Het prentenboek als invalshoek

Transcriptie

1 Onderbouwprojecten Het prentenboek als invalshoek Christiane Nieuwmeijer In Het prentenboek als invalshoek worden zeven prentenboeken uitgewerkt naar projecten voor de onderbouw van de basisschool. De mooiste vis van de zee is in deze bijdrage uitgewerkt naar een soortgelijk project. Naar aanleiding van het prentenboek De mooiste vis van de zee (Pfister, 1992) zingen, dansen en schilderen de kinderen, doen ze ervaringen op met magnetisme en bekijken ze een echte vis. In het bijbehorende katern Spelendleren staan de werkvormen rondom dit prentenboek beschreven. Alle activiteiten in artikel en katern vormen een onderdeel van het Mooiste-vis-van-de-zee-spel. Effecten van prentenboeken Piet Mooren, docent kinderliteratuur aan de universiteit van Tilburg, deed onderzoek naar de effecten van prentenboeken op cultuurspreiding en leesbevordering (Mooren, 2000). Hij deed praktijkonderzoek naar het effect van prentenboeken: op het voorbereidend en aanvankelijk lezen, bij zwakke lezers, bij het leren van een taal en op gecijferdheid. Gedurende een jaar volgde hij kinderen uit groep 3 met een achterstand op verschillende gebieden. In dat jaar kregen ze veelvuldig prentenboeken aangeboden: er werd uit voorgelezen en kinderen werden gestimuleerd om ze zelf te lezen. Na dit jaar bleken de kinderen niet alleen vorderingen te hebben gemaakt op onderzochte punten (woordenschat, leesbegrip, kennis van de wereld, fantasie, waardering voor literatuur), maar werden ook positieve effecten aangetoond op vakken als rekenen en Engels als vreemde taal. Vakgebieden in presentatievorm Uit het onderzoek van Mooren kun je concluderen dat prentenboeken nog meer effect hebben wanneer ze worden uitgewerkt naar projecten Edith van Galen waarin meerdere vakgebieden aan bod komen. Dit gebeurt al vrij veel in het onderwijs. Er wordt gerekend, gezongen en geknutseld rondom prentenboeken, maar opvallend is dat deze activiteiten vaak wel met het verhaal, maar niet veel met elkaar te maken hebben. Over het algemeen betreft het losstaande, weinig geïntegreerde activiteiten. En dat is jammer. Je kunt namelijk heel goed activiteiten ontwerpen die zowel met het verhaal als met elkaar verband houden. Een goed hulpmiddel daarbij vormt het toewerken naar een bepaald eindresultaat (presentatievorm). Presentatievormen zoals een toneelstuk, verhalend ontwerp of verteltafel kunnen je helpen bij zowel het bedenken van activiteiten als om de onderlinge relatie van de activiteiten duidelijk te maken. Mooiste vis van de zee De presentatievorm waarnaar De mooiste vis van de zee is uitgewerkt, is een spel. Elk onderdeel voor dit Mooiste-vis-van-de-zee-spel komt voort uit activiteiten op verschillende vakgebieden. De start is uiteraard het voorlezen van het boek. 1 Sociaal-emotionele ontwikkeling Regenboog, de mooiste vis van de zee, is een mooie, maar trotse vis. Delen vindt hij moeilijk: samen spelen, samen delen heeft hij nog niet geleerd! De andere vissen zijn jaloers op zijn mooie schubben en zouden ze graag willen hebben. Gevoelens van trots, jaloezie, alleen zijn, het kunnen delen met anderen, zijn onderwerpen waarmee jonge kinderen vaak te maken hebben. Voer na het voorlezen een gesprek over het gedrag van Regenboog. Hebben de kinderen dat ook weleens, dat ze iets moois/lekkers moeilijk kunnen delen? Wie heeft weleens iets van een ander willen hebben en waarom? Wie vindt het niet erg om iets te delen? De wereld van het jonge kind mei

2 Kleuters zijn vaak erg op zichzelf gericht en kunnen zich nog moeilijk inleven in een ander. Ze moeten nog leren dat een ander anders is. Als leerkracht kun je die ontwikkeling stimuleren door aandacht te besteden aan sociale vaardigheden en inlevingsvermogen. Wanneer kinderen de gelegenheid krijgen hun gevoelens en gedachten te uiten, leren ze er mee om te gaan. Regenboog vindt zichzelf erg mooi. Waarom zou hij zichzelf mooi vinden? Wat vinden de kinderen mooi aan zichzelf? Wat vinden de kinderen mooi/ leuk/aardig/goed aan elkaar? Mag je jezelf mooi vinden? Jonge kinderen ontdekken gaandeweg dat zij zelf iemand zijn (toenemend ik-besef). Het is daarom belangrijk ze te ondersteunen in de Uit: De galgenliederen, en andere groteske gedichten door Christian Morgenstern, uitgeverij IJzer te Utrecht. ontwikkeling van een realistisch en positief zelfbeeld. Kaartjes: in het katern Spelendleren vind je een aantal vragenkaartjes voor het Mooistevis-van-de-zee-spel. De besproken onderwerpen komen erin terug. 2 Taal (poëzie) Vergroot het Nachtgezang van de vis op A3- formaat. Introductie en kern Als we onder water gaan, kunnen wij de vissen dan verstaan? Laat de kinderen reageren. Christian Morgenstern, een dichter, verstaat ze misschien wel, want hij heeft een vissenliedje opgeschreven. Hoe zou dit liedje klinken? Bedenk samen verschillende uitvoeringswijzen voor de boogjes en de streepjes. Bijvoorbeeld: boogje = geluidloze blub (hapgeluid van de lippen), streepje = blazen met getuite lippen (goed voor lipspanning/los kaakgewricht!). Idee: blaas het streepje met een rietje in een glas water! Voer het gedicht samen uit. Wijs met de regels mee zodat het gelijk klinkt (kind). Herhaal een aantal keer met verschillende uitvoeringswijzen. Afsluiting Elk kind schrijft een eigen vissenliedje met bogen en strepen. De gedichten worden bij elkaar gelegd in de boekenhoek, zodat ze door iedereen gelezen of uitgevoerd kunnen worden. (En: wie kan het met muziekinstrumenten?) Kaartjes: Het gedicht komt als opdrachtkaartje in het Mooiste-vis-van-de-zee-spel. 3 Muziek Leer de kinderen van groep 1-2 het lied Visje, visje aan en groep 3-4 het lied Regenboog. Lied aanleren Zing het eerste couplet van Visje, visje drie keer alleen voor. De kinderen krijgen zo de tijd zich een mentaal beeld van de tekst en de melodie te vormen. Bij elke keer voorzingen komt een opdracht: beeld een vis uit met je linkerhand, idem met je rechterhand (lateralisatie), de laatste keer met beide handen (synchronisatie). Geef vervolgens zin voor zin weg (meezingen). Leer ten slotte de overige coupletten aan. Kringspel De kinderen staan in de kring en houden elkaars handen vast. In het midden staat Regenboog (kind). Op zijn lichaam draagt hij een tweetal schubben (de schubben van Regenboog uit het katern Spelendleren of twee gekleurde haarclipjes die aan de rand van een trui of broek zijn geklemd). Het spelverloop is als volgt: 1 De kinderen in de kring zwaaien de armen rustig van voor naar achter op de maat van het lied (golven). Regenboog zwemt door de kring. Bij doet niet mee schudden alle vissen het hoofd. Regenboog kijkt verdrietig. 2 Regenboog deelt zijn schubjes uit bij het inzetten van het tweede couplet. Bij doe maar mee! voegen de kinderen met schubjes zich bij Regenboog. De kring sluit zich weer. 3 Regenboog en de andere vissen dansen in de kring. 4 Herhalen met ander kind als Regenboog. Kaartjes: het lied (met notenbeeld!) komt op een kaartje bij het Mooiste-vis-van-de-zee-spel. Het lied Regenboog kent drie wat langere coupletten. Kinderen van deze leeftijd vinden het vaak leuk meerdere coupletten te zingen en kunnen het meestal ook goed. 278 De wereld van het jonge kind mei 2008

3 Lied aanleren Zing het eerste couplet(alleen) voor. De kinderen laten tijdens het voorzingen hun handen zwemmen als vis. Het visje schudt nee wanneer dat in de tekst klinkt. Herhaal het eerste couplet: de ene helft van de groep zwemt nu op het eerste tekstdeel, de andere helft wanneer Regenboog antwoordt. Wissel de groepen, herhaal. Leer door delen weg te geven, het hele couplet aan. De andere coupletten komen op een later moment. Kaartjes: het lied (met notenbeeld!) komt op een kaartje bij het spel. 4 Natuuronderwijs De kinderen zitten in de kring. Zet een duikbril op en ga onder water. Vertel over wat je ziet: benoem dieren, geluiden en kleuren. Ook de kinderen krijgen één voor één de duikbril op en vertellen wat zij zien. Ze hebben ongetwijfeld vissen gezien. Bekijk samen met de kinderen een échte vis (zoute haring). Benoem verder kieuwen, bek, ogen, staart en vinnen en licht deze toe. Kaartjes: de lichaamsdelen van de vis komen op de vragenkaartjes terug. 5 Beeldende vorming Na deze beschouwing maken de kinderen vis sen zoals beschreven in het katern Spelendleren. 6 Dans Ga met de kinderen naar het speellokaal. Toon één voor één de kaartjes van de vis, de octopus, de krab en de waterplanten uit het katern Spelendleren. Ze worden opgezocht in het prentenboek. Herhaal bij de vis de lichaamsdelen. Wie kan de vis (krab/octopus/waterplanten) in de kring uitbeelden? (NB: een krab beweegt altijd zijwaarts, een octopus heeft zóveel bewegende armen dat je je vingers er bij moet gebruiken, waterplanten blijven op één plek en wuiven in het water.) Laat de kinderen de verschillende waterdieren/ planten uitbeelden op passende muziek (bijvoorbeeld Aquarium uit Carnaval des Animaux van Saint Saëns). Ten slotte trekt iedereen een kaartje en danst wat erop staat. Kinderen met dezelfde onderwerpen zoeken elkaar op en dansen samen verder Kaartjes: de kaartjes komen als uitbeeldingopdracht bij het Mooiste-vis-van-de-zee-spel. 7 Techniek Onder aan de hengel komt een magneet (zie katern Spelendleren). Demonstreer hoe een paperclip aan de magneet blijft hangen. Een aantal kinderen loopt een voor een door de klas om spullen in de kring te brengen die al dan niet aan de magneet blijven hangen. Bekijk en benoem de materialen (bijvoorbeeld ijzer, plastic, stof). Sorteer ze samen naar twee groepen. Wie ziet wat er aan de hand is? Tot slot zit in de Hema-ontdekdoos ijzerslijpsel. De kinderen strooien op een tekening van een vis wat ijzerpoeder. Door de magneet onder het papier heen en weer te bewegen, kunnen mooie fi guren worden gemaakt. Tot slot Alle uitgevoerde activiteiten uit het katern Spelendleren worden samengevoegd tot een spel. Dit is het leukst in overleg met de kinderen. Vooraf kan eventueel een echt vissenspel worden gespeeld zodat de bedoeling voor iedereen duidelijk is. Veel plezier met het Mooiste-vis-van-de-zeespel! Christiane Nieuwmeijer is inhoudelijk medewerker kunst en cultuur bij SLO Enschede ( Literatuur Mooren, P. (2000), Het prentenboek als springplank. Uitgeverij Sun, Nijmegen. Pfi ster, M. (1992), De mooiste vis van de zee. De Vier Windstreken, Rijswijk. Extra: Het prentenboek als invalshoek! Begin dit jaar verscheen Het prentenboek als invalshoek van Christiane Nieuwmeijer (ISBN , 39,50).Uitgeverij Van Gorcum stelt 10 exemplaren gratis beschikbaar aan abonnees die snel reageren. Stuur een gefrankeerde kaart met abonneenummer, adres en titel van het boek naar: De wereld van het jonge kind, Postbus 122, 3740 AC Baarn. De wereld van het jonge kind mei

4 nummer 60, mei 2008 spelend leren praktische toepassingen mooiste-vis-van-de-zee-spel Leerkrachten vinden in dit katern alle benodigdheden, spelregels en een korte beschrijving van de activiteiten die nodig zijn om met kinderen het Mooste-Vis-van-de- Zee-spel te maken en te spelen. In het artikel Het prentenboek als invalshoek worden de activiteiten nader toegelicht en uitgewerkt. Benodigd materiaal Stevig wit karton voor de vissen, zilverkleurig holografisch glitterkarton, magneet, splitpennen (controleer of een magneet ze pakt), stokje (bamboe) van plm. 45 cm. lang, bolletje visdraad, 4 platen stevig karton van elk cm. voor het aquarium, breed sporttape, zilverzand, blauw en groen crêpepapier. Voor het versieren van de vissen: verschillende kleuren zijdevloei of sitspapier, wasco, ecoline, bolletjes gekleurde (rest-)wol, grote stompe naald, gekleurd crêpepapier, kopieën van de kaartjes in dit katern, stevig karton om ze op te plakken. Verder: scharen, lijm, penselen, perforator, scherp mesje. Opmerking: Heel bruikbaar voor deze activiteit is de HEMA-ontdekdoos Ontdek de wereld van magneten ( 6,95), vanaf 5 jaar. Behalve een magneet zitten er meer materialen in voor eenvoudige proefjes. Aquarium Bevestig de 4 platen karton aan elkaar met behulp van het sporttape. Extra stevig wordt het wanneer je het tape aan beide zijden van het karton plakt. Zorg er dan wel voor dat er genoeg ruimte overblijft tussen de platen, zodat ze straks nog kunnen buigen. Laat één zijde open. Nu gaan de kinderen het aquarium versieren. Dat kan met verf, maar ook met natgemaakt crêpepapier in waterige kleuren (blauw, groen, turkoois, paars). Door de wrijf - bewegingen met het natte papier ontstaan vanzelf golven. De onderkant wordt ingesmeerd met lijm en bestrooid met zilverzand. Schud het teveel af. Nu heeft het aquarium een zandbodem. Het versieren kan zowel aan de binnenals aan de buitenkant gebeuren. Zet het aquarium rechtop en vouw het tot een vierkant. Maak eventueel de openstaande zijden dicht door in elke plaat een gaatje te maken(perforator) en hen samen te binden met een strikje. Hengel Laat een kind een hengel van thuis meebrengen en bekijk hem samen. Enkele kinderen kunnen eventueel een werktekening maken van de hengel. Met deze werktekening wordt van het benodigde materiaal een eenvoudige hengel gemaakt. Onderaan de vislijn wordt de magneet bevestigd. Wie kan er een goede knoop maken? Als leerkracht kerf je van tevoren met een scherp mesje een gleufje rondom het uiteinde van het bamboestokje. Daar blijft dan straks de visdraad goed in vastzitten (anders glijdt die er bij het spelen telkens af).

5 regenboog Breng de afbeelding van de vis Regenboog over op stevig wit karton (natekenen, carbon, kopiëren). Knip de vis uit. Laat de kinderen hem inkleuren met kleurpotloden, verf, ecoline en/of wasco. Knip zes schubben naar onderstaand voorbeeld uit het holografisch karton. splitpen Snijd vervolgens op verschillende plekken met een scherp mesje verticale sleuven in de vis en schuif de schubben er in. Bevestig tot slot de splitpen. Tip- In het artikel Het prenten boek als invalshoek worden nog meer activiteiten beschreven rondom de magneet en magnetisme. Daar staan ook het vissen lied en het vissenversje. voorbeeld schub

6 nummer 60, mei 2008 spelend leren praktische toepassingen vissen en kaartjes Vissen Tot slot maakt elk kind zijn eigen vis voor het vissenspel. De kinderen tekenen een vis met alle onderdelen (vinnen, staart, kieuwen) en knippen hem uit. Vervolgens wordt hij versierd, bijvoorbeeld: Met wasco en ecoline. Met zijdevloei of sitspapier. De kinderen knippen, scheuren, schuiven en plakken grote en kleine stukken papier. De vis wordt gekleurd, waarna met een perforator gaatjes erin worden gemaakt. Met een stompe naald kunnen er nu gekleurde draden wol doorheen worden geregen. De vis wordt beplakt met propjes crêpepapier in verschillende kleuren. Bevestig aan de bovenlip van de vis een splitpen. Indien een vis door de versiering te zwaar voor de magneet is geworden, kan onder de splitpen een ijzeren ringetje (ijzerhandel) vast - gemaakt worden. Kaartjes Het laatste onderdeel van het spel vormen 16 opdrachtkaartjes. De opdrachten zijn de kinderen groten - deels bekend, omdat ze zijn voorbereid in eerdere activiteiten (drama, techniek, sociaal-emotionele ontwikkeling, muziek, natuur - onderwijs). Schrijf de opdrachten over op kaartjes van stevig papier of kopieer de volgende bladzijde op A3 formaat (140%) en plak de kaartjes op karton.

7 spelregels vissenspel Deelnemers: Maximaal zes kinderen (of tweetallen) + leerkracht (of lezend kind). Spelverloop: Zet het aquarium op tafel. Leg Regenboog en één vis per deelnemer in het aquarium. Om de beurt mag een kind (of tweetal) hengelen naar een vis. Gewone vis: trek een kaartje en voer de opdracht uit. Het kaartje gaat weer onderop de stapel, de vis terug in het aquarium. Regenboog: deel één schubje met een ander kind (weggeven!). Regenboog gaat weer terug in het aquarium. Het spel is afgelopen als ieder kind een schubje heeft gekregen. Zing het vissenlied Doe het vissenversje Noem iets waar je goed in bent Zoek iets in de klas dat blijft hangen aan je hengel Zeg iets leuks of aardigs over het kind dat naast je zit Noem iets moois van jezelf Hoe heet dit deel van de vis? Als je met je vriendjes aan het spelen bent, en er komt iemand bij, wat doe je dan? Hoe heet dit deel van de vis? Als je vier snoepjes hebt, en er komt een vriendje bij, wat doe je dan? Als een kindje gevallen is, wat doe je dan? Hoe heet dit deel van de vis? Tekst: Christiane Nieuwmeijer Illustraties en vormgeving: Gerard Bik