwikkelingslanden; - bestemd zijn voor personen uit ontwikkelingslanden die reeds een door een diploma bekrachtigde opleiding van minstens drie jaar hebben gevolgd in een instelling van hoger onderwijs en die voldoen aan de voor de organiserende Vlaamse universiteit geldende toelatingsvoorwaarden; - kennisoverdracht naar ontwikkelingslanden toe op het oog hebben; - gekenmerkt worden door een pedagogische benadering die aangepast is aan de specifieke behoeften van personen uit ontwikkelingslanden; - het voorwerp hebben uitgemaakt van een evaluatie, die zal gebeuren (in principe) om de vijf jaar. Deze masterprogramma s ontvangen een bijkomende institutionele toelage en beurzen ter ondersteuning van studenten uit ontwikkelingslanden. De vijf VLIR-UOS-criteria (kwaliteit, doelgerichtheid, efficiëntie, duurzaamheid en ontwikkelingsrelevantie) aan de hand waarvan ICP s sedert 2000 worden geëvalueerd, komen grotendeels overeen met de ontwerpen, facetten en beoordelingscriteria zoals beschreven in het VLIR/VLHORA-visitatieprotocol. Immers, kwaliteitszorg voor een ICP dient identiek te zijn als voor alle andere universitaire opleidingen. Uiteraard dient voor ICP s wel extra aandacht besteed te worden aan de doelgroep en de verwachtingen van de financierende overheid. Hoewel de volledige visitatiecommissie in consensus een oordeel vormt, wordt daarom aan de ontwikkelingsexpert gevraagd extra aandacht te besteden aan de VLIR-UOS-criteria, zoals deze hieronder werden uitgewerkt in het kader van de visitatie Milieuwetenschappen. For the evaluation of the ICP Master programmes the visiting committee will: 1. Use as basis the general frame of reference for the evaluation of the study programmes environmental sciences. 2. Consider additional settings to align with the target group Since the study programme is conceived as an International Course Programme focusing on students from developing countries additional settings are to be in place to be relevant for development, attain effectiveness and contribute to sustainable development 30 Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen 2006 Deel 1

31 Development relevance and sustainability are preconditioned by carefully selecting students for fellowships. Candidates should already be anchored in a national institution before arrival. It guarantees that the content of the programme is relevant to identified needs of the country. Support of the manpower development of a national institution is prevalent to the individual. Upon their return the newly graduated masters should be inserted at a level with higher responsibilities based on the acquired knowledge and aftercare provided by the programme. Effectiveness is attained when the students meet the attainment targets of the master degree. Effectiveness might be deficient when cultural differences, social needs and special expectations related to the working environment in their home country are insufficiently addressed. In practice both contributing to the sustainable development of the partner country and increasing the effectiveness of the programme can be realised by considering the following additional activities: Before the start of the programme: - Announcing the programme to institutions in developing countries; - Facilitating fellowships for the candidates; - Selection of candidates on the basis of a development-oriented and transparent policy (extended curriculum vitae, motivation, references, awareness and understanding of the problems in the country of origin ); - Encouraging enrolling students to prepare a document outlining the problems in their country and the need for training to solve such problems (this could facilitate the selection of the candidates); - Prepare for arrival of students (lodging facilities ); - Social and cultural introduction; - Organise preparatory courses (language, mathematical, computer courses ). During programme execution: - Lecturers should be fluent in English, have experience in developing countries and be highly motivated to care for the target group; - The programme should inform the students clearly and in detail about the regulations of the university, especially those with regard to exams, class attendance and relationships with staff; - The ethical code related to the area of study should be given special attention; - Independent working and public/oral reporting should be encouraged, taught and developed; - Procurement of a portable computer and documentation (books, software programmes ) should be facilitated; Het referentiekader van de visitatiecommissie Milieuwetenschappen Deel 1