Relatie met taken/thema s PT De projecten passen in het kernpakket van het PT: het Programma Energie & CO 2.

Transcriptie

1 Omslag notitie Vergadering van Commissie Sierteelt en Groen Datum vergadering 26 februari 2013 Agendapunt 4a Voorbereid door Piet Broekharst/Aat Dijkshoorn/Dennis Medema Totaal aantal pagina s februari Project Projectnummer Zie tabel 1. Onderwerp/titel Projecten programma Energie + CO 2 Relatie met taken/thema s PT De projecten passen in het kernpakket van het PT: het Programma Energie & CO Aanvraag Datum aanvraag Zie tabel 1. Naam aanvrager Zie tabel Projectinhoud Doelstelling De doelstelling van deze aanvraag is het laten uitvoeren van projecten op het gebied van Energie en CO 2 voor de sectoren Bloembollen, Paddenstoelen, Fruitteelt, Groenten- en Fruitverwerkende Industrie, Bloemenhandel, Bloemisterij en Glasgroenten. Hoofdpunten Projectvoorstellen Energie en CO 2, en zie bijlage 1 (positief advies) en 2 (negatief advies). 4. Projectkosten Zie tabel 1 Kostenplaats/financieringsfonds Bloembollen kp 200 Bloementeelt kp 220 Bloemenhandel kp 224 Glasgroente kp 333

2 2 / februari 2013 Fruit kp 334 Paddenstoelen kp 335 Groenten- en Fruitverw. Industrie kp 381 Rubriek Programma Energie en CO 2 Tabel 1. Budget 2013 Gevraagde PT bijdrage 2013 Subtotalen per sector Totaal Progr. Energie en CO PT-fonds Bloembollen Bloementeelt Bloemenhandel Glasgroenten Fruit Paddenstoelen Gr. Fr. Industrie Uitsplitsing in projecten Nr. Projecttitel PT-nr. Gevraagde PT bijdrage 2013 PT-fonds Co- Financiering Totaal project 1 Jaarwerkprogramma Energie Bloembollen Duurzame Sierteeltketens GreenCHAINge Bloemenhandel Energiezuinige verdamperunit Fruit Fruitteelt Jaarwerkprogramma Energie Paddenstoelen Haalbaarheidsonderzoek anaerobe zuivering (bio-energie) Gr. Fr. Verw. Industrie Kasluchtontvochtiging voor energiezuinige glastuinbouw 6.2 Monitoring en knelpuntanalyse WKO Meer energie in (en uit) aquifers Meer grip op licht (e.besparing potpl. door meer licht toelaten Bloementeelt Glasgroente Bloementeelt Glasgroente Bloementeelt Glasgroente Bloementeelt 6.5 Belichtingsapplicatie internet Glasgroente Bloementeelt Glasgroente 6.6 Biologisch grond ontsmetten Bloementeelt Glasgroente Alle glastb: Zie b + c Co-financ. Zie a Prio OP: Zie d Prio OP: Zie d Prio OP: Zie d

3 3 / februari Energiezuinig belichten chrysant Bloementeelt Glasgroente 6.8 Energiebesp. hybride belichtng Bloementeelt chrysant in de praktijk Glasgroente 6.9 Zuiniger met CO2 bij gelijke of Bloementeelt hogere productie Glasgroente 6.10 Stuurlicht in de glastuinbouw Bloementeelt Glasgroente 6.11 Stuurlicht in lelie: strategie voor Bloementeelt energiebesparing Glasgroente 6.12 Softsensor voor energie efficiënte Bloementeelt plantmonitoring Glasgroente 6.13 Ondersteuning actielijnen efficiënt Bloementeelt fossiel en Bio-energie Glasgroente 6.14 Communicatiewerkplan 2013 Kas Bloementeelt als Energiebron Glasgroente 6.15 Telers aan zet voor valorisatie HNT Bloementeelt (gerbera/aubergine) Glasgroente 6.16 Update stappenplan Aardwarmte Bloementeelt Glasgroente 6.17 Onderzoek Geo-chemie Bloementeelt Glasgroente 6.18 Begeleiding en communicatie Bloementeelt onderzoeksprojecten Glasgroente Prio OP: Zie d Prio OP: Zie d Zie e Prio OP: Zie d Prio OP: Zie d Prio OP: Zie d Toelichting bij tabel. a. GreenCHAINge: In het totaal is meegenomen de reeds eerder toegezegde bijdrage van het PT van ,- vanuit het PT programma plantgezondheid, fyto, water. Zie bijlage 1, nr 2. b. Verdeling binnen glastuinbouw: bij Glasgroenten en Bloementeelt zijn de projecten waar mogelijk toegerekend naar de deelsector. Dit betreft voor de bloementeelt ,-. Er zijn geen projecten specifiek glasgroente. Bij de projecten die voor beide sectoren resultaat leveren, is de verdeling aangehouden conform de oorspronkelijke begroting 2013 van het Programma Energie en CO 2 : 55% bloementeelt en 45% glasgroenten. Dit betreft voor de bloementeelt nog eens ,- en voor de glasgroente ,-. c. Co-financiering Glastuinbouw. Vanuit de DLO-middelen in het kader van topsector T&U is een co-financiering van ,-. Het PT heeft in dat kader in november al gehonoreerd ,- (Project Perfecte Roos). Om die T&U toezegging geheel te benutten zou nog voor ,- aan projecten gehonoreerd moeten worden in de glastuinbouw. Daarnaast is bij EZ nog ,- co-financiering uit beleidsmiddelen beschikbaar. Met de nu voorliggende projecten zou daarvan ,- kunnen worden gematched (totaal glastuinbouw minus genoemde matching T&U). EZ zal dan voor dat bedrag nog projecten honoreren, op basis van een nieuwe projectencall dit voorjaar. d. Prioriteit OP: Het Ondernemingsplatform (glastuinbouwdeel) heeft op 5 februari aan deze projecten een hoge prioriteit toegekend, dus de projecten met noot d.

4 4 / februari 2013 e. Eerdere positieve beoordeling: Dit project is in oktober 2012 door de Commissies gehonoreerd maar daarna door het Bestuur vanwege het kabinetsbesluit tot opheffing PT on hold gezet. Beschikbaar budget en dekking Zie budgetplanning Beoordeling en advies Beoordeling De Sectorcommissies worden om een beoordeling van de projecten gevraagd. De projecten passen in het PT Programma Energie en CO 2 en dragen bij aan de sector- en programmadoelen voor energie. De projectaanvragen Bloemisterij en Glasgroenten (Glastuinbouw Kas als Energiebron) zijn door het Ondernemingsplatform Energie+CO 2 (glastuinbouwleden) op 5 februari 2013 van een advies voorzien. Concepten van jaarwerkplan 2013 energie bloembollen, Duurzame sierteeltketens GreenCHAINge zijn in oktober in het Ondernemingsplatform besproken (positief). De projecten voor de sectoren bloembollen, fruitteelt, sierteelhandel, groenten- en fruitverwerkende industrie en paddenstoelen zijn door de dragende organisaties beoordeeld, mede in het kader van de budgetplanning 2013 en de beoordeling van de financiële ruimte per sectorfonds. De sectoren hebben aangegeven, dat er draagvlak is voor de projecten. Advies Projecten met een positief advies Er zijn 23 projecten voor aanvraag financiering van een positief advies voorzien. Deze projecten zijn verwerkt in het bovenstaande financiële overzicht. Een beschrijving van deze projecten staat in bijlage 1. Het advies is deze projecten positief te beoordelen. De Commissie wordt gevraagd aansluitend te bepalen welke projecten nu gehonoreerd kunnen worden binnen de ruimte die het Bestuur op 11 februari heeft vastgesteld. te honoreren en de overige projecten aan te houden, voorzien van een volgorde van prioriteit. Projecten met een negatief advies Het project Optimaliseren: de volgende stap in HNT ( ,- gevraagd) in bijlage 2 is negatief beoordeeld en niet verwerkt in bovenstaand financieel overzicht. Het advies is deze projecten niet te honoreren. NB. Naast het project in bijlage 2 zijn 5 projectvoorstellen in overleg met de indieners teruggetrokken na het negatief advies van het ondernemingsplatform. Deze ingetrokken projecten vertegenwoordigden een bedrag van ,-. 6. Bijlagen 1. Beschrijving van de projecten met positief advies. 2. Beschrijving van de projecten met negatief advies.

5 5 / februari 2013 BIJLAGE 1. Projecten met een positief advies 1. Jaarwerkprogramma 2013 Energie Bloembollen Projectnummer: Uitvoerder KAVB (met in opdracht WUR, DLV e.a.) Looptijd: t/m Gevraagde bijdrage: ,- Bijdrage derden: ,- (EZ in het kader van Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren Voorgeschiedenis: Dit is het tweede jaar van het meerjarenprogramma Schone en Zuinige Bloembollen en bolbloementeelt, in het kader van het Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren (hierna: Agroconvenant). In de jaren daarvoor werd op soortgelijke wijze gewerkt aan het energiethema, vanuit de toenmalige Meerjarenafspraak Energie+ ( ). Met de overheid (LNV, nu EZ) is al een jarenlange samenwerking op basis van een financiering. Doelstelling Initiëren en (doen) uitvoeren van projecten en activiteiten gericht op het realiseren van de doelen en ambities uit het Agroconvenant. De ambitie is dat vanaf 2020 in nieuwe bedrijven economisch rendabel klimaatneutraal kan worden geproduceerd. De doelstellingen zijn resp.: - jaarlijkse energiebesparing van 2% (t/m 2020) - reductie van 30% broeikasgassen in 2020 t.o.v aandeel duurzame energie van 20% t.o.v. het totale energieverbruik in 2020 Hoofdpunten - Het Meerjarenprogramma is een vervolg op de succesvolle aanpak van sector en overheid in de afgelopen jaren (de MJA-programma s). De bloembollen- en bolbloementeelt streeft maatschappelijk verantwoorde productie na en beoogt de afhankelijkheid van fossiele brandstof en de invloed van energieprijzen op het rendement van de bedrijven te verminderen. - De Stuurgroep Schone en Zuinige Bloembollen heeft in het kader van het Agroconvenant een meerjarenprogramma ontwikkeld dat het economisch rendabele klimaatneutrale bedrijf als uitgangspunt heeft. Het programma is ingericht langs 3 thema s: terugdringen onnodig energieverbruik, resterende energiebehoefte zoveel mogelijk duurzaam invullen en efficiënt gebruik van fossiele bronnen (als duurzaam niet voldoende is). - Binnen de 3 thema s worden verschillende instrumenten en activiteiten ingezet, zoals verkenningen, fundamenteel en praktijkonderzoek, demonstratie, voorlichting en communicatie. - Voor 2013 is een projectportfolio voorbereid. Het accent ligt op energiebesparing, zowel in de teelt (bewaring/preparatie) als in de broeierij. Bijna 15% van het budget wordt besteed aan de ontwikkeling van de toepassing van duurzame energie, waarvoor een leidraad wordt ontwikkeld.

6 6 / februari 2013 Beoordeling en advies - Het Meerjarenprogramma is een logisch vervolg op de lopende aanpak en de samenwerking met EL&I, nu EZ. Het PT is vertegenwoordigd in de Stuurgroep MJA-e+ die het programma coördineert. - Gezien de succesvolle gezamenlijke aanpak met de overheid tot nu toe, in de vorm van een meerjarenprogramma en jaarwerkplannen, wordt continuering voorgesteld. De KAVB verzoekt het PT om de financiering voor 2013 te honoreren. - Er wordt een jaarlijkse begroting voorzien van ten behoeve van de projecten en uitvoering. Er wordt uitgegaan van voortzetting van de 50/50-financiering met het ministerie van EZ. De cofinanciering van EZ voor 2013 is toegezegd. - In oktober 2012 is het meerjarenprogramma met de Werkgroep Energie en de Stuurgroep Bloembollen besproken en de beide groepen hebben dit meerjarenprogramma goedgekeurd. In oktober is het concept meerjarenprogramma besproken en positief gewaardeerd in het Ondernemingsplatform Energie en CO2. Het programma Schone en Zuinige Bloembollenteelt is onderdeel van het Programma Energie en CO2. - Het ingediende Meerjarenprogramma is uitgewerkt voor wat betreft visie en onderzoekslijnen. Jaar 2013 is concreet uitgewerkt in projecten. Advies Positief 2. Duurzame Sierteeltketens GreenCHAINge Projectnummer: Uitvoerder: VGB Trade Services, LTO Groeiservice, FloraHolland, Wageningen UR Food&Biobased Research Looptijd: heden t/m Gevraagde bijdrage: Bijdrage derden: ,- (2013) Dit betreft cofinanciering publiek ,- t.b.v. DLO-inzet, toegezegd door EZ in kader Topsector T&U PPS 239; Co-financiering privaat, incl. bijdragen in natura ,-; Daarnaast is voor onderdelen ,- in 2012 gehonoreerd vanuit PT Thema plantgezondheid, uit te geven door LTO groeiservice in Voorgeschiedenis - 31 januari 2012; gehonoreerd: CO 2 analyse en opstellen ketenprogramma Reductie CO2 emissie in duurzame ketens, rapport september In oktober is het rapport positief ontvangen in het Ondernemingsplatform Energie en CO2 en opgenomen in het Programma Energie en CO januari 2012; nog niet gehonoreerd: ketenvisie kwekers, veredelaars en handel, valorisatie producttesten en pilots december 2012; goedgekeurd PPS 239 Duurzame Sierteeltketens GreenCHAINge

7 7 / februari 2013 Doelstelling Op sectorniveau is het doel te komen tot een maximaal efficiënt en duurzaam vervoer van Nederlandse sierteeltproducten, import en re-export. Doelstelling 2020 is 36% verlaging van de CO 2 -emissie op importproducten en 15% voor export op verre bestemmingen (>800 km), beide t.o.v Dit project heeft als doel via toegepast onderzoek en valorisatie in de praktijk (pilots) aan te tonen dat diverse vormen van boot- en railtransport als alternatief voor de huidige vervoerswijzen kansen bieden voor de sector op het gebied van productkwaliteit en verlaging van CO 2 uitstoot. Hoofdpunten - De genoemde doelstelling kan gerealiseerd worden door transitie van luchtvracht naar zeetransport en van transport over de weg (> 800km) naar short sea en railtransport. - Er is in 2012 in kaart gebracht wat de potentiële CO 2 -reductie is door analyse van het energiegebruik in de huidige keten en in de gewenste nieuwe multimodale ketens. In een parallel traject zijn ook de mogelijkheden en onmogelijkheden van kwaliteitsbeheersing en plantgezondheid aspecten geanalyseerd. - Dit vervolgproject gaat de analyses uit 2012 toetsen in de praktijk. Dit richt zich op Afrika, Verre export afstanden Noord, Zuid en Oost Europa en Rusland. - Het organiseren van praktische pilots voor de belangrijkste export- en importtrajecten als proof of concept. - Het project kent 3 werklijnen: o (1) Import snijbloemen Oost-Afrika keten (Ethiopië, Kenia), met focus op enkelvoudige lading roos in zeecontainers. o (2) Export potplanten GreenRail en over de weg, met focus op samengestelde ladingen, conditionering en verpakkingen. o (3) Export snijbloemen, met focus op gerbera en snijanthurium plus Roos zowel over de weg (compact en droog) als per trein, GreenRail. - Alle werklijnen bestaan uit onderzoek, delen van visie en betrekken van ondernemers in de keten en valorisatie. In het onderzoek gaat het om rekenmodellen en testen van veelbelovende technologieën, ras eigenschappen en compacte verpakking varianten. In het valorisatiedeel betreft het learning by doing via pilot shipments. Daarin wordt de kwaliteit gemonitord en wordt de CO 2 footprint bepaald. Dit met als doel de in 2012 berekende potentiële CO 2 emissie reductie te controleren en valideren. Belangrijk punt in de valorisatie is ook het vormen van samenwerkingsverbanden tussen kwekers (LTO groeiservice) en handelaren voor de pilots. - In dit project en aanpalende projectonderdelen binnen het PT programma Plantgezondheid, worden gegevens verzameld die aantonen wat een GreenCHAINge tool kan opleveren voor de individuele bedrijven en ketens. Dit betreft het voorspellen van de resterende houdbaarheid van bloemen en planten aan het einde van de logistieke/verkoop keten. - Het beoogde GreenCHAINge is: een database(structuur) met verschillende productkenmerken (raseigenschappen, teelthistorie, oogstbehandelingen, bewaarbaarheid); een ketenmonitor; een kwaliteitsverliesmodel; gebruiksinterface; CO 2 footprints. - In elke van de drie werklijnen wordt een werkgroep gevormd van groothandelaren (importeurs, exporteurs), telers (en bij 3 ook veredelaars). Het onderzoek wordt gedaan door WUR Food en

8 8 / februari 2013 Biobased Resaerch en Flowerwatch. De coördinatie, het valoristaiedeel en de rapportage is in handen van VGB Trade Services en LTO Groeiservice. - Het brede PPS koepel project is in activiteiten uitgewerkt voor 2013 en De huidige aanvraag betreft (private) activiteiten ondersteund vanuit het PT, uitgewerkt voor Beoordeling - VGB cs heeft in 2012 een overall project Duurzame Slimme Ketens uitgevoerd, bestaande uit drie deelprojecten. In dit project is nagegaan hoe een geïntegreerde en duurzame keten van verse sierteeltproducten gerealiseerd zou kunnen worden. Het deel dat aan plantgezondheid is gerelateerd is in 2012 goedgekeurd, met een ontbindende voorwaarde van financiering via Topsectoren. De onderdelen die Energie en CO 2 gerelateerd zijn, zijn in 2012 deels gehonoreerd in de projecten Reductie CO 2 emissie in duurzame ketens bloemisterij en in Greenrail III. Het deel waarin de praktijkpilots aan de orde zijn, is niet gehonoreerd. Dit diende eerst in het kader van de PPS én het PT Programma Energie en CO 2, nader uitgewerkt te worden. De wel gehonoreerde onderdelen zouden daartoe de onderbouwing en analyse gaan bieden, hetgeen inmiddels heeft plaatsgevonden (rapport september 2012). - Op basis van genoemd rapport is GreenCHAINge opgenomen in het Programma Energie en CO 2. In dit voorstel worden de activiteiten 2013 uitgewerkt. - De PPS 239 Duurzame Sierteelt Ketens, GreenCHAINGE, is in 2012 ontwikkeld, die vanuit de Sierteelthandelssector is gebaseerd op de in 2012 uitgevoerde analyses in het project Duurzame slimme ketens. In de PPS is PT financiering opgenomen, vanuit het Programma Energie en CO 2. - PPS 239 is op energiegebied de invulling van het onderdeel sierteelthandel in het Programma Energie en CO 2. - PPS 239 is in december 2012 gehonoreerd door Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen. - De PPS is bedoeld voor een periode van 4 jaar, waarbij voor de jaren 2013 en 2104 concrete activiteiten en begroting zijn uitgewerkt. Vanuit Programma Energie en CO 2 is een bijdrage van per jaar geprognotiseerd. Gezien de voorgenomen opheffing van het PT kan nu alleen 2013 daadwerkelijk worden gehonoreerd. - Per juni 2013 kan nader worden besloten of er vanuit de in het financieringsfonds handel aanwezige ruimte nog een bijdrage verleend kan worden voor de geplande vervolg activiteiten als cofinanciering voor de goedgekeurde PPS activiteiten Maatschappelijk belang, sectoraal belang: evident. Energiebesparing en duurzame energie zijn zowel voor de sector als voor de samenleving belangrijke onderwerpen in het licht van energieschaarste, energiekosten, klimaatverandering en imago/markt. - Daarnaast ligt er een positief advies vanuit het PT ondernemersplatform Energie. - Onderliggende milieudoelstellingen zijn formeel goedgekeurd in het VGB bestuur. - Het project is ten behoeve van de uitvoeringsagenda van de Topsector vanuit de sector tot stand gekomen in intensief overleg tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden. VGB en LTO Groeiservice zorgen voor een goede verbinding met de ondernemers. Een groot aantal importeurs en exporteurs heeft medewerking toegezegd en zijn gecommitteerd vanuit het ondernemers-platform handel. Advies Positief.

9 9 / februari Jaarwerkprogramma 2013 Energie Paddenstoelen Projectnummer: Uitvoerder LTO Nederland, vakgroep Paddenstoelen (ZLTO) Looptijd: t/m Gevraagde bijdrage: ,- Bijdrage derden: ,- (EZ in het kader van Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren Voorgeschiedenis: In 2007 hebben het ministerie van LNV en de paddenstoelensector het MJA-e+ convenant afgesloten, looptijd In 2008 is het Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren getekend, en de MJA-e+ was daarvan onderdeel. Daaraan zijn ambities en doelen voor 2020 toegevoegd. Met de overheid (LNV, nu EZ) is al een jarenlange samenwerking op basis van een financiering. Doelstelling Initiëren en (doen) uitvoeren van projecten en activiteiten gericht op het realiseren van de doelen en ambities uit het Agroconvenant. De ambitie is dat vanaf 2020 in nieuwe bedrijven economisch rendabel klimaatneutraal paddenstoelen te telen. De doelstellingen in het Agroconvenant zijn resp. een jaarlijkse energiebesparing van 2% (t/m 2020), een reductie van 30% broeikasgassen in 2020 t.o.v en een aandeel duurzame energie van 20% t.o.v. het totale energieverbruik in Binnen het nu lopende meerjarenprogramma is specifiek overeengekomen om de energie-efficiëntie met 2,5% per jaar te verbeteren en er wordt naar gestreefd rendabele opties voor duurzame energie toe te passen op investeringsmomenten. Hoofdpunten - Het Meerjarenprogramma is een vervolg op de succesvolle aanpak van sector en overheid in de afgelopen jaren (de MJA-programma s). De paddenstoelensector streeft maatschappelijk verantwoorde productie na en beoogt de afhankelijkheid van fossiele brandstof en de invloed van energieprijzen op het rendement van de bedrijven te verminderen. - Door onduidelijkheden in beleid en financieringsmogelijkheden is 2012 een herijkingsjaar geweest. In dat jaar zijn geen nieuwe projecten uitgevoerd. Wel is in de loop van 2012 besloten om vanaf 2013 weer volop verder te gaan met de energieaanpak, en is het meerjarenprogramma opgesteld. - Het programma kent drie transitiepaden: (1) toekomstbestendige paddenstoelenteelt. Hierin worden nieuwe voedingsbodems en paddenstoelenrassen ontwikkeld. Hiermee worden mogelijk een snellere teelt, een lagere koelbehoefte, meer vluchten. In dit transitiepad wordt ook gewerkt aan nieuwe teelttechnieken: teelt met bedkoeling en bedverwarming. (2) Verhogen van de energie-efficiëntie. Dit betreft het verbeteren van energiebesparingsopties zoals lage temperatuur verwarming, dauwpuntskoeling, warmteterugwinning. Daarnaast komt in dit pad aan de orde systeeminnovaties zoals energiemonitoring bedrijf en champostverbranding. (3) Duurzame energie. Het bevorderen van de toepassing van groene stroom, zon-pv en warmte- en koudeopslag in combinatie met warmtepomp.

10 10 / februari Binnen de 3 transitiepaden worden verschillende instrumenten en activiteiten ingezet, zoals verkenningen, fundamenteel en praktijkonderzoek, demonstratie, voorlichting en communicatie. - Voor de eerste helft van 2013 is een aantal projecten voorbereid. In de Stuurgroep MJA Paddenstoelenteelt zullen de definitieve keuzes worden gemaakt. Beoordeling en advies - Het Meerjarenprogramma is een logisch vervolg op de lopende aanpak en de samenwerking met EL&I (nu EZ). Het PT is vertegenwoordigd in de Stuurgroep MJA Paddenstoelenteelt die het programma coördineert. - Sector en overheid zijn in 2012 tot de gezamelijke conclusie gekomen dat een hervatting van de energieaanpak nuttig en nodig is. De LTO Vakgroep Paddenstoelen verzoekt het PT om de gevraagde bijdrage te honoreren. - Er wordt een jaarlijkse begroting voorzien van ten behoeve van de projecten en uitvoering. Er wordt uitgegaan van voortzetting van de 50/50-financiering met het ministerie van EZ. De cofinanciering van EZ voor 2013 is toegezegd. - In oktober is in het Ondernemingsplatform de hoofdlijn voor de energieaanpak voor de komende jaren besproken en vastgelegd in het programma Energie en CO 2. Het nu ingediende meerjarenprogramma , met jaarwerkplan 2013, is daarvan de concrete invulling. Advies Positief 4. Duurzame bewaring Agri-producten, Energiezuinige verdamperunit (fruitteelt) Projectnummer: Uitvoerder: Wageningen UR, Food & Biobased Research, i.s.m. bedrijven Looptijd: 1 juni maart 2014 Gevraagde bijdrage: ,- Bijdrage derden: ,- ( door Koelhuis WFO Laan Flora Facilities en door Van Kempen Koude Techniek. Deze bijdrage is al toegekend in het kader van Innovatie Prestatie Contract) : In het kader van het IPC project Duurzame bewaring van Agriproducten worden in bestaande perencellen gedurende 2 bewaarseizoenen tests uitgevoerd met een nieuw concept verdamperunit. Doel van dit onderzoek is om een belangrijke energiebesparing te realiseren in de fruitbewaring bij nieuwe en bestaande koelinstallaties. Hierbij moet de kwaliteit van het bewaarde product op peil blijven of toenemen. De volgende onderdelen komen binnen dit project aan bod: Testen van een compleet aangepaste verdamperunit in bestaande peren cellen. Aparte test van afzonderlijke componenten zoals energiezuinige ventilatoren en een nieuw luchtgeleidingssysteem naar de verdamper. Data verzamelen omtrent energieverbruik, celklimaat en productkwaliteit. Dit gebeurt in aangepaste ULO cellen en controle cellen. Hierbij worden uitgebreide metingen uitgevoerd gedurende het complete bewaarseizoen wat betreft luchtsnelheid, luchtverdeling, temperatuurverdeling en vochtverliezen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in Koelhuis WFO

11 11 / februari 2013 met Conference peren van diverse telers. Productkwaliteit wordt gemeten aan de hand van gewichtsverlies, in- en uitwendige afwijkingen, groenkleur en stevigheid. Na het onderzoek wordt een korte rapportage gemaakt. Er zal met de huidige deelnemers in het IPC project en de penvoerder Agriboard Noord Holland Noord nog nader besproken worden hoe de communicatie van de resultaten plaatsvinden. Specifiek voor de PT bijdrage is de verdere uitwerking van de energiezuinige verdamperunit. Momenteel wordt in het huidige IPC programma de combinatie getest van energiezuinige gelijkstroomventilatoren en alternatieve luchtsturing bij een bestaande verdamper. In de huidige test in een perencel levert dit al een energiebesparing op van 50%. Het is echter niet bekend wat de afzonderlijke bijdrage is van de aparte componenten. Een belangrijke extra taak is het testen gedurende een heel bewaarseizoen van de energiezuinige ventilatoren en het geoptimaliseerde luchtgeleidingssyteem. Het energieverbruik wordt vergeleken met het bestaande gecombineerde systeem en de huidige bestaande cellen. Dit vergt aanpassing van extra koelcellen en extra kosten voor de klimaatmetingen en kwaliteitsbepalingen. De huidige complete aanpassing aan de verdamper is kostentechnisch voor de praktijk alleen haalbaar bij nieuwbouw. Met de bijdrage van PT is het mogelijk om ook voor bestaande bewaarcellen de energiebesparende aanpassing aan verdampers de investering haalbaar te maken. Hierdoor heeft de hele sector een grote kans om kosten te besparen. Beoordeling - Het voorstel sluit aan op de energievraagstukken die in het Programma Energie en CO 2 worden genoemd voor de fruitteelt. - Het voorstel wordt gesteund door de Nederlandse Fruittelers Organisatie en is afgestemd met de OP vertegenwoordiger. De NFO komt ook in de begeleidingscommissie van het project. Advies Positief 5. Haalbaarheidsonderzoek anaerobe zuivering bij sterk wisselende producten (bio-energie) groenten- en fruitverwerkende industrie Projectnummer: Uitvoerder: VIGEF. Platform Techniek en MJA i.s.m. Remondis Triqua Looptijd: 1 mei 31 december 2013 Gevraagde bijdrage: ,- Bijdrage derden: 7.000,- Begeleiding VIGEF en operationele kosten op pilotbedrijf : De groente en fruit verwerkende industrie verenigd in de VIGEF is deelnemer van de MJA 3 en heeft in 2011 een Routekaart gemaakt naar 2030 met als doelstelling in % energiebesparing te realiseren t.o.v In dit kader zijn er een aantal voorstellen gedefinieerd waardoor continu gezocht wordt naar verbetering van het energieverbruik. Hetzij door procesoptimalisatie hetzij door andere nieuwe technieken of processen die toepasbaar zijn. Het zuiveren van afvalwater wordt door veel bedrijven binnen de branche toegepast. Dit zijn veelal zuiveringsinstallaties die d.m.v. aerobe zuivering het water zuiveren. Ofwel installaties waar door middel van het actief in contact brengen van bacteriën en vervuiling onder het toedienen van voldoende zuurstof (lucht) het water gezuiverd wordt. Het inbrengen van voldoende lucht wordt

12 12 / februari 2013 gedaan d.m.v. blowers. De blowers zijn de grootste energieverbruikers van de totale zuiveringsinstallatie. Bij constant belaste zuiveringen is het anaerobe zuiveren van afvalwater een bekende techniek. Door deze technologie wordt biogas opgewekt dat direct verstookt wordt in een verbrandingsinstallatie en in het aerobe deel is minder elektrische energie noodzakelijk. Dus totaal een energiewinst. Deze techniek werkt optimaal en kan gebruikt worden als er over het jaar heen een constant aanbod is van eenzelfde hoeveelheid vervuiling. Dit heeft alles te maken dat de anaerobe bacterie zich niet snel aanpast aan wisselende soorten vervuiling, ofwel het is een traag proces. Kenmerkend voor de groente en fruit verwerkende industrie is een snelle wisseling van producten en ten gevolge daarvan ook een grote wisseling van de samenstelling van het afvalwater. Tevens heeft het seizoenskarakter van de verwerkende bedrijven sterk wisselende vervuiling van het afvalwater tot gevolg. Er zijn zelfs momenten dat er totaal geen vervuiling ter beschikking is. Totaal resulteert dit in een sterk wisselende vervuiling naar de zuivering. Met het gegeven dat anaerobe bacteriën zich niet snel aanpassen aan sterk wisselende omstandigheden wordt anaerobe zuivering in de groente en fruit verwerkende bedrijven niet met succes toegepast. Momenteel zijn er ontwikkelingen die er voor zorgen dat er dragers zijn waaraan de bacteriën zich hechten. Hierdoor gaan bacteriën niet verloren en blijven in de biologie aanwezig waardoor een snellere adaptie op de wisselende vervuiling verwacht mag worden. Er zijn testen op labschaal uitgevoerd en daaruit blijkt dat een snellere adaptie bereikt wordt. Door het toepassen van anaerobe zuivering kan naar schatting 23 TJ aan fossiele brandstoffen bespaard worden door minder elektriciteitsgebruik en opwekking van biogas voor eigen gebruik. Op de 2606 TJ in 2011 van de branche is dit een krappe 1%, maar het is duurzame energie en het betreft ruim 40% van de jaarlijkse doelstelling. Het voorstel is om een pilotinstallatie te plaatsen op een van de aangesloten bedrijven bij de zuivering en een deelstroom van het influent anaerobe te gaan zuiveren. Tijdens de testen moet meer inzicht gekregen worden over de navolgende punten: Biologische zuivering en effluentkwaliteit Slib aangroei en flexibiliteit Biogashoeveelheid en kwaliteit in relatie tot input Weekend effect op de zuivering Resultaten bij laag belaste systeem en vol belast systeem Uitgangspunt hierbij is de invloed van de wisselende productstroom en de gevolgen daarvan. Voor het uitvoeren is een derde partij benaderd die kennis heeft van zuiveringstechnieken en ook de betreffende knowhow kan leveren, namelijk Remondis Triqua. De activiteiten die door de derde partij worden uitgevoerd worden zijn: Levering van de pilotinstallatie, opbouwen, inregelen en ent slib levering. Technologische begeleiding Bedrijven pilotinstallatie, met name debiet, slib aangroei en uitvoeren diverse analyses Verwerken meetresultaten Rapportage De testperiode zal ca 4 maanden zijn i.v.m. de diverse producten en ook om voldoende wisselingen van producten te kunnen waarnemen. De rapportage zal beschikbaar gesteld worden aan het Platform Techniek en MJA en het bestuur van de VIGEF. Het resultaat zal ook gedeeld worden op de MJA-dag van de VIGEF die samen met Agentschap en het PT georganiseerd wordt.

13 13 / februari 2013 Beoordeling - Het voorstel sluit aan op de energievraagstukken die in het Programma Energie en CO 2 worden genoemd voor de groenten- en fruitverwerkende industrie. - Het voorstel wordt gesteund door het Platform Techniek en MJA van de VIGEF en dit platform zal het project ook begeleiden. Advies Positief 6.1 Ontvochtiging in de praktijk Projectnummer: Uitvoerder: WUR (Feije de Zwart) Looptijd: t/m Gevraagde bijdrage: Dit project betreft een vervolg op de monitoring van de werking van 2 ontvochtigingstechnieken op een praktijk bedrijf. De technieken betreffen de next generation sg kas (ontvochtiging met een warmtepomp) en ontvochtiging met een hygroscopische zoutoplossing. Bij beide technieken komt latente warmte beschikbaar die kan worden opgeslagen in een aquifer. De ontvochtiging met zout heeft nog een technische optimalisatie slag nodig. De re-design werkzaamheden zijn inbegrepen in dit project, de investeringen in techniek niet, die zijn voor rekening van de teler en/of derden. Aangezien het klimaat dat wordt nagestreefd identiek is aan het referentie klimaat kan de teeltmonitoring beperkt blijven. De monitoring richt zich vooral op de behaalde energiebesparing doordat geen latente en voelbare warmte verloren gaat door het afvoeren van vocht via de ramen. Dit is een valorisatie project en betreft de actielijn energiebesparing in de teelt. Opmerkingen en toelichting: De teler neemt de noodzakelijke technische aanpassingen van het systeem voor ontvochtiging met zout voor zijn rekening. Er is al een begeleidingscommissie. Aan het einde van het project wordt een factsheet met de resultaten gepresenteerd inclusief een eenvoudig economische evaluatie. Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 Positief 6.2 Monitoring en knelpunten WKO Projectnummer: Uitvoerder: Infinitus (Charles Geelen en Krijn Braber) Looptijd: t/m Gevraagde bijdrage: Dit project betreft inventarisatie van gebruikservaringen, rendementen en knelpunten bij het gebruikt van WKO (warmte koude opslag) in de glastuinbouw. Aanleiding voor de vraag die ten

14 14 / februari 2013 grondslag ligt aan dit voorstel zijn de resultaten van vergelijkbare monitoring van WKO in de utiliteit sector. Mede door die resultaten is een beweging ontstaan die tendeert naar strengere regelgeving rond WKO. Tot nu toe gaan wij er binnen KaE vanuit dat er juist betere mogelijkheden ontstaan door ruimere regelgeving, vooral t.a.v. toegestane infiltratietemperatuur. Vanuit de glastuinbouw zijn nog geen structureerde gebruikservaringen bekend. Het project begint met een globale inventarisatie op basis van een telefonische interviews van 20 tot 30 glastuinbouw bedrijven met WKO. Dit zijn vooral, maar niet uitsluitend, bedrijven waar koeling in de teelt noodzakelijk is. Op 4 van deze bedrijven wordt vervolgens een intensieve monitoring en analyse uitgevoerd. Het project moet leiden tot een overzicht van de gebruiservaringen en rendement van WKO in de glastuinbouw. Daarnaast wordt een lijst met knelpunten en mogelijke oplossingen geleverd, zowel op technisch als organisatorisch gebied. Hiermee kunnen gebruikers van WKO hun installatie en het rendement daarvan verbeteren. Dit is een valorisatie project en betreft de actielijn voor de toepassing van duurzame energie (zonne energie) en verbetering van rendement van ketelhuisinstallisaties Opmerkingen en toelichting: Het mogelijke voordeel voor telers is tweeledig: bestaande WKO kunnen wellicht hun installatie en rendement verbeteren. Nieuwe installaties kunnen in de toekomst mogelijk opslaan bij hogere temperaturen en/of in andere watervoerende pakketten dan nu is toegestaan. Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 : Positief. Hoge prioriteit. 6.3 Meer energie in aquifers Projectnummer: Uitvoerders: DLV Glas+Energie en IF Technology Looptijd: t/m Gevraagde bijdrage: Dit project betreft een breed pakket van werkzaamheden die gericht zijn op realisatie, toepassing en monitoring van midden hoge temperatuur opslag (MTO). Het project bouwt voort op de resultaten van eerdere projecten. De pilot voor MTO zal worden uitgevoerd bij een kwekerij in Steenbergen. Op dit bedrijf is al een goed functionerende WKO in combinatie met een warmtepomp en warmtewinning uit de condensor van de WK installatie aanwezig. De werkzaamheden in dit project zijn: 1. Gegevens verzamelen t.b.v. de vergunning aanvraag voor de MTO pilot(ontheffing) bij de provincie Noord Brabant 2. Opzet van een monitoring plan voor de MTO pilot. Dit betreft zowel ondergrondse als bovengrondse monitoring 3. Debietmetingen bij 3 bestaande bronnen elders waar MTO of HTO wordt toegepast. Dit om het ontwerpdebiet voor de MTO toepassing beter te kunnen vast stellen. Er zijn aanwijzingen dat hogere debieten mogelijk zijn wat tot een beter business case zou leiden 4. Van dezelfde bronnen wordt het opslagrendement bepaald, wat behulpzaam is bij het ontwerp van de MTO pilot in de glastuinbouw 1 e go / no go

15 15 / februari Uitvoering van de daadwerkelijke monitoring MTO bij het glastuinbouwbedrijf in Steenbergen gedurende 1 jaar 6. Analyse en rapportage 2 e go / no go 7. Extra kennisoverdracht: er wordt voor 4 groepen van 6 bedrijven een kennistrip georganiseerd naar de pilot De beoogde resultaten van dit project zijn: Optimalisatie van ontwerpnormen voor WKO/MTO, praktijkmetingen aan MTO/HTO t.a.v. opslagrendement en gevolgen voor het rendement van bovengrondse installatie bijv. (COP), gevolgen van MTO voor de ondergrond (chemie, biologie) en vergroten van acceptatie van MTO. Dit is een valorisatie project en betreft de actielijn voor de verbetering van toepassing van duurzame energie (zonne energie) en het rendement van (ketelhuis)installaties Opmerkingen en toelichting: Het monitoring programma zal moeten voldoen aan de eisen van de provincie, mogelijk leidt dit tot extra eisen De financiering daarvan zal moeten geschieden door de provincie, het proefbedrijf of door derden De werkpakketten 3 en 4 zijn bedoeld om nieuwe WKO en MTO bronnen beter en vooral efficiënter te kunnen maken. Het is aannemelijk dat hogere debieten mogelijk zijn tegen gelijke kosten. Daarmee zou WKO en MTO economisch aantrekkelijker worden. Het glastuinbouwbedrijf waar de MTO pilot wordt gehouden wil het risico niet lopen haar bron op te blazen. De MTO s elders kunnen of willen dat risico wel lopen. Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 : Positief. Hoge prioriteit. 6.4 Meer grip op licht (Energiebesparing potplanten door meer licht toelaten) Projectnummer: Uitvoerder: Wageningen UR Looptijd: februari 2013 t/m 31 december 2013 Gevraagde bijdrage: ,- Bijdragen derden: Vanuit het programma Towards Biosolar Cells wordt ook toegekend. Daarnaast dragen een scherm- en een glasleverancier in materiaal bij. Het toelaten van meer natuurlijk licht heeft veel potentie voor energiebesparing. In dit project ligt de focus op meer natuurlijk licht toelaten bij de teelt van potplanten. Het doel is om een energiebesparing te halen van 50% (onbelicht) t.o.v. een standaard teelt door meer natuurlijk licht toe te laten, minder te belichten, en minder te stoken met minimaal een gelijkblijvende productie. In de potplantenteelt wordt veel licht weggeschermd omdat er anders snel lichtschade optreedt. Als licht diffuus gemaakt wordt, wordt het licht veel gelijkmatiger verdeeld over het gewas en neemt de kans op lichtschade af. Hierdoor kan er meer licht worden toegelaten. In dit onderzoek wordt dan ook de potentie onderzocht om meer licht toe te laten door een diffuus schermdoek en diffuus kasdek. Hoeveel meer licht toegelaten kan worden zonder schade is echter nog niet duidelijk. Om

16 16 / februari 2013 te voorkomen dat meer licht tot lichtschade leidt, wordt er ook plantmonitoring ontwikkeld. De huidige monitoring laat veel te wensen over, deze wordt in de ontwikkeling grondig herzien. Met goede monitoring kunnen tuinders vroegtijdig ingrijpen, voordat economische schade ontstaat aan de plant. Dit monitoringsprotocol is niet alleen te gebruiken voor de onderzochte gewassen, maar is zeer breed toepasbaar. Het eerste jaar zijn de gewassen bromelia en anthurium onderzocht. In het project wordt het gewas phalaenopsis onderzocht waarbij gekeken wordt naar de potentie van diffuus scherm en diffuus glas. Phalaenopsis wordt apart onderzocht vanwege de extra complexiteit doordat deze planten CAM-fotosynthese hebben en er gebruik gemaakt wordt van uitgebreide compartimentering in de teelt. De kasproeven (referentiekas, kas met diffuus scherm en een kas met diffuus glas) zijn nodig om, naast demonstratie, met relatief lage investeringen (diffuus doek en/of glas in een normale kas) het effect te onderzoeken van meer licht toe laten op de kwaliteit en kwantiteit van de productie. In de Daglichtkas (vierde kas, v.h. IDC)) wordt de potentie van meer natuurlijk diffuus licht en potentie van verdere energie besparing (dubbel glas) getoond. Ook wordt daar direct licht middels fresnellenzen via zonnecellen omgezet in elektriciteit en warmte. In het onderzoek wordt daarnaast getoond wat de bruikbaarheid is van de ontwikkelde preventieve monitoring van lichtschade. Het meer toelaten van natuurlijk licht is valt in de actielijn energiebesparing belichte teelt. Voor de potplantensector liggen hier grote kansen om energie te besparen. In dit project wordt gestreefd naar 50% energiebesparing (onbelicht) waarbij de praktijk handvatten geboden krijgt om de potentie te kunnen verzilveren. Opmerkingen en toelichting - Het oorspronkelijke project duurde twee jaar, maar er is een knip in gekomen vanwege dat het PT niet langer dan één jaar kan honoreren. - Bij het begin van het project hebben de landelijke gewascommissie bromelia, potanthurium, potorchidee aangegeven hier positief tegenover te staan. Ook hebben 21 bedrijven aangegeven dit project te steunen. De huidige BCO is unaniem voor een vervolg van deze proef. - De keuze voor de gewassen is gevallen op anthurium, bromelia en phalaenopsis omdat dit de grootste potplantengewassen zijn, representatief voor een groot deel van de potplanten en dit zijn teelten die innovaties snel oppakken. Bovendien is de ontwikkelde monitoring toepasbaar voor bijna alle (pot)planten. Vervolgonderzoek naar bijv. andere teelten is daarbij niet nodig, alleen moet hooguit het plantmonitoringsprotocol aangepast worden op basis van gewasspecifieke aspecten. - In de tussenresultaten wordt cumulatief vanaf april t/m januari inmiddels 20% energiebesparing gehaald (totaal van besparing op energie voor warmte en belichting) ten opzicht van de referentie behandeling. Deze besparing is tot stand gekomen door 25% besparing op warmte en 13% besparing op elektra. Dit wordt gehaald door het aanhouden van lagere temperaturen, meer licht toe te laten en het toepassen van lichtintegratie. In de Daglichtkas waar geen assimilatiebelichting wordt toegepast is de totale besparing op energie meer dan 50%, waarbij er daarnaast duurzame elektra en warmte wordt opgewekt. Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 : Positief. Hoge prioriteit.

17 17 / februari Belichtingsapplicatie Internet Projectnummer: Uitvoerder: WUR. Looptijd: 10 maanden tot Gevraagde bijdrage: PT ,- Bijdrage derden: nihil In de projecten Het Nieuwe Telen Gerbera en Het Nieuwe Belichten Tomaat is ervaring opgedaan met de inzet van assimilatiebelichting op basis van stralingsverwachting en behoefte van het gewas. Deze werkwijze maakt de teler meer bewust met zijn belichtingsstrategie. Vooral bij sterk wisselende lichtcondities in voor- en najaar kan bespaard worden op energie en tegelijkertijd beter worden gereageerd op de behoefte van een gewas. De applicatie geeft de teler advies over het aantal uren dat er die dag belichting gewenst is Om deze applicatie breder en voor tuinders beschikbaar te krijgen, moet dit systeem omgebouwd worden van een Excel spreadsheet naar een webbased applicatie. Daarna kan dit als dienst tegen een voor de exploitatie kostendekkend tarief beschikbaar komen voor de telers. De werkpakketten zijn: 1. Bouw prototype en overleg met telers 2. Bouw van het eigenlijke systeem. 3. Toepassen bij testbedrijven 4. Algemene beschikbaarheid en rapportage De applicatie werkt globaal als volgt: De basis van de belichting is een berekende groei van het gewas met de daarbij horende assimilatenvraag. Deze groeilijn wordt aan het begin van een teelt gemaakt. De teler kan die zo nodig nog iets aanpassen als hij meent dat de berekende lijn niet helemaal past op zijn situatie. Daarnaast zijn enkele bedrijfsspecifieke gegevens nodig. Vervolgens wordt dagelijks een advies voor het gewenste aantal uren belichting berekend op basis van locale weersverwachting, geïnstalleerd lampvermogen en gerealiseerde lichtsom van de afgelopen dagen. De belichtingsapplicatie geeft aan wat plantkundig gezien gewenst is aan belichting om een goede plantbalans te behouden. Dit project wordt afgesloten met een brede workshop voor tuinders. Actielijn energiebesparing belichte teelten Uit de projecten is gebleken dat een belichtingsstrategie gebaseerd op de assimilaten vraag van een gewas, 10% op belichting bespaart. Door deze kennis algemeen beschikbaar te maken in de vorm van een Energiezuinige belichtingswijzer kan deze besparing ook werkelijk in de praktijk worden gerealiseerd. Opmerkingen en toelichting - Tuinders die betrokken zijn bij de proeven met Het Nieuwe Telen Gerbera en Het Nieuwe Belichten Tomaat hebben gevraagd om deze applicatie en staan dus achter dit project. Voorwaarde is wel dat het goed moet passen binnen de bedrijfsvoering. - In eerste instantie wordt de applicatie gebouwd voor gerbera en tomaat. De basis van het systeem wordt zodanig dat uitbreiding naar andere gewassen zoals roos, chrysant of potplanten mogelijk is. Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 :

18 18 / februari 2013 Positief, onder voorwaarde dat het gebruik van deze applicatie geen drempel mag kennen voor gebruik en dus gratis moet zijn. De gevraagde bijdrage mag daarmee duurder uitvallen (reeds in het gevraagde bedrag). 6.6 Biologisch grond ontsmetten Projectnummer: Uitvoerder: WUR. Dit i.s.m. DLV Plant Looptijd: 12 maanden tot Gevraagde bijdrage: PT ,- ( ,- in 2013, ,- in 2014) Bijdrage derden: ,- door Samenwerken aan vaardigheden en Thatchtec In het project over biologisch grond ontsmetten (BGO) in 2011 en 2012 zijn op twee praktijkbedrijven goede resultaten geboekt met de methode. Vaak met een beter of minimaal gelijkaardig effect als bij stomen. Op basis hiervan kan voorzichtig worden geconcludeerd dat de methode technisch gezien een waardig alternatief kan zijn voor stomen. Het toepassen van bodemresetten in de praktijk vindt echter nog weinig opgang. Redenen hiervoor zijn: De kosten van bodemresetten verschillen weinig van die van stomen. De benodigde tijdsduur voor bodemresetten van enkele weken is voor intensieve teelten, zoals Chrysant en Lisianthus een extra kostenverhogende factor in vergelijking met stomen. Stomen is voor de meeste bedrijven een bedrijfszekere wijze van grondontsmetting. In dit project wordt op 5 praktijkbedrijven i.s.m. DLV experimenten met BGO aangelegd. Bij de 5 demonstratiebedrijven zal de toepassing van bodemresetten worden gevolgd en worden vergeleken met een controle perceel. De resultaten van de ontsmetting zullen worden gemonitord op 1 ziekte (schimmel) en 1 plaag (aaltjes) na 7 en 14 dagen anaerobe condities. Gedurende het bodemresetten zullen parameters zoals bodemtemperatuur en gasproductie als gevolg van microbiële omzetting worden gemonitord. Ook de ontwikkeling van een primer of meerdere primers ter bevordering van het proces zullen worden geïntegreerd in de demonstratie proeven. De productie van de percelen worden vergelijken, naast het effect op energieconsumptie, arbeid, benodigde tijd voor ontsmetting, de impact op bedrijfsvoering en het gebruik gewasbeschermingsmiddelen. De 5 bedrijven zullen gedurende 1 vol jaar worden gevolgd. Middels de praktijkproeven moeten tuinders meer vertrouwen krijgen in de methode en worden verbeteringen toegepast dat het eerder economisch rendabel is. Daarnaast zal bij de WUR drie kassen worden ingericht waarbij BGO vergeleken wordt met een stoombehandeling en een luchtdicht afgedekt maar onbehandeld perceel. De insteek van dit experiment is om onafhankelijk van bedrijfsinvloeden een controle experiment aan te leggen, en objectief de behandelingen te kunnen vergelijken op de productie, bodemweerbaarheid, populatie van plagen en biologische bestrijders en effecten van primers en eventueel andere ideeën te testen. Het resultaat van dit project is, naast demonstratie op praktijkbedrijven, een gecompleteerd protocol voor de toepassing van BGO.

19 19 / februari 2013 Actielijn energiebesparing belichte en onbelichte teelten. De inschatting is dat per jaar met stomen globaal 100 miljoen kuub aardgas (globaal 5m3 / m2) verstookt wordt. Met biologisch grond ontsmetten kan dit dus in potentie bespaard worden en past daarom prima in het Programma Kas als Energiebron. Opmerkingen en toelichting - Op 20 december is een arenasessie gehouden waarin het onderwerp is besproken en de tuinders ook aangaven wat de problemen / knelpunten zijn. Het projectvoorstel is daar een uitwerking van. - Dit project zal m.n. bij chrysant zijn, maar bij belangstelling van andere teelten kunnen er ook praktijkproeven worden uitgevoerd bij andere sierteelten in de grond onder glas zoals Freesia, Alstroemeria, Amaryllis of Lisianthus, Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 : Positief 6.7 Energiezuinige belichting bij chrysant Projectnummer: Uitvoerder: WUR. Looptijd: 11 maanden tot Gevraagde bijdrage: ,- ( ,- in 2013, ,- in 2014) Bijdrage derden: PM bijdrage Philips In twee teelten (start maart en oktober) wordt gestreefd om in chrysant 30% op elektriciteit te besparen met nagenoeg behoud van productie en kwaliteit. In overleg met tuinders, adviseur en Philips wordt een belichtingsplan opgesteld voor de referentiekas en de behandeling. Het energieverbruik en de kwantitatieve en kwalitatieve productie worden gevolgd. De besparing op elektriciteit wordt gehaald door: - Het toepassen van led belichting in combinatie met SONT-belichting; de helft van het vermogen aan SON-T lampen wordt vervangen door leds (5% besparing). - Het opstellen van een belichtingsplan opgesteld op basis van de behoefte van het gewas waarbij wordt gestreefd naar een gewenste lichtsom per dag (10% besparing). Met ledbelichting kan daarbij sneller op wisselende weersomstandigheden worden omgesprongen, zodat er bespaard kan worden op het aantal uren belichting (cica 4% besparing). - Het toepassen van stuurlicht voor o.a. daglengteverlening i.p.v. assimilatiebelichting (7% besparing). - In de eerste weken van de teelt en in de laatste weken benut de plant het licht niet optimaal, waardoor er fasegericht efficiënter belicht kan worden. (3% besparing) De resultaten worden gecommuniceerd en bediscussieerd middels twee open dagen voor tuinders. Dit project past binnen de actielijn energiebesparing, onderdeel licht. Het elektraverbruik van belichting is een groot knelpunt om de doelstellingen binnen het programma te halen. In dit project is het doel om 30% op elektriciteit te besparen bij het grootste (qua areaal) sierteeltgewas. Opmerkingen en toelichting

20 20 / februari Dit voorstel is besproken en wordt ondersteund door een 4 tal chrysantentuinders, waarvan 2 zelf op kleine schaal aan het experimenteren zijn met led-belichting. Uiteraard wordt het tweetal betrokken bij de uitvoering van de proef in een begeleidingscommissie. - Het voorstel is alleen gericht op besparing van de elektravraag. Besparing op warmte is hier bewust niet meegenomen. - Philips is betrokken bij de proef en draagt in natura bij door de levering van de leds. Advies Ondernemingsplatform Energie en CO 2 : Positief, met als voorwaarde dat dit project gekoppeld wordt met het volgende project Energiebesparing met hybride belichting chrysant in de praktijk van DLV. 6.8 Energiebesparing met hybride belichting chrysant in de praktijk Projectnummer: Uitvoerder: DLV Looptijd: tot Gevraagde bijdrage: PT ,- Bijdrage derden: Philips en tuinders investeren in natura (tijd en leds) in deze proef Het doel van deze proef is: 1. De potentie van hybride verlichting bij chrysant in de praktijk aantonen. 2. Mogelijke besparing vanuit de proef bij Botany aantonen door 17% te besparen met hybride verlichting. 3. Kwekers bekend maken met de mogelijkheden van LED verlichting in de chrysantenteelt. De komst van LED verlichting heeft twee grote voordelen voor de chrysantenteelt; 1. De lichtbenutting van de chrysant per µmol is groter. Proefondervindelijk is 6% betere benutting gerealiseerd bij onderzoek bij Botany in Horst. 2. Daarnaast is de lichtefficiëntie per watt groter. Op dit moment loopt een proef van Philips Lighting en DLV Plant bij River Flowers en Beyond chrysanten, waarbij 30 µmol licht wordt toegevoegd aan het huidige lichtspectrum. Uit de discussie met telers en adviseurs blijkt dat de aangeboden 30 µmol nog niet voldoende is om substantiële verschillen waar te nemen. Uit een nieuwe proef met nieuwe verhoudingen moet blijken of er verbeteringen worden waargenomen in takopbrengst, planttemperatuur, bloeigelijkheid en kastemperatuur. Hierbij wordt er gerefereerd aan 120 µmol SON-T. In het project worden eerst scenario s berekend met DLV Plant chrysant QMS systeem. Op basis van deze berekeningen worden in de praktijkproef 3 proefvelden van circa 250 m2 aangelegd op het bedrijf Beyond chrysanten om de energiebesparing aan te tonen. Een voorbeeld van de proefopzet die na overleg met de BCO tot stand zal komen; - Standaard lichtniveau van 120 µmol - Zelfde lichtniveau 60 µmol / 60 µmol - Energiebesparing aantonen 60 µmol SON-T / 50 µmol LED