Luisterplek 109 Eindhoven Een paratrooper in Eindhoven. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
|
|
- Irma de Veer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Luisterplek 109 Eindhoven Een paratrooper in Eindhoven Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 109
2 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3 11 Les 4 18 Bijlagen 1: Achtergrondinformatie: Tweede Wereldoorlog 20 2: Dilemmatest 24 3: Achtergrondinformatie: bevrijding van het Zuiden 27 4: Literatuur over de Tweede Wereldoorlog 30 5: Monumenten 31 6: Achtergrondinformatie luisterverhaal 34 7: Werkblad 1. Tussen vrijheid en vrede 36 8: Werkblad 2. Wandelroute langs monumenten 39 Bronnen 47 Colofon 48
3 3 Inleiding Inleiding Deze lessenserie is ontwikkeld in het kader van de Liberation Route. De Liberation Route volgt het pad dat de geallieerden bewandelden tijdens de bevrijding van Europa. De route begint bij Normandië en loopt door Noord- Brabant en Gelderland richting Berlijn. De regio Nijmegen, Zuid-Veluwe speelde aan het einde van de Tweede Wereldoorlog een hoofdrol op het wereldtoneel. Ook Noord-Brabant was het toneel van heftige gebeurtenissen. De geallieerden startten in september 1944 Operatie Market Garden. Ondanks dat het één van de grootste luchtlandingsoperaties was uit de geschiedenis, is de operatie slechts deels geslaagd. Het lukte de geallieerden om het zuiden van Nederland tot Nijmegen te bevrijden, maar ze konden Arnhem niet behouden. In februari 1945 startte vanuit dit gebied de finale van de bevrijding, Operation Veritable. Deze operatie was de start van het grote Rijnlandoffensief, een veldslag die past in het rijtje van Stalingrad, Normandië en Berlijn. Militairen en burgers waren de deelnemers in de onberekenbare oorlogsroulette die draaide om overleven of sterven, om vreugde en verdriet. Uitein-delijk werd de vrijheid in heel Nederland herwonnen. Veel plekken in Noord-Brabant hebben direct te maken met historische gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op verschillende plekken zijn langs de Liberation Route gemarkeerde veldkeien, zogeheten luisterplekken neergezet. In de directe omgeving van deze keien zijn dingen gebeurd die de geschiedenis van de omgeving kleuren. Bij de veldkei is door middel van een hoorspel te horen wat één of meerdere personen bij die plek hebben meegemaakt. Om ook scholieren te laten beleven wat er in hun directe omgeving zich heeft afgespeeld is deze lessenserie bij een aantal luisterverhalen ontwikkeld. De lessenserie bestaat uit vier lessen. De eerste les is een algemene les over de Tweede Wereldoorlog. De tweede les is facultatief en bestaat uit een bezoek aan een museum in de buurt, namelijk aan het Liberty Park Overloon in Overloon; Museum Bevrijdende Vleugels in Best; of Nationaal Monument Kamp Vught. De derde les zoomt in op het regionale verhaal en op één van de luisterplekken en handelt over datgene wat er in de directe omgeving van de leerling gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook de vierde les is facultatief: tijdens deze les maken de leerlingen n.a.v. de informatie uit de voorafgaande lessen hun eigen monument. Wij horen graag wat u van deze lessenserie vindt. Lees meer over hoe u dat ons kunt laten weten op bladzijde 6.
4 4 Lessenserie Lessenserie Doelgroep: De doelgroep van dit project zijn jongeren tussen 10 en 12 jaar. Het project is geschreven voor leerlingen van groep 8 van het basisonderwijs. Doel: De doelstellingen van het project zijn: De leerlingen kennen de hoofdlijnen van Operatie Market Garden. De leerlingen maken kennis met lokale verhalen over de bevrijding. De leerlingen ervaren hoe lastig het is om in oorlogstijd keuzes te maken. De geschiedenismethoden richten zich op het landelijke verhaal over de Tweede Wereldoorlog. Het project rond de Liberation Route vertelt zowel het regionale als het lokale oorlogs- of bevrijdingsverhaal. Opzet van de lessenserie: Het project bestaat uit vier lessen en start met het teruggrijpen naar het landelijke verhaal uit de geschiedenismethode. Tijdens de eerste les wordt de kennis van de leerlingen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van de methode opgefrist. Na deze landelijke introductie zoomen de leerlingen in de volgende lessen steeds verder in op de oorlogsverhalen uit hun eigen omgeving. De tweede les is facultatief en bestaat uit een bezoek aan een museum. In het Liberty Park Overloon in Overloon; Museum Bevrijdende Vleugels in Best; of Nationaal Monument Kamp Vught maken de leerlingen kennis met de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Na dit bezoek volgt de derde les waarin het regionale en lokale oorlogsverhaal centraal staat. Op de luisterlocaties van de Liberation Route zijn de plaatselijke verhalen te beluisteren. Na afloop van deze les weten de leerlingen hoe de lokale geschiedenis zich verhoudt ten opzichte van de regionale en landelijke geschiedenis. In de vierde les verwerken de leerlingen de informatie uit de voorafgaande lessen in een ontwerp voor een oorlogsmonument waarin elementen uit het landelijke, regionale en/of lokale verhaal verbeeld worden. De leerlingen kunnen zich op de website en/of met een bezoek aan een plaatselijk oorlogsmonument laten inspireren door het bekijken van bestaande monumenten. Opbouw in schema: Les Focus Onderwerp 1: introductie Landelijk Tweede Wereldoorlog 2: museumbezoek Landelijk/ regionaal De bevrijding 3: verdieping Regionaal/ lokaal Verhaal bij luisterplek 4: verwerking Kunstzinnig Monumenten Lesmateriaal Lesmethode geschiedenis / Educatie museum
5 5 Lessenserie Kerndoelen De lessen sluiten aan bij de volgende kerndoelen: Mondelinge taalvaardigheid: 1 De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. 2 De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren. 3 De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder schema s, tabellen en digitale bronnen. 4 De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van school- en studieteksten en andere instructieve teksten, en bij systematisch geordende bronnen, waaronder digitale bronnen. 5 De leerlingen leren informatie en meningen te vergelijken en te beoordelen in verschillende teksten. 6 De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het schrijven van een brief, een verslag, een formulier of een werkstuk. Zij besteden daarbij aandacht aan zinsbouw, correcte spelling, een leesbaar handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen en kleur. 7 De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Kunstzinnige oriëntatie: 54 De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Kosten De lessenserie is gratis te downloaden van Voor het bezoek aan het museum is wel entreegeld verschuldigd. Spreiding lessen: De activiteiten zijn door de leerkracht zelf in te delen. Alleen voor het museumbezoek dient een afspraak gemaakt te worden. Dat kan met: Liberty Park Overloon tel: +31 (0) info@libertypark.nl website: Oriëntatie op jezelf en de wereld: 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van het volgende tijdvak: wereldoorlogen en Holocaust. Museum Bevrijdende Vleugels Best tel: +31 (0) info@wingsofliberation.nl website: Nationaal Monument Kamp Vught tel: +31 (0) info@nmkampvught.nl website:
6 6 Luisterverhalen Luisterverhalen Bij deze lessenserie Liberation Route Brabant zijn zeven luisterverhalen geselecteerd. De verhalen van die plekken zijn te beluisteren via de website Ook zijn de luisterfragmenten ter plekke te horen door bij de veldkeien te bellen naar of door de QR-code te scannen. De geselecteerde verhalen kunt u vinden door bij 'Ontdek de geschiedenis' te klikken op 'luisterverhalen. Luisterverhalen: Nummer Verhaal gemeente 103 Dankzij de ondergrondse Bladel 109 Een paratrooper in Eindhoven Eindhoven 114 De burg of je leven Son 118 Vluchteling Holthees 122 De kleine Elft Reek 123 De John S. Thompsonbrug Grave 126 Luchtarmada boven Vught Vught Uw mening telt! Wanneer u gebruik heeft gemaakt van deze lessenserie horen wij graag wat u er van vindt. Daarvoor hebben we een korte vragenlijst samengesteld. Wij zouden het bijzonder op prijs stellen als u deze vragenlijst invult. De vragenlijst kunt u vinden op Alvast bedankt!
7 7 Les 1 Algemene les over de Tweede Wereldoorlog De geschiedenismethode behandelt de Tweede Wereldoorlog. Een aanvulling hierop is deze les waarin de vraag centraal staat: Wat zou jij doen? Duur: Activiteit 1: 15 minuten Activiteit 2: 40 minuten Voorbereiden: U behandelt de Tweede Wereldoorlog via de geschiedenismethode. U leest de achtergrondinformatie over de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Zie bijlage 1. Benodigdheden: Papier en pen. Kopieën van de dilemmatest en het antwoordblad (bijlage 2) wat je doet als je niet meer bij die overheid terecht kunt. Inleiding: U legt de leerlingen de volgende vraag voor. 1 Je bent op weg naar huis en al laat. Je had je moeder beloofd op tijd thuis te zijn voor het eten. Je ziet een jongetje rennen en struikelen op de grond. Hij blijft liggen en huilt. Wat doe je? a Je stopt en probeert het jongetje te helpen. Dan maar te laat en misschien een boze moeder. b Je denkt: ik mag niet te laat komen en je fietst door. c Je rent naar het dichtstbijzijnde huis, en hoopt dat iemand thuis is om te helpen. d Je hebt geen idee wat je zou doen. Activiteit 1. U heeft het landelijke verhaal over de oorlog in Nederland aan de hand van de geschiedenismethode behandeld. Maak eventueel gebruik van deel 1 van bijlage 1 naast uw geschiedenismethode. Nu komt u hierop terug. Bespreek met de leerlingen wat ze al weten over de Tweede Wereldoorlog. Hiervoor maakt u samen met de leerlingen een woordweb en stuurt het gesprek zo dat de volgende onderwerpen aan bod komen: Hoe kon de oorlog ontstaan; van wanneer tot wanneer was de oorlog; fascisme van Hitler; Jodenvervolging; het verzet; de NSB; Slag om Arnhem (Operatie Market Garden). Activiteit 2. In deze activiteit onderzoekt u met de leerlingen de rol van de overheid bij de veiligheid van burgers en U vraagt: wie kiest er voor antwoord a? En vraagt een leerling waarom die hiervoor kiest. Dit doet u bij ieder mogelijk antwoord. Bij de kinderen die kiezen voor antwoord c benadrukt u dat deze kinderen ervoor kiezen om hulp te zoeken. U legt de kinderen de volgende vraag voor: 2 Je loopt op straat. Je ziet hoe een jongen een vrouw omver duwt en haar handtas afpakt. De vrouw gilt: Houd de dief! De jongen rent met de handtas jouw kant op. Wat doe je? a Je gaat in de weg staan van de dief. b Je belt het alarmnummer 112. c Je loopt gauw de andere kant op. d Je hebt geen idee wat je zou doen.
8 8 Les 1 Wederom vraagt u wie voor welk antwoord kiest en waarom. Bij antwoord b benadrukt u dat deze kinderen hulp zoeken bij mensen die in dienst zijn van onze overheid: namelijk de politie. U bespreekt met de leerlingen dat we in geval van nood hulp krijgen van onze overheid. We gaan er vanuit dat die ons wel zal helpen. U vraagt de leerlingen op welke manier de overheid voor het welzijn van de mensen zorgt. Dan bespreekt u met de leerlingen hoe dat voor de Nederlanders was in oorlogstijd. In oorlogstijd namen de Duitsers de macht over in ons land. De Duitse bezettingsmacht bepaalde de regels zonder overleg met de burgers. De Nederlanders moesten zich steeds meer aanpassen aan dat wat de bezetter wilde. Ook al ging dat ten koste van hun eigen of andermans veiligheid. Ineens waren gezagdragers niet meer de mensen die je hielpen, maar waren het mensen voor wie je bang was. Hoe moet je daarmee omgaan? De mensen reageerden daar verschillend op. De meeste mensen in de oorlog kozen niet voor actief verzet tegen de Duitsers en hun anti-joodse maatregelen. Bespreek met de leerlingen waarom mensen dat niet deden. Er zijn meerdere redenen te bedenken. Ze waren bang en dachten dat het toch niet zou uitmaken of ze wel of niet wat deden. De eerste maatregelen die de Duitsers namen waren nog niet zo erg voor de joden. En sommige maatregelen vonden ze wel goed voor Nederland. Of ze probeerden het leven van voor de oorlog zo goed en zo kwaad als het ging voort te zetten. mensen uit het verzet of aan jonge mannen die niet voor de Duitsers wilden werken. Er waren verzetsgroepen actief. Een voorbeeld van verzet is de Februaristaking in 1941 toen duizenden mensen het werk neerlegden als protest tegen de Jodenvervolging. Deze staking werd door de Duitsers met geweld neergeslagen. Alle verzetsdaden deden mensen met gevaar voor eigen leven. Waarom zouden deze mensen dat gedaan hebben? Maar niet iedereen was tegen de bezetter. Er waren ook mensen die ervoor kozen de bezetter te helpen. Waarom steunden deze mensen de bezetter? Ook hier zijn veel verschillende redenen voor te bedenken. De mensen geloofden bijvoorbeeld dat Hitler ervoor zou kunnen zorgen dat er minder armoede en meer werk zou zijn. En dat het voor hen beter zou worden. Zo maakte iedereen in de oorlog een andere keuze. Kern: De leerlingen maken nu de dilemmatest uit bijlage 2. Door het maken van de dilemmatest gaan de leerlingen nadenken over wat zij zelf in bepaalde situaties zouden doen. Afsluiting: U bespreekt met de leerlingen de resultaten van de dilemmatest. Waarom kiest de één voor het ene antwoord en de ander voor wat anders? Toch waren er ook mensen die op hun eigen manier in verzet gingen. Mensen pleegden grote daden van verzet maar ook kleine. Er waren mensen die niet reageerden op de oproep van Duitsers om zich te melden. Er waren mensen die stiekem kranten drukten; of mensen die onderdak boden aan joden,
9 9 Les 2 Bezoek museum Deze les is facultatief. Om een zo compleet mogelijk beeld te geven van de Tweede Wereldoorlog bezoekt u met de leerlingen een museum in de buurt. Hier bekijken de leerlingen vanuit een regionale invalshoek de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het museumbezoek zoomt in op de regionale gebeurtenissen en plaatst de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog in hun eigen omgeving in een context en is daarmee een voorbereiding op les 3 waarin de leerlingen het verhaal uit hun eigen gemeente leren kennen. Afhankelijk van het onderwerp en de locatie van de luisterplek, kiest de leerkracht een museum in de buurt. De oorlogsmusea zijn in Overloon: Liberty Park Overloon; Best: Museum Bevrijdende Vleugels; of Vught: Nationaal Monument Kamp Vught. In ieder museum is educatief materiaal van het museum aanwezig. Wat kunt u verwachten van het bezoek aan het museum? Liberty Park Overloon De museumles van het Liberty Park gaat in op de werking van propaganda. Het doel is om jongeren bewust te maken van de manipulatie waaraan zij blootstaan. Aan de hand van een overzichtstentoonstelling van zestig affiches uit de oorlogsjaren legt een medewerker van het museum uit hoe dat werkt. Daarna gaan de leerlingen er zelf mee aan de slag. Elk groepje ontwerpt een affiche op een digitaal werkstation. Als u wilt kunt u de les ook combineren met andere activiteiten in het museum. De publieksdienst van het museum informeert u graag over de verschillende mogelijkheden. Contactgegevens: Het museumbezoek duurt - zonder de heen en terugreis - anderhalf uur. Voorbereiding: Museum naar keuze inlichten over uw komst Vervoer regelen (bus of ouders die willen rijden) Museumpark AM Overloon tel: +31 (0) groepsreserveringen: publieksdienst@libertypark.nl website:
10 10 Les 2 Museum Bevrijdende Vleugels, Best Een van de belangrijke doelstellingen van het museum is om de jeugd een duidelijk beeld te geven van de gebeurtenissen in de periode De expositie is opgebouwd rondom verschillende thema s, zoals: De Bezetting van Nederland De Concentratiekampen De Bevrijding Operatie Market Garden Deskundige gidsen verzorgen de rondleidingen. U kunt in verband met de behandelde leerstof vooraf aangeven welke aspecten speciale aandacht moeten krijgen. Indien nodig kan met de coördinator van de rondleiders een speciaal programma worden opgesteld. Duur van de rondleiding is ongeveer twee uur. In verband met de organisatie graag ten minste vier weken van te voren reserveren. De contactgegevens zijn: Sonseweg BH Best Tel: +31 (0) info@wingsofliberation.nl website: Nationaal Monument Kamp Vught Bij het Nationaal Monument Kamp Vught kunt u een rondleiding en voorbereidend lespakket in één boeken. Het voorbereidende lespakket heet Kamp Vught in de klas. U kunt kiezen uit drie rondleidingen: Kamp Vught in de klas. Dit is de standaard - rondleiding. Hierbij is het de bedoeling dat u met uw klas de DVD uit het voorbereidende lespakket hebt behandeld. Eén hoofdpersoon uit het lespakket staat ook centraal in de rondleiding. Personen. In deze rondleiding wordt het verhaal van Kamp Vught verteld, plus het verhaal van een gevangene uit dezelfde streek of plaats waar uw groep vandaan komt. Voorwerpen. In deze rondleiding wordt het verhaal van Kamp Vught verteld aan de hand van het terrein en van een tas met voorwerpen uit Kamp Vught die de rondleider meeneemt. De rondleider vertelt het verhaal van Kamp Vught in grote lijnen, maar heeft ook de ruimte om specifiek in te gaan op vragen vanuit de groep. De prijzen en boekingsvoorwaarden kunt u vinden op de site van Nationaal Monument Kamp Vught. De rondleiding duurt ongeveer een uur. De contactgegevens zijn: Lunettenlaan NT Vught Tel: +31 (0) info@nmkamptvught.nl website:
11 11 Les 3 Een paratrooper in Eindhoven De Eindhovenaren hebben de bevrijding van hun stad op 18 september 1944 met dolle vreugde gevierd. Ze heetten de Amerikanen van de 101e Luchtlandingsdivisie met groot enthousiasme welkom in de noordelijke delen van de stad en de Britten van het XXXe legerkorps in de zuidelijke delen. De feestvreugde was hier en daar zelfs zo groot dat de opmars van de geallieerden erdoor werd vertraagd, want de Eindhovenaren wilden hun bevrijders op alle mogelijke manieren bedanken. Na ruim vier lange jaren van onderdrukking was de ontlading enorm. Op veel Amerikaanse parachutisten die erbij waren, heeft dit een blijvende en diepe indruk gemaakt. Doel De leerlingen leren wat Operatie Market Garden is en wat deze militaire actie betekende voor de bevrijding van Nederland en in het bijzonder voor de bevrijding van het zuiden. De leerlingen onderzoeken de bijzondere positie die het zuiden van Nederland innam tijdens de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog. De leerlingen leren de achtergronden van het luisterverhaal kennen in hun directe woonomgeving. De leerlingen leren wat vrijheid betekende voor de mensen die de oorlog doormaakten in Eindhoven. Werkwijze Activiteit 1: Activiteit 2: Activiteit 3: in tweetallen klassikaal in tweetallen Duur Activiteit 1-45 minuten Activiteit 2-30 minuten Activiteit 3-90 minuten (exclusief reistijd)
12 12 Les 3 Activiteit 1: Tussen vrijheid en vrede Het zuiden van Nederland werd als eerste bevrijd. Maar deze bevrijding betekende nog geen vrede. De leerlingen bekijken een film met originele filmbeelden en ontdekken aan de hand van opdrachten het verhaal van het Zuiden in Voorbereiding Lezen achtergrondinformatie over het zuiden van Nederland in bijlage 3 Kopiëren werkblad 1: Tussen vrijheid en vrede Op kunt u de film en de afzonderlijke hoofdstukken vinden Benodigdheden Digibord Computers met internetaansluiting Werkblad 1. Tussen vrijheid en vrede Bespreek: Wat was er anders in het zuiden dan in de rest van Nederland? Hoe kwam dat? Kern Verdeel dan de groep in tweetallen. De leerlingen gaan in tweetallen met behulp van een werkblad vragen over de film beantwoorden. Ze hebben hiervoor een computer met internetverbinding nodig. Ze bekijken steeds een hoofdstuk uit de film en beantwoorden daar vragen over. Afsluiting Spreek met de groep na. Inleiding Komt kort terug op de vorige lessen. Vertel de leerlingen dat het zuiden van Nederland een uniek verhaal kent. Dat is te zien en te horen in de film met de originele beelden van toen. Kijk met de hele groep naar de film. Deze film duurt ruim 14 minuten.
13 13 Les 3 Activiteit 2: Luisterkei 109 Een paratrooper in Eindhoven werd dat de mensen in Noord-Brabant tijdens de laatste maanden van de oorlog tussen vrijheid en vrede hebben geleefd. Praat er met de leerlingen over. En vertel dat ze gaan luisteren naar het luisterverhaal dat zich in hun omgeving afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Eindhovenaren vierden de bevrijding van hun stad op 18 september 1944 met dolle vreugde. Na ruim vier lange jaren van onderdrukking was de ontlading enorm. De vreugde om de bevrijding ontlaadde zich ook tegen alles wat met de bezetting te maken had. De feestvreugde was hier en daar zelfs zo groot dat de opmars van de geallieerden erdoor werd vertraagd, want de Eindhovenaren wilden hun bevrijders op alle mogelijke manieren bedanken. Voorbereiden Downloaden luisterverhaal 109 via Klik op 'Ontdek de geschiedenis' en vervolgens op 'luisterplekken'. Via deze webpagina kunt u het verhaal opzoeken, beluisteren en in mp3-formaat downloaden. Het bestand is te vinden bij 'media. Het verhaal is eveneens te beluisteren via de app: Lezen achtergrondinformatie luisterverhaal (bijlage 6). Benodigdheden Computer (of digibord) met luidsprekers waar vanaf het luisterverhaal is af te spelen Inleiding Kom terug op de vorige lessen. Wat is er gebeurd in de Tweede Wereldoorlog, wat hebben ze geleerd van het bezoek aan het museum. Vervolgens herinnert u de leerlingen aan de vorige activiteit waarbij duidelijk Ook in hun eigen omgeving is tijdens de Tweede Wereldoorlog veel gebeurd. Misschien hebben de leerlingen daar wel eens iets over gehoord van hun ouders of grootouders. Praat er met de leerlingen over. En dat ze gaan luisteren naar het luisterverhaal dat zich in hun omgeving afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Leid het luisterverhaal als volgt in: Op 18 september 1944 kwamen Amerikaanse soldaten die in Son waren geland naar Eindhoven. Ze hadden de taak de stad in te nemen om zo de weg vrij te maken voor het Britse grondleger dat optrok richting Arnhem. Bill is een van die paratroopers. Hij vertelt hoe hij in Eindhoven werd ontvangen door enthousiaste en opgeluchte inwoners. Kern Luister klassikaal naar het verhaal. Stel na het luisteren van het verhaal deze vragen: Hoe reageerden de mensen op de bevrijding? (blij) Bill vervoerde munitie en wapens. Waarin vervoerde hij die? (kinderwagen) Hij kwam een gewonde Duitser tegen. Hoe reageerde een oud vrouwtje op die Duitser? (ze sloeg hem met een baksteen in haar tas) Wat vind je daarvan? (eigen mening) Waarom deed die vrouw zo? (ze had net 5 jaar bezetting achter de rug en was boos op de bezetter)
14 14 Les 3 Bill kwam een man tegen die hem vroeg: Kun je zeggen wat vrijheid betekent? Wat zei die man daar nog meer over? (Je weet pas wat vrijheid betekent, als je het kwijt bent) Afsluiting Je weet pas wat vrijheid betekent, als je het kwijt bent. De man was tijdens de oorlog zijn vrijheid kwijtgeraakt. Praat samen met de leerlingen over het begrip vrijheid. De volgende activiteit gaat in op wat het verliezen van die vrijheid betekende voor de inwoners van Eindhoven.
15 15 Les 3 Activiteit 3: Luisteren op locatie In de klas hebben de leerlingen het fragment gehoord en gekoppeld aan luister- en verdiepingsvragen. Op locatie komen daar kijk- en verbeeldingsvragen bij. De leerlingen lopen langs monumenten die te maken hebben met vrijheid en bevrijding. De leerlingen krijgen een beeld van de plek waar het verhaal zich heeft afgespeeld. Door de kijkopdrachten te beantwoorden over de monumenten denken de leerlingen na over wat vrijheid betekent. Voorbereiding Optie 1: Verdeel de klas in groepjes van twee. Vraag elk tweetal een mp3-, mp4-speler of telefoon mee te nemen. Plaats op iedere speler / telefoon het gedownloade luisterfragment. U kunt de leerlingen ook vragen thuis of op de computer op school het bestand zelf te downloaden en op hun speler te zetten, geef ze indien nodig instructies. Optie 2: Download het bestand en brand het op een cd. Neem een draagbare cd-speler mee en luister het fragment nogmaals klassikaal op een rustige plek op locatie. Kopieer werkblad 2 voor de leerlingen. Zorg eventueel voor begeleiding Benodigdheden Kopieën werkblad 2. Klemborden of andere harde ondergrond voor het opschrijven van de antwoorden. Potloden De wandelroute gaat vanaf de luisterkei langs drie monumenten in Eindhoven die te maken hebben met vrijheid en bevrijding: Oorlogs- en bevrijdingsmonument Stadhuisplein, 5611 EM, Eindhoven Bevrijdingsreliëf Marktstraat, 5611 EA, Eindhoven (Het monument is bevestigd op de gevel van het hoekpand Markt/ Marktstraat in Eindhoven) 'Gekooide vrijheid' Wilhelminaplein, 5611 HE, Eindhoven De wandelroute langs drie monumenten en de luisterkei 109 is in totaal 3,71 km.
16 16 Les 3 De start is bij luisterkei 109 op het kruispunt Stratumsedijk, Elzentlaan en Sint Jorislaan. Vanaf hier lopen de leerlingen naar het oorlogs- en bevrijdingsmonument op het Stadhuisplein. Daarna gaan de leerlingen naar de Markt waar het bevrijdingsreliëf te zien is. Vanaf hier gaan ze naar het laatste monument in de route op het Wilhelminaplein, het monument Gekooide vrijheid. Vanaf hier lopen ze weer terug naar het beginpunt van de wandeling, het kruispunt Stratumsedijk, Elzentlaan en Sint Jorislaan. Inleiding Kom terug op de vorige activiteit. Vertel de leerlingen dat ze het fragment gaan luisteren op de plek waar het in 1944 is gebeurd. Kern Op de plek luisteren de leerlingen het fragment via hun mp3 speler, telefoon (bellen/app) of via de cdspeler. Daarna maken ze in tweetallen werkblad 2. Afsluiting Terug in de klas. Bespreek de antwoorden bij het werkblad klassikaal na. 1 Luisterkei 109 Foto a: welke naam schrijft Bill op? Mickey Mouse Foto b: wat gebeurt er op deze foto? Krijgsgevangen genomen Duitsers moesten plat op de buik liggen op de grond. Bill vertelt dat de bewoners van Eindhoven hem dol enthousiast verwelkomden. Hoe merkte hij dat? De mensen zwaaiden, hij kreeg lekkernijen en zoenen. Beschrijf wat je ziet: Eigen interpretatie. Op de voorgrond Amerikaanse paratroopers in schuttersputjes gadegeslagen door de bewoners van Eindhoven. Een tank passeert zwaaiende mensen. Op deze foto zie je hoe de Aalsterweg met de Sint Joriskerk er in 1939 uitzag. Er is veel veranderd. Noem de drie grootste veranderingen. Bijvoorbeeld: de straten zijn veel drukker en breder. Minder bomen. Stoplichten. Verkeersborden. Huizen zijn verdwenen. Er zijn flats gekomen. 2 Oorlogs- en bevrijdings monument Stel je voor dat je alles met de bon moet halen. Niet alles is te krijgen en je krijgt van alles te weinig of net genoeg. Hoe zou je dat vinden? Eigen mening. Wat konden de Duitsers met de persoonlijke gegevens controleren? Aan de leeftijd konden ze zien wie er naar de werkkampen moest. Aan het geloof konden ze zien wie er joods was en dus moest worden vervolgd. Op welke manier werden de joden stap voor stap van hun vrijheid beroofd? Eerst buitengesloten, dan herkenbaar gemaakt met Jodenster, vervolgens bij elkaar gezet. Daarna gedeporteerd en vermoord. Verzet tegen de Duitsers was niet zonder risico. Als de Duitsers ontdekten wat je deed kon je opgepakt worden en vermoord. Wat vind je ervan dat deze mensen dat ondanks het gevaar toch deden? Eigen mening. Vind jij het belangrijk om stil te staan bij de dood van deze mensen? Schrijf op waarom. Eigen mening.
17 17 Les 3 3 Bevrijdingsreliëf Beschrijf wat je ziet. Eigen interpretatie. Twee handen die een fakkel vasthouden. De vlam aan elkaar doorgeven. Waarom was de samenwerking van de Amerikaanse en Britse geallieerden belangrijk? Er waren luchttroepen en grondtroepen om zo snel mogelijk van zuid naar noord te komen. Bondgenoten waren belangrijk om samen tegen de vijand te vechten. Vind jij dat iedereen altijd mag zeggen wat hij wil? Wanneer doe je dat niet? Leg je antwoord uit. Eigen mening. Vind jij dat de kranten alles mogen opschrijven? Wanneer mag dat niet? Eigen mening. Noem paar afspraken en regels die mensen maken voor de vrijheid. Eigen mening. De kunstenaar koos ervoor de bevrijding uit te beelden met brandende fakkels. Vind jij dit passen bij de manier waarop Eindhoven is bevrijd? Leg je antwoord uit. Eigen mening. Ze wilden in drie dagen van het zuiden naar het noorden van Nederland. Als een lopend vuurtje. Het doet ook denken aan Olympisch vuur wat ook samenwerking symboliseert. Wat zou de kunstenaar hiermee bedoeld hebben? Eigen mening. Bijvoorbeeld: de vrijheid die je zelf neemt mag niet ten koste gaan van de vrijheid van een ander. Ben je het met hem eens? Leg je antwoord uit. Eigen mening. 4 'Gekooide vrijheid' Het monument heet Gekooide Vrijheid. Wat heeft de titel met de oorlog te maken? In de oorlog werd veel verboden en werd de vrijheid van mensen gekooid oftewel aan banden gelegd. Schrijf op welk dier je herkent. Waarom symboliseert dit dier de vrijheid? Eigen interpretatie. Vogel. Vleugels suggereren vrijheid.
18 18 Les 4 Maak een monument De leerlingen maken een monument waarin ze datgene vormgeven wat ze de voorgaande lessen hebben ontdekt en ervaren. mo nu ment het; o -en 1 iets dat opzettelijk bestemd is om de herinnering aan iemand of iets te bewaren; gedenkteken 2 gebouw, terrein enz., van algemeen belang vanwege schoonheid, wetenschappelijke waarde enz. gedenksteen, standbeeld, kunstwerk, soms zijn er van die plekken langs de weg waar mensen bloemen neerleggen omdat daar iemand verongelukt is). Vraag de leerlingen waarom deze monumenten er zijn. Waarom we herinneren. Vinden ze dat belangrijk? Vinden de leerlingen dat het herdenken moet stoppen? Waarom wel of niet? Hoelang denken de leerlingen door te gaan met het herdenken van de oorlog? Zullen we dat over 50 jaar nog doen? Werkwijze Klassikaal en individueel Duur 70 minuten Benodigdheden Voorbeelden van monumenten (bijlage 5) Schetspapier en potlood Klei (luchtdrogend), onderleggers en kleigereedschap (iedere leerling krijgt een stuk klei van 15 cm3) Inleiding (10 minuten) Een monument is een standbeeld, gedenksteen of kunstwerk dat is gemaakt om te herinneren aan een persoon of aan een belangrijke gebeurtenis. Achter al deze gedenktekens gaan verhalen schuil. Ook vanwege de Tweede Wereldoorlog zijn veel monumenten gemaakt. Vraag de leerlingen welke monumenten ze kennen. Bijvoorbeeld het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam waar op 4 mei ieder jaar de oorlogsdoden herdacht worden. Bespreek met de leerlingen of zij in hun directe omgeving een monument weten (bijvoorbeeld: (10 minuten) In bijlage 5 staan afbeeldingen van monumenten in Noord-Brabant die de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog herdenken. Bekijk samen met de leerlingen de afbeeldingen. Verdeel de groep in tweetallen. Geef ze een afbeeldingen van een monument en laat ze met zijn tweeën associëren op het beeld. Kun je aan het beeld zien welke gebeurtenis hier wordt herdacht? Bespreek de bevindingen met de klas. Zijn de associaties hetzelfde? Vertel ze wat het monument verbeeldt. Zijn er thema s te onderscheiden? Schrijf deze op het bord: vieren van de herwonnen vrijheid; herdenken van de oorlogsslachtoffers; eerbetoon aan de militairen die ons land hebben bevrijd. Welk monument hoort bij welk thema? Kern Vertel de leerlingen dat ze zelf een monument gaan maken. Ze gaan een beeld maken in klei. Hierin verbeelden ze één van de drie thema s die op het bord staan geschreven. Ze kiezen welk thema hun het meeste aanspreekt.
19 19 Les 4 (10 minuten) De leerlingen maken in een schets een ontwerp van het monument dat ze gaan maken. (30 minuten) De leerlingen krijgen een stukje klei van ongeveer 15 cm3 en maken hiervan hun eigen monument. Afsluiting (10 minuten) Vraag aan de leerlingen om de werkstukken neer te zetten op een presentatietafel. Bekijk met de groep wat ze hebben gemaakt. Bespreek met ze de volgende onderwerpen: Welk werkstuk hoort bij welk thema? Hoe kun je dat zien? Waarom kozen de leerlingen voor dat thema? Rangschik met de leerlingen de werkstukken die bij één thema horen bij elkaar.
20 20 Bijlage 1: Achtergrondinformatie Tweede Wereldoorlog Wat er aan vooraf ging In de jaren dertig van de 20e eeuw was er wereldwijd veel armoede. Door een economische crisis waren veel mensen werkloos en arm. Vooral de mensen in Duitsland hadden het zwaar te verduren. Omdat Duitsland de Eerste Wereldoorlog had verloren moest het land veel geld (herstelbetalingen) betalen aan de landen die deze oorlog hadden gewonnen. Veel Duitse mensen waren arm, werkloos en ontevreden. Adolf Hitler werd de leider van de Nationaal- Socialistische Duitse Arbeiders Partij (NSDAP). Hij vertelde de Duitsers dat hij van Duitsland weer een machtig land zou maken. Steeds meer mensen geloofden hem en zo werd zijn macht en de macht van zijn partij steeds groter. Hitler aan de macht In 1933 kwam Adolf Hitler met de NSDAP in Duitsland aan de macht. Hitler wilde van Duitsland het machtigste land van Europa maken. Om dat te bereiken wilde hij landen veroveren. Eerst richtte hij zijn pijlen op Oostenrijk, Tsjecho-Slowakije en Polen, vervolgens wilde hij Duitslands grote tegenstander in West-Europa uitschakelen: Frankrijk. In de aanval op Frankrijk zouden ook Nederland en België worden bezet. Voor Hitler waren niet alle mensen gelijk. De NSDAP propageerde Jodenhaat. Hij vond het Arische of Germaanse ras beter dan de rest. Hij vond bijvoorbeeld joden, zigeuners en mensen met een niet blanke huidskleur minder waard. Aanval op Nederland Op vrijdagochtend 10 mei 1940 werden veel Nederlanders wakker van het gebrom van vliegtuigen, ontploffende bommen en het geratel van tanks. Duitse soldaten waren de grens over getrokken. De oorlog was begonnen. De Nederlandse soldaten probeerden de Duitsers tegen te houden langs de verdedigingslinies zoals de Grebbelinie en de Maaslinie. Capitulatie Nederland Het Nederlandse leger was veel te zwak om de Duitse aanval te kunnen afslaan. De Nederlanders waren niet goed voorbereid, ze hadden verouderd materieel, terwijl het Duitse leger allemaal nieuw en modern wapentuig had om mee te vechten. Nadat de Duitse luchtmacht op 14 mei 1940 het centrum van Rotterdam had gebombardeerd, en andere steden hetzelfde lot wachtte, besloot de Nederlandse legerleiding te capituleren. De regering en de koningin waren toen al uitgeweken naar Engeland. Bezetting Nederland In het begin leek de bezetting mee te vallen, maar al snel werd duidelijk wat onvrijheid betekende. Nederlandse mannen werden gedwongen in Duitse fabrieken te werken. Gaandeweg werden mensen zonder vorm van proces opgesloten in gevangenissen en concentratiekampen. Het eten ging op de bon. s Avonds moest iedereen binnen blijven en de ramen verduisteren. Omdat de aanvoer van grondstoffen een probleem was, namen de Duitsers alles mee wat voor hen bruikbaar was. Omdat ze bijvoorbeeld het rubber van de fietsbanden nodig hadden, fietsten de mensen op houten banden. Het brons van de kerkklokken gebruikten ze om munitie van te maken. Het gelui van klokken hoorde je niet meer.
Luisterplek 118 Holthees Vluchteling. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
Luisterplek 118 Holthees Vluchteling Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 118 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3 11 Les 4
Nadere informatieLuisterplek 103 Bladel Dankzij de ondergrondse. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
Luisterplek 103 Bladel Dankzij de ondergrondse Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 103 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3
Nadere informatieNaam: EEN BRUG TE VER De Slag om Arnhem
Naam: EEN BRUG TE VER De Slag om Arnhem A Bridge too Far is een film over de meest tragische blunder van de Tweede Wereldoorlog en vertelt heel precies over een groot plan. Dat plan kostte meer Geallieerden
Nadere informatieLuisterplek 72 Megchelen Reddingsactie dwangarbeiders
Luisterplek 72 Megchelen Reddingsactie dwangarbeiders Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 72 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie
Nadere informatieLuisterplek 19 Driel De Polen van Driel
Luisterplek 19 Driel De Polen van Driel Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 19 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam:
Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van
Nadere informatieNaam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)
Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler
Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van
Nadere informatieLuisterplek 55. Ede Slag om de Ginkelse Heide
Luisterplek 55 Ede Slag om de Ginkelse Heide Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3
Nadere informatieLuisterplek 57 en 58 Apeldoorn - 57: De Man met Twee Hoeden 58: Helden in maanlicht
Luisterplek 57 en 58 Apeldoorn - 57: De Man met Twee Hoeden 58: Helden in maanlicht Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave
Nadere informatieHANDLEIDING KOFFERS VOL VERHALEN
HANDLEIDING KOFFERS VOL VERHALEN AIRBORNE MUSEUM HARTENSTEIN 2018 Airborne Museum Inhoud 1. Introductie p. 3 2. Voorbereiding p. 4 3. Bezoek aan het Airborne Museum p. 5 4. Verwerkingslessen p. 6 5. Museuminspecteurs
Nadere informatieOORLOG IN OVERIJSSEL 2015
OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had
Nadere informatieLesbrief Van Papa, voor Sammie
Lesbrief Van Papa, voor Sammie 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Introductie 4 Tweede Wereldoorlog 5 Concentratiekamp 6 Stripverhaal (opdracht) 8 Collage maken (opdracht) 9 Colofon 10 2 Inleiding Voor u ligt
Nadere informatieLuisterplek 33. Millingen De uittocht van Millingen
Luisterplek 33 Millingen De uittocht van Millingen Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding
Nadere informatieLuisterplek 22. Arnhem Een brug te ver
Luisterplek 22 Arnhem Een brug te ver Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie
Nadere informatieProjectthema: De verhalenkoffer Les 1 Groeten van Leo Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Filmpjes Lesdoelen op het digibord
Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Knip de Mix en matchkaartjes uit (zie de laatste pagina van deze lesvoorbereiding). Zorg ervoor dat complete setjes worden uitgedeeld, anders is er
Nadere informatieLuisterplek 123 Grave De John S. Thompsonbrug. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
Luisterplek 123 Grave De John S. Thompsonbrug Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 123 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3
Nadere informatieKoffers Vol Verhalen Airborne Museum Hartenstein
Handleiding Koffers Vol Verhalen Airborne Museum Hartenstein 2010 Airborne Museum Educatieve dienst (versie 4 juli 2011) Colofon Uitgave Airborne Museum, 2010 Afdeling Educatie Utrechtseweg 232 6862 AZ
Nadere informatieInhoudsopgave. Druten en omgeving. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
Druten Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
Nadere informatieLuisterplek 122 Reek De Kleine Elft. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
Luisterplek 122 Reek De Kleine Elft Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 122 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3 11 Les 4 16
Nadere informatie2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg
2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen
Nadere informatieWelke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.
Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest
Nadere informatieLuisterplek 14. Nijmegen Jan van Hoof
Luisterplek 14 Nijmegen Jan van Hoof Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie
Nadere informatieLuisterplek 126 Vught Luchtarmada boven Vught. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
Luisterplek 126 Vught Luchtarmada boven Vught Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 126 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3
Nadere informatieSO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht
SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste
Nadere informatieLuisterplek 114 Son De brug of je leven. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool.
Luisterplek 114 Son De brug of je leven Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool. 114 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Luisterverhalen 6 Les 1 7 Les 2 9 Les 3 11 Les
Nadere informatieLuisterplek 59. Vierhouten Het Verscholen Dorp
Luisterplek 59 Vierhouten Het Verscholen Dorp Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3
Nadere informatieTijdvak II. november 2013 8: 30-10:00.
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak II GESCHIEDENIS november 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieBronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden
Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een museum uit die tijd. Openluchtmuseum
Nadere informatieBrandaan. Geschiedenis WERKBOEK
6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Katrui ten Barge, Wilfried Dabekaussen, Juul Lelieveld, Frederike
Nadere informatieLuisterplek 32. Lent Manneneiland. Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
Luisterplek 32 Lent Manneneiland Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie
Nadere informatieLuisterplek 40. Oosterbeek De vriendschapsband. Een lessenserie voor leerlingen 3 en 4 klas havo/ vwo
Luisterplek 40 Oosterbeek De vriendschapsband Een lessenserie voor leerlingen 3 en 4 klas havo/ vwo 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4 Voorbereiding museumbezoek 5 Les 1. Introductieles
Nadere informatieWijchen Luisterpunten in Wijchen en omgeving
Wijchen Luisterpunten in Wijchen en omgeving Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie 4
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieHitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?
Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Onderduiken Mijn spreekbeurt gaat over mensen die in de tweede wereldoorlog zijn ondergedoken. Mijn werkstuk heb ik gemaakt over Anne Frank. Anne Frank is in de tweede wereld oorlog ook ondergedoken. Vandaar
Nadere informatieDOCENTEN HANDLEIDING
BESTEL OOK HET WERKBOEKJE! Ga naar www. oorlogsgeheimendefilm.nl DOCENTEN Een film over vriendschap, vertrouwen & verraad HANDLEIDING Bij de digitale les over de film Oorlogsgeheimen Op 3 juli gaat de
Nadere informatieLuisterplek 23. Ellecom De hel van Ellecom
Luisterplek 23 Ellecom De hel van Ellecom Een lessenserie voor leerlingen van de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding 3 Lessenserie
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieLes 2: De vier vrijheden van president Roosevelt
Les 2: De vier vrijheden van president Roosevelt Bedoeling: - Kinderen realiseren dat zij in vrijheid leven en dat deze vrijheden er niet waren in de Tweede Wereldoorlog. - Kinderen maken kennis met verhalen
Nadere informatieLesidee: Oorlog en verzet
Lesidee: Oorlog en verzet Tussen 1940 en 1945 was Nederland bezet door Duitse troepen. Die waren in de nacht van 9 op 10 mei 1940 in opdracht van Adolf Hitler het land binnengevallen. Het Nederlandse leger
Nadere informatieWerkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling:
Werkbladen voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film D-Day, Normandy 1944. Een film die je meeneemt naar een beslissend moment in de geschiedenis:
Nadere informatieAirborne Museum Hartenstein
Airborne Museum Hartenstein Opdrachten VMBO Welkom in het Airborne Museum! De villa is het voormalige hoofdkwartier van de Britten en stond in september 1944 midden op het slagveld. In het Museum is van
Nadere informatieDilemmatest vroeger en nu
Dilemmatest vroeger en nu 2015 Lieneke Westerink ONCE Erfgoededucatie Dilemma 1 Je hebt morgen een topotoets en je moet leren. Je hebt je ouders beloofd dat je gaat leren, maar dan komt er een vriend online:
Nadere informatieLEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog
Wereldoorlogen en Holocaust LES 1 LEVEN IN DE OORLOG JE LEERT wat er in het begin van de Tweede Wereldoorlog gebeurt; wat er verandert in het dagelijks leven van de mensen; wat de mensen doen bij een luchtalarm.
Nadere informatieWaarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen
week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau B, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de
Nadere informatieBeleef de vrijheid! Opdrachtenboekje
Beleef de vrijheid! In dit museum maak je de aanloop naar de oorlog mee, ervaar je de bezettingstijd, vier je de bevrijding en zie je de wederopbouw van Nederland en Europa. Beleef de vrijheid! Met deze
Nadere informatieOefening 1: globaal lezen. Lees deze tekst in maximaal 8 minuten. Geef daarna antwoord op de vragen.
Oefening 1: globaal lezen. Lees deze tekst in maximaal 8 minuten. Geef daarna antwoord op de vragen. 5 Nederland wordt door Duitsland bezet. De koningin en de regering vluchten naar Engeland. Ruim 75 procent
Nadere informatieLesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog. Marte Jongbloed Roelof van der Schans
Lesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog Marte Jongbloed Roelof van der Schans Lees dit boek lekker rustig door. Beantwoord iedere keer als je een hoofdstuk uitgelezen hebt de vragen die bij dat hoofdstuk
Nadere informatieWaar het landschap een verhaal vertelt
Waar het landschap een verhaal vertelt Introductie Graafs KazemattenMuseum Het Graafs KazemattenMuseum is officieel geopend op 17 september 2011, exact 67 jaar nadat Amerikaanse parachutisten de nabij
Nadere informatie35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1
35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten
Nadere informatieje maatje aan de opdrachten beginnen. Veel succes!
De opdrachten op dit blad horen bij het verhaal "Een lange, bange nacht". Lees eerst het verhaal met de informatieblokjes. Dit kun je samen met een leesmaatje doen. Hierna kun je samen met je maatje aan
Nadere informatieArigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten
Arigato opdrachtenblad Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Lesuurpakket Arigato Thema s: oorlogsverleden; mensenrechten; vergeven; herdenken. Verdiepingsopdrachten:
Nadere informatieAfb.l (Nijmegen II, 18/21) *
Deze maand is het zeventig jaar geleden dat de oorlog in Europa (VE Day) ten einde kwam. Met operatie Market Garden' was de bevrijding van Nederland begonnen, maar na de mislukking van de slag om Arnhem
Nadere informatieLesbrief Op zolder bij oma Aletta
Lesbrief Op zolder bij oma Aletta Inhoud: Inleiding Algemene informatie Opbouw van de les Voorbereiding en lestips Op zolder bij oma Aletta Iedereen heeft wel eens gehoord van Aletta Jacobs, maar weinig
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2019 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-19-1-b 1 / 14 lees verder bron 1 Een zin uit het programma van een politieke partij (1894): Het
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Tweede Wereldoorlog
Werkstuk Geschiedenis Tweede Wereldoorlog Werkstuk door een scholier 1663 woorden 7 juni 2004 6,3 124 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud Inleiding Hoofdstuk 1: Spanning voor de oorlog Hoofdstuk 2:
Nadere informatieSCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-11-1-b
Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een mening over het bijzonder onderwijs (rond 1900): Kinderen leren al op jonge
Nadere informatieHandleiding digitale les Lezen en Schrijven met Anne Frank
Handleiding digitale les Lezen en Schrijven met Anne Frank Een digitale les over Anne Frank voor vmbo-leerlingen van 13-15 jaar ter bevordering van lezen en schrijven. De digitale les bestaat uit: > Diverse
Nadere informatieHET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS. Handleiding docent
HET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS Handleiding docent Inhoudelijke informatie Leeftijd Inzenddatum Tijdsindicatie Groep 6, 7, 8 basisonderwijs Uiterlijk 19 december 2014. Tenminste 6 uur. Te verdelen over meerdere
Nadere informatieDOCENTEN HANDLEIDING
BESTEL OOK DE EDUCATIEVE KRANT! Ga naar www. oorlogsgeheimendefilm.nl DOCENTEN Een film over vriendschap, vertrouwen & verraad HANDLEIDING Bij de digitale les over de film Oorlogsgeheimen Op 3 juli gaat
Nadere informatieImpressie of verwerking van een gebeurtenis
Impressie of verwerking van een gebeurtenis In deze opdracht maken de leerlingen een impressie van een gebeurtenis uit de Tweede Wereldoorlog. Zij besteden in ieder geval aandacht besteden aan: de periode
Nadere informatieEenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les
8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil
Nadere informatieWie ben jij & wie ben ik?
Docentenhandleiding Wie ben jij & wie ben ik? Groep 6 t/m 8 Beste docent, Wat leuk dat u met uw groep binnenkort naar Museum Catharijneconvent komt om deel te nemen aan het programma Wie ben jij & wie
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog
Werkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog Werkstuk door een scholier 2028 woorden 13 december 2005 4,7 122 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Vraag 1 a) In welk jaar werd Nederland
Nadere informatieNaam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking
Naam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking Jodenvervolging in Duitsland De reden dat de joden vervolgd en vermoord werden tijdens de Tweede Wereldoorlog was, dat de joden rijk en succesvol
Nadere informatieWAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het Joods Historisch Museum. Het onderwerp van je presentatie is:
b WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. Het onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: SCHOOL OPDRACHT g n i g l o v r e v Joden Baal stof met jodensterren
Nadere informatieLees het verhaal Een monument geschreven door Jan Terlouw.
EEN MONUMENT Bij het verhaal van Jan Terlouw Lees het verhaal Een monument geschreven door Jan Terlouw. Opdracht 2 Zet de volgende gebeurtenissen uit het verhaal in de goede volgorde. 1 De soldaat geeft
Nadere informatieTijd van de wereldoorlogen: De tweede wereldoorlog
Tijd van de wereldoorlogen: De tweede wereldoorlog Op de vlucht Trek een lijn naar het goede plaatje. In de winkel is bijna alles op. De groenteman zegt: de mensen kopen veel eten, de mensen vluchten voor
Nadere informatieNa de WOI vluchtte de keizer naar Nederland
Hoofdstuk 3 Na de WOI vluchtte de keizer naar Nederland Waarom NL? Nederland was een neutraal land. Bleef in NL tot aan zijn dood. Vrede van Versailles Vs, Eng, Fra winnaars. Duitsland als enige schuldig
Nadere informatieEen brief schrijven aan Anne Frank
Thema: Bestaat vrede? Geschiedenis Belangrijke mensen Anne Frank Moeilijkheid; **** Tijd: *** Juf Yvonne Een brief schrijven aan Anne Frank Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leven van Anne Frank.
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieGeslacht respondenten CBS 2011* man 49% 49% vrouw 51% 51% totaal 100% 100%
Verantwoording onderzoek "4 en 5 mei" Veldwerkperiode: woensdag 11 april tot woensdag 18 april. Aantal uitgenodigd: 15628 Aantal onbezorgbaar: 197 Netto verstuurd: 15431 Respons: 7597 49% Onvolledig ingevulde
Nadere informatieWaar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad
Docentenblad Waar gebeurde het? Korte omschrijving In de strip worden vaak plaatsen genoemd. Er zijn drie kaartjes (Nederland, Europa en de wereld) en een aantal stripplaatjes waarin plaatsen genoemd worden.
Nadere informatieLesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school
Lesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school Inhoud: 1. Inleiding 2. Algemene informatie 3. Opbouw van de les 4. Voorbereiding en lestips 1 Door het stof kruipen De gemeente Hoogezand-Sappemeer
Nadere informatieWaarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen
week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau A, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de
Nadere informatie1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.
Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje
Nadere informatieNATIONALE HERDENKING NATIONALE VIERING
4 en 5 mei NATIONALE HERDENKING OP 4 MEI EN OP 5 MEI Elk jaar herdenken we op 4 mei de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog en vieren we op 5 mei de bevrijding. Er zijn steeds minder mensen in Nederland
Nadere informatieVerboden om te zeggen
Verboden om te zeggen Wat is het? Met deze oefening leert de leerling beredeneren en argumenteren door begrippen toe te passen en in een bepaalde context te plaatsen. Kennis van het onderwerp waarmee wordt
Nadere informatieSAMUEL VAN DER MEER. De Ontsnapte Joden
SAMUEL VAN DER MEER De Ontsnapte Joden De inval Het is een zonnige dag. Bram en Theo zijn een spelletje aan het spelen, maar ze moeten eigenlijk allang naar bed. Papa zegt tegen Bram: Bram, je moet naar
Nadere informatieJ A N U A R I
A L G E M E E N De is ontwikkeld om tussendoor of als start van een les uit te voeren. Het is een korte opdracht waarbij leerlingen en wellicht ook uzelf worden geïnspireerd om met (een onderdeel van de)
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieWorkshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?
Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt
Nadere informatieDe Romeinen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/40999
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Wassink 16 January 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/40999 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieOnder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief
Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius Lesbrief Lesbrief Onder onze voeten U gaat met uw klas een bezoek brengen aan Min40Celsius, aan de hand van deze lesbrief kunt het bezoek (kort) voorbereiden.
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieF E B R U A R I
A L G E M E E N De is ontwikkeld om tussendoor of als start van een les uit te voeren. Het is een korte opdracht waarbij leerlingen en wellicht ook uzelf worden geïnspireerd om met (een onderdeel van de)
Nadere informatieMONUMENTEN IN AMSTERDAM
MONUMENTEN IN AMSTERDAM ondek de monumenten in de stad Project van het Amsterdams 4 en 5 mei comité Tijdelijk monument voor actiegroep Dolle Mina uit 2009. Hier tussen de Westermarkt en de Keizersgracht,
Nadere informatieWERKBLAD ERNST VERDUIN
WERKBLAD ERNST VERDUIN Bron 1. foto Ernst Ernst Verduin is geboren op 22 juni 1927. Deze schoolfoto komt uit 1940. Hoe oud is hij op deze foto? Op 17 januari 1943 komt hij samen met zijn vader, moeder
Nadere informatiegeschiedenis en staatsinrichting CSE KB
Examen VMBO-KB 2010 tijdvak 1 vrijdag 21 mei 9.00-11.00 uur geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 39 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 54 punten
Nadere informatieDoelen: - De leerlingen weten dat talent, hard werken en een goede voorbereiding belangrijk zijn als je beroemd wilt worden;
Lesbrief 1 Beroemd worden Voorbereiding Doelen: - De leerlingen weten dat talent, hard werken en een goede voorbereiding belangrijk zijn als je beroemd wilt worden; - De leerlingen kennen de verschillende
Nadere informatieToespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl
Toespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl Dames en heren, Oorlog. Dat lijkt iets van generaals. Van presidenten en wereldleiders. Van Napoleon, Hitler
Nadere informatieTuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?
Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieFilmverslag Nederlands De tweeling
Filmverslag Nederlands De tweeling Filmverslag door een scholier 1926 woorden 10 maart 2005 6,6 402 keer beoordeeld Vak Nederlands De tweeling 1. Verklaar de titel van de film. De titel van de film is
Nadere informatieHIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK
COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK DE TIJDSWINKEL VOOR GROEP 3-4 HET LEVEN VAN MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDSPERIODEN AAN DE HAND
Nadere informatieVoor de paboopleider. Werkvorm 6: voor de opleider (1) Anne Frank in groep 5 en 6
Werkvorm 6: voor de opleider (1) Hoe kun je lesgeven over Anne Frank in groep 5 en 6? De bezoekers van het Anne Frank Huis worden steeds jonger. In 2009 kwamen er 13.000 kinderen tussen de 5 en 10 jaar
Nadere informatie{OPDR 01} langs de foto s. amsterdam. anne frank. van. het. Kies een foto van de homepage en plak deze hier op! PLAK
01} namen langs de foto s (www.annefrank.org/amsterdam) 01.01 Start bij de hompage. Je ziet steeds een andere foto. Bekijk ze alle negen. Wat valt je op aan al deze foto s?......... 01.03 Kies een foto
Nadere informatie