Het Innovatieplatform

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het Innovatieplatform"

Transcriptie

1

2

3 Het Innovatieplatform Innoveren in het centrum van de macht Met survivaltips voor vernieuwers in de polder Frans Nauta

4 Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice Postbus EA Den Haag tel.: (070) Sdu Uitgevers bv, Den Haag Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv Ontwerp omslag: Villa Y, Den Haag Zetwerk: Studio Typeface, Lelystad Druk- en bindwerk: Drukkerij Wilco, Amersfoort ISBN NUR 801 Op dit werk is een Creative Commons licentie naamsvermelding niet-commercieel geen afgeleide werken 3.0 Nederland van toepassing. Bonustip: Creative Commons Het Innovatieplatform; innoveren in het centrum van de macht is uitgegeven onder een Creative Commons licentie naamsvermelding niet-commercieel geen afgeleide werken 3.0 Nederland. In gewoon Nederlands: je mag dit boek als pdf-bestand gratis downloaden voor privégebruik, voor het onderwijs en andere niet-commerciële doelen. Mocht je ooit een boek schrijven, gebruik dan ook een Creative Commens licentie. Tegen de tijd dat je boek niet meer in print verkrijgbaar is kunnen mensen het dan nog steeds lezen. Volgens de Creative Commons licentie naamsvermelding niet-commercieel geen afgeleide werken 3.0 Nederland mag de gebruiker het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven, onder de voorwaarde van naamsvermelding, voor niet-commerciële doeleinden (daarvan liggen de rechten bij Sdu Uitgevers) en zonder het werk te bewerken. Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentievoorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden, door verwijzing naar Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. All rights reserved. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.

5 Inhoud 1 Een dankbare premier 7 2 Het aangekondigde telefoontje 13 3 Why me? 23 4 Haagse Hoffelijkheid 33 5 De toon wordt gezet 45 6 De werkgroep Wijffels 55 7 Kantoor vinden 61 8 Mensen zoeken 67 9 Mijn hoekpand Innovatieplatform aan zee De VVD De tweede vergadering Ambtelijke memo s Fifteen Minutes of Fame Zaagsel onder mijn stoel Maij-Weggen en de inflight call Hoe de tijd zich vult Operatie Klop Klop De sleutelgebieden Werken aan de hamvraag Een korte evaluatie Sponsored by DSM 175 5

6 23 Momenten van eerlijkheid Niet leuk, maar wel leerzaam 191 Verantwoording 195 Dank! 199 Afko s 201 Namenregister 203 6

7 1 Een dankbare premier Beste voormalige leden van het Innovatieplatform, Graag nodig ik jullie namens de voorzitter uit voor een moment om persoonlijk afscheid van elkaar te nemen, op een bijzondere wijze en op een bijzondere plaats. Wij ontvangen jullie graag op 30 januari 2007, van uur bij Atelier Van Lieshout, Keilestraat 43e te Rotterdam. We eindigen met een lichte maaltijd. Ik weet dat deze datum wellicht moeilijk is, maar ik hoop dat u aanwezig kunt zijn. Atelier Van Lieshout maakt grensverleggende kunst, dus een passende omgeving voor onze ontmoeting. Met vriendelijke groet, Jan Peter van den Toren secretaris 7

8 Met die werden de leden van het eerste Innovatieplatform voor de laatste keer bijeen geroepen. Het Atelier Van Lieshout in Rotterdam werd een week van tevoren ingeruild voor Hotel Des Indes in Den Haag. De premier had het druk met de onderhandelingen voor het nieuwe kabinet, waardoor hij geen tijd had om naar Rotterdam te komen. Bijna alle leden waren aanwezig: Joop Sistermans, voorzitter van de Adviesraad voor Wetenschap en Techniek; Maria van der Hoeven, demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen; Rein Willems, directeur van Shell Nederland en op dat moment nummer 6 op de CDA-lijst voor de Eerste Kamer; Jan Kees de Jager, oprichter/directeur van een softwarebedrijf en bestuurslid van het CDA; Douwe Breimer, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden; Marieke van Lier Lels, ex-raad van bestuur van Schiphol en nu adviseur en commissaris bij meerdere bedrijven; Herman Wijffels, prominent CDA er, directeur bij de Wereldbank en op dat moment de formateur van het nieuwe kabinet; en natuurlijk Jan Peter Balkenende, alweer bijna vijf jaar minister-president van Nederland. Gerard Kleisterlee, de CEO van Philips, en Alexander Rinnooy-Kan, de bijna-ceo van ING, ontbraken helaas, maar bij elkaar een indrukwekkend gezelschap. Een gezelschap met een bovengemiddelde concentratie van macht, vijftigers, donkere pakken, CDA-leden en BlackBerry s. In september 2003 was ik benoemd als lid en secretaris van het Innovatieplatform en daarmee lid van deze selecte groep Nederlanders. Ik stak wel wat af: net veertig geworden, in mijn gebruikelijke spijkerbroek met een kleurig overhemd zonder stropdas, PvdA-lid. 8

9 De sfeer was informeel in het statige Des Indes, iedereen begroette elkaar hartelijk. Er werd tijdens de ontvangst beleefd geroddeld over de vorming van het nieuwe kabinet, over de vraag of het CDA en de PvdA er deze keer wél uit zouden komen, over wie de nieuwe bewindspersonen zouden worden. En over de vraag of het volgende kabinet een vervolg zou geven aan het Innovatieplatform. Het Innovatieplatform, of IP (spreek uit: Ie-Pee) in het Haagse jargon, was drieënhalf jaar geleden in het leven geroepen om van Nederland een swingend kennisland te maken. Of in de taal van het eerste persbericht, om plannen op (te) stellen en een visie (te) ontwikkelen teneinde een impuls te geven aan innovatie in Nederland als motor van productiviteitsgroei en economische ontwikkeling. Dat deed het IP door vijf keer per jaar te vergaderen. In die vergaderingen werden voorstellen besproken die waren ontwikkeld in werkgroepen. De voorstellen van het IP werden vervolgens als advies naar het kabinet gestuurd. Omdat de minister-president, de minister van OCW en de minister van Economische Zaken (EZ) onderdeel uitmaakten van het Innovatieplatform konden die voorstellen rap goedgekeurd en uitgevoerd worden door het kabinet. Achter de schermen werd het werk gedaan door het projectbureau van het IP. Dat projectbureau stond onder leiding van de secretaris. Die had daardoor een stevige vinger in de pap. Er stonden twee sprekers op het programma: Joep van Lieshout, extravagant kunstenaar, en Jan Peter Balkenende, premier van de Staat der Nederlanden. Van Lieshout had een absurdistische presentatie, bij vlagen hilarisch. In dit soort gezelschappen zou ik graag een volumeknop voor mijn eigen lach willen hebben. Ik lach hard. Het is heel ongemakkelijk als je de enige bent in een gezelschap die moet lachen. Maar Van Lieshout was grappig. Hij had een 9

10 vrijstaat gesticht op een verlaten bedrijfsterrein in Rotterdam en kreeg vervolgens de controlerende instanties over zich heen. Die confrontatie van anarchistische vrijdenkers met de overheidsbureaucratie zat vol kafkaëske taferelen. Het lukte niet om niet te lachen. De minister-president had volgens het programma zo n twintig minuten om ons te bedanken, maar dat liep uit de hand. Hij was drie kwartier aan het woord. Hij roemde de inspanningen van het Innovatieplatform. Vol trots sprak hij over de resultaten. Er was in drieënhalf jaar veel bereikt. Deze groep topmensen had een wezenlijke bijdrage geleverd aan de innovatiekracht van ons land. De minister-president prees zich gelukkig dat zo n uitzonderlijke groep mensen de afgelopen vier jaar met hem en het kabinet had meegedacht. Hij noemde ons de best denkbare adviseurs die een minister-president kan hebben. Na dit algemene dankwoord bedankte hij vervolgens iedereen persoonlijk. Voor iedereen was er een lofzang van een paar minuten: Joop Sistermans om zijn werklust en het succes van de aanpak voor de sleutelgebieden. Herman Wijffels werd geroemd om zijn wijsheid, zijn inspanningen in het platform en nu als formateur. Douwe Breimer voor zijn betrokkenheid en de mooie resultaten die er waren bereikt voor internationale kenniswerkers. Ik werd geprezen om mijn creatieve ideeën en onconventionele aanpak. Je kon aan alles zien dat Balkenende oprecht meende wat hij zei. Nadat hij uiteindelijk iedereen persoonlijk had bedankt stond Douwe Breimer op. Namens de groep wilde hij de complimenten graag teruggeven aan de ministerpresident. Het succes van het IP was te danken aan zijn inspirerende leiding. Doordat hij zijn leiderschap had verbonden aan innovatie waren er doorbraken gerealiseerd. Beimers woorden werden ondersteund door een enthousiast applaus van alle IP-leden. 10

11 Als cadeau ontving ieder lid een beeld van Van Lieshout. Hij had dat beeld in een speciale oplage voor het Innovatieplatform gemaakt. De titel was De Denker. Het was verpakt in een mooi rode leren tas. Mijn beeld had nummer 9/20. In de auto terug naar huis heb ik minstens een kwartier met mijn hoofd geschud. Ik vroeg me serieus af of ik gek was geworden. Zouden deze topmensen oprecht van mening zijn dat er een collectieve topprestatie was geleverd? Waren ze echt tevreden? Was ik de enige van deze groep die heel andere verwachtingen had gehad van het Innovatieplatform? 11

12

13 2 Het aangekondigde telefoontje Soms gebeurt het dat een bestuurder iets nieuws wil of een crisis moet bezweren of allebei. De tijd is dan rijp voor verandering, voor innovatie. Dat gebeurt vrijwel altijd in de vorm van een innovatieproject. Dat is deels om voor de omgeving van de bestuurder te onderstrepen dat er echt iets gaat veranderen, deels is het een manier om te voorkomen dat de vernieuwing sneuvelt in de standaardroutines van de organisatie(s) waar het om gaat. Al snel nadat de bestuurder heeft besloten dat er iets moet veranderen komt de vraag op: wie moet dat leiden? Want bestuurders hebben dan wel veel formele macht, maar nadat ze hun besluit hebben genomen gaat het echte werk pas van start. Uiteindelijk verandert er pas iets als er iemand wordt aangewezen om het project uit te voeren. Voor hun innovatieproject kiezen bestuurders bij voorkeur iemand die van verandering houdt, die heeft laten zien dat hij/zij goed in het onderwerp zit en die de belofte van een frisse wind in zich draagt. De persoon in kwestie krijgt een mooie titel: projectleider, programmadirecteur of secretaris. Je zult voor dit soort banen zelden een advertentie vinden waarop je kunt solliciteren. Het is typisch iets waarvoor 13

14 je gevraagd wordt. Dat gebeurt meestal in de vorm van een aangekondigd telefoontje, gevolgd door het echte telefoontje. Door dat aangekondigde telefoontje weet je dat het echt belangrijk is. Op maandagochtend 11 augustus 2003 kreeg ik zo n aankondigingstelefoontje. Op dat moment was ik voorzitter van een denktank: stichting Nederland Kennisland. Samen met Joeri van den Steenhoven had ik in 1999 de stichting opgezet. Joeri was de secretaris, Hans Westerhof de penningmeester. We hadden alle drie politicologie aan de Universiteit van Amsterdam gestudeerd. Hans en ik waren jaargenoten, lichting 1986, Joeri was drie jaar jonger. Kennisland was een denktank met een ambitieus doel: Nederland een slimmer land maken. De noodzaak daarvan leek ons evident. Sinds de jaren zeventig had eenvoudig, laaggeschoold werk in hoog tempo Nederland verlaten, op zoek naar goedkopere plekken in de wereld. Een steeds groter deel van onze werkzame bevolking werkte met zijn hoofd in plaats van met zijn handen. Die ontwikkeling was Nederland min of meer overkomen, zonder dat we daar echt actief werk van hadden gemaakt. Echter, net als voor de landbouw of de industrie waren er volgens ons condities te creëren waaronder de kenniseconomie maximaal tot bloei zou komen. We zagen ons gelijk onder andere in het ontbreken van recente, internationale succesverhalen van Nederlandse bedrijven. In nieuwe groeimarkten was ons land opvallend afwezig. Een paar voorbeelden: Apple was in 1975 een bedrijfje met twee medewerkers. De mobiele telefonietak van Nokia was in 1992 ongeveer tien procent van de totale omzet van de onderneming. In 1964 reden de oprichters van Nike met een busje langs atletiekbanen in de Verenigde Staten om hun nieuwe sportschoenen te laten testen door 14

15 atleten. De lijst van dit soort succesvolle nieuwe ondernemingen is lang. Het geringe aantal Nederlandse namen op die lijst leek ons de kern van het probleem: de kenniseconomie is de broedplaats van toekomstig economisch succes. Nederland dreef teveel op het succes uit het verleden. Op maandagochtend 11 augustus 2003 zaten Joeri en ik in de auto, onderweg naar Zoetermeer. Voor het eerst sinds de oprichting van Kennisland (KL) was het ons gelukt om een afspraak te krijgen met de minister van Onderwijs, Maria van der Hoeven. Toen onze secretaresse belde reden we net de Schipholtunnel in. Ze belde om te vertellen dat minister-president Jan-Peter Balkenende mij persoonlijk zou gaan bellen op mijn mobiele telefoon om half een vandaag. Het werkt, zo n aankondigingstelefoontje, ik was meteen onder de indruk. Waar ging Balkenende me over bellen? De week ervoor had ik hem voor het eerst gesproken. Er waren vijf mensen uitgenodigd om met de premier te brainstormen over het nationale innovatiebeleid. Balkenende had zich bij de vorming van zijn tweede kabinet laten overtuigen dat het tijd was voor verandering op innovatiegebied. Nederland moest innovatiever worden en daarvoor wilde hij zich spiegelen aan de succesvolle aanpak die Finland had gevolgd. In het regeerakkoord van het nieuwe CDA-VVD-D66 kabinet stond daarom dat Nederland een Innovatieplatform zou krijgen. Naar Fins model zou dat onder leiding staan van de minister-president zelf. De samenstelling was nog niet bekend, maar dat het een zeer select gezelschap van topmensen zou worden was al wel duidelijk. We waren als Kennisland apetrots op dat Innovatieplatform. Het was precies waar we al sinds 1999 aan werkten: 15

16 de kenniseconomie en innovatie hoog op de politieke agenda krijgen. Beter dan dit kon eigenlijk niet. We waren ook erg in onze nopjes met de referentie aan Finland in het regeerakkoord. Op dat moment waren we eigenlijk de enige club die echt zijn best had gedaan om te doorgronden hoe de Finnen zich sinds de jaren tachtig hadden opgewerkt van een achterstandsland tot de meest innovatieve economie van Europa. Ons onderzoek liet zien dat het Finse succes geen toeval was, maar het resultaat van twintig jaar gedegen beleid. De Finnen hadden in 1985 de Science and Technology Policy Council (STPC) ingesteld en dat werd door de Finnen gezien als het startpunt voor hun succes. Gezien onze kennis over de Finse aanpak en onze pleidooien voor een Nederlandse variant van de STPC was het begrijpelijk dat ik uitgenodigd was voor de brainstorm. Het was geen leuke brainstorm. Sterker nog, het was geen brainstorm. De sfeer was formeel, waardoor er geen gesprek ontstond. Het waren vijf minicolleges van de genodigden, waarna Balkenende samenvatte wat er gezegd was en het woord gaf aan de volgende spreker. Op de een of andere manier lukte het niet om een gesprek op gang te brengen. Ik deed wel een paar pogingen, maar het leek wel alsof we allemaal te geïmponeerd waren door de setting om de formele sfeer te doorbreken. Zonder interactie ontstaan er in zo n bijeenkomst geen nieuwe ideeën. Ik kan er slecht tegen, dat stijve gedoe. Waar ik wel erg veel plezier aan had beleefd was de voorbereiding. Om enigszins beslagen ten ijs te komen ging ik voor mezelf een A4 tje met wat bullets schrijven. Dat liep al schrijvend nogal uit de hand. Binnen een paar uur had ik in acht pagina s een compact actieprogramma voor het eerste jaar Innovatieplatform geschreven. De schrijfexercitie had als gevolg dat ik veel zin kreeg om me vast te bijten in dat 16

17 Innovatieplatform. Ik zag het helemaal voor me, een hoogwaardige denktank van de minister-president over de kenniseconomie. Acht pagina s is wat veel om naar voren te brengen in een brainstorm, dus ik besloot de notitie vooraf naar alle deelnemers te laten sturen. Wat ik ook leuk vond was dat we met Nederland Kennisland inmiddels doorgedrongen waren tot het niveau van de minister-president. Het was dan wel een saaie brainstorm, maar dat ik daar aan tafel zat was een vorm van erkenning waar ik en heel Kennisland aan hadden gewerkt. Daar hadden we vier jaar eerder bij de oprichting van gedroomd. Alleen al dat ik daar zat was een bekroning op vier jaar heel hard werken met een jong, enthousiast en creatief team op een te krap budget. En nu ging de premier mij dus persoonlijk bellen. Waarover? Het vervolg van de rit naar Zoetermeer speculeerde ik daarover samen met Joeri. We zagen drie opties. De eerste was dat Balkenende zich persoonlijk af wilde melden voor de presentatie van ons onderzoek naar de toestand van het land, de Kenniseconomie Monitor Balkenende had via zijn persoonlijk medewerker Jack de Vries laten weten dat hij begin september graag het eerste exemplaar van de Monitor in ontvangst zou nemen. De tweede optie was dat hij nog een paar vragen had over de brainstorm van vorige week. De derde optie was dat hij me zou vragen om zitting te nemen in het Innovatieplatform, maar dat laatste leek ons erg onwaarschijnlijk. De avond ervoor was het gesprek met de minister van onderwijs nog het event van de week. We waren er al een hele week zenuwachtig over. We hadden een paar ideeën voor nieuwe projecten die we aan Van der Hoeven voor wilden leggen. Ook hadden we een paar suggesties voor het Inno- 17

18 vatieplatform, waar Van der Hoeven hoogstwaarschijnlijk lid van zou worden. Ze reageerde positief op veel van onze suggesties, maar zonder concrete toezeggingen. Tijdens het gesprek dwaalden m n gedachten regelmatig af naar het aangekondigde telefoontje. Waar ging Balkenende over bellen? Na het gesprek bracht een kamerbewaarder ons naar een lege vergaderkamer waar we konden wachten tot Balkenende belde. Na vijftien minuten ging de telefoon over. Ik dacht: Cool blijven, niet meteen opnemen en liet de telefoon drie keer overgaan. Met een zo kalm mogelijke stem zei ik: Met Frans Nauta. Dag meneer Nauta, u spreekt met de secretaresse van minister-president Balkenende, kan ik u met hem doorverbinden? Ja hoor. Het is even stil. Dag Frans, met Jan-Peter!, klonk het helder en opgewekt door de telefoon. Dag Jan-Peter. Wat kan ik voor je doen? Nou Frans, zoals je weet gaat het Innovatieplatform binnenkort van start onder mijn leiding! Ik wil je vragen om lid te worden! Dat vind ik een hele eer. Natuurlijk wil ik dat. Mooi. Nou leek het ons een goed idee om jou de secretaris te maken van het Innovatieplatform, omdat we daarvoor een onconventioneel en creatief iemand nodig hebben. Zou je daarvoor voelen? Ja, natuurlijk wil ik dat doen!, was mijn lichtelijk verbouwereerde antwoord. Maar er ging meteen een alarmbel af. Ik wilde niet fulltime in Den Haag werken. Dat was niet een inspirerende omgeving voor mij. Dus zei ik: Ik wil het wel doen, mits ik het kan combineren met mijn werk bij Kennisland. 18

19 Dat is prima, maak snel een afspraak met mijn ambtenaren om de dingen te regelen. Oké, dat zal ik doen. Goed Frans, dan ga ik nu verder om de andere leden van het platform te bellen. We spreken elkaar snel! Dat was het, een gesprek van twee minuten en ik was secretaris van het nationale Innovatieplatform. Toen ik ophing waren we er even stil van. Onze grote droom: in het centrum van de macht. We hadden vier jaar lang, met permanente geldschaarste, dag en nacht gewerkt om uit te vogelen wat de goede knoppen waren om van Nederland een slimmer land te maken. Nu konden we aan die knoppen gaan draaien. Zo begon mijn project als secretaris en lid van het nationale Innovatieplatform. Ik had het totaal niet aan zien komen. Er waren nogal wat redenen om mij niet te benoemen. Ik was geen CDA-lid, sterker nog, ik was PvdA-lid. Tijdens de verkiezingscampagne in de eerste maanden van 2003 was mijn naam in de Volkskrant verschenen als adviseur van Wouter Bos. Dat was amper waar, maar dat kon Balkenende niet weten. Ik was geen insider in het Haagse spel. Ik was geen gevestigde naam. Dat de keus desondanks uiteindelijk op mij was gevallen was voor mij zo ongeveer de grootst denkbare eer: projectleider van zo n prestigieus project! Niet eerder was er in de geschiedenis van de Staat der Nederlanden zoveel macht en reputatie samengekomen in een adviescommissie. Het had wel iets van een comité van nationale redding, zoals het NRC Handelsblad het later omschreef. Wie wilde daar nou niet de secretaris van zijn? Een van de eerste mensen die ik belde om het heugelijke nieuws te melden was Roel in t Veld. Roel was lid van 19

20 de Raad van Toezicht van Kennisland en in veel opzichten mijn mentor. Het was een typisch Roel-gesprek: twee minuten. Hij was verrast door mijn benoeming, vond dat een bemoedigend signaal. Kennelijk wilde Balkenende echt iets met het platform. Het gesprek eindigde met een opdracht. Wat er ook gebeurt, hou een dagboek bij. Schrijven! Elke dag! les: Voer een stevig gesprek onder vier ogen Mijn enthousiaste Ja, natuurlijk wil ik dat doen! was een grote vergissing. Ik kende Balkenende helemaal niet, Balkenende kende mij niet. Ik had tot op dat moment niets met hem, ik had niet op hem gestemd en ik was geen fan van zijn politieke partij. Het belangrijkste in een innovatieproject is dat de opdrachtgever en de projectleider elkaar blind vertrouwen. Dat ontstaat niet vanzelf als je elkaar nog niet kent, dat moet je opbouwen. Het begint met heldere afspraken tussen de opdrachtgever en de uitvoerder. Die afspraken maak je in een stevig gesprek onder vier ogen. Daarin spreek je af hoe je omgaat met conflicten (in de buitenwereld dek je elkaar blind, onder vier ogen zeg je elkaar ongenadig de waarheid), hoe je met elkaar communiceert (bijvoorbeeld een wekelijkse belafspraak en update, een tweewekelijks half uurtje onder vier ogen, eens per maand een breder overleg) en de minimale faciliteiten (kantoor in de buurt van de opdrachtgever, ondersteuning, budget). les: Doe het helemaal of helemaal niet Terugkijkend was mijn antwoord op de vraag van de minister-president nogal ambivalent. Impliciet had ik gezegd: 20

21 Ja, ik wil het doen, maar ik wil er niet fulltime aan werken, meneer de minister-president. Het is het antwoord van iemand die er niet helemaal in gelooft. Als de minister-president, de wethouder of je directeur je belt voor zoiets dan doe je het helemaal of je doet het helemaal niet. Een groot veranderproject vergt het volle commitment van jou en van je opdrachtgever. Omgekeerd: als je minister(-president), wethouder of directeur bent en je zoekt iemand voor een groot en belangrijk project, neem dan nooit genoegen met iemand die de klus maar half wil doen. Als je iemand ten huwelijk vraagt neem je daar ook geen genoegen mee. Grote projecten vergen een lotsverbondenheid: ga samen ten onder of maak samen het succes. Grote veranderprojecten roepen per definitie veel weerstand op. Die overwin je alleen als de opdrachtgever en de projectleider er allebei in geloven. 21

22

23 3 Why me? Waarom had uitgerekend ik de vraag gekregen om secretaris van het IP te worden? Voor het antwoord op die vraag heb ik een aanloop nodig, die begint in het najaar van Het is rond middernacht, en ik zit met een goede vriend in mijn stamcafé: De Doelen (annex Oorlam), op de hoek van de Kloveniersburgwal en de Staalstraat in Amsterdam. Op dat moment was de lobby van wegenbouwers en distributiebedrijven, verenigd in de vereniging Nederland Distributieland, op zijn hoogtepunt. Er werd druk gelobbyd voor grote projecten die de staat miljarden zouden kosten: de Betuwelijn, de vijfde baan van Schiphol, de tweede Maasvlakte, de HSL-Zuid, de HSL-Oost, de tweede sluis bij IJmuiden en een groot aantal snelwegen. Bij elkaar goed voor zo n 100 miljard gulden (45 miljard euro), als je de te verwachten kostenoverschrijdingen meerekende. Ik had eind jaren tachtig als assistent van een Amsterdamse wethouder van dichtbij gezien hoe die lobby werkte. Het was niet bepaald mijn wereld, zakelijke mannen in blauwe pakken met de geur van geld. Ze huurden dure consultants in zoals McKinsey en de Boston Consulting Group om hun belangen te onderbouwen met dikke rapporten. 23

24 Als je die rapporten moest geloven dan was de Nederlandse economie volledig afhankelijk van de hoeveelheid containers in de Rotterdamse haven en de hoeveelheid vliegtuigen die er op Schiphol landden. Een container of een vliegtuig minder betekende zo ongeveer een economische crisis. Zonder de Rotterdamse haven en Schiphol als mainports was ons land ten dode opgeschreven. Dat soort verhalen werd altijd onderbouwd met economische en verkeerskundige modellen. Ik had in 1991 van dichtbij gezien hoe je met rekenmodellen kon jokken. Als ambtenaar van de Milieudienst van Amsterdam moest ik me verdiepen in de Milieu Effect Rapportage voor de tweede Coentunnel. Het was een rapport van zo n driehonderd pagina s, gemaakt door adviesbureau DHV, in opdracht van Rijkswaterstaat. Het rapport had ongetwijfeld meer dan gulden gekost. Ik besloot om niet vooraan maar achteraan te beginnen, in de bijlagen. Na een half uurtje had ik het hele rapport ondersteboven gehaald. Niet met briljante analyses, maar gewoon met een zakrekenmachine van twintig gulden. Er bleken enorme optelfouten in de tabellen te zitten, soms wel met marges van vijftig procent. Dat hele rapport kon zo de prullenbak in. Mijn directeur schreef dat in niet mis te verstane bewoordingen aan zijn bazen, het college van burgemeester en wethouders. Tot mijn stomme verbazing negeerde het college de brief en keurde de gemeente Amsterdam de aanleg van de tweede Coentunnel goed. Het was echt fascinerend: de gemeente stemde willens en wetens in met een project van 800 miljoen gulden terwijl de onderbouwing aantoonbaar niet deugde. In 1993 zaten mijn vriend en ik dus in café Oorlam, ons verbazend over het gemak waarmee de asfaltlobby politieke steun verwierf voor een stapel plannen met een prijs- 24

25 kaartje van 100 miljard gulden. Feitelijk ging het om 100 miljard rijkssubsidie voor een milieuonvriendelijke, ruimteverslindende en in veel opzichten laagwaardige sector van de Nederlandse economie. Het idee achter Nederland Distributieland was om Nederland een verzamelplaats voor zoveel mogelijk containers te maken. We zagen ook dat de tegenlobby van de milieubeweging niet effectief was. De milieubeweging was alleen maar tegen. Wie ergens tegen is komt na drie keer in de media over als een zeurpiet, hoe sympathiek Wijnand Duyvendak als actievoerder van Milieudefensie ook was. Onze conclusie was: om te winnen moest je ergens voor zijn. Je moest een alternatieve besteding hebben voor die 100 miljard gulden. Ik kon me wel een leuker land voorstellen: Nederland als een verzamelplaats van creatieve geesten. Een plaats waar nieuwe ideeën opbloeien en omgezet worden in nieuwe producten en diensten. Een plek die rijk is aan kennis in plaats van containers. Een kennisland in plaats van een distributieland. We begonnen hardop na te denken welke coalitie van belangen Nederland Kennisland moest dragen. We kwamen uit op de ICT-sector, de hogescholen en universiteiten en de milieubeweging. Tevreden over deze mooie analyse bestelden we bij barman Maarten ons volgende biertje en gingen we over naar het volgende onderwerp. Vier jaar later waren vrijwel alle plannen van Nederland Distributieland politiek geregeld. In die periode zapte ik op een avond langs alle tv-zenders. Ik bleef hangen bij een discussie met twee Kamerleden van de zittende paarse (PvdA- VVD-D66) coalitie. Die toonden zich uiterst tevreden over hun economische beleid. Dus Nederland kon op hen rekenen: in een volgend kabinet wilden ze voortbouwen op dat succes. 25

26 Ik werd kwaad. Was Nederland Kennisland nou nog steeds niet opgericht? De rest van de avond besteedde ik online. Via zoekmachines probeerde ik iets te vinden wat op Nederland Kennisland leek, maar het was er nog niet. De domeinnaam was zelfs nog vrij. In een opwelling besloot ik die aan te vragen. Vele maanden later ik was het al bijna vergeten kreeg ik de brief dat ik de eigenaar was van kennisland.nl,.com,.net en.org. Toen besloot ik om het idee serieus te gaan nemen. In juli 1998 zat ik bij de notaris om de akte te passeren van Stichting Nederland Kennisland. Vanaf dat moment was ik voorzitter van een onafhankelijke denktank om Nederland te helpen ontwikkelen tot een sleutelregio in de internationale kenniseconomie op een manier die economisch en maatschappelijk meerwaarde oplevert. In januari sloot Joeri van den Steenhoven zich aan bij het idee en kwam er echt tempo in. In oktober 1999 was de oprichtingsvergadering. Zoals dat gaat: van het een kwam het ander. We zaten al vrij snel bij ministers en Kamerleden aan tafel met ons verhaal over de toekomst van Nederland. Waarom? Omdat we daar ons best voor deden en vonden dat we een goed idee hadden. Omdat politici altijd op zoek zijn naar iets nieuws. En omdat we er heel aardig in slaagden om onszelf belangrijk te laten lijken. We hadden een comité van aanbeveling in het leven geroepen en we reisden stad en land af om dat gevuld te krijgen met klinkende namen. Na een paar maanden zaten daar onder andere Roel Pieper, Maurice de Hond en Lodewijk de Waal in. Die mensen leenden hun naam en dat hielp. Als Joeri en ik uitgenodigd werden voor een chic diner met topmensen, bijvoorbeeld in de Ridderzaal, maakten we van tevoren een spreadsheet met de belangrijkste mensen die we wilden spreken. Die verdeelden we onder elkaar en in de trein terug naar Amsterdam vergeleken we onze scores. Zo bouwden we ons topnetwerk uit. 26

2008 Sdu Uitgevers bv, Den Haag Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv

2008 Sdu Uitgevers bv, Den Haag Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice Postbus 20014 2500 EA Den Haag tel.: (070) 378 98 80 www.sdu.nl/service 2008 Sdu Uitgevers bv, Den Haag Academic Service

Nadere informatie

Het innovatieplatform

Het innovatieplatform omslag 12x20 18-09-2008 16:33 Pagina 1 Met s survivaltip voor rs vernieuwe in de polder 978 90 5261 695 7 801 Het innovatieplatform frans nauta Frans Nauta Frans Nauta schrijft onder andere voor Management

Nadere informatie

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Overzicht gespreksonderwerpen uit de afgelopen IPvergaderingen

Overzicht gespreksonderwerpen uit de afgelopen IPvergaderingen Bijlage 1 Overzicht gespreksonderwerpen uit de afgelopen IPvergaderingen Vergadering 5 september 2003 Installatievergadering - Het Innovatieplatform is ingesteld. De leden zijn: - De minister-president

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

Het instappen in de Paranormale Wereld

Het instappen in de Paranormale Wereld Het instappen in de Paranormale Wereld Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432189 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie

Bibliotheek Mysterie

Bibliotheek Mysterie Bibliotheek Mysterie Eerste druk, 2014 2014 Nicole van Oudheusden isbn: 9789048432257 nur: 284 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

zomer Vakantie zomer

zomer Vakantie zomer NieuwsBrief nr.3, 2011 Naar Binnen Beste lezer, Het is weer tijd voor de zomer. In het midden van Nederland is afgelopen week de zomervakantie begonnen. De kinderen hebben zes weken geen school. Zes weken

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

Irma Steenbeek VERSTAG

Irma Steenbeek VERSTAG Irma Steenbeek VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink

Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.

Nadere informatie

Jolan. Jolanda Omvlee (42),

Jolan. Jolanda Omvlee (42), Jolan Jolanda Omvlee (42), getrouwd met Ron (48), moeder van Lise (10) en Emmely (6) is directeur van Compassion. Ze geeft leiding aan 38 personen, haar contacten gaan internationaal. 22 tekst Wieteke

Nadere informatie

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl 13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Jan de Laat OVERSTAG

Jan de Laat OVERSTAG Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten

Nadere informatie

Wetten van oorzaak en gevolg

Wetten van oorzaak en gevolg Wetten van oorzaak en gevolg Eerste druk, april 2012 2012 John Warnas isbn: 978-90-484-2372-9 nur: 718 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze

Nadere informatie

Speech Voorzitter bij het afscheid van Jan de Wit op 1 april 2014

Speech Voorzitter bij het afscheid van Jan de Wit op 1 april 2014 Speech Voorzitter bij het afscheid van Jan de Wit op 1 april 2014 Geachte heer de Wit, beste Jan, Een paar weken geleden kwam je mijn kamer in lopen met een mooie bos bloemen. Voor mij! Je kwam me vertellen

Nadere informatie

Musical De Eendenclub verdwaalt

Musical De Eendenclub verdwaalt Pagina 1 van 9 Musical De Eendenclub verdwaalt Normale versie voor 3 typetjes (Otto/Elle/Izzi) Een eigen productie van Recrateam Zang: Leonie van Gent en Martijn Boer Stemmen op de cd-versie: Martijn Boer

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

INTRO LOES THIERRY MARK

INTRO LOES THIERRY MARK INZICHTEN INTRO In dit document staan acht inzichten die de resultaten zijn van het onderzoek dat drie studenten van de Hogeschool Utrecht hebben gedaan naar de leden van WattsNext. De inzichten zijn

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie

Stageverslag Danique Beeks

Stageverslag Danique Beeks Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze

Nadere informatie

Growth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014

Growth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014 Growth & Reflection Growth & Reflection Opleverdatum: 18 juni 2014 Multimediaal Reclamebureau 2013/2014 Inleiding Er zit alweer een half jaar bij MMR op en ik heb weer veel nieuwe dingen geleerd en nieuwe

Nadere informatie

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner:

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner: Boetseweg 47 7895 AV Roswinkel telefoon: 0591 785 780 www.jolandalinders.com e-mail: info@jolandalinders.com IBAN: NL32 KNAB 0729 6439 99 BIC: KNABNL2H KvK nummer: 59561742 BTW nummer: NL155366701B02 Alsjeblieft!

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over

Nadere informatie

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.

Nadere informatie

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong Twee blauwe vinkjes Door: Lenneke Sprong Nog steeds maar een vinkje. Buiten begon de zon te schijnen, waardoor er schaduwen op de lichtblauwe muur ontstonden. Waarom ontvangt hij niet mijn berichtje vroeg

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen

Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Bijeenkomst bij Eneco in kader van onderzoek naar Nieuwe Business Modellen De noodzaak om te veranderen is onmiskenbaar. Burgers, bedrijven en overheid zoeken naar

Nadere informatie

-RKQ/HHUGDP3YG$µ-HNXQWQLHWYRRUHHQKDEEHNUDWVRSGH HHUVWHULM]LWWHQ

-RKQ/HHUGDP3YG$µ-HNXQWQLHWYRRUHHQKDEEHNUDWVRSGH HHUVWHULM]LWWHQ -RKQ/HHUGDP3YG$µ-HNXQWQLHWYRRUHHQKDEEHNUDWVRSGH HHUVWHULM]LWWHQ Bezuinigingen? Welke bezuinigingen? John Leerdam reageert enigszins geïrriteerd op de vraag hoe het voelt om als politicus tegenover oud-collega

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Allereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven

Allereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven Toespraak staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens het bedrijvencongres Samen scholen, pure winst! op 11 september 2009 in Eindhoven. Dames en heren, Allereerst wil ik de

Nadere informatie

De drijfveren zijn ontwikkeld en aangeleverd door Coert-Jan Tomassen van CJT for Sales: Coert-Jan Tomassen info@cjtforsales.com www.cjtforsales.

De drijfveren zijn ontwikkeld en aangeleverd door Coert-Jan Tomassen van CJT for Sales: Coert-Jan Tomassen info@cjtforsales.com www.cjtforsales. Drijfveren Tool 1.0 Carolien van Herrikhuyzen www.cforcycling.nl www.cforcycling.com carolien@cforcycling.nl Om wat handvaten te hebben voor een gesprek met ons begeleidingsteam bij het formuleren van

Nadere informatie

DINEREN IN DE HOFTRAMMM

DINEREN IN DE HOFTRAMMM DINEREN IN DE HOFTRAMMM De bijzondere creatie van Bobby van Galen en Pierre Wind Foto s en tekst: Martien Versteegh Eigenaar en gastheer Bobby van Galen heet u van harte welkom Het begon met een droom

Nadere informatie

U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.

U leert in deze les toestemming vragen. Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een

Nadere informatie

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST 2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld

Nadere informatie

MdV UITGESPROKEN TEKST GELDT

MdV UITGESPROKEN TEKST GELDT MdV De begroting is wederom een knap staaltje werk waar door heel veel medewerkers in dit huis veel energie en vakmanschap in is gestoken. Dat verdient waardering, zowel richting college als richting al

Nadere informatie

Finale weekend club competitie

Finale weekend club competitie Finale weekend club competitie Ploegentijdrit Zaterdag stond als allereerst de ploegentijdrit op programma. Jawel hoor we moesten als eerste van start. We waren maar met 5 in plaats van 6 man. Start ging

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan?

Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Eerste druk, 2014 2014 Henri Pieter www.henripieter.nl Schilderij cover: Irma Boogh-van der Burg isbn: 9789048433735 nur: 860 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer

Nadere informatie

Vragenlijst: Wat vind jij van je

Vragenlijst: Wat vind jij van je Deze vragenlijst is bedacht door leerlingen. Met deze vragenlijst kunnen leerlingen er zelf achter kunnen komen wat andere leerlingen van hun school vinden. De volgende onderwerpen komen langs: Sfeer op

Nadere informatie

Geachte voorzitter Flierman, beste familieleden, geachte burgemeester, geacht College van Bestuur, geachte aanwezigen,

Geachte voorzitter Flierman, beste familieleden, geachte burgemeester, geacht College van Bestuur, geachte aanwezigen, Toespraak van Commissaris van de Koningin drs. Ank Bijleveld-Schouten bij het afscheid van Dr. Anne Flierman als voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Twente op 24 april 2013. Geachte

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

Inleiding. OMGANGSKUNDE OEFENINGEN Isa Goossens

Inleiding. OMGANGSKUNDE OEFENINGEN Isa Goossens Inleiding Omgangskunde draait om contact maken. Met deze oefeningen hoop ik dat u echt contact kan maken met leerlingen. We willen allemaal gezien en gehoord worden. We zijn allemaal mensen en iedereen

Nadere informatie

Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn

Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Oom Remus bron. Z.n., z.p. ca. 1950 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/remu001twee01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven J.C. Harries 2 [Het

Nadere informatie

Op 1 mei 2012 begon ons Europese avontuur, we kregen te horen dat we de kans hadden om Europacup te gaan spelen. Ik sprong een gat in de lucht, dat

Op 1 mei 2012 begon ons Europese avontuur, we kregen te horen dat we de kans hadden om Europacup te gaan spelen. Ik sprong een gat in de lucht, dat Op 1 mei 2012 begon ons Europese avontuur, we kregen te horen dat we de kans hadden om Europacup te gaan spelen. Ik sprong een gat in de lucht, dat ik dit in mijn volleybalcarrière nog mee zou maken had

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie heet vragen stellen. We gaan

Nadere informatie

Rapport. Rapport over een klacht over het UWV te Amsterdam. Datum: 6 maart 2015 Rapportnummer: 2015/049

Rapport. Rapport over een klacht over het UWV te Amsterdam. Datum: 6 maart 2015 Rapportnummer: 2015/049 Rapport Rapport over een klacht over het UWV te Amsterdam. Datum: 6 maart 2015 Rapportnummer: 2015/049 2 Klacht Verzoeker, die werkzoekend was en een WW-uitkering ontving, klaagt over de wijze van informatieverstrekking

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE Exact Online CASE STUDY ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY INZICHT DELEN OM TE GROEIEN JOINSON & SPICE is druk.

Nadere informatie

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk

Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

LES 6. Nu zie je Hem wel, nu zie je Hem niet.

LES 6. Nu zie je Hem wel, nu zie je Hem niet. LES Nu zie je Hem wel, Sabbat Doe Lees Lukas 4. 40 nu zie je Hem niet. Heb je weleens een moment gehad dat je het gevoel had dat God heel dicht bij je was? Misschien door een liedje, een bijbelvers, een

Nadere informatie

Communiceren met de achterban

Communiceren met de achterban 1 Communiceren met de achterban Je wilt weten hoe je het beste communiceert met de achterban. Je wilt direct aan de slag en snel resultaten. Je hebt een hoe-vraag. Zoals iedereen. Maar als je werkelijk

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

Gemeente Dronten geeft je de ruimte

Gemeente Dronten geeft je de ruimte Gemeente Dronten en OR hand in hand naar het Nieuwe Werken Gemeente Dronten geeft je de ruimte Door: Martine van Dijk en Robert Berk, A+O fonds gemeenten / Fotografie: Kees Winkelman De gemeente Dronten

Nadere informatie

BE HAPPY. 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma

BE HAPPY. 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma BE HAPPY 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma Alle rechten voorbehouden. Geen deel van dit boek mag worden gereproduceerd op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Nadere informatie

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

Arbo- en verzuimbeleid

Arbo- en verzuimbeleid r i c h t l i j n v o o r d e a r b o c a t a l o g u s Arbo I n f o r m a t i e 1 Arbo- en verzuimbeleid Elfde herziene druk Arbo-Informatieblad 1 1-12-2010 11:02:47 colofon Uitgave Sdu Uitgevers Sdu

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Interview met de Nederlandse studenten in de werkgroepen.

Interview met de Nederlandse studenten in de werkgroepen. Wie zijn wij: Daag! Mijn naam is Jorrit en ik ben 23 jaar jong. Ik ben geboren en getogen in Leeuwarden. Ik zit nu in het 2e jaar van de lerarenopleiding Economie. Bij deze wil ik jullie veel plezier en

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Congrestoespraak Lodewijk Asscher PvdA-congres, 3 november 2012. -GESPROKEN WOORD GELDT-

Congrestoespraak Lodewijk Asscher PvdA-congres, 3 november 2012. -GESPROKEN WOORD GELDT- Congrestoespraak Lodewijk Asscher PvdA-congres, 3 november 2012. -GESPROKEN WOORD GELDT- Dames en Heren, Partijgenoten, Ik sta hier beduusd voor u. Het is een bijzondere tijd geweest. Als ik in terugkijk

Nadere informatie

Emotie Detective WERKBOEK - OUDERS

Emotie Detective WERKBOEK - OUDERS Emotie Detective WERKBOEK - OUDERS Groepstraining Emotie Detective 2015 - Simone van Geel & Paulien Foekens Ontwerp, omslag en binnenwerk: Simone van Geel, Paulien Foekens, Joep Deiman Opmaak: Simone van

Nadere informatie

Ambassadors Club Nieuwsbrief #6

Ambassadors Club Nieuwsbrief #6 Ambassadors Club Nieuwsbrief #6 Beste leden, Onder andere in nieuwsbrief nummer zes: - Examenorganisatie World Travel Academy zoekt surveillanten / assessoren - Zomerstop 2013 - Stageproject Drieuit Creatief

Nadere informatie

Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau

Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Annemieke Struijk Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Elma Draaisma en Willem

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen,

Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen, Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen, over fondsenwerving (Bron The Spirituality Of Fundraising

Nadere informatie

Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014

Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014 Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014 Verwachting en aanbeveling Heeft de bijeenkomst aan jouw verwachting voldaan? Toelichting: Erg goede sprekers, zoals gebruikelijk.

Nadere informatie

Werkelijk hemels: na ruim 20 jaar

Werkelijk hemels: na ruim 20 jaar Succes verhaal - Stoppen met haren uittrekken Werkelijk hemels: na ruim 20 jaar knokken tegen Trichotillomanie eindelijk bevrijd van gewoonte tot haren uittrekken!!!! Al ruim 20 jaar lang had ik last van

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

Impressies uit Apeldoorn

Impressies uit Apeldoorn Impressies uit Apeldoorn We beleefden afgelopen woensdag een avond met een ster. Twee mensen uit het Israëlische dorp Neve Shalom Wahat al-salam (oase van vrede) lieten ons in een adembenemende presentatie

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren.

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. 1/5 Fase 1: Wat wilde ik bereiken? Handelen/ ervaring opdoen Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. De opdracht wilde ik zo ontwikkelen,

Nadere informatie