West-Brabant en Zeeland gaan gelijk op in 2015

Transcriptie

1 Regiovisie en en gaan gelijk op in 2015 De economie in staat er structureel goed voor, in 2015 drukt de sluiting van Philip Morris het groeicijfer nog. In 2016 ligt een verdere opleving in het verschiet. De Zeeuwse economie trekt de opgaande lijn door, maar groeit minder snel dan landelijk. De combinatie van vergrijzing en een relatief lager innovatief vermogen remt de groei. Nieuwe technologieën hebben een bovengemiddelde impact op het bedrijfsleven in de regio en dan vooral op de maakindustrie, landbouw en zorg. Inzetten op het vergroten van het aanpassingsvermogen is van groot belang om hiervan mee te profiteren. Middelburg Breda Economische groei 2,1% 3,1% ,8% 1,9% ING Economisch Bureau / oktober 2015

2 Economische ontwikkeling Breder herstel geeft impuls aan groei De economie groeit. Wat merken ondernemers in & daarvan? De economie heeft de opgaande lijn te pakken. Sinds medio 2013 is sprake van economisch herstel. In steeg de economische activiteit in 2014 met 1,7% en in met 0,7%. Landelijk was de groei 1%. In werd de groei gedrukt door verslechterde marktomstandigheden in de chemie. De groei van de export en het succes van de toerisme sector bieden tegenwicht. In zijn de industrie, groothandel en logistiek en zakelijke dienstverlening aanjagers. Bredere basis voor groei De economische groei komt in 2015 en 2016 in West- Brabant naar verwachting uit op 2,1% en 3,1%. De sluiting van de fabriek van Philip Morris drukt de regionale groei in 2015, in 2016 verdwijnt dit effect uit de cijfers. In ligt de verwachte groei dit jaar op 1,8% en op 1,9% in Over de gehele linie investeren bedrijven weer meer in uitbreiding en vervanging van productiecapaciteit, software en computers. Lamb Weston / Meijer breidt de fabriek voor aardappelproducten in Bergen op Zoom fors uit en Vlaamse bedrijven als Vlaeynatie en Heylen investeren in logistiek vastgoed. Verder krijgt de technische werkgelegenheid in Woensdrecht een impuls met nieuwe orders uit de luchtvaart. Met name grotere en exporterende bedrijven zien hun winstgevendheid verbeteren. Daarnaast dragen ook steeds meer MKB-bedrijven die actief zijn op de binnenlandse markt bij aan de economische groei. Economische groei in en gaat gelijk op in % 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% Bron: CBS, raming ING Economisch Bureau Dit geldt onder andere voor de bouwsector. Dat het beter gaat in de bouwsector komt voornamelijk door de woningbouw. Regionaal is het herstel van de woningverkopen en prijzen zichtbaar. Dat is gunstig voor makelaars, notarissen en woonwinkels. De nieuwbouw trekt ook aan, in West- Brabant en werden in 2014 weer meer vergunningen afgegeven voor nieuwbouw. Van de nieuwbouw in vindt ruim een derde plaats in Breda. Nederland ING Economisch Bureau 2 Regiovisie & / oktober 2015

3 Consumentenbestedingen Uitgaven stijgen, detailhandel herstelt De binnenlandse consumptie trekt eindelijk aan. Hoe kunnen ondernemers hiervan profiteren? Consumenten geven weer meer uit. De consumptie stijgt al ruim een jaar en was in het tweede kwartaal van 2015 landelijk 1,4 % hoger dan een jaar eerder. Bovendien is het consumentenvertrouwen flink toegenomen, ook in en. De arbeidsmarkt verbetert langzaam en de koopkracht krijgt bovendien een impuls door cao-loongroei en de gedaalde olieprijs. Internationale geopolitieke onrust blijft aanwezig maar voert minder de boventoon in het vertrouwen van de consument. De vooruitzichten voor winkeliers zijn dan ook iets beter. De omzet van de Nederlandse detailhandel groeit in 2015 naar verwachting met 1,5% maar de prijsconcurrentie is fel. Ketens met aansprekende concepten winnen terrein en zetten traditionele partijen onder druk. In de winkelstraat maken value-retailers als Primark en Lidl een opmars door. De totale omzet van webshops blijft sterk groeien, ook omdat bestaande winkelketens online marktaandeel naar zich toe willen trekken. Groeiende aantallen toeristen geven in een impuls aan winkels en horeca. Massa-evenementen als de Tour de France en niche-events als het WK onderwaterfotografie zetten de provincie verder op de kaart. Minder winkels maar meer keuze Het aantal fysieke winkels in Nederland daalt. Het winkelaanbod is echter groter dan ooit. Door schaalvergroting groeit het totale winkeloppervlak en ook het aantal webshops blijft verder stijgen. De nieuwe vestiging van Decathlon (ruim m2) op de evenementenlocatie Bavelse Berg is een voorbeeld van de schaalvergroting. Landelijk en in de regio is het aantal webshops in vijf jaar tijd ruim verdubbeld. De scheiding tussen kansrijke en kansarme winkelgebieden wordt daardoor scherper. Als uitbreiding van winkelgebieden geen optie is, zoals het project Achter de Lange Stallen in Breda aantoonde, zal gezocht moeten worden naar optimalisatie en verbetering van de bestaande winkelvoorraad. Het inpassen van de behoefte van bijvoorbeeld supermarkten en kledingwinkels aan grotere winkeloppervlakten in de bestaande detailhandelsstructuur is een uitdaging voor beleidsmakers, net als het herbestemmen van kansarm winkelvastgoed. De belangen van inwoners, winkeliers, vastgoedpartijen en overheden dienen daarbij te worden afgewogen. Aantal fysieke winkels daalt Winkelvestigingen Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 3 Regiovisie & / oktober 2015

4 Arbeidsmarkt Van productie naar dienstenbanen De afgelopen jaren is de arbeidsmarkt flink opgeschud. Wat is nu de balans voor het aantal banen in en? Tussen 2007 en 2014 is het aantal banen in licht gedaald tot circa In was het aantal banen stabiel op Binnen de totale werkgelegenheid vinden echter flinke verschuivingen plaats tussen de sectoren. Bestaande beroepen zoals boekhouder krimpen, maar daar komen ook nieuwe beroepen voor in de plaats, zoals social media experts De krimp van de werkgelegenheid heeft zich vooral geconcentreerd in de industrie en de bouw. Naast de crisis is verdergaande automatisering hiervoor verantwoordelijk. Het belang van de industrie voor en blijft echter groot. De sector levert in beide gebieden ruim 20% van de toegevoegde waarde. Vooral in de zorg en de specialistische zakelijke dienstverlening kwamen er banen bij. In de zorg is inmiddels echter sprake van banenkrimp door de bezuinigingen bij overheden. De dienstverlening groeit nog wel, vooral door de toename van het aantal adviseurs en mensen in creatieve diensten zoals design. Door de toename van het toerisme stijgt ook het aantal Zeeuwse banen in de horeca. De sector biedt werk aan bijna mensen en is daarmee de vierde werkgever (na zorg, industrie en detailhandel). In West- Brabant kromp het aantal banen in de horeca. Banenontwikkeling in en in periode Sectoren met grootste banengroei Sectoren met grootste banenverlies Bron: LISA, berekeningen ING Economisch Bureau Gezondheids- en welzijnszorg banen Zakelijke dienstverlening banen Industrie banen Bouw banen Gezondheids- en welzijnszorg banen Zakelijke dienstverlening banen Industrie banen Bouw banen ING Economisch Bureau 4 Regiovisie & / oktober 2015

5 Arbeidsmarkt Daling van de werkloosheid zet door De Nederlandse arbeidsmarkt herstelt langzaam. Wat zijn de vooruitzichten voor en? De werkgelegenheid neemt de laatste maanden toe, ook al is er tegenwind door het verdwijnen van banen in de zorg. De arbeidsmarkt wordt flexibeler. Nederland telt inmiddels ruim 1 miljoen ZZP ers, een toename van in vijf jaar. In zijn ruim ZZPers actief en in ruim Een deel van hen kiest vrijwillig voor het zzp-erschap, bij een deel is echter ook sprake van noodgedwongen ondernemerschap (bijvoorbeeld in de bouw en de zorg). Hoeveelheid vacatures is in 2015 gestegen Aantal nieuwe vacatures (3-maands gemiddelde) Werkloosheidspercentage ,0% Zeeuwse Eilanden 5,4% Zeeuwsch-Vlaanderen 5,6% Breda 7,3% Nederland 7,4% Bron: CBS Bij bedrijven stijgt met name het aantal uitzendbanen. De groeiende werkgelegenheid is terug te zien in het stijgende aantal vacatures. Die indicator wijst erop dat de banengroei dit jaar aanhoudt. Net als in de rest van Nederland loopt de werkloosheid in en toch maar langzaam terug. Dit komt doordat mensen, die zich eerder hadden teruggetrokken van de arbeidsmarkt, door de verbeterde arbeidsmarktsituatie ook weer op zoek gaan naar een baan. In 2015 daalt de werkloosheid naar verwachting geleidelijk richting de 6,5% in West -Brabant en 5% in. blijft daarmee de provincie met de laagste werkloosheid. Voor een deel van de Zeeuwse werkzoekenden kan werken over de grens in België een interessant alternatief, mits bestaande barrières worden weggenomen. Door verschillen in regelgeving blijkt het bijvoorbeeld voor de werkzoekenden in de zorg nog lastig om over de grens aan de slag te gaan Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 5 Regiovisie & / oktober 2015

6 Huizenmarkt Meer transacties en herstel van de prijzen Regionaal verschilt het herstel van de huizenmarkt. Hoe zit dat in en? De woningmarkt in en heeft de opgaande lijn te pakken. In de verschillende deelregio s (tabel) loopt de gemiddelde verkooptijd van een woning terug. De gemiddelde verkoopprijs kwam volgens het NVM in het derde kwartaal hoger uit dan een jaar eerder. Dat er relatief meer (dure) vrijstaande woningen werden verkocht draagt daar aan bij. In de grensstreek worden Belgische huizenkopers aangetrokken door het ruime aanbod en de relatief lage prijzen zorgen voor meer dynamiek. Ten opzichte van het begin van de crisis in 2008 is het woningaanbod nog groot, in meerdere gemeenten loopt het aanbod echter wel snel terug. In Breda, Oosterhout, Vlissingen en Goes daalde het aanbod in twee jaar tijd met 25% of meer. Vergrijzing zet rem op dynamiek huizenmarkt Na een eerste inhaalslag zullen de woningprijzen in West- Brabant naar verwachting toe bewegen naar een prijsstijging van circa 2% per jaar, net als landelijk. kent een gemiddelde groei van het aantal huishoudens en een iets oudere bevolking. Dat laatste is relevant want in regio s met een hogere vergrijzing komen gemiddeld ook meer afgeloste (vaak grote) woningen te koop. Dit heeft een drukkend effect op de prijzen. In is de toekomstige dynamiek op de woningmarkt veel kleiner, naar verwachting krimpt het aantal huishoudens in Zeeuwsch- Vlaanderen de komende 10 jaar en op de Zeeuwse Eilanden is sprake van beperkte groei. In beide gebieden is de bevolking relatief oud. Dit leidt tot verstilling van de activiteit op de woningmarkt en de gemiddelde huizenprijzen stijgen naar verwachting dan ook minder sterk dan landelijk. Aantal woningtransacties stijgt sterk Aantal woningverkopen in Noord-Brabant en Gemiddelde verkoopprijs en tijd in dagen 2015 derde kwartaal Prijs Verkooptijd Breda dagen dagen Bergen op Zoom dagen Zeeuwse Eilanden dagen Zeeuwsch-Vlaanderen dagen Nederland dagen Bron: NVM Noord-Brabant Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 6 Regiovisie & / oktober 2015

7 Vooruitzichten Werken aan nieuwe vaardigheden Hoe staat de economie van en er per saldo nu voor? In de vergelijking tussen de twee regio s heeft naar verhouding de betere papieren. Voor geldt dat de regio zeker op het gebied van industrie en logistiek een spilfunctie vervult. De ligging draagt bij aan het positieve groeiperspectief voor de lange termijn, de fysieke en digitale infrastructuur zijn daarbij randvoorwaarden. Het bedrijfsleven in slaagt erin om een sterk agrarisch, logistiek (havens) en industrieel profiel te combineren met een aantrekkelijk toeristisch aanbod. Vergrijzing en het van tijd tot tijd ontbreken van schaal om innovatieve ideeën verder te brengen beperken de groeipotentie. Technologie en digitalisering spelen steeds grotere rol voor de arbeidsmarkt De shift van de oude naar een nieuwe economie stelt de regio s voor uitdagingen. Grote steden trekken in toenemende mate vernieuwende bedrijven naar zich toe en productie en distributie worden verder geautomatiseerd. Dat beïnvloedt de regionale arbeidsmarkt, want welke banen komen er voor productie en dienstenbanen in de plaats? Ook is de vraag of het arbeidsaanbod voldoende aansluit op de nieuwe banen die ontstaan in het kielzog van economische groei. Vooral voor geldt dat de werkloosheid op een beduidend lager niveau ligt dan landelijk. Door technologie en digitalisering van de economie zal werkgelegenheidsgroei met name in hogere technische en wetenschappelijke functies plaatsvinden. Daaromheen kan op termijn laag of ongeschoold werk ontstaan. Veel administratief en productiewerk voor middelbaar geschoolden verdwijnt echter. De actieve inzet van bedrijven, werknemers, opleidingsinstellingen en beleidsmakers is dan ook nodig om de vaardigheden van werknemers actueel te houden. en scoren gemengd op kernonderdelen van economie Score boven, op of onder landelijke ontwikkeling Onderdeel + = bovengemiddeld, 0 = gemiddeld, - = ondergemiddeld Banen en werkloosheid + + Dynamiek op de huizenmarkt 0 - Economische groei korte termijn Innovatie 0 - Economisch groeiperspectief lange termijn ING Economisch Bureau 7 Regiovisie & / oktober 2015

8 Vooruitzichten Grote impact van nieuwe technologie op regio Hoe groot is de relevantie van de Big 7 technologieën voor de regio? Eerder zijn door ING Economisch Bureau de zeven belangrijkste technologieën richting 2025 benoemd (zie figuur). Stuk voor stuk zijn dit technologieën die zelf of in combinatie voor flinke veranderingen zorgen. In de maakindustrie, landbouw/visserij en zorg komen veel van die veranderingen samen. Stuk voor stuk zijn dit sectoren die in de regio sterk zijn vertegenwoordigd. Hoge complexiteit vraagt om innovatie en aanpassingsvermogen De uitdagingen waar het regionale bedrijfsleven voor staat zijn in beide regio s groot. Doordat er veel verschillende technologieën van invloed zijn op de sectoren in de regio is de veranderopgave complex en lastig voorspelbaar. Dat maakt het van groot belang dat bedrijfsleven en beroepsbevolking zich in de toekomst kunnen aanpassen. Op verschillende vlakken spelen interessante innovatieve initiatieven. Groei van alternatieve energieopwekking Voor de (Zeeuwse) energiesector is de toekomst van alternatieve energie zeer relevant. De onlangs geplaatste getijdencentrale in de Oosterscheldekering is een voorbeeld van regionale innovatie. Voor de offshore sector wint de bouw en het onderhoud van windparken op zee aan belang. Hierin spelen de Zeeuwse havens een belangrijke rol. Energieopwekking via pyrolyse is een andere innovatie, hieraan werkt het op de Green Chemistry Campus gevestigde Nettenergy. Impact van nieuwe materialen en toepassingen Voor de industrie is de zoektocht naar nieuwe materialen en nieuwe toepassingen uit bestaande materialen en reststromen een constante drijfveer voor innovatie. Die zoektocht vindt ondermeer plaats op het industriepark in Moerdijk en op de Green Chemistry Campus. Ook elders in de keten profiteren bedrijven van de opkomst van nieuwe materialen. Op het vliegtuigcluster bij Woensdrecht groeit de werkgelegenheid vanwege de kennis over (onderhoud van) nieuwe materialen. Specifiek gaat het daarbij om composietonderdelen die vragen om nieuwe inspectie en onderhoudsmethodes. Data-gedreven landbouw Ten slotte is precision farming, het toepassen van datatechnologie om opbrengsten te vergroten, voor de landbouw zeer relevant. Voor de sector is het noodzakelijk dat de digitale infrastructuur dit ook mogelijk maakt. In wordt 50% van de grond voor landbouw gebruikt. Door de solitaire ligging van veel bedrijven is de aanleg van breedband naar alle agrarische bedrijven momenteel niet rendabel. Dit is een beperking van de concurrentiekracht en vraagt om actie omdat betere digitale infrastructuur het aanpassingsvermogen van de sector kan vergroten. Big 7 - belangrijkste technologieën richting 2025 Bron: ING Innovatie Index ING Economisch Bureau 8 Regiovisie & / oktober 2015

9 Meer weten? Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter Of neem contact op met: Thijs Geijer Regio-econoom Noord-Brabant & Dick de Boer Regiodirecteur MKB Zuid-West Job den Hamer Districtsdirecteur GB&I West & Midden-Brabant, Chris Cornet Rayondirecteur MKB Chris.Cornet@ing.nl Hans van de Grift Rayondirecteur MKB Breda & Midden-Brabant Hans.van.de.Grift@ing.nl Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 16 oktober ING Economisch Bureau 9 Regiovisie & / oktober 2015