TOEGANG TOT GEZONDHEIDS- ZORG IN CONGO

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "TOEGANG TOT GEZONDHEIDS- ZORG IN CONGO"

Transcriptie

1 Reflection paper TOEGANG TOT GEZONDHEIDS- ZORG IN CONGO Januari 2015 / nr. 003 Belgische steun aan de gezondheidssector in Congo Met zijn gezondheidsprogramma in de Democratische Republiek Congo 1 wil het Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC via financiële en technische steun bijdragen aan de uitvoering van het Nationaal plan voor de gezondheidszorg (Plan National de Développement Sanitaire - PNDS). Dat plan moet de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg in een aantal proefdistricten verbeteren. De aanpak van BTC is erop gericht systematisch lessen te trekken uit de pilootervaringen om die vervolgens te benutten in de nationale beleidsvoering. Een van deze proefdistricten was Kisantu in de provincie Bas-Congo. Doel van het project was het plaatselijk ziekenhuis te ondersteunen en het efficiënter te laten werken. Het personeel was in eerste instantie niet bereid om mee te werken. Het duurde zes maanden om uit te zoeken waarom. Het gezondheidspersoneel had dertig jaar lang in 'overlevingsmodus' gewerkt in een volledig gecommercialiseerde gezondheidszorg. Het ziekenhuis wou eerst en vooral inkomsten genereren om zijn personeel te kunnen betalen. BTC onderhandelde over de invoering van een forfaitair betalingssysteem voor alle medische diensten, voor 70% gesubsidieerd door het project, gekoppeld aan een aantal voorwaarden. Op deze manier kreeg de arme plattelandsbevolking beter toegang tot de gezondheidszorg en genoot het medisch personeel een loontoeslag (bovenop het overheidssalaris) die werd betaald met de inkomsten van het algemeen ziekenhuis. Betere financiële toegang tot de gezondheidszorg in Kisantu in Congo: een complexe oefening Kernpunten Dankzij de hervormingen in Kisantu is het betalingssysteem transparanter, zijn de geneesmiddelen vlotter beschikbaar, kan de patiënt de medische kosten beter voorspellen en zijn de gezondheidsdiensten betaalbaarder geworden. De resultaten wijzen ook op een rationeler aanwending van de middelen, een betere doorverwijzing door de eerstelijnszorg en een efficiënter gebruik van het ziekenhuis. Gezondheidssystemen zijn complex. De verschillende onderdelen zijn onderling verbonden en ondergaan de invloed van de context waarin het gezondheidssysteem zich bevindt. Die samenhang en complexiteit begrijpen vormt de kern van het systeemdenken, een aanpak die een systeem beschouwt als een geheel dat meer is dan de som van de onderdelen. Door in te werken op één van de elementen van een systeem kan het hele systeem terug in evenwicht worden gebracht. Voor arme landen kan het een goede beleidskeuze zijn om over te stappen van een 'betaling per prestatie' naar een 'gesubsidieerde forfaitaire betaling'. Dat creëert immers de omstandigheden die nodig zijn voor andere gezondheidshervormingen. Forfaitaire betaling garandeert een betere toegang tot de gezondheidszorg voor de arme bevolking, en maakt de financiering ook billijker. Toch mag het invoeren van forfaits geen alleenstaande maatregel of doel op zich zijn. Het forfaitsysteem moet deel uitmaken van een totaalpakket aan inspanningen, zoals een rationeel personeelsbeleid (met correcte lonen) en professioneel diagnostisch en therapeutisch gedrag. Gezondheidswerkers gaan zich anders gedragen als ze correct betaald worden voor kwaliteitswerk. De mensen zullen hun gedrag veranderen en openbare gezondheidsdiensten gebruiken als die functioneel zijn en verstrekt worden tegen een billijke, betaalbare en voorspelbare prijs. Die beslissing betekende een doorbraak. Door het nieuwe, gesubsidieerde forfaitair betalingssysteem werden de gezondheidsdiensten efficiënter en betaalbaar voor de bevolking. En het zorgde ook voor een rationeler gebruik van de gezondheidsdiensten. 1 Verder in deze nota 'Congo'. Officiële opening van de technische afdeling van het Algemeen Ziekenhuis van Kisantu. Foto: BTC

2 Betere financiële toegang tot de gezondheidszorg in Kisantu in Congo: een complexe oefening Het gezondheidssysteem in Congo Congo had lange tijd een goed georganiseerde basisgezondheidszorg en een dito doorverwijzingssysteem in de districten. Helaas is de toestand in de gezondheidssector, net als in alle andere sociale sectoren, de voorbije twintig jaar drastisch achteruitgegaan. Het Ministerie voor Volksgezondheid in Kinshasa kon de laatste tijd het tij niet keren maar is er wel in geslaagd om de structurele organisatie, de functies en normen van het gezondheidssysteem in de districten uit te klaren. Ongereglementeerde betaling per prestatie voor gezondheidsdiensten is wijd verspreid in Congo. Dat is zowel een oorzaak als een gevolg van de commercialisering van de gezondheidszorg. Congo telt elf provincies. Elke provincie is onderverdeeld in administratieve districten die op hun beurt bestaan uit gezondheidszones. Een gezondheidszone stemt overeen met wat internationaal een 'gezondheidsdistrict' heet: een netwerk van basisgezondheidscentra met bovenaan een districtsziekenhuis voor behandelingen die de middelen en de competenties van de gezondheidscentra te boven gaan. Voor alle duidelijkheid, de term 'district' wordt hier gebruikt om te verwijzen naar de Congolese gezondheidszone. De gezondheidsfaciliteiten zijn eigendom van de overheid of van non-profit privéactoren. Die laatste hebben meestal een contractuele overeenkomst met de Staat waarin de rechten en plichten van beide partners vastliggen, maar ze blijven grotendeels autonoom qua bestuur. Sinds de koloniale tijd vervullen missieposten de rol van uitvoerend agentschap in de gezondheidszorg, en ook nu nog heeft Congo een bloeiend netwerk van religieuze zorgverleners, die belangrijke partners zijn in het bestuur van de gezondheidsdistricten. Publieke en private (al dan niet religieuze) non-profit eerstelijnsfaciliteiten, de geïntegreerde gezondheidscentra, staan in principe onder het gezag van het Centrale Districtskantoor, met aan het hoofd een Districtshoofdarts. Niet-geïntegreerde gezondheidscentra daarentegen hebben geen overeenkomst met de overheid en zijn meestal uit op winst. De supervisie door het districtsteam beperkt zich vaak tot het verzamelen van gegevens en het inventariseren van de geneesmiddelen. Wanneer het geïntegreerde gezondheidscentrum of het algemeen ziekenhuis tot de privésector behoort, wordt supervisie beschouwd als opdringerig en overbodig, en meestal is er dan ook geen supervisie. In 2008 stond Congo zesde op de ranglijst van mislukte staten vanwege zijn erbarmelijke openbare dienstverlening, de uitholling van het wettelijke gezag, corruptie, criminaliteit en ongewilde volksverhuizingen. In 2011 plaatste het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) Congo op de laatste plaats voor menselijke ontwikkeling, op een lijst van 186 landen en gebieden. In Congo heeft het feit dat de staat de gezondheidssector niet meer reguleert en financiert, bovenop de bestuursproblemen, ervoor gezorgd dat het gezondheidssysteem totaal verzwakt is. Niet-gereglementeerde betaling per prestatie is wijd verspreid en is zowel oorzaak als gevolg van de commercialisering, waardoor de stedelijke én de plattelandsbevolking minder en minder toegang krijgt tot kwaliteitsvolle basisgezondheidszorg. Niet-gereglementeerde en onvoorspelbare diensten In bepaalde gebieden is de openbare gezondheidszorg nagenoeg volledig ingestort en is men aangewezen op informele private zorgverstrekkers. De gezondheidsbegroting (3% van de jaarlijkse overheidsbegroting in 2008) dient voornamelijk om onregelmatige en zeer lage lonen uit te betalen aan gezondheidswerkers van de overheid. Niet-gereglementeerde betaling per prestatie is wijd verspreid; gezondheidswerkers verdienen zo een centje bij, maar de patiënt heeft geen idee hoeveel de behandeling zal kosten. Voor elke tussenkomst moet de patiënt direct betalen, zelfs voor een spuitje of een aanvraag voor een laboratoriumonderzoek. Geneesmiddelen worden op irrationele wijze voorgeschreven en kwaliteitszorg is nauwelijks toegankelijk, vooral in de districtsziekenhuizen, die geassocieerd worden met hogere kosten dan de gezondheidscentra. Het ontbreken van reglementering slaat ook op universiteiten en scholen die gezondheidswerkers opleiden. Die opleidingsinstellingen schoten de afgelopen tien jaar als paddenstoelen uit de grond en het aantal gezondheidsfaciliteiten groeit gestaag. In 2008 bestonden er maar liefst 470 Instituten voor Medische Technieken en Instituten voor Medisch Onderwijs, dat is 84% meer dan in Maar er waren ook 108 Hogere Instituten voor Medische Technieken en 39 Geneeskundefaculteiten geregistreerd (een toename van respectievelijk 103% en 130% ten opzichte van 1998). Alleen al in 2009 zijn bijna verpleegkundigen afgestudeerd, veel meer dan de gezondheidsdistricten nodig hebben. In datzelfde jaar studeerden 2000 dokters af aan de drie traditionele universiteiten van Kinshasa, Kisangani en Lubumbashi. De kwaliteit van het onderwijs in deze instellingen is slecht gereglementeerd. Zo werkte in 2009 maar liefst 56% van de Instituten voor Medische Technieken zonder officieel goedgekeurd decreet. Ten gevolge van braindrain, veroudering van het personeel en demotivatie is er een tekort aan bekwame professoren, waardoor de kwaliteit van het onderwijs nog meer onder druk komt te staan. Talrijke universiteiten, instituten en opleidingscentra leveren uit winstbejag zo veel mogelijk medisch personeel af. Op die manier is er een overvloed aan personeel van bedenkelijke kwaliteit over heel het land. De situatie wordt nog verergerd door de pensioenvoorwaarden. Aangezien de overheid lage pensioenen betaalt, betekent pensionering het einde van de toeslag en het informele loon die de gezondheidswerker in staat stelden te overleven. Het algemene gevolg is een slechte toegang tot de gezondheidszorg en enorme onbevredigde zorgbehoeften in grote delen van het land. Op enkele her en der verspreide eilandjes is er wel een goede zorgverstrekking (dankzij bijvoorbeeld externe hulp van gouvernementele of niet-gouvernementele organisaties). 2

3 Congo probeert zijn gezondheidssysteem terug op te bouwen. In 2006 ontwikkelde het land zijn Strategie ter versterking van de gezondheidszorg (Stratégie de Renforcement du Système Sanitaire - SRSS) om het systeem te reorganiseren met het oog op een betere toegang tot kwaliteitszorg. Helaas gaapt er een brede kloof tussen het overheidsbeleid en de realiteit op het terrein. Het district Kisantu Het district Kisantu ligt in de provincie Bas-Congo in het uiterste zuidwesten van het land. Het telt inwoners, van wie zo'n 45% in de gelijknamige hoofdplaats en omgeving wonen (Figuur 1). Het heeft een algemeen ziekenhuis in een half-verstedelijkt gebied en 16 geïntegreerde gezondheidscentra. In 2007 werd een klein lokaal ziekteverzekeringsprogramma opgezet (MUSAKIS, Mutuelle de Santé de Kisantu) dat in 2008 kon bogen op 1000 leden. personeel, in tegenstelling tot de gehospitaliseerde patiënten. Daarom hield het ziekenhuispersoneel zich liever bezig met ambulante al dan niet doorverwezen patiënten dan met de opgenomen patiënten. Op die manier wedijverden ze met de gezondheidswerkers uit de geïntegreerde gezondheidscentra, die langzaam leegliepen. In 2008 telde het ziekenhuis meer dan 200 werknemers (52% medisch personeel en 48% administratief of onderhoudspersoneel), maar was slechts 53,3% van de 270 bedden bezet. Dat illustreert het algemeen personeelsoverschot in de Congolese gezondheidsinstellingen. De opnamegraad van de districtsbevolking in het ziekenhuis bedroeg 22 0 / 00 ; de gebruiksgraad van de eerstelijnszorg (geïntegreerde gezondheidscentra en algemeen ziekenhuis samen) lag op 0,4 nieuwe gevallen per inwoner per jaar; 85% van de voorziene geboorten in het district werd begeleid door gekwalificeerd personeel in een geïntegreerd gezondheidscentrum of in het algemeen ziekenhuis; hierbij was het moedersterftecijfer 192/ Patiënten die door het netwerk van geïntegreerde gezondheidscentra verwezen waren naar het algemeen ziekenhuis maakten slechts 7% uit van alle ambulante raadplegingen van het ziekenhuis; 1/5 daarvan werd uiteindelijk opgenomen. Er zijn talrijke, ingewikkelde redenen voor de lage bezettingsgraad en de hoge moedersterfte. Het gebrek aan geografische toegang door de slechte wegen verklaart een groot deel van het probleem, net als de gebrekkige psychologische en culturele toegankelijkheid van de lokale gezondheidsdiensten. Maar naar onze mening is de financiële toegang tot de gezondheidszorg de kern van het probleem. In 2008 kon slechts 42,8% van alle patiënten zijn ziekenhuisrekening betalen. Dat had natuurlijk een grote impact op het uitbetalen van het personeel, aangezien de toeslag 75% van het totale loon vormde. De gezondheidswerkers die minder verdienden waren dus geneigd om informele betalingssystemen te ontwikkelen in een slecht gereglementeerde en nauwelijks gecontroleerde omgeving. In een ziekenhuis dat wedijvert met eerstelijnszorgcentra zou je korte verblijven verwachten. Niets was minder waar: de gemiddelde verblijfsduur in het algemeen ziekenhuis van Kisantu was vrij lang (9,4 dagen), waarschijnlijk omdat de patiënt telkens wanneer hij een behandeling moest ondergaan, tijd nodig had om het nodige geld bijeen te schrapen. Figuur 1: Kaart van het district Kisantu (gezondheidszone), Bas Congo, Congo. Zoals in de meeste Congolese districten speelde het algemeen ziekenhuis van Kisantu niet echt zijn doorverwijzingsrol. In de realiteit wedijverde het met de eerstelijnszorg in het lokale gezondheidssysteem om patiënten binnen te halen. Aan kapitaalkrachtige ambulante patiënten werden vaak oogluikend raadplegingen in het ziekenhuis toegestaan. Die vormden immers een belangrijke bron van inkomsten voor het Gezondheid is een complexe zaak Commercialisering van de gezondheidszorg vergroot de ongelijkheid tussen arm en rijk, vooral in een omgeving waar het regelgevend kader in de sector ondermaats is. Slecht gereglementeerde betaling-per-prestatiesystemen creëren een vicieuze cirkel waarbij de toegang tot kwaliteitszorg geleidelijk aan verslechtert. Hoewel het afschaffen van de bijdragen van de patiënten (user fees) hoog op de internationale gezondheidsagenda staat, kan het plotse afschaffen ervan het gezondheidssysteem ontwrichten en is die maatregel misschien niet betaalbaar of duurzaam in landen met beperkte middelen zoals Congo. 3

4 Betere financiële toegang tot de gezondheidszorg in Kisantu in Congo: een complexe oefening Tussen 2008 en 2011 zette het Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC in het district Kisantu een serie hervormingen op touw via actieonderzoek. Deze aanpak wordt geschikt geacht om verandering teweeg te brengen in open complexe systemen, zoals het lokale gezondheidssysteem van Kisantu. Het hele proces zorgde ook voor een sterker leiderschap van het districtsmanagement. De hervormingen omvatten voornamelijk het rationaliseren van de middelen en het reguleren van de financiering van de gezondheidsdiensten. Forfaits per ziekte-episode vervingen het betaling-per-prestatiesysteem. Door een financiële tegemoetkoming van BTC konden de tarieven naar omlaag. Aan de subsidie hingen voorwaarden vast, namelijk een aantal maatregelen om de aanwending van de middelen te rationaliseren. Dat leidde onmiddellijk tot een aanzienlijk betere toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg. De ervaring in Kisantu bewijst dat een systeembenadering essentieel is om complexe problemen aan te pakken. Uit die ervaring kunnen andere districten in het land bruikbare lessen trekken. Opzet van de BTC-interventie Systeemdenken Van bij het begin beschouwde de Kisantu-interventie het gezondheidssysteem als een open complex systeem met onderling gekoppelde onderdelen, die in wisselwerking staan met de context. Die samenhang en complexiteit begrijpen vormt Tweedelijnszorg (algemeen ziekenhuis) Recht van het personeel op directe toegang tot zorg Efficiëntie ziekenhuis Betaling per prestatie Irrationeel voorschrijfgedrag Toegang tot de zorg Wedijver tussen eersteen tweedelijnszorg Kwaliteit van de zorg Lage hospitalisatiegraad Lage kwaliteit van de opleiding Kwaliteit van de zorg Lage gebruiksgraad van de eerstelijnszorg Irrationeel voorschrijfgedrag Toegang tot de zorg Personeelsoverschot Personeelsoverschot of -tekort Efficiëntie van eerstelijnsfaciliteiten Eerstelijnszorg (geïntegreerd gezondheidscentrum) Figuur 2: Het gezondheidsdistrict als een complex systeem. 4

5 de kern van het systeemdenken. Dat is een aanpak die het systeem beschouwt als een geheel dat meer is dan de som van de onderdelen. In dat opzicht kan een actie toegepast op een onderdeel van het systeem, het evenwicht van het hele systeem verstoren (Figuur 2). Zulke complexe systemen analyseren is echter een dynamisch en continu proces, en niet alle onderdelen kunnen meteen geïdentificeerd en begrepen worden. Besluiten nemen, acties uitvoeren en de soms onvoorziene en onbedoelde gevolgen daarvan leidden beetje bij beetje tot een grondiger begrip van het systeem; en geleidelijk aan werden nieuwe elementen en dimensies in het hervormingsproces geïntegreerd om het systeem te handhaven. Middelen Het dient gezegd dat de hervorming van Kisantu veel meer financiële en andere middelen genoot dan hetgeen gewoonlijk beschikbaar is in andere Congolese districten. Die steun was gerechtvaardigd omdat het provinciale en nationale niveau systematisch terug kunnen grijpen naar de lessen uit deze pilootomgeving en omdat de ervaring gedeeld kan worden met andere districtsdirecties. In totaal bedroeg de steun van BTC aan Kisantu over de periode van vier jaar (april 2008 tot april 2012) 2,35 miljoen euro. BTC heeft ongeveer 0,85 miljoen euro geïnvesteerd in infrastructuur en uitrusting, zowat 1,1 miljoen euro in het voorzien van subsidies voor gehospitaliseerde patiënten en voor personeelspensioenen, rond de euro in opleiding, en om en bij de euro in externe consultancy. Gelet op de bemoedigende resultaten ontving het algemeen ziekenhuis van Kisantu in 2013 nog een miljoen euro voor de bouw en uitrusting van nieuwe zorgeenheden intensive care en chirurgie en nieuwe departementen medische beeldvorming en laboratoriumonderzoek. Het pensioen van het personeel van de geïntegreerde gezondheidscentra en het algemeen ziekenhuis, gebaseerd op de leeftijd of het aantal jaren dienst volgens de nationale arbeidswetgeving in Congo, werd elk jaar door het district geactualiseerd. Er dient onderstreept dat de personeelsrationalisering en het onderhoud van de infrastructuur en uitrusting continue investeringen vergen, want anders zijn de resultaten niet duurzaam. Gezondheidsdirectie van het district Een van de eerste doorgevoerde veranderingen was de aanstelling van een vernieuwde directie voor de gezondheidsdiensten van het district Kisantu. Die directie bestond zowel uit personeel van het ziekenhuis als van de districtsdiensten. In plaats van een afzonderlijke directie voor het ziekenhuis en het district, werd één structuur opgericht. Het duurde vrij lang eer dat directieteam volledig operationeel was om de leiding van het lokale gezondheidssysteem op zich te nemen. De eerste maanden werd er heel wat gediscussieerd en vergaderd vooraleer het nieuwe team de kritische analyse van de bestaande situatie kon onderschrijven. Pas na bijna een vol jaar onderhandelen werden de eerste beslissingen eensgezind genomen. Door weerstand tegen verandering, samenwerkingsproblemen tussen twee entiteiten die vroeger onafhankelijk waren en verlies van onofficieel inkomen en privileges voor vele personeelsleden duurde het proces zo lang. In april 2009 nam de directie de volgende beslissingen: Toepassing van forfaits in het ziekenhuis in plaats van betaling per prestatie. Die forfaits dekken de raadpleging (en/ of hospitalisatie), laboratoriumonderzoeken, echografieën en/of X-stralen en medicijnen voor de volledige ziekte-episode. De tarieven waren berekend op basis van jaarlijkse lokale financiële audits georganiseerd door het bisdom Kisantu, maar ook in functie van de Nationale Gezondheidsrekeningen. Subsidiëring van het tarief dat het ziekenhuis aanrekent aan patiënten uit het district die door een geïntegreerd gezondheidscentrum doorverwezen werden naar het algemeen ziekenhuis (40 tot 75% van de tarieven betaald met BTC-fondsen, met een maximumsubsidie voor gezondheidszorg aan vrouwen en kinderen). Gesubsidieerde pensioenen voor een 25-tal ziekenhuismedewerkers eind 2009 (BTC-fondsen). Lidmaatschap van de MUSAKIS-ziekteverzekering voor alle ziekenhuismedewerkers waarbij de inschrijvingspremies voor het eerste jaar betaald worden met BTC-geld. De eengemaakte directie besliste om regelmatig vergaderingen te houden. De eerste resultaten van de hervorming (positieve en negatieve, verwachte en onverwachte) doken beetje bij beetje op en werden meteen tijdens die vergaderingen besproken. De meeste besprekingen gingen over de noodzaak om de hervorming op de voet te volgen en waar nodig de actie aan te passen. Omdat er weerstand verwacht werd van de ziekenhuisartsen, drong de directie in het begin niet sterk aan op het rationaliseren van het diagnostisch en therapeutisch gedrag. Het team was zich echter wel bewust van het feit dat de tariefstructuur was ingevoerd op basis van schattingen, zonder gedetailleerde financiële informatie. Daarom werd in 2010 een kostenstudie gepland. Implementatie en resultaten Onmiddellijke gevolgen In maart 2009 werden sensibiliseringsacties rond de hervorming gevoerd op tv, op de radio, in advertenties, via besprekingen met auditors en tijdens vergaderingen met gezondheidspersoneel. In april 2009 werd de nieuwe tariefstructuur in het ziekenhuis ingevoerd. Dat had meteen gevolgen voor het gebruik van de diensten: het aantal curatieve raadplegingen in de gezondheidscentra ging naar omhoog, net zoals het aantal (doorverwezen) patiënten opgenomen in het ziekenhuis, terwijl het aantal ambulante patiënten in het ziekenhuis daalde. Voorschrijfgedrag Door het invoeren van beslissingsbomen in de gezondheidscentra werd het voorschrijfgedrag rationeler. In 2010 kreeg meer dan 90% van de patiënten in de gezondheidscentra essentiële geneesmiddelen voorgeschreven; in 2008 was dat 5

6 Betere financiële toegang tot de gezondheidszorg in Kisantu in Congo: een complexe oefening minder dan 50%. In 2009 werd geen verandering in het voorschrijfgedrag in het ziekenhuis vastgesteld. Hoewel de ziekenhuisfinanciën langzamerhand verbeterden en ondanks de subsidies, kon 10% van de patiënten nog steeds zijn rekening niet betalen. Ombudsman Er werden gevallen van fraude vastgesteld (bijvoorbeeld personeel van gezondheidscentra dat verwijsbrieven verkoopt aan patiënten), vooral in de centra in de buurt van het algemeen ziekenhuis. Om dat probleem aan te pakken, besloot het directieteam om de supervisie op te voeren. In september 2009 werd een ombudsman in het ziekenhuis aangesteld om klachten van patiënten te behandelen. Er verstreken ettelijke maanden vooraleer de fraudeslachtoffers hun beklag durfden te doen. De directie nam de klachten ernstig, deed onderzoek en nam waar nodig disciplinaire maatregelen. Begin 2010 werden vier personeelsleden ontslagen wegens fraude en hadden zes anderen spontaan hun ontslag ingediend. Hoewel de salarissen regelmatig werden uitbetaald en er herhaaldelijk informatiecampagnes plaatsvonden, werd al snel duidelijk dat de vorige informele (en illegale) inkomsten hoger lagen dan de nieuwe lonen, die een transparante structuur volgden. Dat inkomensverlies vormde een bron van ongenoegen onder het medisch personeel van het ziekenhuis, vooral onder de verpleegsters. In september 2009 ging het ziekenhuispersoneel in staking met de eis om hogere lonen. In 2010 werden de salarissen opgetrokken volgens de (theoretische) overheidsaanbevelingen, die elders zelden werden toegepast. BTC hielp het ziekenhuis met de betaling van het personeel en dekte het deficit dat werd veroorzaakt door insolvente patiënten. Het was de bedoeling de extra uitgavenpost voor salarissen uiteindelijk te verrekenen in het tariefschema. Er werden verschillende pogingen ondernomen om steun van de provincie en van de centrale overheid te krijgen en om de lessen van de hervormingen te integreren in het nationale gezondheidsbeleid. De respons lag echter laag. Hoewel sommige elementen uit de ervaring in Kisantu zoals het invoeren van tarieven en het gebruik van beslissingsbomen en ziekenhuisprotocollen in de nieuwe versie van de Nationale Gezondheidsstrategie werden opgenomen, vonden de eerste terreinbezoeken van het Ministerie van Volksgezondheid in Kinshasa pas plaats in 2011, ondanks herhaalde uitnodigingen. Positief is dan weer dat verschillende directieteams van naburige districten of van andere BTC-gezondheidsprojecten naar Kisantu op studiebezoek kwamen. In 2010 en 2011 organiseerde het directieteam een nieuwe pensioneringsronde van medisch personeel, gefinancierd door het project. Het personeel werd herverdeeld tussen de gezondheidscentra en het ziekenhuis, en waar nodig werden nieuwe medewerkers aangeworven. In het algemeen werd het personeelsbestand in het district Kisantu afgeslankt van 200 in 2008 naar 140 in 2011, waarbij het aandeel van het paramedisch en medisch personeel steeg van 52% naar 60%. Materniteit in het algemeen ziekenhuis Saint-Luc in Kisantu. Foto: BTC In 2010 bleef het voorschrijfgedrag van de lokale artsen voor geneesmiddelen en laboratoriumonderzoek zeer problematisch, ondanks de vele overlegvergaderingen. Ongeveer 30% van de voorgeschreven geneesmiddelen was een specialiteit die meestal buiten het ziekenhuis moest worden aangekocht. Bovendien was er uitvoerig bewijs dat er voorschriften werden uitgeschreven met vier of zelfs vijf antibiotica die niet strookten met enig empirisch protocol. Om dat probleem op een niet-bedreigende manier aan te pakken, werd een externe consultant gevraagd om de beweegreden van het huidige voorschrijfgedrag te bespreken en om samen met het medisch ziekenhuispersoneel empirische richtlijnen te ontwikkelen overeenkomstig de lokale context, met inbegrip van de (beperkte) bestaande nationale protocollen. Het proces duurde zowat zes maanden, maar de ziekenhuisdokters waren zeer geïnteresseerd en bereid om mee te werken. Het effect van de nieuwe richtlijnen was spectaculair: in 2011 schreven de lokale artsen in 90% van de gevallen essentiële geneesmiddelen voor en alle antibiotica werden volgens de regels voorgeschreven. De richtlijnen werden ook gedeeld met de provinciale en centrale gezondheidsoverheden om in andere districten en provincies gebruikt te worden. Het ziekenhuispersoneel van Kisantu was daar heel trots op. Onverwachte en ongeziene indicatoren In 2011 moesten verschillende private commerciële gezondheidscentra hun deuren sluiten wegens een gebrek aan patiënten. In 2008 zou zoiets ondenkbaar zijn geweest; toen deed de private commerciële sector goede zaken. Dat gegeven is een indicator voor de verhoogde toegankelijkheid en de aanvaarding van het publieke en private non-profit gezondheidszorgsysteem. Datzelfde jaar werden verschillende kleinere gezondheidsposten met beperkte curatieve werklast gesloten omdat ze de richtlijnen van de hervormingen niet naleefden. 6

7 Figuur 3: Evolutie van het aandeel betaalde ziekenhuisrekeningen in het algemeen ziekenhuis van Kisantu. Die beslissing was een indicator van de verhoogde beslissingsmacht van het directieteam van het district. De bezetting van de bedden in het algemeen ziekenhuis steeg van 52% in 2008 naar meer dan 85% in 2011, en het aandeel doorverwezen opgenomen patiënten ging van 6,1% in 2008 naar 93,9% in Om zich ervan te vergewissen dat deze hogere cijfers wel degelijk toe te schrijven zijn aan een instroom van patiënten uit het district Kisantu zelf en niet van patiënten uit steden als Kinshasa of Matadi (waar de gezondheidszorg veel duurder en commercieel gericht is), werd de hospitalisatiegraad gebaseerd op de herkomst van de patiënten (opgenomen patiënten uit het district Kisantu /bevolking district Kisantu x 1000) eveneens gevolgd. Die gegevens duidden op een stijging van 54% tussen 2008 en De trend werd bevestigd door de stijging van het percentage opgenomen patiënten uit het district: van 74% in 2008 naar 86,8% in De gebruiksgraad van de eerstelijnszorg in termen van nieuwe gevallen per inwoner per jaar nam ook toe, terwijl het totale aantal nieuwe ambulante patiënten in het ziekenhuis afnam. Gedragsverandering Bovenstaande bevindingen tonen aan dat patiënten die vroeger de diensten van het algemeen ziekenhuis gebruikten, meteen hun gedrag veranderden. Ze bezochten eerst het geïntegreerd gezondheidscentrum, waar sommige gevallen behandeld konden worden zonder doorverwijzing naar het algemeen ziekenhuis. Een indicator om de relevantie van verwijzing door een geïntegreerd gezondheidscentrum naar het algemeen ziekenhuis op te volgen, was het percentage doorverwezen ambulante patiënten dat opgenomen werd. Dat percentage steeg van 21,7% in 2008 naar 53,3% in Dit resultaat kan verklaard worden door het feit dat de hervormingen leidden tot meer transparantie in het betaalsysteem, een betere beschikbaarheid van geneesmiddelen, een grotere voorspelbaarheid van de kosten voor de patiënt en betere financiële toegang tot de gezondheidsdiensten in het ziekenhuis via de voorwaardelijke subsidiëring. Ter illustratie: in 2011 betaalde meer dan 87% van de patiënten zijn rekening. In 2008 was dat slechts 42%. De resultaten wijzen ook op een rationeler aanwending van de middelen, een betere doorverwijzing door de eerstelijnszorg en een efficiënter gebruik van het ziekenhuis. De subsidies toegekend aan het ziekenhuis op voorwaarde dat de verwijscriteria werden nageleefd, dwongen de patiënten om eerst de eerstelijnszorg te raadplegen. Daardoor werden de eerstelijnsvoorzieningen meer gebruikt, zodat de salaristoeslagen ook op dat niveau aanzienlijk toenamen. De extra's van het personeel die een toeslag vormen bovenop het officiële salaris (een verpleegkundige verdient officieel ongeveer 20 USD per maand) omvatten de inkomsten na aftrek van alle kosten (bijvoorbeeld geneesmiddelen voor de apotheek, onderhoud). Voor alle geïntegreerde gezondheidscentra samen stegen deze extra's van USD in 2008 naar USD in 2011, dat is een gemiddelde toename van de toeslag met 47,6%. Hoewel een deel van deze officiële toename die het vorige onofficiële inkomen vervangt heel moeilijk te schatten is, geven bijna alle verpleegkundigen van de geïntegreerde gezondheidscentra toe dat hun totale inkomen inderdaad gestegen is. De grootste toename werd vastgesteld in het geïntegreerd gezondheidscentrum dat het dichtst bij het algemeen ziekenhuis gelegen is. 7

8 Conclusie De ervaring bewijst dat het mogelijk is om de reglementering van een gezondheidsdistrict te verbeteren door de toekenning van financiële steun te laten afhangen van een rationeler aanwending van de beschikbare middelen. De bevolking zal de openbare gezondheidsdiensten gebruiken als ze efficiënt zijn en als de kosten billijk, betaalbaar en voorspelbaar zijn. Om een hervorming of een rationalisering enige kans op slagen te geven, moeten de gezondheidsdiensten eerst uit hun puur commerciële logica worden weggehaald. Door het invoeren van gesubsidieerde tarieven zijn de gezondheidswerkers minder geneigd om te veel geneesmiddelen en medische handelingen voor te schrijven. Dat verschijnsel begint nu ook op te duiken in de Europese beleidshervorming. Alternatieve mechanismen om de honoraria te betalen, veranderen wel degelijk de aanpak van het gezondheidspersoneel. Toch moeten we opmerken dat het gedrag van het gezondheidspersoneel niet altijd op een rationele manier veranderde. De artsen veranderden hun voorschrijfgedrag enkel indien er klinische richtlijnen en standaarden voor voorschriften gegeven werden. Dat bewijst dat andere factoren zoals competentie en het overwinnen van routine ook een rol spelen. Daarom is het belangrijk te begrijpen dat het gehele systeem moet worden aangepakt en dat tarieven geen wondermiddel zijn voor hervormingen. Tarieven zijn een van de vroege strategische maatregelen om de commerciële logica van het systeem te doorbreken. De ervaring in Kisantu toont aan dat het een mogelijke beleidsoptie is om over te stappen van een 'betaling per prestatie' naar een forfaitaire betaling voor landen die met gelijkaardige financiële problemen kampen, in een poging hun financieringssysteem billijker te maken. Inwerken op een van de elementen van het systeem kan ertoe bijdragen om het gehele systeem in evenwicht te brengen. Het invoeren van forfaits mag geen alleenstaande maatregel of doel op zich zijn. Het moet deel uitmaken van een uitgebreid pakket activiteiten met personeelsrationalisering en veranderd diagnostisch en therapeutisch gedrag als doel. Het Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC ondersteunt en omkadert ontwikkelingsprogramma's in opdracht van de Belgische Staat en van andere opdrachtgevers. Hoogstraat Brussel, België T + 32 (0) info@btcctb.org Bewerkt voor BTC door Guido Couck On line Dit is een Open Access-artikel onder Creative Commons-licentie CC-BY 4.0 Bronnen Oorspronkelijk artikel: Improving financial access to health care in the Kisantu district in the Democratic Republic of Congo: acting upon complexity Glob Health Action 2015, 8: Auteurs: Stéphanie Stasse 1, Dany Vita 2, Jacques Kimfuta 3, Valèria Campos da Silveira 4, Paul Bossyns 5 en Bart Criel 4 1 Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC, Kisantu, Congo; 2 Ziekenhuis Kisantu, Kisantu, Congo; 3 Provinciaal Gezondheidsteam van Bas Congo, Matadi, Congo; 4 Instituut voor Tropische Geneeskunde, Antwerpen, België; 5 Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC, Brussel, België. Verantwoordelijk uitgever: Carl Michiels, Hoogstraat 147, 1000 Brussel

De Belgische kinesitherapeut verdient 33.000 euro per jaar, een tandarts 103.000 en een huisarts 165.000.

De Belgische kinesitherapeut verdient 33.000 euro per jaar, een tandarts 103.000 en een huisarts 165.000. De Belgische kinesitherapeut verdient 33.000 euro per jaar, een tandarts 103.000 en een huisarts 165.000. De afgelopen tien jaar is het gemiddelde inkomen van de Belgische kinesitherapeut met 40% gestegen,

Nadere informatie

Projectvoorstel CFP. Verbeteren van de dienstverlening in 53 gezondheidscentra en 4 ziekenhuizen ( ) CDI-Bwamanda

Projectvoorstel CFP. Verbeteren van de dienstverlening in 53 gezondheidscentra en 4 ziekenhuizen ( ) CDI-Bwamanda Projectvoorstel CFP Verbeteren van de dienstverlening in 53 gezondheidscentra en 4 ziekenhuizen (2011-2013) CDI-Bwamanda Noordelijke Evenaarsprovincie, D.R. Congo CFP Referentie: 12-cdi-3;def;gezondheidscentra-Congo

Nadere informatie

GENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD INTERACTIEVE VORMINGSMODULE TOEGANG TOT GEZONDHEIDSZORG. Conclusie

GENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD INTERACTIEVE VORMINGSMODULE TOEGANG TOT GEZONDHEIDSZORG. Conclusie GENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD TOEGANG TOT GEZONDHEIDSZORG Conclusie Situatie vandaag: wereldwijde ongelijkheden in gezondheid Ontwikkelingslanden Dragen 90 percent van globale ziektelast. (WHO Globale

Nadere informatie

Notitie Parkeerbeleid in Woerden analyse, conclusies, uitdagingen

Notitie Parkeerbeleid in Woerden analyse, conclusies, uitdagingen Notitie Parkeerbeleid in Woerden analyse, conclusies, uitdagingen Een analyse van het gevoerde parkeerbeleid in de gemeente Woerden, een aantal conclusies over de gevolgen van dit beleid en een beschrijving

Nadere informatie

Barometer kinesitherapie 2013

Barometer kinesitherapie 2013 Barometer kinesitherapie 2013 Ingevolge de nomenclatuurhervorming van 2002, lag het uitgavenniveau voor kinesitherapie in 2003 op het laagste niveau sinds 1991. Vanaf 2004 beginnen de uitgaven opnieuw

Nadere informatie

Klinische proeven in buitenland. Tussenkomst ziekteverzekering

Klinische proeven in buitenland. Tussenkomst ziekteverzekering Klinische proeven in buitenland Tussenkomst ziekteverzekering Melanoompunt 15-12-2018 1 Wettelijk kader zorg in België o Verzekeringspakket o Klinische proeven Wettelijk kader zorg in buitenland Melanoompunt

Nadere informatie

Advies. Over het voorontwerp van decreet tot invoering van een verhoogd abattement bij hypotheekvestiging op de enige woning

Advies. Over het voorontwerp van decreet tot invoering van een verhoogd abattement bij hypotheekvestiging op de enige woning Brussel, 9 juli 2008 070908 Advies decreet hypotheekvestiging Advies Over het voorontwerp van decreet tot invoering van een verhoogd abattement bij hypotheekvestiging op de enige woning 1. Toelichting

Nadere informatie

Facts & Figures. over de lokale besturen n.a.v. de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018

Facts & Figures. over de lokale besturen n.a.v. de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 Facts & Figures over de lokale besturen n.a.v. de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 Facts & figures De lokale overheden zijn een zeer belangrijke speler in ons land. De bevoegdheden die ze

Nadere informatie

FINANCIEEL ONDERZOEK VAN DE AUDIT FORFAITAIRE HUIZEN. Dr. Luc Herry, huisarts

FINANCIEEL ONDERZOEK VAN DE AUDIT FORFAITAIRE HUIZEN. Dr. Luc Herry, huisarts 5 februari 2018, FINANCIEEL ONDERZOEK VAN DE AUDIT FORFAITAIRE HUIZEN Dr. Luc Herry, huisarts In dit financieel onderzoek van de audit van KPMG zullen we de term forfaitaire huizen gebruiken. Gewoonlijk

Nadere informatie

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer AUTEURS Jonathan Desdemoustier, onderzoeker-doctorandus, Smart City Institute, HEC-Liège, Universiteit van Luik (België)

Nadere informatie

20 jaar sectoranalyse van de algemene ziekenhuizen in België: Maha-studie 2014

20 jaar sectoranalyse van de algemene ziekenhuizen in België: Maha-studie 2014 Brussel, 2 oktober 2014 20 jaar sectoranalyse van de algemene ziekenhuizen in België: Maha-studie 2014 Financiële situatie van de private en publieke algemene ziekenhuizen: verslechtering van de bedrijfsresultaten,

Nadere informatie

ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.

ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000 Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 11 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2 VERSIEBEHEER...

Nadere informatie

Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag. Geachte Voorzitter,

Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag. Geachte Voorzitter, Aan de Voorzitter van het OCMW van Kinrooi Breeërsesteenweg 146 Postcode en plaats Geïntegreerd inspectieverslag POD MI Inspectiedienst POD MI Kinrooi/W65B-SFGE/2016 2 Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag

Nadere informatie

Een primeur binnen de private bewaking

Een primeur binnen de private bewaking Een primeur binnen de private bewaking Secure Quality Een primeur binnen de private bewaking Inleiding: Waarom het SECURE QUALITY Kwaliteitscharter Private Bewaking? De BVBO 1 stelt met trots haar nieuwste

Nadere informatie

Graag wens ik een actuele stand van zaken te verkrijgen met betrekking tot het aanbod van voorzieningen voor ouderen in woonzorgcentra.

Graag wens ik een actuele stand van zaken te verkrijgen met betrekking tot het aanbod van voorzieningen voor ouderen in woonzorgcentra. SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 519 van ELS ROBEYNS datum: 11 mei 2016 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Woonzorgcentra Limburg - Bijkomende bedden Aangezien de provincie

Nadere informatie

Rapportage burgerbrieven VWS 2014

Rapportage burgerbrieven VWS 2014 Rapportage burgerbrieven VWS Algemeen Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) rapporteert hierbij over de periode 1 januari tot en met 31 december betreffende het kerndepartement en

Nadere informatie

BETAALBARE EN TOEGANKELIJKE GEZONDHEIDSZORG

BETAALBARE EN TOEGANKELIJKE GEZONDHEIDSZORG ONS ENGAGEMENT VOOR BETAALBARE EN TOEGANKELIJKE GEZONDHEIDSZORG 1STEKLAS EERSTEKLAS ZORG VOOR IEDERS PORTEMONNEE We investeren 800 miljoen extra in solidaire zorg Hiermee betalen we extra zorg terug via

Nadere informatie

PERSONEEL IN VLAAMSE ZIEKENHUIZEN

PERSONEEL IN VLAAMSE ZIEKENHUIZEN / Archief cijfers PERSONEEL IN VLAAMSE ZIEKENHUIZEN Vlaams Gewest 2013 / 5.01.2016 5.01.2016 Personeel in Vlaamse Ziekenhuizen 1/20 GEPUBLICEERD OP: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers op januari

Nadere informatie

Arm maakt ziek, ziek maakt arm

Arm maakt ziek, ziek maakt arm SOCIALE BESCHERMING VOOR IEDEREEN Arm maakt ziek, ziek maakt arm Thomas Rousseau Beste politieke leider van een land in Sub-Sahara-Afrika, in uw land leeft het overgrote deel van de burgers in extreme

Nadere informatie

Kostprijs van een zichtrekening in België Analyse voor de periode 2008 tot 2011

Kostprijs van een zichtrekening in België Analyse voor de periode 2008 tot 2011 Kostprijs van een zichtrekening in België Analyse voor de periode 2008 tot 2011 1 2 De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en Inhoud 1. Achtergrond

Nadere informatie

De FOD Economie publiceert zijn Barometer van de informatiemaatschappij 2013

De FOD Economie publiceert zijn Barometer van de informatiemaatschappij 2013 De FOD Economie publiceert zijn Barometer van de informatiemaatschappij 2013 Brussel, 25 juni 2013 De FOD Economie publiceert jaarlijks een globale barometer van de informatiemaatschappij. De resultaten

Nadere informatie

Centrum klinische farmacologie: deelnemen aan een klinische studie

Centrum klinische farmacologie: deelnemen aan een klinische studie Centrum klinische farmacologie: deelnemen aan een klinische studie informatie voor gezonde proefpersonen en patïenten INLEIDING 3 KLINISCHE STUDIES: EEN INLEIDING 4 De ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel

Nadere informatie

RAADGEVEND COMITÉ VOOR DE PENSIOENSECTOR

RAADGEVEND COMITÉ VOOR DE PENSIOENSECTOR RAADGEVEND COMITÉ VOOR DE PENSIOENSECTOR Het Raadgevend comité voor de pensioensector, dat werd opgericht krachtens het koninklijk besluit van 5 oktober 1994 houdende oprichting van een Raadgevend comité

Nadere informatie

Inhoudstafel. Financiering van de thuiszorg: het perspectief van de voorzieningen

Inhoudstafel. Financiering van de thuiszorg: het perspectief van de voorzieningen Financiering van de thuiszorg: het perspectief van de voorzieningen Prof. dr. Jozef Pacolet, Annelies De Coninck & Frederic De Wispelaere Studiedag SWVG Integrale zorg en ondersteuning 19 november 2015

Nadere informatie

INLICHTINGENBLAD (voor de werkgevers behalve de administraties)

INLICHTINGENBLAD (voor de werkgevers behalve de administraties) ACTIRIS Terug te sturen naar : ACTIRIS Dienst GECO Anspachlaan 65 1000 BRUSSEL AANVRAAGFORMULIER VOOR GESUBSIDIEERDE CONTRACTUELEN (GECO) PROGRAMMAWET VAN 30.12.1988 Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke

Nadere informatie

Wajongers aan het werk met loondispensatie

Wajongers aan het werk met loondispensatie Wajongers aan het werk met loondispensatie UWV, Directie Strategie, Beleid en Kenniscentrum Dit memo gaat in op de inzet van loondispensatie bij Wajongers en op werkbehoud en loonontwikkeling. De belangrijkste

Nadere informatie

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid»

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid» Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid» SCSZ/09/101 BERAADSLAGING NR 09/054 VAN 1 SEPTEMBER 2009 MET BETREKKING TOT DE MEDEDELING VAN PERSOONSGEGEVENS

Nadere informatie

Gezondheidssystemen & het recht op gezondheid

Gezondheidssystemen & het recht op gezondheid GENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD TOEGANG TOT GEZONDHEIDSZORG Gezondheidssystemen & het recht op gezondheid De rol van gezondheidszorg in het verbeteren van gezondheid Sociale ongelijkheid doodt mensen

Nadere informatie

Ereloonsupplementen buiten ziekenhuizen stijgen met 15 procent

Ereloonsupplementen buiten ziekenhuizen stijgen met 15 procent PERSBERICHT 29.03.2019 Ereloonsupplementen buiten ziekenhuizen stijgen met 15 procent Belgen die op bezoek gaan bij hun huisarts, specialist, tandarts of kinesitherapeut moeten in een derde van de gevallen

Nadere informatie

De waarheid over de notionele intrestaftrek

De waarheid over de notionele intrestaftrek De waarheid over de notionele intrestaftrek Februari 2008 Wat is de notionele intrestaftrek? Notionele intrestaftrek, een moeilijke term voor een eenvoudig principe. Vennootschappen kunnen een bepaald

Nadere informatie

MEER WAARDE IN DE ZORG

MEER WAARDE IN DE ZORG GIBBIS MEER WAARDE IN DE ZORG Memorandum van GIBBIS van april 2019 met het oog op de verkiezingen van 26 mei 2019 EXECUTIVE SUMMARY Gezondheidsinstellingen Brussel Bruxelles Institutions de Santé Samengevat:

Nadere informatie

B A S I S O N D E R W I J S

B A S I S O N D E R W I J S 28-29 B A S I S O N D E R W I J S in beeld L E E R L I N G E N aantal leerlingen: kleuteronderwijs gewoon 243.482 gewoon 381.882 1.977 27.543 totaal kleuteronderwijs 245.459 totaal 49.425 totaal basisonderwijs:

Nadere informatie

DE VLAAMSE REGERING,

DE VLAAMSE REGERING, Opschrift Datum Gewijzigd bij Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de toekenning van subsidies aan jeugdhuizen voor de uitvoering van een bovenlokaal project 5 juli 2013 Besluit van de Vlaamse Regering

Nadere informatie

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid»

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid» Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling «Sociale Zekerheid» SCSZ/10/107 BERAADSLAGING NR. 09/054 VAN 1 SEPTEMBER 2009, GEWIJZIGD OP 3 NOVEMBER 2009 EN OP 7 SEPTEMBER 2010,

Nadere informatie

Klinische netwerken: uitdagingen, verantwoordelijkheden en middelen van een ziekenhuismutatie

Klinische netwerken: uitdagingen, verantwoordelijkheden en middelen van een ziekenhuismutatie Klinische netwerken: uitdagingen, verantwoordelijkheden en middelen van een ziekenhuismutatie Jean-Noël Godin, deskundige adviseur voor volksgezondheid VBS-GBS Symposium Het gewijzigde ziekenhuislandschap

Nadere informatie

Als zelfstandige arbeid je belangrijkste (of enige) beroepsactiviteit is, dan ben je zelfstandige in hoofdberoep.

Als zelfstandige arbeid je belangrijkste (of enige) beroepsactiviteit is, dan ben je zelfstandige in hoofdberoep. 7. Het sociaal statuut van een zelfstandige ondernemer. ---------------------------------------------------------------- 7.1. Sociaal statuut zelfstandige. 7.1.1.Hoofdberoep Als zelfstandige arbeid je

Nadere informatie

Handleiding Veiligheidsrondes

Handleiding Veiligheidsrondes Utrecht, maart 2006 Handleiding Veiligheidsrondes Project Veiligheidsmanagement Bouwen aan Veiligheid in de Zorg Auteurs: drs. I. van der Veeken, drs B. Heemskerk, E. Nap Inleiding Niet alleen de Raad

Nadere informatie

Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak

Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak Inhoud Inleiding 3 Stap 1 De noodzaak vaststellen 4 Stap 2 De business case 5 Stap 3 Probleemverdieping 6 Stap 4 Actieplan 8 Stap 5

Nadere informatie

VLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, 26-27 21 mei 2008 1000 BRUSSEL BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2007

VLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, 26-27 21 mei 2008 1000 BRUSSEL BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2007 VLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, 26-27 21 mei 2008 1000 BRUSSEL KBO 0421 111 543 RPR Brussel BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2007 Dankzij het ter beschikking

Nadere informatie

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU 22 JUNI 2010. - Koninklijk besluit betreffende uitvoering van het attractiviteitsplan voor het verpleegkundig beroep

Nadere informatie

Toelichting bij de opnameverklaring

Toelichting bij de opnameverklaring HHZH/OPN/040.14(0509) h.-hartziekenhuis vzw Mechelsestraat 24 2500 Lier tel. 03 491 23 45 fax 03 491 23 46 www.hhzhlier.be Toelichting bij de opnameverklaring U kan als patiënt een aantal keuzes maken

Nadere informatie

OVERZICHT TERUGBETALING NIET-DRINGEND ZIEKENVERVOER IN VLAANDEREN HEVERLEE, NOVEMBER 2016

OVERZICHT TERUGBETALING NIET-DRINGEND ZIEKENVERVOER IN VLAANDEREN HEVERLEE, NOVEMBER 2016 OVERZICHT TERUGBETALING NIET-DRINGEND ZIEKENVERVOER IN VLAANDEREN HEVERLEE, NOVEMBER 2016 1. Context Regelmatig verschijnen in de media verhalen van patiënten die een heel hoge factuur moeten betalen voor

Nadere informatie

Investeer in zuiver water en sanitaire voorzieningen

Investeer in zuiver water en sanitaire voorzieningen Investeer in zuiver water en sanitaire voorzieningen Betere sanitaire voorzieningen en drinkbaar water in 15 dorpen in en rond Businga op het Congolese platteland. Het tekort aan zuiver water is schrijnend

Nadere informatie

Het ziekenhuis informeert u op een transparante en volledige manier over alle aspecten die de kostprijs van uw verblijf beïnvloeden.

Het ziekenhuis informeert u op een transparante en volledige manier over alle aspecten die de kostprijs van uw verblijf beïnvloeden. Versie op 01/08/2018 TOELICHTING BIJ DE OPNAMEVERKLARING U kan als patiënt een aantal keuzes maken die een belangrijke invloed hebben op de uiteindelijke kostprijs van uw ziekenhuisopname. Deze keuzes

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 28 november 2005 (OR. fr) 13953/05 COSDP 737 PESC 940 COAFR 187 EUSEC-RDC 26 OC 775

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 28 november 2005 (OR. fr) 13953/05 COSDP 737 PESC 940 COAFR 187 EUSEC-RDC 26 OC 775 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 28 november 2005 (OR. fr) 13953/05 COSDP 737 PESC 940 COAFR 187 EUSEC-RDC 26 OC 775 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Gemeenschappelijk Optreden 2005/.../GBVB

Nadere informatie

De overheid geeft (te)veel uit? Weet u hoeveel

De overheid geeft (te)veel uit? Weet u hoeveel Page 1 of 6 Gepubliceerd op DeWereldMorgen.be (http://www.dewereldmorgen.be) De overheid geeft (te)veel uit? Weet u hoeveel en aan wat? door Phi-Rana di, 2013-11-12 15:45 Phi-Rana Er wordt vaak gezegd

Nadere informatie

Brandend actueel: Multidisciplinaire pijncentra en algologische teams. Susan Broekmans VS pijn UZ Leuven

Brandend actueel: Multidisciplinaire pijncentra en algologische teams. Susan Broekmans VS pijn UZ Leuven Brandend actueel: Multidisciplinaire pijncentra en algologische teams Susan Broekmans VS pijn UZ Leuven Overzicht Historiek Pilootprojecten Algologische functies Multidisciplinaire pijnteams Waar staan

Nadere informatie

Bios2 Thema in de kijker Personeel in de bibliotheek

Bios2 Thema in de kijker Personeel in de bibliotheek Bios2 Thema in de kijker Personeel in de bibliotheek Bios2 thema reeks Oktober 2014 Het agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen verzamelt via de rapporteringstool Bios2 al geruime tijd

Nadere informatie

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2010/2169(DEC) 3.2.2011

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2010/2169(DEC) 3.2.2011 EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie begrotingscontrole 2010/2169(DEC) 3.2.2011 ONTWERPVERSLAG over het verlenen van kwijting voor de uitvoering van de begroting van het Europees Waarnemingscentrum voor

Nadere informatie

Geadresseerd reclamedrukwerk in België Belangrijkste cijfers van de periode januari tot juni 2010

Geadresseerd reclamedrukwerk in België Belangrijkste cijfers van de periode januari tot juni 2010 Geadresseerd reclamedrukwerk in België Belangrijkste cijfers van de periode januari tot juni 2010 Een eerste jaarhelft in twee snelheden: achteruitgang in het eerste kwartaal en stabilisering tijdens het

Nadere informatie

Toelichting bij de opnameverklaring

Toelichting bij de opnameverklaring A.Z. Vesalius - campus Tongeren A.Z. Vesalius - campus Tongeren Hazelereik 51 3700 TONGEREN Toelichting bij de opnameverklaring U kan als patiënt een aantal keuzes maken die een belangrijke invloed hebben

Nadere informatie

Informatienota VIA. Situering VIA3

Informatienota VIA. Situering VIA3 Informatienota VIA 8 oktober 2018 Situering Met het afsluiten van het VIA5 op 8 juni van dit jaar is er een hoofdstuk toegevoegd aan het VIAverhaal. Dit is het derde Vlaams Intersectoraal akkoord voor

Nadere informatie

Reguleringsimpactanalyse voor

Reguleringsimpactanalyse voor Reguleringsimpactanalyse voor Aanpassing verdeelsleutel voor het budget opleidingsfonds dienstencheques 1 Gegevens van het advies 1.1 Gegevens van de regelgeving nummer taalen wetgevingstechnisch advies

Nadere informatie

Toelichting bij de opnameverklaring

Toelichting bij de opnameverklaring Campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24, 2610 Wilrijk Campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20, 2018 Antwerpen Campus Sint-Jozef Molenstraat 19, 2640 Mortsel Opnamedienst Sociale dienst Ombudsdienst

Nadere informatie

0. KENGETALLEN. Bron: FOD Economie (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie), INR, VDAB, RVA en Steunpunt WSE.

0. KENGETALLEN. Bron: FOD Economie (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie), INR, VDAB, RVA en Steunpunt WSE. 0. KENGETALLEN Brugge Midden- West-Vlaanderen Oostende Westhoek Zuid- West-Vlaanderen West- Vlaanderen Vlaams Gewest Totale bevolking (01/01/2008) 275.599 233.200 149.287 213.729 278.672 1.150.487 6.161.600

Nadere informatie

Financieringsreglement Projectsubsidie Opvoedingsondersteuning

Financieringsreglement Projectsubsidie Opvoedingsondersteuning Financieringsreglement Projectsubsidie Opvoedingsondersteuning Artikel 1 Wat is de doelstelling van een projectsubsidie? De stad Antwerpen kan, onder de voorwaarden bepaald in dit reglement en binnen de

Nadere informatie

5.1. Impact van de wijzigingen van het nationaliteitswetboek

5.1. Impact van de wijzigingen van het nationaliteitswetboek 5. Verkrijgen en toekennen van de Belgische nationaliteit 1 5.1. Impact van de wijzigingen van het nationaliteitswetboek Sinds het ontstaan van het Koninkrijk stijgt het aantal vreemdelingen dat Belg wordt

Nadere informatie

Samenvatting van de IMA-studie. Sociaaleconomisch profiel en zorgconsumptie van personen in primaire arbeidsongeschiktheid

Samenvatting van de IMA-studie. Sociaaleconomisch profiel en zorgconsumptie van personen in primaire arbeidsongeschiktheid 1 Samenvatting van de IMA-studie Sociaaleconomisch profiel en zorgconsumptie van personen in primaire arbeidsongeschiktheid Het aantal arbeidsongeschikten alsook de betaalde uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid

Nadere informatie

nr. 38 van INGRID PIRA datum: 2 oktober 2017 aan BEN WEYTS Luchthaven Antwerpen - Verslag raad van bestuur

nr. 38 van INGRID PIRA datum: 2 oktober 2017 aan BEN WEYTS Luchthaven Antwerpen - Verslag raad van bestuur SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 38 van INGRID PIRA datum: 2 oktober 2017 aan BEN WEYTS VLAAMS MINISTER VAN MOBILITEIT, OPENBARE WERKEN, VLAAMSE RAND, TOERISME EN DIERENWELZIJN Luchthaven Antwerpen - Verslag raad

Nadere informatie

Kredietverlening aan Vlaamse ondernemingen

Kredietverlening aan Vlaamse ondernemingen Kredietverlening aan Vlaamse ondernemingen Monitoring Rapport: Januari 2012 Jan van Nispen Inleiding Sinds 2008 zijn woorden zoals crisis, financieringsproblemen, waarborgen en bailouts niet meer uit de

Nadere informatie

FOCUS : TOEKENNINGSDUUR

FOCUS : TOEKENNINGSDUUR FOCUS : TOEKENNINGSDUUR 2013.2 1 De toekenningsduur: een nieuwe variabele van de POD Maatschappelijke Integratie 1. INLEIDING Onderzoek naar toekenningsduur binnen de Belgische bijstand werd eerder door

Nadere informatie

GEZONDHEIDSENQUETE 2013

GEZONDHEIDSENQUETE 2013 GEZONDHEIDSENQUETE 2013 RAPPORT 3: GEBRUIK VAN GEZONDHEIDS- EN WELZIJNSDIENSTEN Sabine Drieskens, Lydia Gisle (ed.) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance

Nadere informatie

RIJKSINSTITUUT VOOR ZIEKTE- EN INVALIDITEITSVERZEKERING Openbare instelling opgericht bij de wet van 9 augustus 1963 TERVURENLAAN BRUSSEL

RIJKSINSTITUUT VOOR ZIEKTE- EN INVALIDITEITSVERZEKERING Openbare instelling opgericht bij de wet van 9 augustus 1963 TERVURENLAAN BRUSSEL RIJKSINSTITUUT VOOR ZIEKTE- EN INVALIDITEITSVERZEKERING Openbare instelling opgericht bij de wet van 9 augustus 1963 TERVURENLAAN 211-1150 BRUSSEL Dienst voor geneeskundige verzorging Doc. NCAZ 2016/49add

Nadere informatie

Uw factuur van het OLV Ziekenhuis - Voorbeeld van een Ambulante factuur

Uw factuur van het OLV Ziekenhuis - Voorbeeld van een Ambulante factuur Uw factuur van het OLV Ziekenhuis - Voorbeeld van een Ambulante factuur Uw factuur bestaat uit 2 of méér pagina s Soms vindt u in de enveloppe ook nog een groenkleurig getuigschrift voor verstrekte hulp.

Nadere informatie

Reguleringsimpactanalyse voor het invoegen van een garantieregeling voor aardwarmteprojecten in de diepe ondergrond.

Reguleringsimpactanalyse voor het invoegen van een garantieregeling voor aardwarmteprojecten in de diepe ondergrond. Reguleringsimpactanalyse voor het invoegen van een garantieregeling voor aardwarmteprojecten in de diepe ondergrond. Gebruik de RIA-leidraad en de RIA-checklist om deze RIA in te vullen. 1 Gegevens van

Nadere informatie

Toelichting bij de opnameverklaring

Toelichting bij de opnameverklaring Toelichting bij de opnameverklaring U kan als patiënt een aantal keuzes maken die een belangrijke invloed hebben op de uiteindelijke kostprijs van uw ziekenhuisopname. Deze keuzes maakt u aan de hand van

Nadere informatie

Provincieraadsbesluit

Provincieraadsbesluit 6e Directie Dienst 61 Welzijn Provincieraadsbesluit betreft verslaggever PERSONEN MET EEN HANDICAP Wijziging reglement de heer Eddy Couckuyt De Provincieraad, Gelet op het provinciedecreet, art 42 1 en

Nadere informatie

Life@Ease. Wij beschermen u en uw naasten, zorgen voor uw pensioen en verminderen uw belastingen! HR INSURANCE

Life@Ease. Wij beschermen u en uw naasten, zorgen voor uw pensioen en verminderen uw belastingen! HR INSURANCE Life@Ease Wij beschermen u en uw naasten, zorgen voor uw pensioen en verminderen uw belastingen! HR INSURANCE Zelf uw professionele loopbaan bepalen, uw eigen baas zijn, klanten blij maken, uw eigen zaak

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals

Nadere informatie

Tuberculose in Vlaanderen 2002

Tuberculose in Vlaanderen 2002 Tuberculose in Vlaanderen 2002 Inleiding Tuberculose is nog steeds een van de belangrijkste en meest frequent voorkomende geregistreerde infectieziektes. Exacte cijfers zijn pas te verkrijgen na grondige

Nadere informatie

De handelsbetrekkingen van België met Bolivia

De handelsbetrekkingen van België met Bolivia De handelsbetrekkingen van België met Bolivia Algemeen: 2010 (schattingen) BBP 19,4 miljard USD Groeipercentage van het BBP 4,2% Inflatie 7,2% Uitvoer van goederen (FOB) Invoer van goederen (FOB) Handelsbalans

Nadere informatie

Toelichting bij de opnameverklaring

Toelichting bij de opnameverklaring Boemerangstraat 2 B-3900 Overpelt 7/10116/21/000 Toelichting bij de opnameverklaring U kan als patiënt een aantal keuzes maken die een belangrijke invloed hebben op de uiteindelijke kostprijs van uw ziekenhuisopname.

Nadere informatie

De handelsbetrekkingen van België met Moldavië

De handelsbetrekkingen van België met Moldavië De handelsbetrekkingen van België met Moldavië Algemeen: 2009 BBP (schatting) 5,4 miljard USD Groeipercentage van het BBP -6,5% Inflatie -0,1% Uitvoer van goederen (FOB) Invoer van goederen (FOB) Handelsbalans

Nadere informatie

Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 29689 Herziening Zorgstelsel 31016 Ziekenhuiszorg Nr. 623 Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 23 juni 2015 Hierbij

Nadere informatie

Kortetermijnontwikkeling

Kortetermijnontwikkeling Artikel, donderdag 22 september 2011 9:30 Arbeidsmarkt in vogelvlucht Het aantal banen van werknemers en het aantal openstaande vacatures stijgt licht. De loonontwikkeling is gematigd. De stijging van

Nadere informatie

Inleiding. Johan Van der Heyden

Inleiding. Johan Van der Heyden Inleiding Johan Van der Heyden Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 26 E-mail : johan.vanderheyden@iph.fgov.be

Nadere informatie

Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag

Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag Ter attentie van de Voorzitter van het OCMW van Puurs Palingstraat 48 2870 Puurs Geïntegreerd inspectieverslag POD MI Inspectiedienst POD MI OCMW / W65B /2014 1 Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag Geachte

Nadere informatie

Speech. Dames en heren, excellenties,

Speech. Dames en heren, excellenties, Speech Door minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, op de conferentie over antimicrobiële resistentie op 9 en 10 februari in Amsterdam. Dames en heren, excellenties, Welkom in onze hoofdstad

Nadere informatie

COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST BEDRIJFSFONDS APOTHEKEN. is de volgende collectieve arbeidsovereenkomst aangegaan:

COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST BEDRIJFSFONDS APOTHEKEN. is de volgende collectieve arbeidsovereenkomst aangegaan: COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST BEDRIJFSFONDS APOTHEKEN Tussen de ondergetekenden: I. (1) Vereniging Zelfstandige Apotheken (VZA); (2) Associatie van Ketenapotheken (ASKA) en als partijen ter werkgeverszijde;

Nadere informatie

Brussels Gezondheidsplan

Brussels Gezondheidsplan Brussels Gezondheidsplan A. Context In het kader van de uitvoering van de verschillende in de algemene beleidsverklaring van de GGC opgenomen projecten nam de opstelling van het Brussels Gezondheidsplan

Nadere informatie

Goede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen

Goede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen Goede zorg van groot belang Nederlanders staan open voor private investeringen Index 1. Inleiding p. 3. Huidige en toekomstige gezondheidszorg in Nederland p. 6 3. Houding ten aanzien van private investeerders

Nadere informatie

BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE

BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD 05.03.2018 MONITEUR BELGE 18623 WAALSE OVERHEIDSDIENST [2018/201069] 24 JANUARI 2018. Ministerieel besluit tot bepaling van de bedoeld in artikel 4 van het besluit van de Waalse Regering

Nadere informatie

PERSDOSSIER. Lancering van de campagne: Bevallen is geen kinderspel

PERSDOSSIER. Lancering van de campagne: Bevallen is geen kinderspel PERSDOSSIER Lancering van de campagne: Bevallen is geen kinderspel MEMISA Memisa is een Belgische NGO die ijvert voor een betere toegang tot basisgezondheidszorg. Ieder individu heeft immers het recht

Nadere informatie

Persbericht. - 47,6 % van de Europeanen heeft een te zwak niveau van gezondheidswijsheid

Persbericht. - 47,6 % van de Europeanen heeft een te zwak niveau van gezondheidswijsheid Persbericht Oproep tot indienen van projecten voor de «Well Done MSD Health Literacy Awards», het initiatief dat Belgische projecten ter bevordering van de gezondheidswijsheid beloont www.welldoneawards.be

Nadere informatie

Rapport. Datum: 3 mei 2007 Rapportnummer: 2007/084

Rapport. Datum: 3 mei 2007 Rapportnummer: 2007/084 Rapport Datum: 3 mei 2007 Rapportnummer: 2007/084 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat de Belastingdienst niet de hem bekende inkomensgegevens over het jaar 2005 heeft gebruikt als basis voor het bepalen

Nadere informatie

Koopkracht van 65-plussers met aanvullend pensioen in 2009

Koopkracht van 65-plussers met aanvullend pensioen in 2009 Koopkracht van 65-plussers met aanvullend pensioen in 2009 Nibud, februari 2009 In opdracht van de NVOG Koopkracht van 65-plussers met aanvullend pensioen in 2009 Nibud, februari 2009 In opdracht van de

Nadere informatie

Abnormale of goedgunstige voordelen toch geen minimale belastbare basis?

Abnormale of goedgunstige voordelen toch geen minimale belastbare basis? Abnormale of goedgunstige voordelen toch geen minimale belastbare basis? Aan de hand van bepaalde transacties wordt binnen groepen van vennootschappen soms gepoogd om winsten te verschuiven naar de vennootschappen

Nadere informatie

Evaluatie van het Brusselse dienstenchequestelsel Oktober 2017

Evaluatie van het Brusselse dienstenchequestelsel Oktober 2017 Evaluatie van het Brusselse dienstenchequestelsel 2016 Oktober 2017 Context van de evaluatie Het stelsel van de dienstencheques is een tewerkstellingsmaatregel die drie doelstellingen nastreeft: De tewerkstellingsgraad

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo I

Eindexamen economie vwo I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave maximumscore 2 Door de vermindering van

Nadere informatie

M. van den Wijngaart & B. Post (2007) Notitie Indicatie kosten justitiële tweedelijnszorg.

M. van den Wijngaart & B. Post (2007) Notitie Indicatie kosten justitiële tweedelijnszorg. 1. Inleiding Aanleiding notitie Het ITS heeft in opdracht van het ministerie van Justitie een onderzoek uitgevoerd naar de aansluiting tussen de vraag naar en het aanbod van justitiële tweedelijns gezondheidszorg.

Nadere informatie

DE VLAAMSE REGERING, Gelet op het akkoord van de Vlaamse minister, bevoegd voor de begroting, gegeven op 8 juli 2016;

DE VLAAMSE REGERING, Gelet op het akkoord van de Vlaamse minister, bevoegd voor de begroting, gegeven op 8 juli 2016; Besluit van de Vlaamse Regering houdende de vaststelling van de procedure en de voorwaarden volgens welke het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap bijzondere subsidies kan verlenen DE VLAAMSE

Nadere informatie

WAT IS ER VAN HEN GEWORDEN? ONDERZOEK NAAR DE VOORMALIGE JUNIOR ASSISTENTEN

WAT IS ER VAN HEN GEWORDEN? ONDERZOEK NAAR DE VOORMALIGE JUNIOR ASSISTENTEN WAT IS ER VAN HEN GEWORDEN? ONDERZOEK NAAR DE VOORMALIGE JUNIOR ASSISTENTEN BTC / Dieter Telemans BTC Voor wie net afstudeert, is het niet vanzelfsprekend om een eerste job te vinden. Werkgevers vragen

Nadere informatie

Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel ONTWERPVERSLAG

Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel ONTWERPVERSLAG PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel ACP-UE/101.868/B 19.3.2015 ONTWERPVERSLAG over de financiering van de investeringen en de handel, met

Nadere informatie

VR DOC.0834/4BIS

VR DOC.0834/4BIS VR 2018 2007 DOC.0834/4BIS Bijlage 3 Besluit van de Vlaamse Regering houdende sommige maatregelen tot harmonisatie van de toelagen en presentiegelden aan commissarissen, gemachtigden van financiën, afgevaardigden

Nadere informatie

Doc. nr. E3:13002C03 Brussel, TUSSENTIJDS ADVIES. betreffende DE DIENSTENCHEQUES ***

Doc. nr. E3:13002C03 Brussel, TUSSENTIJDS ADVIES. betreffende DE DIENSTENCHEQUES *** Doc. nr. E3:13002C03 Brussel, 12.10.1999 MH/FD/LC TUSSENTIJDS ADVIES betreffende DE DIENSTENCHEQUES *** 2 Na bespreking in de vaste commissie Reglementeringen dd. 22.9.1999, brengt de Hoge Raad voor de

Nadere informatie

Studiedienst PVDA Studie over de transfers van lonen naar winsten onder de regering-michel.

Studiedienst PVDA Studie over de transfers van lonen naar winsten onder de regering-michel. Studiedienst PVDA Studie over de transfers van lonen naar winsten onder de regering-michel. EEN TRANSFER VAN BIJNA 9 MILJARD UIT DE PORTEMONNEE VAN DE WERKENDE MENSEN NAAR DE BEDRIJFSWINSTEN. EEN VERLIES

Nadere informatie

Indien u vragen hebt over deze controle, kunt u contact opnemen met uw inspecteur via mi.inspect_office@mi-is.be.

Indien u vragen hebt over deze controle, kunt u contact opnemen met uw inspecteur via mi.inspect_office@mi-is.be. Aan de Voorzitter van het OCMW van Knokke-Heist Kraaiennestplein 1 bus 2 8300 Knokke-Heist Geïntegreerd inspectieverslag POD MI Inspectiedienst POD MI Aantal 2 OCMW / RMIB-SFGE / 2015 Betreft: Geïntegreerd

Nadere informatie

Opgericht in Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Kwesties/doelen Inschatten van de noden

Opgericht in Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Kwesties/doelen Inschatten van de noden www.socialbiz.eu Sociale Onderneming Informatiefiche TRANSFORMANDO (SPAIN) Opgericht in 1998 Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Coöperatieve Dienstverlener voor maatschappelijke organisaties Internationaal

Nadere informatie