Citaat: Indien u besluit om de werkzaamheden uit te voeren met de maatregelen zoals staan aangegeven in

Transcriptie

1 Binnenmilieu en Gezondheid TNO Kennis voor zaken TNO Bouw en Ondergrond Postbus AA Delft tno.nl/kwartsstof A.M.M. (André) Moons TNO Prestatietoets De laatste jaren is er een sterk toenemende belangstelling voor schone en gezonde productieprocessen en productiemiddelen in de Nederlandse maar ook Europese industrie. Deze tendens is sterk merkbaar in de bouwnijverheid maar ook in andere sectoren zoals de metaal-, vliegtuig-, scheepsvaart-, en houtindustrie. Met name blootstelling aan zeer schadelijke kankerverwekkende stoffen (respirabel kwarts, zeswaardig chroom, houtstof e.d.) wordt niet meer geaccepteerd door de werknemers, de vakbonden en de overheid. Maar ook de werkgevers en brancheorganisatie voelen zich steeds meer verantwoordelijk voor een veilige en gezonde industriële werkplek. De Nederlandse en Europese wetgeving is zeer duidelijk: De werkgever is verplicht het gebruik van kankerverwekkende stoffen op het werk, met name door het agens, voor zover dat technisch uitvoerbaar is, te vervangen door een stof, een preparaat of een procedé die (dat) in de omstandigheden waaronder zij (het) wordt gebruikt, niet of minder gevaarlijk is voor de gezondheid of in voorkomend geval voor de veiligheid van de werknemers. Samenwerking Arbeidsinspectie en TNO TNO heeft een nieuw product ontwikkeld n.l. de TNO Prestatietoets. In deze TNO Prestatietoets wordt een commercieel verkrijgbaar product (gereedschap) gevalideerd voor zijn werking in de praktijk. Er wordt vooral getoetst op het adequaat beheersen van de uitstoot van schadelijke stoffen. Bij het gebruik van deze gereedschappen, toepassing van de gevalideerde processen zullen de relevante grenswaarden ( MAC-waarden van respirabel stof, zeswaardig chroom, houtstof e.a.) in de dagelijkse praktijk op de werkplek niet worden overschreden. Deze prestatietoetsen staan vermeld op de TNO website Deze site is in opbouw. De Arbeidsinspectie heeft deze TNO Prestatietoets expliciet in hun Interne Instructie Arbeidsinspectie opgenomen en daarmee belangrijke status gegeven in hun handhavingsbeleid. Een unieke stap. Citaat: Indien u besluit om de werkzaamheden uit te voeren met de maatregelen zoals staan aangegeven in een TNO Prestatietoets zoals vermeld op de website van TNO ( beschouw ik de blootstelling als doeltreffend beheerst. Dit betekent dat werkgevers eenduidig met de inspecteurs van de Arbeidsinspectie op basis van objectieve feiten kunnen spreken. Het uitvoeren van blootstellingsmetingen wordt hiermee voor de werkgevers overbodig. Het werken volgens en het verwijzen naar de TNO Prestatietoets is afdoende. De werknemers werken met gevalideerde stofvrije productiemiddelen. De innovatieve producenten/ leveranciers kunnen zich in de markt onderscheiden van hun concurrenten. Een sterk verbeterde situatie voor alle betrokken partijen! Ook producten uitsluitend ontwikkeld door marktpartijen kunnen een TNO Prestatietoets verkrijgen en zijn op de websites van alle partijen in te zien. De werknemer is hiermee de echte winnaar en zal op een gezonde en veilige manier zijn werk in de komende jaren kunnen uitvoeren.

2 TNO Prestatietoets De laatste jaren is er een sterk toenemende belangstelling voor schone en gezonde productieprocessen en productiemiddelen in de Nederlandse maar ook Europese industrie. Deze tendens is sterk merkbaar in de bouwnijverheid maar ook in andere sectoren zoals de metaal-, vliegtuig-, scheepsvaart-, en houtindustrie. Met name blootstelling aan zeer schadelijke kankerverwekkende stoffen (respirabel kwarts, zeswaardig chroom, houtstof e.d.) wordt niet meer geaccepteerd door de werknemers, de vakbonden en de overheid. Maar ook de werkgevers en brancheorganisatie voelen zich steeds meer verantwoordelijk voor een veilige en gezonde industriële werkplek. De Nederlandse en Europese wetgeving is zeer duidelijk: De werkgever is verplicht het gebruik van kankerverwekkende stoffen op het werk, met name door het agens, voor zover dat technisch uitvoerbaar is, te vervangen door een stof, een preparaat of een procedé die (dat) in de omstandigheden waaronder zij (het) wordt gebruikt, niet of minder gevaarlijk is voor de gezondheid of in voorkomend geval voor de veiligheid van de werknemers. Kort gezegd zijn de werkgevers verplicht de blootstelling, zoveel als technisch mogelijk, te minimaliseren tot het achtergrondniveau in de buitenlucht ter plaatse. Dit is echter niet uitsluitend uitvoerbaar door de werkgevers alleen. Samenwerking met meerdere partijen (overheid als wetgever, werkgevers/brancheorganisaties, werknemers, producenten/ leveranciers, kennisinstituten ) is noodzakelijk. De rol van deze partijen wordt nader verwoord in onderstaande tekst. Overheid/ Arbeidsinspectie. De overheid is verantwoordelijk voor wetgeving in deze en een goede handhaving van de regels. De Nederlandse wetgeving is grotendeels en in toenemende mate gebaseerd op Europese wetgeving. De handhaving in Nederland is gedelegeerd aan de Arbeidsinspectie. De wetgeving is duidelijk. Blootstelling aan met name kankerverwekkende stoffen moet worden geminimaliseerd zover als technisch mogelijk. Werkgevers/brancheorganisaties De werkgevers moeten de werkplek van hun werknemers inrichten volgens de State of the Art van dit moment. Meer kan niet worden gevraagd. Maar nog al te vaak is dit niet voldoende om een gezonde werkplek te garanderen. De brancheorganisaties hebben een beleidsmatige taak in deze om door het uitzetten en initiëren van onderzoek de stand der techniek te verbeteren. Werknemers De werknemers hebben in het gehele proces een centrale rol. Hun gezondheid is in het geding. De werknemers zullen de veranderingen in de processen en productiemiddelen (gereedschappen) moeten toepassen in de dagelijkse praktijk. Hanteerbaarheid, gebruiksvriendelijkheid en productiviteit zijn belangrijke en bepalende randvoorwaarden voor succesvolle proces/ productinnovaties. Producenten/leveranciers De producenten en/ of leveranciers hebben een leidende rol in de noodzakelijke productinnovaties. Deze rol wordt door bedrijven zoals Metabo, Makita, Hilti en andere ook waargemaakt. Echter productontwikkeling is bij deze bedrijven ook vaak een langdurig

3 TNO Prestatietoets proces, vooral bij sterk internationaal georiënteerde bedrijven met als commerciële markt De Wereld en niet slechts Nederland. En alles draait ten slotte om de afzetmarkt. De commerciële belangen lopen niet parallel met de gewenste productontwikkelingen met betrekking tot arbeidsomstandigheden. De vraag naar een krachtige boormachine is maar al te vaak sterker dan de vraag naar een stofvrije boormachine. De focus van de bedrijven is aan het veranderen maar kan enige kennis en ondersteuning goed gebruiken. Kennisinstituten TNO is één van die kennisinstituten en heeft zich de laatste jaren intensief gericht op innovaties van gereedschappen, processen en werkplekinrichtingen in de industriële werkomgeving. De belangrijkste doelstelling was het realiseren van stofvrije productieprocessen en productiemiddelen (gereedschappen). Dit is in nauwe samenwerking met werknemers, producenten/ leveranciers en brancheorganisaties uitgevoerd. Het heeft geresulteerd in een groot aantal ontwerpcriteria, prototypen en een aantal nieuwe producten zoals haakse slijpers, sleuvenzaagmachines, boormachines, freesapparatuur e.d. alle voorzien van een zeer effectieve stofafzuiging. Ook grotere processen zoals het frezen van asfalt, het verwerken van (beton)mortels en het stralen van gevels en scheepswanden werden effectief beheerst. TNO heeft veel kennis opgebouwd in projecten voor de KLM, Koninklijke Luchtmacht en brancheorganisaties zoals BouwendNederland, Centrum Natuursteen, Vereniging van Betonreparatie bedrijven en andere. Momenteel is de energie vooral gericht op het commercieel in de markt brengen van de verschillende prototypen. Dit proces is in toenemende mate succesvol. Er wordt vooral getoetst op het adequaat beheersen van de uitstoot van schadelijke stoffen. Bij het gebruik van deze gereedschappen, toepassing van de gevalideerde processen zullen de relevante grenswaarden (MAC-waarden van respirabel stof, zeswaardig chroom, houtstof e.a.) in de dagelijkse praktijk op de werkplek niet worden overschreden. Deze prestatietoetsen staan vermeld op de TNO website Deze site is in opbouw. De Arbeidsinspectie heeft deze TNO Prestatietoets expliciet in hun Interne Instructie Arbeidsinspectie opgenomen en daarmee belangrijke status gegeven in hun handhavingsbeleid. Een unieke stap. Citaat: Indien u besluit om de werkzaamheden uit te voeren met de maatregelen zoals staan aangegeven in een TNO Prestatietoets zoals vermeld op de website van TNO ( beschouw ik de blootstelling als doeltreffend beheerst. Dit betekent dat werkgevers eenduidig met de inspecteurs van de Arbeidsinspectie op basis van objectieve feiten kunnen spreken. Het uitvoeren van blootstellingsmetingen wordt hiermee voor de werkgevers overbodig. Het werken volgens en het verwijzen naar de TNO Prestatietoets is afdoende. De werknemers werken met gevalideerde stofvrije productiemiddelen. De innovatieve producenten/leveranciers kunnen zich in de markt onderscheiden van hun concurrenten. Een sterk verbeterde situatie voor alle betrokken partijen! Ook producten uitsluitend ontwikkeld door marktpartijen kunnen een TNO Prestatietoets verkrijgen en zijn op de websites van alle partijen in te zien. De werknemer is hiermee de echte winnaar en zal op een gezonde en veilige manier zijn werk in de komende jaren kunnen uitvoeren. Bouw De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl/kwartsstof info-beno@tno.nl Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl Samenwerking Arbeidsinspectie en TNO TNO heeft een nieuw product ontwikkeld n.l. de TNO Prestatietoets. In deze TNO Prestatietoets wordt een commercieel verkrijgbaar product (gereedschap) gevalideerd voor zijn werking in de praktijk.

4 Datasheet emissiearme haakse slijper met afzuiging (droog) Specifiek voor de natuursteenbranche In samenwerking met het Centrum Natuursteen en drie natuursteen verwerkende bedrijven (Arte di Granito, Kemie en Jetstone B.V.) is een afzuigsysteem ontwikkeld voor een haakse slijper. Het systeem bestaat uit een industriële stofzuiger (effectieve afzuigcapaciteit meer dan 150 m 3 /uur) en een TNO gevalideerde afzuigkap (bevestigd op gereedschap). Tijdens operationeel gebruik van dit totale afzuigsysteem in de dagelijkse praktijk van de natuursteenbranche worden de grenswaarden van respirabel stof (5 mg/m 3 ) en respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet overschreden. Deze datasheet is onderverdeeld in vijf informatieblokken namelijk: haakse slijper met afzuigsysteem, origineel gereedschap, ontwerpen TNO, prototype TNO en testresultaten. Origineel gereedschap In de figuren zijn haakse slijpers weergegeven zonder specifieke (stof)afzuig voorzieningen. De huidige MAC-waarden (respirabel stof, respirabel kwarts) worden onaanvaardbaar overschreden

5 Specifiek voor de natuursteenbranche Ontwerpen TNO In Tabel 1 worden de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke uitvoering prototype en ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Specificaties Afzuigkap Verbindingsring Afzuigslang Stofzuiger Algemeen Open compartimentering Verlengde afzuigopening (in verspreidingsrichting stof) Draaibare verbindingsring specifiek per type gereedschap Lengte maximaal 5 meter Diameter 38 mm Lichte flexibele slang Ergonomische draaikoppeling op slang Capaciteit effectief minimaal 150 m 3 /uur Automatische reiniging In volgorde van voorkeur: Drievoudig filtersysteem (filterefficiëntie H (99,995%) Enkelvoudig filtersysteem (filterefficiëntie M (99,9%) Enkelvoudig filtersysteem (filterefficiëntie L (99,0%) Stofopvang in zak Volledig zicht op werk Ergonomisch ontwerp afzuigkap (draaibaar) Voorkeursrichting gebruik haakse slijper naar dichte zaagsnede

6 Specifiek voor de natuursteenbranche TNO prototypen Voor de natuursteenbranche is een nieuw prototype afzuigkapje ontwikkeld optimaal passend bij de werkzaamheden van deze branche. Bij de ontwikkeling van dit specifieke prototype is door TNO samengewerkt met het Centrum Natuursteen en de natuursteen verwerkende bedrijven Arte di Granito, Kemie, Jetstone B.V. Testresultaten Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard 18,7 zonder 0,50 afzuiging* 0,68 0,79 0,11 MAC-waarde 5 0,075 resp. kwarts Worst Case 1) < 0,008 2) 0,006 2) < 0,005 3) < 0,002 3) < 0,083 4) < 0,080 4) < 0,021 5) < 0,022 5) Buitenlucht - - Praktijk met <0,015 afzuiging** <0,020 <0,020 <0,005 Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 0,11-18,7 0,007 0,004 Zonder Worst Worst Worst Worst Praktijk afzuiging Case 1 Case 2 Case 3 Case 4 1) meting uitgevoerd in TNO Worst Case Room 2) stofzuiger DC 1800 (145 m 3 /uur) (Worst Case 1) 3) stofzuiger Kiekens K1000 (225 m 3 /uur) (Worst Case 2) 4) stofzuiger Starmix GS-AR (120 m 3 /uur) (Worst Case 3) 5) stofzuiger Kiekens K1000 (240 m 3 /uur) (Worst Case 4) * meetresultaten van respectievelijk: Centrum Natuursteen (100 % inschakeltijd, zonder afzuiging) Jetstone B.V. (normale bedrijfssituatie, zonder afzuiging) Arte di Granito (normale bedrijfssituatie, zonder afzuiging) Kemie CPA (normale bedrijfssituatie, zonder afzuiging) Kemie NPA (normale bedrijfssituatie, zonder afzuiging) ** meetresultaten van respectievelijk: Jetstone B.V. (normale bedrijfssituatie, met afzuiging) Arte di Granito (normale bedrijfssituatie, met afzuiging) Kemie CPA (normale bedrijfssituatie, met afzuiging) Kemie NPA (normale bedrijfssituatie, met afzuiging) 0,082 MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) 0,022 0,015

7 Marktnaam / produktnaam Typ kop en kies typogram Testomstandigheden (Worst Case 1) TNO Worst Case Room Bronsterkte: 25 meter enkele zaagsnede Afzuigcapaciteit stofzuiger: 145 m 3 /uur (DC 1800) (2,5 mm diep, 25 mm breed) Filterrendement: > 99,97 % Materiaalsoort: kalkzandsteen CVK L100/198 Reinigingsysteem stofzuiger: handmatig Percentage kwarts in respirabel stof: 25 % Lengte afzuigslang: 3 meter Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Diameter afzuigslang: 38 mm Snelheid verspaning: > 50 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 30 m/s Testomstandigheden (Worst Case 2) TNO Worst Case Room Bronsterkte: 25 meter enkele zaagsnede Afzuigcapaciteit stofzuiger: 225 m 3 /uur (Kiekens K1000) (2,5 mm diep, 25 mm breed) Filterrendement: > 99,97 % Materiaalsoort: kalkzandsteen CVK L100/198 Reinigingsysteem stofzuiger: handmatig Percentage kwarts in respirabel stof: 25 % Lengte afzuigslang: 3 meter Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Diameter afzuigslang: 50 mm Snelheid verspaning: > 50 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 40 m/s Testomstandigheden (Worst Case 3) TNO Worst Case Room Bronsterkte: 25 meter enkele zaagsnede Afzuigcapaciteit stofzuiger: 120 m 3 /uur (Starmix GS-AR) (2,5 mm diep, 25 mm breed) Filterrendement: > 99,9 % Materiaalsoort: kalkzandsteen CVK L100/198 Reinigingsysteem stofzuiger: automatisch Percentage kwarts in respirabel stof: 25 % Lengte afzuigslang: 3 meter Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Diameter afzuigslang: 38 mm Snelheid verspaning: > 50 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 12,5 m/s

8 Specifiek voor de natuursteenbranche Bouw De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl info-beno@tno.nl Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl Testomstandigheden (Worst Case 4) TNO Worst Case Room Bronsterkte: 25 meter enkele zaagsnede Afzuigcapaciteit stofzuiger: 240 m 3 /uur (Kiekens K1000) (2,5 mm diep, 25 mm breed) Filterrendement: > 99,97 % Reinigingsysteem stofzuiger: handmatig Materiaalsoort: kalkzandsteen CVK L100/198 Percentage kwarts in respirabel stof: 25 % Lengte afzuigslang: 3 meter Diameter afzuigslang: 50 mm Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Snelheid verspaning: > 50 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 30 m/s

9 Datasheet emissiearme haakse schuurmachine met afzuiging (droog) Specifiek voor de natuursteenbranche In samenwerking met het Centrum Natuursteen en drie natuursteen verwerkende bedrijven (Arte di Granito, Kemie en Jetstone B.V.) is een afzuigsysteem ontwikkeld voor een haakse schuurmachine. Het systeem bestaat uit een industriële stofzuiger (effectieve afzuigcapaciteit meer dan 150 m 3 /uur) en een TNO gevalideerde afzuigkap (bevestigd op gereedschap). Tijdens operationeel gebruik van dit totale afzuigsysteem in de dagelijkse praktijk van de natuursteenbranche worden de grenswaarden van respirabel stof (5 mg/m 3 ) en respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet overschreden. Deze datasheet is onderverdeeld in vier informatieblokken namelijk: origineel gereedschap, ontwerpen TNO, prototype TNO en testresultaten. Origineel gereedschap In de figuren zijn haakse slijpers weergegeven zonder specifieke (stof)afzuig voorzieningen. De huidige MAC-waarden (respirabel stof, respirabel kwarts) worden onaanvaarbaar overschreden.

10 Specifiek voor de natuursteenbranche Ontwerpen TNO In Tabel 1 worden de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke uitvoering prototype en ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Specificaties Afzuigkap Verbindingsring Afzuigslang Stofzuiger Algemeen Afzuiging via openingen aan de onderzijde van de schuurpad Afzuiging aan de zijzijde van de schuurpad direct bij het werkoppervlak en via een geperforeerde rubberen afzuigring Draaibare verbindingsring specifiek per type gereedschap Lengte maximaal 5 meter Diameter 50 mm/38 mm Lichte flexibele slang Ergonomische draaikoppeling op slang Capaciteit effectief minimaal 150 m 3 /uur Automatische reiniging In volgorde van voorkeur: Drievoudig filtersysteem; filterefficiëntie H (99,995%) Enkelvoudig filtersysteem; filterefficiëntie M (99,9%) Enkelvoudig filtersysteem; filterefficiëntie L (99,0%) Stofopvang in zak Volledig zicht op werk Ergonomisch ontwerp afzuigkap (draaibaar)

11 Specifiek voor de natuursteenbranche TNO prototypen Testresultaten Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard 5,5 1, 6) zonder afzuiging MAC-waarde 5 0,075 TGG 8 uur Worst Case 2) < 0,08 3) < 0,083, 6) 0,08 3) < 0,08 3) < 0,024, 6) < 0,08 3) Buitenlucht - - Praktijk <0,5 3) <0,030 5) Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 5,5 MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) 0,006 0,002 0,030 Zonder Worst Worst Praktijk afzuiging Case 1 Case 2 1) praktijkmeting uitgevoerd bij Centrum Natuursteen (50 % inschakeltijd) 2) meting uitgevoerd in TNO Worst Case Room 3) stofzuiger DC 1800 (145 m3/uur) (Worst Case 1) 4) stofzuiger DC 1800 (145 m3/uur) (Worst Case 2) 5) praktijksituatie 50 % inschakeltijd (Praktijk) 6) directe analyse op respirabel kwarts met IR Testomstandigheden (1) (Worst Case 1) TNO Worst Case Room Bronsterkte: 400 meter (1 mm kanten ) per 8 uur Afzuigcapaciteit stofzuiger: 150 m 3 /uur Materiaalsoort: kunststeen composiet Filterrendement: > 99,97 % Percentage kwarts in respirabel stof: 95 % Reinigingsysteem stofzuiger: handmatig Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Snelheid verspaning: 5-10 m/s Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 4-5 m/s Lengte afzuigslang: 3 meter Diameter afzuigslang: 38 mm Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag

12 Specifiek voor de natuursteenbranche Bouw De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl info-beno@tno.nl Testomstandigheden (2) (Worst Case 2 TNO Worst Case Room Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl Bronsterkte: 400 meter (1 mm kanten ) per 8 uur Afzuigcapaciteit stofzuiger: 150 m 3 /uur Materiaalsoort: kunststeen (composiet) Filterrendement: > 99,97 % Percentage kwarts in respirabel stof: 95 % Reinigingsysteem stofzuiger: handmatig Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Snelheid verspaning: 5-10 m/s Lengte afzuigslang: 3 meter Diameter afzuigslang: 38 mm Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 4-5 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Testomstandigheden (Praktijk) Bronsterkte: schuren facet (50 % inschakeltijd) Afzuigcapaciteit stofzuiger: 150 m 3 /uur Materiaalsoort: kunststeen (composiet) Filterrendement: > 99,97 % Percentage kwarts in respirabel stof: 95 % Reinigingsysteem stofzuiger: handmatig Verspreidingsrichtig stof: direct in afzuiging Snelheid verspaning: 5 10 m/s Lengte afzuigslang: 3 meter Diameter afzuigslang: 38 mm Compartimentering: open Borstel/ lamellensysteem: neen Afzuigsnelheid in afzuigopening: 4-5 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag

13 Datasheet emissiearme zaagmachine met water en compartimentering Specifiek voor de natuursteenbranche In samenwerking met het Centrum Natuursteen en drie natuursteen verwerkende bedrijven (Arte di Granito, Kemie en Jetstone B.V.) is een (stof) beheerssysteem ontwikkeld voor een zaagmachine. Het stofbeheerssysteem bestaat uit de volgende ontwerpelementen: toevoer water op zaagblad, compartimering achterzijde zaagblad met lamellen, flexibele afdichting (plastic) rondom lamellen en blokkering water/stof in zaagsnede werkblad. Tijdens operationeel gebruik van dit stofbeheerssysteem in de dagelijkse praktijk van de natuursteenbranche worden de grenswaarden van respirabel stof (5 mg/m 3 ) en respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet overschreden. Deze datasheet is onderverdeeld in vijf informatieblokken namelijk: nieuw gereedschap, origineel gereedschap, ontwerpen TNO, prototype TNO en testresultaten. Originele zaagmachine In de figuur linksboven en rechtsboven is een zaagtafel weergegeven met watertoevoer op het zaagblad zonder aanvullende beheersmaatregelen om verspreiding van stof en water naar de werknemer en werkomgeving te voorkomen. Tijdens het zagen zijn er twee duidelijke stof/water emissiepunten n.l: via de zaagsneden in het tafelblad en vanaf het zaagblad. In de figuur linksonder is een zaagtafel weergegeven met watertoevoer op het zaagblad en stof/water (spat)schermen. Bij deze zaagtafel zijn standaard water/stof opvangschermen toegepast. De eerste blokkade is een eerste spatscherm direct achter het zaagblad in combinatie met een spatscherm achter de zaagmachine. Deze voorzieningen zijn onvoldoende om het water en stof effectief in te vangen.??????????????????

14 Specifiek voor de natuursteenbranche Ontwerpen TNO Standaard situatie. Toevoer van water op zaagblad. Compartimentering achterzijde zaagblad met lamellen. Compartimentering achterzijde zaagblad met Blokkade water/stof transport in zaagsnede Totaal concept. lamellen. werkblad. Het concept bestaat uit vier aspecten n.l.: watertoevoer op zaagblad; lamellensysteem; blokkade zaagsneden in tafelblad en een plastic omhulsel lamellen In Tabel 1 worden de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke uitvoering prototype en ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Specificaties Prototype zaagtafel TNO Zaagblad Toevoer water op zaagblad Toevoer water op zaagblad Zaagtafel Blokkade zaagsneden in zaagtafel met Blokkade zaagsneden in zaagtafel met verdiepte rubberen verdiepte rubberen lamel lamel Beschermkap achter zaagblad Optimale compartimentering met Volledige compartimentering rubberen lamellen Beschermkap aan zijkant zaagblad Optimale compartimentering met Volledige compartimentering rubberen lamellen Beschermkap met lamellen Volledige compartimentering met Volledige compartimentering flexibel plastic omhulsel

15 Specifiek voor de natuursteenbranche TNO prototypen Testresultaten Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard met 86 12,8 gedeeltelijke 85 12,8 compartimentering 39 5,9 en afzuiging* 40 5,9 MAC-waarde 5 0,075 TGG 8 uur Worst Case 1) 3,1 1) 0,46 1) 3,1 1) 0,47 1) 3,3 1) 0,50 1) 3,5 1) 0,52 1) 1,87 1) 0,28 1) 0,68 2) 0,060 2) 0,070 2) Buitenlucht - - Praktijk <0,5 3) <0,050 3) Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0 5,9-12,8 0,065 MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) 0,050 praktijk met werkplek praktijk watertoevoer TNO * meting uitgevoerd in TNO Worst Case Room ** meting uitgevoerd in een industriële werkruimte TNO 1) prototype beheersmaatregelen 2) eindversie beheersmaatregelen 3) berekende waarde op basis van effectieve werktijd werknemer (6 uur/ werkdag)

16 Specifiek voor de natuursteenbranche Bouw De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl info-beno@tno.nl Testomstandigheden (prototype) Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl Bronsterkte: Continue zagen van betontegels (> 75% inschakeltijd) Materiaalsoort: Beton Percentage kwarts in respirabel stof: 15 % Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Blootstellingstijd werknemer effectief: 6 uur/ werkdag Verspreidingsrichting stof: achterzijde zaagblad Snelheid verspaning: m/s (nat) Compartimentering: gedeeltelijk Borstel/ lamellensysteem: systeem van overlappende lamellen Zaagsleuven zaagtafel: lamel tussen metalen strips Testomstandigheden (eindversie) Bronsterkte: Continue zagen van betontegels (> 75% inschakeltijd) Materiaalsoort: Beton Percentage kwarts in respirabel stof: 15 % Verspreidingsrichting stof: achterzijde zaagblad Snelheid verspaning: m/s (nat) Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Blootstellingstijd werknemer effectief: 6 uur/ werkdag Compartimentering: gedeeltelijk Borstel/lamellensysteem: systeem van overlappende lamellen met gesloten plastic omhulsel Zaagsleuven zaagtafel: lamel tussen metalen strips

17 Datasheet (beton)mortels Specifiek voor de branchevereniging VBR In samenwerking met de branchevereniging VBR (Vereniging Betonreparatie Bedrijven) en de bedrijven G. van t Geloof Betonbescherming B.V., Hemubo Betontechniek en Soton B.V. zijn werkmethodieken ontwikkeld voor het verwerken van (beton)mortels. De drie belangrijkste aspecten voor het verminderen van stofemissies bij het storten van (beton)mortels zijn: gesloten systemen; beperking storthoogte; beperking valsnelheid. Door toepassing van de beheersmaatregel gesloten systemen zullen de grenswaarden van respirabel stof (5 mg/m 3 ) en respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet worden overschreden. Door toepassing van de beheersmaatregelen beperking storthoogte en beperking valsnelheid zal tijdens operationeel gebruik in de dagelijkse praktijk slechts de grenswaarde van respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet worden overschreden. Deze datasheet is onderverdeeld in drie informatieblokken namelijk: origineel gereedschap/productiemiddelen, ontwerpen TNO en testresultaten. Origineel gereedschap/ productiemiddelen

18 Datasheet (beton)mortels Figuur 1. Diverse productiemiddelen Het mengen van droge mortels gebeurt de laatste jaren steeds minder op de werkplek maar steeds meer wordt gebruik gemaakt van voorgemengde mortels direct geleverd door de betonindustrie (Beamix, Remix, betoncentrales e.d.). Er zijn drie methodieken: betonmortel kant en klaar van fabriek en als natte betonmortel direct vanuit betonwagen verwerkt; droge mortel in silo aangeleverd, vervolgens met een menger en watertoevoer verwerkt naar natte betonmortel; handmatige verwerking voorgewerkte (droge) betonmortels in mengkuipen en betonmolens. Bij de verwerking van droge betonmortel in gesloten systemen of bij de handeling van natte betonmortels is er geen blootstelling aan respirabel kwarts. Bij de handmatige verwerking en open systemen is zand de voornaamste bron van respirabel kwarts, zowel in zuivere vorm alswel in gemengde vorm. Ontwerpen TNO In Tabel 1 worden de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Productiemiddel Werkmethodieke Specificaties Natte mortel uit betonwagen Gesloten systeem Geen specifieke eisen Big Bags Gesloten systeem Stap 1. Compartimentering Stap 2. Beperking storthoogte Stap 3. Beperking valsnelheid Betonsilo met menger (vanaf 1 m 3 ) Gesloten systeem Stap 1. Silo kant en klaar aanleveren (gesloten systeem) Stap 2. Automatische menger (met water) toepassen Betonmolen (tot 1 2 m 3 betonmortel) Beperking storthoogte, Stap 1. Betonmolen plaatsen in buitenlucht beperking valsnelheid Stap 2. Water in betonmolen Stap 3. Betonmortel of zand of cement in betonmolen Stap 4. Mengen Mengkuip (tot 0,5 m 3 betonmortel) Beperking storthoogte, Stap 1. Water in kuip beperking valsnelheid Stap 2. Zak (met betonmortel of zand of cement) in water legen Stap 3. Mengen

19 Datasheet (beton)mortels Gesloten systemen Figuur 2. Betonsilo Beperking storthoogte, beperking valsnelheid Figuur 3. Big Bag, overstort met heftruck en uitstroom uit Big Bag De in figuur 3 gebruikte Big Bags voldoen in ontwerp en gebruik aan de genoemde ontwerpcriteria. Door de plastic uitloop kan een goede afdichting worden gerealiseerd. De storthoogte wordt geminimaliseerd door deze direct op het stortoppervlak te plaatsen. De Big Bag wordt vervolgens langzaam omhoog getrokken en geleegd. Bij deze methodiek komt niet of nauwelijks stof vrij. Figuur 4 Mengkuip

20 Datasheet (beton)mortels Testresultaten Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard - - zonder afzuiging MAC-TGG 5 0,075 TGG 8 uur Worst Case 1) 11,7 1) 0,018 1) 16,3 1) 0,018 1) 13,2 1) 0,025 1) 16,1 1) 0,025 1) 4,4 2) 0,007 2) 6,1 2) 0,007 2) 5,0 2) 0,009 2) 6,0 2) 0,009 2) Buitenlucht - - Praktijk 1 3) 0,86 0,002 22,1 4) 0,022 4) Praktijk 2 3) 2,7 <0,002 <1,0 4) <0,021 4) Praktijk 3 5) 1,8 0,009 Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0 0,022 0,008 MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) 0,002 0,002 0,009 worst worst praktijk 1 praktijk 2 praktijk 3 case 1) case 2) betonmortel 1) meting uitgevoerd in TNO Worst Case Room (10 zakken 25 kg over 1 uur gemiddeld, droog) 2) berekende waarde als 8-uursgemiddelde en gecorrigeerd voor bronsterkte 3) zie rapport RPS/RAH ) kortdurende piek 5) meting TNO te Alkmaar/Bergen 22 november 2004 Testomstandigheden Worst Case Bronsterkte meetserie 1: 30 zakken van 25 kg ofwel 0,5 m 3 betonmortel (legen zakken in mengkuip droog) Materiaalsoort: EBC-mix betonmortel (korrelgrootte maximaal 8 mm) Percentage kwarts in respirabel stof: 0,20 % Bronsterkte meetserie 2: 30 zakken van 25 kg ofwel 0,5 m 3 betonmortel (legen zakken in mengkuip droog) Materiaalsoort: EBC-mix betonmortel (korrelgrootte maximaal 8 mm) Percentage kwarts in respirabel stof: 0,15 % Verspreidingsrichting stof: rondom Verspreidingssnelheid: < 5 m/s Compartimentering: open Meting TNO: 1 uur bij een bronsterkte van 10 zakken (1/3 dagproductie) Werkelijke blootstellingstijd: 0,5-1 uur per dag Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag

21 Datasheet (beton)mortels Bouw De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl info-beno@tno.nl Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl Testomstandigheden Praktijk Bronsterkte praktijk 1: 48 zakken van 25 kg Nafufill 180 Verspreidingsrichting stof: rondom 32 zakken van 25 kg Nafufill 130 Verspreidingssnelheid: < 5 m/s (1,3 m 3 betonmortel) Compartimentering: open Materiaalsoort praktijk 1: Nafufill 180 betonmortel (korrelgrootte < 3 mm) Meting Praktijk: normale werkdag Blootstellingstijd werknemer: 8-urige Nafufill 180 betonmortel (korrelgrootte < 3 mm) Percentage kwarts in respirabel stof: 0,1 0,25 % Bronsterkte praktijk 2: 100 zakken van 25 kg Tricosal Unigrout 180 (1,7 m 3 betonmortel) Materiaalsoort praktijk 2: Tricosal Unigrout 180 (korrelgrootte < 1µm) Percentage kwarts in respirabel stof: 0,07 % Bronsterkte praktijk 3: 50 zakken van 25 kg Remix spuitbeton SB 710 Materiaalsoort praktijk 3: Remix spuitbeton SB 710 Percentage kwarts in resirabel stof: 0,5 % N.B.: Gegevens praktijk 1 en praktijk 2 uit rapport Blootstellingsonderzoek respirabel stof en kwarts tijdens verwerken van cementgebonden droge mortel RPS advies d.d. 5 augustus Projectnummer RPS / RAH

22 Datasheet overstorten zakgoed in een mengkuip met beheersmaatregelen Specifiek voor de branchevereniging VBR In samenwerking met de branchevereniging VBR (Vereniging Betonreparatie Bedrijven) en de bedrijven G. van t Geloof Betonbescherming B.V., Hemubo Betontechniek en Soton B.V. zijn beheersmaatregelen ontwikkeld voor het overstorten van zakgoed in een mengkuip. De drie belangrijkste aspecten voor het verminderen van stofemissies bij het storten van zakgoed zijn: beperking storthoogte; beperking valsnelheid; gesloten systemen. Door toepassing van de beheersmaatregelen beperking storthoogte en beperking valsnelheid zal tijdens operationeel gebruik in de dagelijkse praktijk de grenswaarde van respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet worden overschreden. Door toepassing van de beheersmaatregel gesloten systemen zullen de grenswaarden van respirabel stof (5 mg/m 3 ) en respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet worden overschreden. Deze datasheet is onderverdeeld in vier informatieblokken namelijk: origineel gereedschap/ productiemiddelen, ontwerpen TNO, prototype TNO en testresultaten. Origineel gereedschap/ productiemiddelen Het mengen van droge mortels gebeurt de laatste jaren steeds minder op de werkplek maar steeds meer wordt gebruik gemaakt van voorgemengde mortels direct geleverd door de betonindustrie (Beamix, Remix, betoncentrales e.d.). Er zijn drie methodieken: betonmortel kant en klaar van fabriek en als natte betonmortel direct vanuit betonwagen verwerkt; droge mortel in silo aangeleverd, vervolgens met een menger en watertoevoer verwerkt naar natte betonmortel; handmatige verwerking voorgewerkte (droge) betonmortels in mengkuipen en betonmolens. Bij de verwerking van droge betonmortel in gesloten systemen of bij de handeling van natte betonmortels is er geen blootstelling aan respirabel kwarts. Bij de handmatige verwerking en open systemen is zand de voornaamste bron van respirabel kwarts, zowel in zuivere vorm alswel in gemengde vorm.

23 Specifiek voor de branchevereniging VBR Ontwerpen TNO Figuur 2. Mengkuip met deksel met rubberen afdichting Prototype TNO Figuur 3. Prototype deksel met rubberen afdichting In Tabel 1 worden de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Specificaties Mengkuip (tot 0,5 m 3 betonmortel) MET beheersmaatregel (beperking storthoogte, beperking valsnelheid) Stap 1. Water in kuip Stap 2. Zak (met betonmortel of zand of cement) in water legen Stap 3. Mengen Mengkuip (tot 0,5 m 3 betonmortel) MET deksel (beperking storthoogte, beperking valsnelheid, gesloten systeem) Stap 1. Water in kuip Stap 2. Deksel met rubberen lamellen over mengkuip plaatsen Stap 3. Zak (met betonmortel of zand of cement) in water legen Stap 4. Mengen

24 Specifiek voor de branchevereniging VBR Testresultaten 1 (beperking storthoogte, beperking valsnelheid) Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard - - zonder afzuiging MAC-TGG 5 0,075 TGG 8 uur Worst Case 1) 11,7 1) 0,018 1) 16,3 1) 0,018 1) 13,2 1) 0,025 1) 16,1 1) 0,025 1) 4,4 2) 0,007 2) 6,1 2) 0,007 2) 5,0 2) 0,009 2) 6,1 2) 0,009 2) Buitenlucht - - Praktijk 1 3) 0,86 0,002 22,1 4) 0,022 4) Praktijk 2 3) 2,7 <0,002 <1,0 4) <0,021 4) Praktijk 3 5) 1,79 0,009 Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0 0,022 0,008 MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) 0,002 0,002 0,009 worst worst praktijk 1 praktijk 2 praktijk 3 case 1) case 2) betonmortel 1) meting uitgevoerd in TNO Worst Case Room (10 zakken 25 kg over 1 uur gemiddeld, droog) 2) berekende waarde als 8-uursgemiddelde en gecorrigeerd voor bronsterkte 3) zie rapport RPS/RAH ) kortdurende piek 5) meting TNO te Alkmaar/Bergen 22 november 2004 Testomstandigheden Worst Case Bronsterkte meetserie 1: 30 zakken van 25 kg ofwel 0,5 m 3 betonmortel Verspreidingsrichting stof: rondom (legen zakken in mengkuip droog) Verspreidingssnelheid: < 5 m/s Materiaalsoort: EBC-mix betonmortel korrelgrootte maximaal 8 mm) Compartimentering: open Percentage kwarts in resirabel stof: 0,20 % Meting TNO: 1 uur bij een bronsterkte van 10 zakken (1/3 dagproductie) Bronsterkte meetserie 2: 30 zakken van 25 kg ofwel 0,5 m 3 betonmortel (legen zakken in mengkuip droog) Materiaalsoort: EBC-mix betonmortel (korrelgrootte maximaal 8 mm) Percentage kwarts in resirabel stof: 0,15 % Werkelijke blootstellingstijd: 0,5-1 uur per dag Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag

25 Specifiek voor de branchevereniging VBR Testomstandigheden Praktijk Bronsterkte praktijk 1: 48 zakken van 25 kg Nafufill 180 Verspreidingsrichting stof: rondom 32 zakken van 25 kg Nafufill 130 Verspreidingssnelheid: < 5 m/s (1,3 m 3 betonmortel) Compartimentering: open Materiaalsoort praktijk 1: Nafufill 180 betonmortel (korrelgrootte < 3 mm) Meting Praktijk: normale werkdag Nafufill 180 betonmortel (korrelgrootte < 3 mm) Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Percentage kwarts in resirabel stof: 0,1 0,25 % Bronsterkte praktijk 2: 100 zakken van 25 kg Tricosal Unigrout 180 (1,7 m 3 betonmortel) Materiaalsoort praktijk 2: Tricosal Unigrout 180 (korrelgrootte < 1µm) Percentage kwarts in resirabel stof: 0,07 % Bronsterkte praktijk 3: 50 zakken van 25 kg Remix spuitbeton SB 710 Materiaalsoort praktijk 3: Remix spuitbeton SB 710 Percentage kwarts in resirabel stof: 0,5 % N.B.: Gegevens praktijk 1 en praktijk 2 uit rapport Blootstellingsonderzoek respirabel stof en kwarts tijdens verwerken van cementgebonden droge mortel RPS advies d.d. 5 augustus Projectnummer RPS/RAH Testresultaten 2 (beheersmaatregel: deksel met rubberen afdichting) Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard - - zonder afzuiging MAC-TGG 5 0,075 TGG 8 uur Worst Case met 6,0 1) 0,015 1) beheers- 6,1 1) 0,016 1) maatregel 1,5 2) 0,004 2) 1,6 2) 0,004 2) Buitenlucht < 0,5 3) 0,001 3) Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,016 MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) 0, ,001 worst case worst case buitenlucht (1-uursgemiddelde) 1) meting uitgevoerd in TNO Worst Case Room (10 zakken 25 kg over 40 minuten gemiddeld, droog) 2) berekende waarde als 8-uursgemiddelde en gecorrigeerd voor bronsterkte (30 zakken/dag) 3) berekende waarde als 8-uursgemiddelde en gecorrigeerd voor bronsterkte (30 zakken/dag) en buitenluchtfactor 5-10

26 Specifiek voor de branchevereniging VBR Bouw Testomstandigheden Worst Case (met deksel met rubberen afdichting) Bronsterkte meetserie 1: Verspreidingsrichting stof: rondom 30 zakken van 25 kg ofwel Verspreidingssnelheid: < 5 m/s 0,5 m 3 betonmortel Compartimentering: open (legen zakken in mengkuip droog) Meting TNO: 1 uur bij een bronsterkte Materiaalsoort: van 10 zakken (1/3 dagproductie) metselspecie Bouwcenter (80 %) en Werkelijke blootstellingstijd: Beamix betonmortel (20%) 0,5-1 uur per dag Blootstellingstijd werknemer: Percentage kwarts in resirabel stof: 0,25 % 8-urige werkdag De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl info-beno@tno.nl Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl

27 Datasheet overstorten zakgoed met mobiel afzuigsysteem Specifiek voor de branchevereniging VBR Origineel gereedschap/ productiemiddelen In samenwerking met de branchevereniging VBR (Vereniging Betonreparatie Bedrijven) en de bedrijven G. van t Geloof Betonbescherming B.V., Hemubo Betontechniek en Soton B.V. zijn beheersmaatregelen ontwikkeld voor het overstorten van zakgoed. De drie belangrijkste aspecten voor het verminderen van stofemissies bij het storten van zakgoed zijn primair: gesloten systemen; beperking storthoogte; beperking valsnelheid. Bij het storten van grotere hoeveelheden zakgoed (> 10 zakken per uur) zijn aanvullende beheersmaatregelen noodzakelijk. In deze datasheet wordt de toepassing van bronafzuiging beschreven. Door toepassing van de genoemde werkmethoden en bronafzuiging zal in de dagelijkse praktijk de grenswaarden van respirabel stof (5 mg/m 3 ) en respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) niet worden overschreden. Deze datasheet is onderverdeeld in vier informatieblokken namelijk: origineel gereedschap/ productiemiddelen, ontwerpen TNO, prototype en testresultaten.

28 Datasheet overstorten zakgoedmet mobiel afzuigsysteem Figuur 1. Diverse productiemiddelen Het mengen van droge mortels gebeurt de laatste jaren steeds minder op de werkplek maar steeds meer wordt gebruik gemaakt van voorgemengde mortels direct geleverd door de betonindustrie (Beamix, Remix, betoncentrales e.d.). Er zijn drie methodieken: - betonmortel kant en klaar van fabriek en als natte betonmortel direct vanuit beton wagen verwerkt; - droge mortel in silo aangeleverd, vervolgens met een menger en watertoevoer verwerkt naar natte betonmortel; - handmatige verwerking voorgewerkte (droge) betonmortels in mengkuipen en betonmolens. Bij de verwerking van droge betonmortel in gesloten systemen of bij de handeling van natte betonmortels is er geen blootstelling aan respirabel kwarts. Bij de handmatige verwerking en open systemen is zand de voornaamste bron van respirabel kwarts, zowel in zuivere vorm alswel in gemengde vorm. Ontwerpen TNO

29 Datasheet overstorten zakgoed met mobiel afzuigsysteem Prototype praktijk Figuur 2. Compartimentering met mobiel afzuigsysteem In Tabel 1 worden de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Specificaties Betonmolen (tot 1 2 m 3 betonmortel) Stap 1. Installatie lokale afzuiging ( m 3 /uur) Stap 2. Aanbrengen compartimentering met werkopening < 1 m 2 Stap 3. Handling zakken Productspecificaties (afzuigsysteem) Motor Fan dia Inlaat Capaciteit Diameter zak Hoogte zak Gewicht Aansluitingen Prijs 750 Watt 230 mm 100 mm 1000CBM 370 mm 640 mm 33 kilo 1 stuks 156,45 euro

30 Datasheet overstorten zakgoed met mobiel afzuigsysteem Bouw Testresultaten Situatie Concentratie Concentratie respirabel stof respirabel kwarts (mg/m 3 ) (mg/m 3 ) Standaard >11,7 >1 zonder afzuiging MAC-TGG 5 0,075 TGG 8 uur Worst Case *) 1,2 0,012 1,6 0,016 Buitenlucht - - Praktijk <1 <0,010 De innovatieve partner voor overheid en bedrijfsleven bij het duurzaam inrichten, gebruiken en beheren van de gebouwde omgeving, infrastructuur en ondergrond. Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft T F tno.nl info-beno@tno.nl Contactpersonen: A.M.M. (André) Moons T E andre.moons@tno.nl Concentratie respirabel kwarts (mg/m 3 ) 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0 0,014 worst case MAC-waarde TGG 8 uur respirabel kwarts (0,075 mg/m 3 ) <0,010 praktijk Testomstandigheden Worst Case Bronsterkte meetserie: 10 zakken (25 kg) per uur Materiaalsoort: Betonmortel conform NEN-EN Percentage kwarts in resirabel stof: maximaal 0,5% Capaciteit afzuigsysteem: 350 m 3 /uur Verspreidingsrichting stof: rondom Verspreidingssnelheid: < 5 m/s Compartimentering: semi-open Luchtsnelheid in werkopening: 0,35 m/s Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag Testomstandigheden Praktijk Bronsterkte praktijk 1: 100 zakken per dag Materiaalsoort praktijk 1: betonmortel Percentage kwarts in resirabel stof: maximaal 0,5% Capaciteit afzuigsysteem: 1000 m 3 /uur Verspreidingsrichting stof: rondom Verspreidingssnelheid: < 5 m/s Compartimentering: open Meting praktijk: normale werkdag Blootstellingstijd werknemer: 8-urige werkdag

31 TNO Bouw en Ondergrond Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek Samenvatting van onderzoek Prestatietoets Rapportnummer: 2005-BBE-R115-S Geldig tot: juli 2009 Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft tno.nl/kwartsstof T F Het kwaliteitssysteem van TNO Bouw en Ondergrond is gecertificeerd overeenkomstig ISO Emissiearme haakse pneumatische hakhamer met afzuiging (droog) Opdrachtgever: Stof Vrij Hakken Dorpstraat AG Nieuwe Niedorp en All In Techniek Industrieweg 62 d 62 e 8071 CV Nunspeet Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor Onderzoeksopdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNOrapport aan direct belanghebbenden is toegestaan. TNO 2006

32 Context onderzoek TNO Bouw en Ondergrond (Business unit Bouw en Installaties) In het kader van het Arboconvenant Bouw worden innovaties met betrekking tot gereedschappen, processen en werkplekinrichting gestimuleerd. WERKGOED (projectnaam van het Arboconvenant Bouw) financiert onderzoek naar risicovolle bewerkingen in de bouw met het doel de emissie van stof en respirabel kwarts in het bijzonder te verminderen. TNO Bouw en Ondergrond te Delft is als onderzoeksinstituut belast met de feitelijke uitvoering van het project Emissiearme gereedschappen, processen en werkplekken in de bouw. In dit traject wordt nauw samengewerkt met werkgeversorganisaties, vakbonden, overheid, werkgevers, werknemers en fabrikanten/producenten. Door deze TNO PRESTATIETOETS kunnen de goede producten (gereedschappen), en goede innovatieve bedrijven zich onderscheiden. De werkgevers en werknemers krijgen hiermee een objectief beoordelinginstrument in handen voor een juiste afweging bij een komende investering. Bij gebruik van deze producten (gereedschappen) zal de huidige grenswaarde van respirabel kwarts (MAC-waarde * TGG 8 uur van 0,075 mg/m 3 ) in de dagelijkse praktijk niet worden overschreden. TNO Bouw en Ondergrond (Business unit Bouw en Installaties) heeft onderzoek verricht naar de emissie van kwartshoudend stof en in het bijzonder van respirabel kwarts tijdens werkzaamheden met een emissiearme haakse pneumatische hakhamer met afzuiging (droog). Origineel gereedschap Ontwerpen TNO Tabel 1.Specifieke ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Ontwerpen TNO Vier ontwerpschetsen respectievelijk: origineel gereedschap; gereedschap met afzuiging; gereedschap met afzuiging en inveerbare flexibele slang en vervolgens het uiteindelijke prototype met aansluitring dicht op werkoppervlak. *) zie Nationale MAC-lijst 2006 uitgegeven door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid De rapportage die ten grondslag ligt aan deze samenvatting bevindt zich ter inzage bij de opdrachtgever en is geregistreerd onder nummer: 2005-BBE-R115 Rapportnummer: 2005-BBE- R115-S Geldig tot: juli 2009 Bladnummer: 2 van 7 Paraaf:

33 In Tabel 1 zijn de specifieke ontwerpcriteria van TNO vermeld. Tabel 1. Specifieke ontwerpcriteria TNO (theoretisch) Specificaties Commercieel gereedschap TNO Afzuigkap Afzuigring met slangkoppeling Volledige compartimentering maximaal aansluitend op werkoppervlak Flexibele inverende afzuigslang Creëren zicht op werk!! Rubberen/metalen Y-stuk met aansluiting naar gereedschap, flexibele slang en stofzuigersysteem Afzuigslang Lengte 5 meter Diameter mm Lichte flexibele slang Ergonomische draaikoppeling op slang Stofzuiger Capaciteit effectief minimaal 150 m 3 /uur Automatische reiniging In volgorde van voorkeur: Drievoudig filtersysteem (filterefficiëntie H (99,995%) Enkelvoudig filtersysteem (filterefficiëntie M (99,9%) Enkelvoudig filtersysteem (filterefficiëntie L (99,0%) Stofopvang in zak Algemeen Volledig zicht op werk Ergonomisch ontwerp afzuigkap (draaibaar) Prototypen TNO Dit TNO prototype heeft een inveerbare constructie met het doel het werkoppervlak flexibel te benaderen. Dit is zowel belangrijk voor bereikbaarheid maar vooral om voldoende zicht te houden op de uit te voeren werkzaamheden. De ring aan de voorzijde is bedoeld als handvat. Vaak wordt de beitel in deze functie gebruikt hetgeen een hoge trillingsbelasting geeft. De rapportage die ten grondslag ligt aan deze samenvatting bevindt zich ter inzage bij de opdrachtgever en is geregistreerd onder nummer: 2005-BBE-R115 Rapportnummer: 2005-BBE- R115-S Geldig tot: juli 2009 Bladnummer: 3 van 7 Paraaf:

34 Prototypen commercieel Drie prototypen Eindversie SVH (Stof Vrij Hakken) Eindversie SVH Eindversie SVH operationeel gebruik Stofzuigersysteem DC 1800 Stofzuigersysteem DC 5800 De rapportage die ten grondslag ligt aan deze samenvatting bevindt zich ter inzage bij de opdrachtgever en is geregistreerd onder nummer: 2005-BBE-R115 Rapportnummer: 2005-BBE- R115-S Geldig tot: juli 2009 Bladnummer: 4 van 7 Paraaf: