Streektalen in Nederland

Transcriptie

1 Streektalen in Nederland Gemaakt door: Ying de Jong en Ellen Mulder Klas: 5HD en 5HC

2 Inleiding Ik kom uit het land waar je doorheen rijdt in 3 uurtjes Met een ander dialect elke 10 minuutjes Dit is wat er gezongen wordt in het liedje van Lange Frans en Baas B. Een liedje dat ons onder andere inspireerde om ons onderwerp te kiezen. Er worden in Nederland meerdere streektalen gesproken. Het is dan ook heel bijzonder dat je, waar je ook bent in Nederland, bijna altijd wel een ander accent of streektaal tegenkomt. Als je op vakantie gaat in Nederland naar bijvoorbeeld Limburg of Friesland, waan je je bijna in het buitenland aangezien het best moeilijk kan zijn om de mensen daar te verstaan. Wij vroegen ons af; zou dit over 50 jaar nog zo zijn? Maken onze kleinkinderen de verschillende streektalen in Nederland ook nog mee? In Nederland spreekt men liever van het woord streektaal dan van dialect. Dialect maakt namelijk onderscheid in de zogenaamde hogere en lagere dialecten. Hierover zou discussie onder verschillende bevolkingsgroepen kunnen ontstaan. Vandaar dat er in Nederland meestal van streektaal gesproken wordt. Dit fenomeen interesseerde ons, waardoor we meer over het onderwerp wilden weten. Vandaar ook dat wij besloten hebben te onderzoeken hoe het zit met de streektalen. Beginnen ze te verdwijnen? Of beginnen ze zich juist steeds meer te ontwikkelen tot een eigen taal? Wij hebben aan de mensen die wij interviews gestuurd hebben gevraagd of ze een bepaald liedje in hun streektaal hebben dat ze de moeite waard vonden om te vermelden, zoals u ook kan zien in het onderzoeksinterview verderop. Ons leek het leuk om door het hele werkstuk fragmenten van die liedjes te plaatsen. Vandaar dat u die fragmenten tegen kunt komen in ons verslag. 2

3 Inhoud Blz: 1. Voorblad 1 2. Inleiding 2 3. Inhoud 3 4. Plan van aanpak 4 5. Hoofd- en deelvragen 5 6. Hypothese 6 7. Het onderzoek o Hoe voeren wij het onderzoek uit? o Het interview 8. Deelvragen - Hoe wij de deelvragen? - Beantwoorden van de deelvragen o Deelvraag 1: hoe zijn de streektalen in Nederland ontstaan? o Deelvraag 2: spreekt men nog dezelfde streektalen als 50 jaar geleden? o Deelvraag 3: Is er een duidelijke grens tussen de verschillende streektalen? o Deelvraag 4: Wat doet de overheid om te streektalen te behouden? 9. Samenvatting 10. Hoofdvraag /conclusie 11. Reflectie 12. Nawoord 13. Bronvermelding 14. Logboek 3

4 Plan van aanpak Wat? Wanneer? Wie? Hoelang? Onderwerp verzinnen Ying en Ellen 15 min Hoofd- en deelvragen Ying en Ellen 30 min maken Gesprek met Ying en Ellen 20 min Profielwerkstuk begeleider Hypothese formuleren / Ying en Ellen 1 uur Inleiding schrijven / Ellen 1 uur Gesprek met Ying en Ellen 20 min profielwerkstuk begeleider Onderzoek uitvoeren / Ying en Ellen 15 uur (primaire bron) Secundaire bronnen / Ying en Ellen 2 uur verzamelen Deelvraag / Ying 6 uur Deelvraag / Ellen 6 uur Gesprek met Ying en Ellen 30 min profielwerkstuk begeleider Deelvraag / Ying 6 uur Deelvraag / Ellen 6 uur Conclusie formuleren / Ying 4 uur Laatste dingen doen aan / Ellen 2 uur het verslag Eventueel dingen / Ying en Ellen 5 uur veranderen/aanpassen/ toevoegen Profielwerkstuk inleveren Ying en Ellen x 4

5 Hoofd- en deelvragen Onderwerp: Streektalen in Nederland Hoofdvraag: Worden er over 50 jaar nog steeds verschillende streektalen (dialecten) gesproken in Nederland? Deelvragen: o Hoe zijn de streektalen in Nederland ontstaan? o Spreekt men nog dezelfde streektalen als 50 jaar geleden? o Is er een duidelijke grens tussen de verschillende streektalen? o Doet de overheid iets aan het behouden van de streektalen? Primair onderzoek: o Interviews houden met mensen uit verschillende streken (in bijvoorbeeld een bejaardentehuis). o Een gesprek voeren met een taalkundige die meer van het onderwerp afweet. Secundair onderzoek: o Artikels zoeken o Boeken lezen o Tv-programma s kijken Mestreech is neet breid meh Mestreech dat is laank. Mestreech is de stad vaan de Gezèlle vaan de Zaank. Niks is te lestig en niks is te zwoer, want vruntsjap dat is noe zjus de krach vaan 't koer. Beppie Kraft - Mestreech is neet breid 5

6 Hypothese Wij denken dat het aantal gesproken streektalen in Nederland over 50 jaar flink afgenomen zal zijn. Dat zal dan waarschijnlijk komen door de toenemende invloed van social media. Mensen hebben meer contact met de buitenwereld en dus ook met mensen die geen streektaal spreken. Ook zullen de streektalen afnemen doordat mensen makkelijker naar elkaar toe kunnen komen door de verbeterde infrastructuur. Mensen leven niet meer zo afgezonderd als vroeger en over 50 jaar zullen mensen dan ook waarschijnlijk nog minder afgezonderd leven. Toenemend toerisme en migratie zijn ook oorzaken waardoor streektalen minder zullen worden. Hoe meer mensen die een streektaal spreken in contact komen met mensen die geen of een andere streektaal spreken, des te minder streektalen er onderling gesproken zal worden. De geïnternaliseerde Nederlandse voertaal wordt door eigenlijk iedereen in Nederland gesproken. Hierdoor communiceren mensen onderling minder snel met hun eigen streektaal. Waardoor het overdragen van een streektaal naar een andere generatie verminderd. De streektalen zullen natuurlijk niet helemaal verdwijnen omdat er altijd nog wel mensen zullen zijn die de streektaal in hun eigen gebied spreken. Zolang mensen in een streek onderling dezelfde streektaal spreken zal het dialect nooit helemaal verdwijnen. Als ik ow zij stoan, dan bin ik verloare 't Keumt allemoal dor ow Ik huur ow neet als ge teage meej proat Ik denk allien mar och mijn god Motte dat nou zeen stoan en ik bin verloare Rowwan Heze t Keumt allemoal dor ow 6

7 Het onderzoek Hoe voeren wij het onderzoek uit? Wij hebben het onderzoek uitgevoerd door middel van het verspreiden van interviews. Wij hebben interviews laten invullen door familie, bekenden en leraren die een streektaal spreken. Om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van hoe het zit op dit moment met de streektalen, hebben we geprobeerd zoveel mogelijk mensen het interview in te laten vullen. Hieruit zijn de resultaten gekomen die wij weer verwerken in onze deelvragen om uiteindelijk de hoofdvraag te kunnen. Hieronder staat het interview dat wij hebben laten invullen. Interview 1. Waar komt u vandaan, hoe oud bent u en welke streektaal spreekt u/heeft u gesproken? 2. Spreekt u nog vaak in uw eigen streektaal? Zo ja, hoe vaak en met wie? o o o o Dagelijks Wekelijks Maandelijks Jaarlijks 3. Spreekt u al uw hele leven een streektaal? Van wie heeft u uw streektaal geleerd? 4. Geeft u uw streektaal door/heeft u hem doorgegeven aan uw kinderen? Indien u kleinkinderen heeft, spreken die ook nog uw streektaal? 7

8 5. Spraken er in uw jeugd meer mensen streektaal dan dat mensen dat nu doen? 6. Denkt u dat er over 50 jaar nog steeds streektalen gesproken zullen worden in Nederland? 7. Bestaan er binnen uw streektaal nog varianten op uw streektaal? Zo ja, kunt u die mensen die die varianten spreken ook verstaan? 8. Doet de overheid er volgens u iets aan om de streektalen te behouden? 9. Is uw streektaal veranderd door de jaren heen? (10). Heeft u een bepaald liedje dat in uw streektaal wordt gezongen dat u de moeite waard vindt om te vermelden? (11). Kunt u ons 10 woorden geven uit uw eigen streektaal met de betekenis erbij? 8

9 Deelvragen Hoe wij de deelvragen? Wij de deelvragen door eerst onze primaire bron te bestuderen. Daaruit proberen wij een antwoord op de vraag te krijgen. Na het bestuderen van de primaire bron, bekijken we de secundaire bronnen. Die twee dingen samen genomen is onze conclusie op de desbetreffende deelvraag. Beantwoorden van deelvragen Deelvraag 1: Hoe zijn de streektalen in Nederland ontstaan? Waardoor ontstaan? Hoe verlopen? Hoe geëindigd? Hoe zijn dialecten ontstaan? Over het ontstaan van dialecten is nog niet veel bekend. We weten bijvoorbeeld niet hoe de dialecten jaren geleden klonken, aangezien de we geen geluidopnames hadden van vroeger. Daarentegen weten we wel hoe sommige dialecten eruit zagen dankzij teksten. Er zijn teksten uit de middeleeuwen in het Brabants, Limburgs en Vlaams gevonden. De lingua franca, ook wel voertaal genoemd, is in Nederland de Standaard Nederlandse taal. Sommige beweren dat dialecten zijn ontstaan uit de lingua franca, het Standaard Nederlands. Echter, het blijkt juist andersom te zijn. Het Standaard Nederlands is ontstaan uit een andere taalvariant, het Germaans. Al eeuwen lang wordt er in elke regio van Nederland een eigen Germaanse taalvariant gesproken. De gesproken varianten van naburige dorpen leken heel erg veel op elkaar, aldus des te groter de aftand, des te groter het verschil tussen de gesproken varianten. Je zou dus kunnen zeggen dat al deze taalvarianten aftstammen van één Germaanse taal. Ze zijn dus allemaal verwant aan elkaar. De verschillen tussen dialecten zijn ontstaan toen de mensen heel weinig of zelfs niet reisden. Tussen 1500 en 1600 was het nette Amsterdamse dialect het belangrijkste. Het werd de basis voor de standaardtaal Nederlands. Andere plaatselijke talen werden toen dialecten. Wel dringen woorden en taalgebruiken uit het Brabants en Vlaams door in de standaardtaal. Op een gegeven moment wilde men beter met elkaar kunnen communiceren tussen volkeren waarvan de talen veel op elkaar leken. Rond 1600 werd er een begin gemaakt aan een algemene schrijftijd, waarin zoveel mogelijk compromis was tussen de verschillende dialecten in Nederland. Vanaf dat de Nederlands bijbel vertaald is, heeft het Standaard Nederlands, het algemeen beschaaft Nederlands (ABN), als lingua franca gediend voor geschreven teksten in heel Nederland. Vroeger werd de Standaardtaal alleen gesproken door bestuurders, ambtenaren, rechters, notarissen, geestelijken en in het onderwijs. Normale mensen spraken in hun dialect of streektaal. Kort samengevat: Het Standaard Nederlands is ontstaan uit dialecten en dialecten zijn er altijd al geweest. 9

10 Hoe verlopen? In de 19e eeuw werd op het platteland bijna alleen maar dialect gesproken, ook al leerden ze op school lezen en schrijven in het Standaard Nederlands. In de 20e eeuw bestond er een diglossie (tweetaligheid), dat houdt in dat dialect en standaardtaal naast elkaar bestonden. Het spreken van dialect was gebonden aan de mondelinge communicatie. Het Standaard Nederlands was gebonden aan de schriftelijke communicatie. Wat opvalt, is het verschil tussen het platteland en stad. In de stad was er, in tegenstelling tot het platteland, geen sprake van diglossie. Dit gold vooral voor grotere steden. De standaardtaal was een teken voor het bereiken van een hogere maatschappelijke positie. Oftewel, je was op basis van de beheersing van de standaardtaal als beter gezien dan de rest. Op het platteland bestonden dialecten en de standaardtaal naast elkaar, in de steden boven elkaar. Dit leidde tot een sterke invloed van de standaardtaal op de stadsdialecten. Sinds het midden van de jaren 60 van de 20e eeuw proberen de meeste Nederlandse ouders met hun kinderen Standaardnederlands te spreken om ze te behoeden voor vermeende of feitelijke nadelen. Wanneer de ouders de standaardtaal echter niet voldoende beheersen, kan dit tot problemen leiden wanneer de kinderen die standaardtaal op school moeten gebruiken. In sommige gemeentes zijn er om die reden pogingen gedaan in de school bijzondere aandacht te besteden aan het dialect van de kinderen om een tweetaligheid (dialect en standaardtaal) op te bouwen of te bewaren, bijvoorbeeld in Kerkrade.[6] Na de Tweede Wereldoorlog is de situatie van de Nederlandse dialecten sterk gewijzigd. Veel dialectologen stellen vast dat de dialecten in bijna alle delen van Nederland door hetstandaardnederlands worden teruggedrongen. Eveneens oefent de standaardtaal een grote invloed uit op de dialecten. De lokale dialecten worden steeds meer door regiolecten vervangen, dus door regionale omgangstalen, die zich tussen dialect en standaardtaal bevinden. Dit heeft verschillende oorzaken: het platteland wordt steeds stedelijker (verstedelijking) de bevolking wordt steeds mobieler, men heeft vaker werk en vriendenkring buiten het dorp de massamedia krijgen meer betekenis vrouwen gaan vaker werken, en daar gebruikt men eerder de standaardtaal dan het dialect de sociale mobiliteit (van beneden naar boven) werd makkelijker ook voor de bevolking van het platteland maar de standaardtaal bleef noodzakelijk hiervoor[6] In de tijd na de Tweede Wereldoorlog ontstonden de regiolecten, die de dorpsdialecten steeds meer verdringen. De taalverschillen zijn nu niet meer geografisch (dus tussen twee dorpen of streken) maar worden gedefinieerd aan de hand van de afstand tot de standaardtaal. Sommige taalvormen zijn dichtbij de standaardtaal, andere ver ervan verwijderd.[6] Momentele situatie dialecten en streektalen 10

11 Deelvraag 2: Spreekt men nog dezelfde streektalen als 50 jaar geleden? Wij hebben in onze primaire bron de vraag gesteld: Denkt u dat er over 50 jaar nog steeds streektalen worden gesproken in Nederland? Bijna alle mensen aan wie we dit gevraagd hebben antwoorden op deze vraag: Ja. Een paar van de mensen beantwoord de vraag met het antwoord: Ja, maar wel minder dan vroeger. Er is ook één persoon die antwoord: Ja, maar de streektalen zullen wel veranderen. Ook hebben wij de vraag is uw streektaal veranderd door de jaren heen?' gesteld. Er wordt een paar keer met het antwoord geen idee geantwoord. Één vrouw die wel een idee had zei dat de taal wel universeler werd. Woorden zoals: internet en worden niet meer vertaalt in de streektalen. De woorden die er nieuw bijkomen, zijn er dus niet in de streektalen. Dit betekend dat de streektalen wel degelijk veranderen. Hoe meer nieuwe woorden er bij komen, hoe meer Nederlands zich in de streektalen zal gaan vermengen. Als je daar nog bijvoegt dat er ook verouderde woorden (archaïsmen) zullen verdwijnen, is de verandering van de streektalen een feit. Nieuwe woorden veranderen dus de streektalen. In de Nederlandse taal komen er zo ongeveer 500 nieuwe woorden per jaar bij. Dit betekend dat er sinds 50 jaar neologismen zijn bijgekomen in het Nederlands die niet in streektalen worden vertaalt. Dit heeft invloed op het spreken van de streektalen. Zo leven wij nu bijvoorbeeld in een internet-cultuur. Alle nieuwe woorden die er in de Nederlandse taal zijn bijgekomen sinds de komst van het internet, worden heel veel gebruikt. Als er in streektalen geen vertaling bestaat van deze woorden, wordt het moeilijk om met de streektalen de stroom van nieuwe woorden bij te houden. Net als dat nieuwe woorden invloed hebben op de streektaal, hebben verouderde woorden dat ook. Nederland verandert. Er wordt nu bijvoorbeeld veel minder aan landbouw gedaan als vroeger. Woorden die vroeger in de landbouw gebruikt werden zullen dus ook sneller verdwijnen. In oktober 2008 is er in het Zuidoost-Noord-Brabantse plaatsje Aarle-Rixtel een dialectenonderzoek gehouden. Ze vroegen daar aan leerlingen of ze thuis nog streektaal spraken. Het antwoord op deze vraag was overwegend nee. De kinderen die thuis nog wel streektaal spraken was nog geen 10%. Uit een vergelijkend onderzoek bleek dat 40 jaar geleden nog meer dan 90% wél nog streektaal sprak thuis. Hoe meer mensen die streektaal spreken Nederlands gaan praten, hoe meer Nederlandse woorden zich zullen vermengen in de streektalen. Het veranderen van streektalen heeft veel te maken met hoe onze cultuur verandert. Vroeger woonden mensen in een dorpje en 11

12 bleven daar hun hele leven wonen. Ze spraken alleen met de mensen die in hun dorp woonden en soms misschien met mensen die in het dorp naast ze woonden. Uitzonderingen daargelaten. Als iedereen in die dorpjes streektaal sprak, is er niet veel kans op verandering van de streektaal. Vooral omdat die dorpjes gewoonweg niet in contact kwamen met andere talen. Tegenwoordig is het niet zo gebruikelijk meer dat mensen in het dorp blijven wonen waar ze geboren zijn. Ze gaan studeren en de wijde wereld in. Komen in contact met steden, en dus ook met andere culturen en talen. Ook is het nu zeker niet abnormaal als iemand van Amsterdam naar het rustige Drentse platteland verhuisd. Het spreekt voor zich dat die verhuizers geen streektaal spreken. Mensen die een streektaal spreken worden dus ook veel meer gemengd met mensen die geen streektaal spreken. Nog een belangrijk punt voor het veranderen van de streektaal is de komst van radio en televisie. Hierdoor werden mensen gedwongen te kijken en te luisteren naar de standaard Nederlandse taal. In de tijd dat de televisie en radio werden uitgevonden werden moesten mensen Nederlands spreken aangezien het wel handig is dat iedereen je programma kan verstaan. Mensen kwamen hiermee meer in aanraking met het echte Nederlands. Kinderen kijken de laatste paar jaren ook steeds meer televisie. Dit heeft invloed op het spreken van streektalen. In de eerste jaren van hun leven, als ze nog niet naar school gaan, leren kinderen praten. Als kinderen nog niet naar school gaan en alleen via hun ouders in contact komen met streektaal, is het logisch dat kinderen de taal leren door de televisie. Behalve radio en televisie heeft het internet natuurlijk ook een behoorlijke vinger in de pap. Tegenwoordig leeft bijna niemand meer zonder internet. Dit bestond vroeger niet. Internetsites hebben soms de mogelijkheid om vertaald te worden in een taal, maar dit zijn nooit streektalen. Mensen krijgen als ze op de computer zitten dus niet veel van hun streektaal mee. Social media zorgt er dan ook weer voor dat mensen in contact komen met mensen die de streektaal niet spreken. Er zullen weinig mensen zijn die hun facebookpagina helemaal in het Limburgs gebruiken omdat de helft van hun vrienden er dan niks van begrijpen. Deflexie heeft, net als op de Nederlandse taal, ook invloed op streektalen. Mensen proberen tegenwoordig alles zo makkelijk mogelijk te zeggen. Lange woorden worden het liefst vermeden zodat je zo efficiënt mogelijk kan communiceren. Zo bestaan er voor veel woorden ook synoniemen. Dit betekend dat er een soort selectie ontstaat tussen woorden. Mensen kiezen voor het makkelijkste snelste alternatief. Dit beïnvloed de streektalen wel degelijk. 12

13 Deelvraag 3: Is er een duidelijke grens tussen de verschillende streektalen? Indeling van de dialecten De Nederlandse dialecten zijn steeds weer anders ingedeeld. Een eenvoudige duidelijke indeling is niet makkelijk te vinden, is gebleken. Aan het einde van de 19de eeuw en in het begin van de 20e eeuw speelden de oude Germaanse stammen een belangrijke rol bij het indelen van de dialecten. Zo kwam men tot de indeling in Frankische, Saksische en Friese dialecten waarbij de onder-dialecten naar provincies werden vernoemd. Men begreep echter dat de dialectgrenzen geen oude stammengrenzen zijn. Men bleef de oude begrippen Frankisch, Saksisch en Fries gebruiken maar men zag ervan af de begrippen in verband te brengen met de oude Franken, Saksen en Friezen. Men gebruikte deze begrippen slechts als namen in een grove indeling. Later werden de kaarten getekend op basis van isoglossen. Dat wil zeggen dat er bijvoorbeeld werd onderzocht in welke streek een bepaalde klinker als één enkele klinker (monoftong) of als tweeklank werd uitgesproken, men tekende vervolgens een grenslijn (isoglosse) tussen die twee gebieden. Het nadeel van deze methode is echter, dat diegene die de kaart tekent, zelf kan beslissen welke taalverschillen belangrijk zijn en met isoglossen gemarkeerd worden en welke niet. Een andere manier om dialecten in te delen is gebaseerd op de beoordeling van de sprekers zelf. Er wordt gevraagd aan dialectsprekers welke dialecten zijn op hun dialecten vinden lijken. Als de dialecten van twee verschillende plaatsen op elkaar lijken, tekent men een pijltje van de ene plaats naar de andere plaats; Pijltjes methode. Echter is het niet heel zeker of de zo verkregen gegeven betrouwbaar zijn. Taalwetenschappers moeten deze gegevens nog controleren in de praktijk, op basis van eigen ervaringen of met de hulp van collega's. Politieke grenzen en taalgrenzen Gete-linie, oude politieke grens De Gete-linie, een isoglosse in het oosten van België, is tussen Halen (ten oosten van Diest) en Zoutleeuw (ten oosten van Tienen) tevens de oude grens tussen het hertogdom Brabant enerzijds en het graafschap Loon en het prinsbisdom Luik anderzijds. Ten oosten van deze dialectgrens liggen de plaatsen Donk, Rummen, Graze en Binderveld, die vroeger bij Loon hoorden. Ten westen van deze dialectgrens liggen de plaatsen Halen, Geetbets, Zoutleeuw en Melkwezer, die vroeger bij het hertogdom Brabant hoorden. Zeeuws-Vlaanderen Zeeuws-Vlaanderen is een gebied in het zuiden van Zeeland, aan de benedenloop van de Schelde. Dit gebied was tijdens de Tachtigjarige Oorlog fel omstreden en is meerdere malen van bezitter veranderd. Tijdens de oorlog werden de dijken verwaarloosd of om strategische redenen doorstoken zodat dit gebied rond 1590 grotendeels onder water was en gedeeltelijk ontvolkt. Het westen van het gebied en het Land van Axel (in de gemeente Terneuzen) werden vanuit Zeeland herbevolkt, namelijk met calvinistische bevolking. Het gebied rond Hulst (verder oostelijk) werd vanuit het Waasland herbevolkt, dus vanuit het katholieke Oost-Vlaanderen. De hoger gelegen gebieden werden niet overstroomd en blevenkatholiek. Bovendien had de overstroming land weggespoeld en er waterarmen doen ontstaan. De bevolkingsbewegingen, de godsdienstige 13

14 tegenstellingen en de nieuw ontstane waterarmen leidden ertoe dat in Zeeuws-Vlaanderen dialectgrenzen vaker dan elders met de staatsgrens samenvallen. De katholieke plaatsen in Zeeuws-Vlaanderen, bijvoorbeeld Eede, Heille, Sint Kruis en Biezenpolder, hadden veel contact met het eveneens katholiek Oost-Vlaanderen. Door deze contacten zijn veel Franse begrippen in de plaatselijke dialecten gekomen. Brabantse expansie Er bestaat in Vlaanderen sinds enkele decennia het verschijnsel dat Brabantse woorden zich uitbreiden over de andere Nederlandstalige provincies van België. Daarbij kunnen de Brabantse woorden ook Standaardnederlandse woorden verdringen. Dit wordt dan de Brabantse expansie genoemd. Voorbeeld: Limburgers, die van huis uit kapelaan zeggen, kunnen in hun Standaardnederlands het Brabantse woord onderpastoor gebruiken ofschoon kapelaan in het Standaardnederlands wel gebruikelijk is. Duits-Nederlandse grens Vroeger was de dialectgrens tussen de tegenwoordige staatsgrens van Duitsland en Nederland niet groot. Dialectgrenzen in het Oost-Nederlandse-Westnederduitse gebied verliepen maar zelden langs de staatsgrens. In dit gebied bestond er een Continentaal-Westgermaans dialectcontinuüm dat de Nederlandse en de Duitse dialecten bevatte. Dit dialectcontinuüm begint langs de Nederlands-Duitse staatsgrens te verbuigen. Divergentie bij de grensdialecten De Duitse taalwetenschapper Theodor Frings schreef al in 1926 dat de staatsgrens een dialectgrens aan het worden was. De taalwetenschapper Hermann Niebaum stelt vast dat het oude dialectcontinuüm langs de Eems, tussen de Overijsselse Vecht en de Dollard, aan het oplossen is. Dit heeft verschillende redenen: steeds minder mensen in deze streken spreken dialect de dialecten worden steeds meer door hun respectievelijke standaardtalen beïnvloed bij de grensoverschrijdende communicatie worden steeds minder vaak dialecten en steeds vaker standaardtalen gebruikt zodat de dialecten elkaar nauwelijks nog kunnen beïnvloeden. Ook verder zuidelijk, in het gebied tussen de Vecht en de Nederrijn, zijn er soortgelijke ontwikkelingen. Het Maas-Rijnlandse (Kleverlands-Limburgs-Nederrijnse) dialectcontinuüm In het bijzonder bij de woordenschat is er een duidelijke kloof ontstaan tussen de Oost- Nederlandse en de West-Nederduitse dialecten. Maar ook bij het communicatiegedrag zijn er duidelijke verschillen: aan de Nederlandse kant van de grens beheerst men de dialecten beter en gebruikt ze ook vaker dan aan de Duitse kant van de grens. De situatie dat de staatsgrens een dialectgrens aan het worden is geldt ook voor andere Nederlands- Duitse grensstreken. Dialectnivellering is een wijdverbreid Europees verschijnsel. Dat beschrijvingen van grensdialecten vaak een retrospectief karakter hebben is onvermijdelijk. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Frans-Vlaams (zie hieronder) al veel langer en in nog sterkere mate. Dialectologen leggen vaak noodgedwongen vast wat aan het verdwijnen is, dat is juist hun belang. En voor zover het dialect al verdwenen is, is het dan toch historisch van belang geworden. Zie in dit verband het overzichtsartikel Maas-Rijnlands en de daarmee samenhangende artikelenserie Het Limburgs taallandschap. 14

15 Belgisch-Nederlandse grens Aan beide kanten van de staatsgrens tussen België en Nederland wordt dezelfde standaardtaal gebruikt. De dialecten aan deze grens ondergaan dus ook de invloed van dezelfde standaardtaal. Bij de dialecten ten noorden en ten zuiden van de staatsgrens zijn er enkele verschillen in alle deelgebieden van de taal:klankleer, morfologie, zinsbouw en woordenschat. De overeenkomsten zijn echter duidelijk groter dan de verschillen. Deze verschillen zijn het grootst bij woordenschat en gezegdes, bij morfologie en zinsbouw het kleinst. Binnen de woordenschat zijn de verschillen groter bij de moderne vreemde woorden (uit de laatste 100 tot 150 jaar). De dialecten ten zuiden van de staatsgrens hebben hier vaker Franse woorden. De dialect verschillen bij de staatsgrens zijn in de regio Vlaanderen en Brabant groter dan in de regio Limburg omdat de Belgisch-Nederlandse grens die Limburg deelt pas rond 1830 tot stand kwam (Belgische Revolutie), terwijl de grens die Vlaanderen en Brabant deelt al in 1648 (Vrede van Münster) werd vastgelegd. Er is geen dialectgrens die volledig op de staatsgrens loopt. Soms loopt een dialectgrens dichtbij de staatsgrens, soms loopt hij op kleine afstand van de staatsgrens. Frans-Vlaanderen Frans-Vlaanderen is het noordelijke gedeelte van het département du Nord. Dit gebied hoort al sinds 1678 (Vrede van Nijmegen) bij Frankrijk. In dit gebied spreken sommige mensen, in het bijzonder oudere mensen op het platteland, een Nederlands dialect, het Frans-Vlaams. De staatsgrens tussen Frankrijk en België werd hier tot een secundaire, dat wil zeggen tot een minder belangrijke dialectgrens. De eenvormigheid van het taalsysteem aan beide kanten van de grens werd maar ten gedeeltelijk opgeheven, maar het isolement van de Vlaams-sprekers in Noord-Frankrijk leidde ertoe dat er een nieuwe taalgemeenschap ontstond. Daardoor concentreren zich dialectverschillen, in het bijzonder bij de woordenschat, steeds meer aan de staatsgrens. Daarbij zijn er de volgende ontwikkelingen: Frans-Vlaanderen is afgesneden van de ontwikkelingen van het Nederlands in België en bewaart op die manier zijn ouderwetse taalkenmerken. Bij een paar taalkenmerken kan dialectnivellering binnen Frans-Vlaanderen worden vastgesteld. In Frans-Vlaanderen maar niet in België is er een steeds grotere Franse invloed op de dialecten. Dialecten tegenover het Standaardnederlands Taalafstand tussen de Nederlandse dialecten en de standaardtaal: Veel dialecten groeien als gevolg van dialectnivellering steeds meer toe naar het Standaardnederlands (ofalgemeen Beschaafd Nederlands, "ABN"). Wanneer men het Haarlems neemt als norm voor Standaardnederlands - iets dat natuurlijk altijd tot op zekere hoogte een kunstmatige afbakening blijft - dan blijkt uit onderzoek dat de West-Vlaamse en Groningse dialecten hier het meest van afwijken. Op de afbeelding hiernaast is het Nederlands ingedeeld op basis van de Feature Frequentie methode. Deze methode berekent de afstand van verschillende dialecten tot het Standaardnederlands. Dit heeft men gedaan door mensen te vragen om Nederlandse zinnen naar hun eigen dialect te vertalen. Deze zinnen zijn onderzocht op spelling, grammatica, uitspraak en andere onderdelen van taal. Vervolgens zijn deze onderdelen door een computerprogramma per dialect met het Standaardnederlands vergeleken. Het dialect dat gesproken wordt in Haarlem lijkt het meest op het Standaardnederlands en het dialect dat in Kerkrade wordt gesproken lijkt het minst op het Nederlands. Het Afrikaans, dat 15

16 gesproken wordt in Zuid-Afrika en Namibië en wordt erkend als aparte (dochter)taal naast het Nederlands, staat dichter bij het Standaardnederlands dan menig Nederlands dialect. 16

17 Deelvraag 4: Doet de overheid iets aan het behouden van de streektalen? In het interview hebben wij de vraag gesteld: Doet de overheid er volgens u iets aan om de streektalen te behouden? De antwoorden op deze vraag waren zeer variërend. Een vrouw uit Friesland zegt bijvoorbeeld dat er in Friesland veel wordt gedaan om de provincie tweetalig te houden. Zo staan plaatsnamen tweetalig op de borden en wordt de taal zoveel mogelijk doorgevoerd in gemeentehuizen en provinciehuizen. Ook bestaat er een Friese omroep, genaamd omrop Fryslân, waar veel Friese mensen naar kijken en luisteren. Een andere vrouw zegt dat Fries ook een verplicht vak is op de basisscholen. De overheid doet dus op zichzelf niet zoveel om de streektalen te behouden. De provincie daarentegen juist weer wel. De overheid heeft veel te maken met de verschillende streektalen. Zo moet de overheid bijvoorbeeld aangeven in Europees verband welke (niet-dominante) talen er gesproken worden in Nederland. In dat verband, genaamd Europees handvest voor regionale talen of talen van minderheden, heb je verschillende categorieën. Dit worden delen genoemd. Zo heb je talen die onder Deel lll vallen, dit houdt in dat er onderwijs in de taal wordt gegeven en dat juridische transacties in de desbetreffende taal worden erkend. In Nederland valt het Fries onder Deel lll. Talen die onder Deel ll vallen worden wel door de overheid gestimuleerd, maar het gaat minder ver dan bij Deel lll. Rechten worden er in de praktijk niet aan ontleend. Nedersaksisch valt bijvoorbeeld in deze categorie. Het limburgs heeft hier ook een tijdje onder gevallen, maar dat besluit heeft geen stand gehouden in verband met kritiek. De raad voor Europa vindt dat streektalen die erkend zijn beter moeten worden beschermd. Er zouden meer boeken in streektaal moeten verschijnen en de basisscholen moet naast Nederlands ook les geven in het Nedersaksisch. Nederland doet in dit opzicht niet veel aan het behouden van streektalen. Alleen de Friese taal geniet deze privileges. Er is een organisatie genaamd Ethnologue. Dit is een organisatie die alle talen ter wereld telt. In Nederland telt deze organisatie wel 15 talen. Ethnologue geeft in Nederland de volgende streektalen: Achterhoeks, Drents, Fries, Gronings, Limburgs, Nederlands, Nederlandse Gebarentaal, Sallands, Sinti- Romani en Vlax-Romani, Stellingwerfs, Twents, Veluws, Vlaams 17

18 en Zeeuws. Dit is heel apart aangezien de Nederlandse overheid alleen Fries als echte taal beschouwd. Dit heeft veel te maken met hoe duur het is om een taal een stand te houden. Zoals u al eerder gelezen heeft moet er dan namelijk ook onderwijs in de desbetreffende taal worden geregeld. Naast onderwijs kost het onderzoeken van de taal en het behouden van de taal ook geld. De overheid heeft dus het liefst zo min mogelijk erkende talen in Nederland. Daarnaast heeft het Europese verband er natuurlijk ook veel mee te maken. De overheid zorgt ook voor taalinstituten. Dit zijn officiële instanties waar je terecht kunt met vragen en voor onderzoek naar streektalen. 18

19 Samenvatting 19

20 Conclusie 20

21 Reflectie 21

22 Logboek Wat? Wanneer? Wie? Hoelang? Onderwerp verzinnen Ying en Ellen 15 min Hoofd- en deelvragen Ying en Ellen 30 min maken Gesprek met Ying en Ellen 20 min Profielwerkstuk begeleider Hypothese formuleren Ying 1,5 uur Inleiding schrijven Ellen 1 uur Inhoud maken Ellen 20 min Interview schrijven Ying en Ellen 1 uur Onderzoek uitvoeren (primaire bron) Secundaire bronnen verzamelen Deelvraag 1 Deelvraag 1 Deelvraag 2 Deelvraag 2 Deelvraag 2 Deelvraag / Ying en Ellen 20 uur Ying en Ellen 4 uur Ying 1 uur en 20 min Ying 1 uur en 25 min Ellen 45 min Ellen 1 uur Ellen 30 min Ellen 30 min Gesprek met Ying en Ellen 15 min profielwerkstuk begeleider Deelvraag / Ying 6 uur Deelvraag Ellen 30 min Deelvraag Ellen 1 uur en 45 min Deelvraag Ellen 30 min Conclusie formuleren / Ying 4 uur Laatste dingen doen aan / Ellen 2 uur het verslag Eventueel dingen / Ying en Ellen 5 uur veranderen/aanpassen/ toevoegen Profielwerkstuk inleveren Ying en Ellen x 22

23 Bronnen ektaal_bevorderen_ 23

24 24