Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten

Transcriptie

1 Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten VERGADERING : Bestuur DATUM : 1 november 2007 AGENDAPUNT : 8 BIJLAGE : 14 MEERJARENVISIE GRASZAADTEELT De Werkgroep Graszaden heeft een concept-meerjarenvisie voor de graszaadteelt opgesteld (bijlage). Het document is op 11 oktober in de Beleidsadviescommissie Landbouwzaaizaden Dit resulteerde in enkele kleine wijzigingen. Nu wordt de meerjarenvisie ter vaststelling voorgelegd aan het bestuur. De Werkgroep Graszaden zal in november bespreken op welke wijze de meerjarenvisie naar buiten moet worden gebracht. Gedacht wordt aan toezending aan landelijke en provinciale overheden, onderzoeksinstellingen en organisaties van het bedrijfsleven. Een idee is ook om een themadag te organiseren, waarin de meerjarenvisie en andere actuele thema s rondom de graszaadteelt gepresenteerd worden.

2 - CONCEPT - MEERJARENVISIE GRASZAADTEELT Wie vooruitkijkt zal oogsten! Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten

3 Voorwoord Voor u ligt de Meerjarenvisie Graszaadteelt van het Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten. Deze is het resultaat van denkwerk van de Werkgroep Graszaden van het productschap en bedoeld om een visie te geven op de ontwikkelingen in de graszaadsector in de komende jaren. Deze sector wordt geconfronteerd met enorme veranderingen. Te denken valt aan het wegvallen van de EG-zaaizaadsteun en de schaalvergroting bij de kweek- en handelsbedrijven. Juist daarom is het van belang dat de bedrijfstak een gezamenlijke toekomstvisie presenteert. De leden van de Werkgroep Graszaden bedank ik voor alle inspanningen om te komen tot het voorliggende document. De werkgroep bestaat uit graszaadtelers die afgevaardigd zijn door LTO Nederland, de organisatie van land- en tuinbouwbedrijven en uit vertegenwoordigers van zaaizaadhandelsbedrijven, die op verzoek van Plantum NL, de brancheorganisatie voor bedrijven in de sector uitgangsmateriaal, hun inbreng leveren. De werkgroep was als volgt samengesteld: A. Horden, Innoseeds, voorzitter A.J.B.P. Bossers, graszaadteler J. Bouwkamp, Barenbrug Holland W. Geluk, Mommersteeg International H. A. Hamster, graszaadteler, later de heer W. van der Linde L. Wolters, Eurograss G. Borm, onderzoeker bij Praktijkonderzoek Plant en Omgeving Mevrouw J. van de Ven, later D. Kasse, secretaris Ik hoop dat de meerjarenvisie velen zal inspireren om zich in te zetten voor de toekomst van de graszaadsector, de sector die uitgangsmateriaal voortbrengt van een gewas, dat van grote betekenis is voor mens en dier. Th.A.M. Meijer voorzitter Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten 2 van 27

4 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling Leeswijzer De Nederlandse Graszaadsector Areaal en productie Relatie teler en afnemer De plaats van graszaad op het landbouwbedrijf Ziekten en plagen, gewasbescherming De bijproducten Werkgelegenheid Internationale aspecten Internationale markt Het saldo van de graszaadteelt De afzetmarkt van de Nederlandse handelsbedrijven Internationalisering van Nederlandse handelsbedrijven Overheidsbeleid Het gemeenschappelijk landbouwbeleid Verkeersregelgeving en kwekersrecht Mestbeleid per 1 januari Gewasbeschermings(middelen)beleid Flora- en faunawet Onderzoek Onderzoek in de afgelopen jaren Onderzoekswensen Aansturing en organisatie Knelpunten en oplossingsrichtingen De SWOT-analyse Kansen Bedreigingen Sterke punten Zwakke punten Oplossingsrichtingen en actiepunten Optimalisatie van de keten (1) Versterking van onderzoek (2) Belangenbehartiging (3) van 27

5 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Gras vormt op wereldschaal gezien een van de belangrijkste cultuurgewassen. Nederland speelt op het terrein van de plantenveredeling in grassen en de productie van zaaizaad een belangrijke rol. Jaarlijks wordt tot ha voor de teelt van graszaad bestemd. In de graszaadsector hebben in de afgelopen jaren enkele belangrijke ontwikkelingen plaatsgevonden. Zo is er in de belangrijkste productiegebieden van graszaad in de Europese Unie geen sprake meer van een steun voor de productie van zaaizaden. Tot en met 2004 vormde die een onderdeel van de EG-marktordening voor deze producten. In plaats daarvan kan de landbouwer nu gebruik maken van het stelsel van directe bedrijfstoeslagen, die slechts indirect verband houden met de productie op het landbouwbedrijf. Een andere ontwikkeling is de overname van enkele belangrijke graszaadhandelsbedrijven door buitenlandse ondernemingen. Beslissingen over onderzoek en productie in Nederland worden, veel meer dan vroeger, in het buitenland genomen. Een laatste ontwikkeling zijn de veranderingen in het landbouwkundig onderzoek. De betrokkenheid van de overheid neemt af en structuren die in het verleden werden opgebouwd, zijn aan veranderingen onderhevig. De bovengenoemde ontwikkelingen zijn voor het Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten de aanleiding geweest om een meerjarenvisie op de graszaadteelt in Nederland te ontwikkelen. Hiervoor is een beroep gedaan op de expertise in de Werkgroep Graszaden. Deze werkgroep is samengesteld uit vertegenwoordigers van de Nederlandse graszaadsector. Die bestaat uit kwekers van nieuwe rassen, zaaizaadtelers en handelsbedrijven. 1.2 Doelstelling Het doel van de Meerjarenvisie Graszaadteelt is het definiëren van maatregelen die nodig zijn om de concurrentiekracht van de Nederlandse graszaadteelt op peil te houden en waar mogelijk te versterken. De meerjarenvisie richt zich op de graszaadsector zelf, maar ook op brancheverenigingen, onderzoeksinstellingen en nationale en regionale overheden. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een beschrijving gegeven van de Nederlandse graszaadsector. Hoofdstuk 3 belicht de internationale aspecten van de graszaadproductie. In hoofdstuk 4 komt het overheidsbeleid aan de orde. Daarbij gaat het om de regelgeving op het terrein van het zaaizaadverkeer, het EG-landbouwbeleid en ander overheidsbeleid dat de graszaadteelt raakt: de mestwetgeving en de regelgeving met betrekking tot gewasbescherming. Hoofdstuk 5 gaat over het landbouwkundig onderzoek. Daarbij wordt een verband gelegd met de informatie die in hoofdstuk 2 is gegeven over ziekten en plagen in de teelt. Tevens wordt een relatie gelegd met het gewasbeschermings- en het bemestingsbeleid van de overheid dat in hoofdstuk 4 is genoemd. Ten slotte wordt in hoofdstuk 6 een SWOT-analyse gepresenteerd, waarin sterke en zwakke punten en kansen en bedreigingen kort worden beschreven. Deze analyse is vervolgens de basis voor het vaststellen van knelpunten, oplossingsrichtingen en concrete actiepunten. 4 van 27

6 2 DE NEDERLANDSE GRASZAADSECTOR 2.1 Areaal en productie Graszaad wordt gebruik in de landbouw en daarbuiten. In de landbouw is de inzaai van grasland ten behoeve van de veehouderij de belangrijkste toepassing. Daarnaast wordt gras ingezaaid als groenbemester voor verbetering van de structuur van de bodem of als grondbedekker ter voorkoming van erosie of uitspoeling van mineralen. Buiten de landbouw wordt graszaad gebruikt voor de inzaai van dijken, wegbermen, recreatieterreinen, sportvelden en gazons. Bij het verbruik van graszaad uit Nederland neemt de landbouw ongeveer tweederde voor zijn rekening, de niet-landbouwkundige toepassingen eenderde. Areaalontwikkeling en factoren die de graszaadmarkt beïnvloeden In tabel 1 is de ontwikkeling van het Nederlandse graszaadareaal over de periode te zien. Tabel 1 Graszaadareaal in Nederland Jaar Areaal (ha) Jaar Areaal (ha) Jaar Areaal (ha) Bron: NAK Duidelijk zichtbaar is dat het graszaadareaal golfbewegingen te zien geeft. Perioden van 3 of 4 jaar van areaaltoename worden afgewisseld door perioden van afname die ook 3 of 4 jaar duren. De reden hiervan is dat graszaad een meerjarig gewas is. Tussen het moment dat over de uitzaai wordt beslist en de oogst zit 1 à 2 jaar. Bovendien blijft een deel van de graszaadpercelen 2 of 3 jaar in gebruik. Nederland heeft als voordeel dat om klimatologische redenen de raaigrassen later gezaaid kunnen worden dan in veel andere landen. Hierdoor hebben graszaadbedrijven een extra gelegenheid om op de ontwikkelingen van de markt te kunnen inspelen. Het aanbod van graszaad wordt behalve door het areaal ook sterk bepaald door de opbrengsten. Deze kunnen van jaar tot jaar een aanzienlijke variatie vertonen. Een complicerende factor bij de realisatie van het graszaadareaal is het weer gedurende de periode van uitzaai. Veel regen of grote droogte kan ertoe leiden dat het uitgezaaide areaal achterblijft. Ook kan in een strenge winter een deel van de percelen uitvriezen. Aan de vraagzijde is de toestand van het grasland bepalend. Als door droogte in de zomer of strenge vorst in de winter de conditie van het grasland achteruitgaat, zal gemakkelijk de beslissing tot herinzaai worden genomen. Voorwaarde is dan natuurlijk wel dat in de uitzaaiperiode de weersomstandigheden gunstig zijn. Voor grasvelden en gazons geldt hetzelfde. Naast het bovengenoemde spelen conjuncturele en structurele ontwikkelingen in de veehouderij en in de recreatieve sector ook hun rol op de graszaadmarkt. Ook zijn de 5 van 27

7 factoren die de internationale handel beïnvloeden, van invloed op de graszaadmarkt. Te denken valt hierbij aan de koers van de dollar of de kosten van transport. Het bovengenoemde betekent dat de afzet van graszaad een vrij grillig verloop kent. Het is vooral de voorraadsituatie die een sturende invloed heeft op de planning van de productie. Een grote voorraad betekent minder productie. Aan inkrimping is evenwel direct het nadeel verbonden dat de capaciteit in de schoningsbedrijven niet maximaal wordt benut, waardoor de kosten per eenheid product omhoog gaan. Arealen per grassoort Tabel 2 toont voor de periode de arealen van de grassoorten die in Nederland vermeerderd worden. De laatste jaren is het graszaadareaal gedaald. Opvallend is ook de toename van het aandeel Engels raaigras in het totaal van de graszaadproductie. Hierbij gaat het vooral om de teelt van laat afrijpende rassen. Het areaal van veldbeemdgras is dalende. Dit komt o.a. doordat de Nederlandse teler niet kan beschikken over een voldoende breed pakket aan bestrijdingsmiddelen om de teelt tot een goed einde te brengen. Tabel 2 Areaal per grassoort over de jaren (ha) Engels raaigras Roodzwenkgras Rietzwenkgras Westerwolds raaigras Veldbeemdgras Italiaans raaigras Gewoon struisgras Gekruist raaigras Hardzwenkgras Bosbeemdgras Ruwe smele Timothee Fakkelgras Beemdlangbloem Schapegras Kropaar Fijnbladig schapegras Wit struisgras Festulolium Totaal Bron: NAK Spreiding van de teelt De graszaadteelt is te vinden op de betere landbouwgronden, waar een goede vochtvoorziening een ongestoorde groei van het gewas mogelijk maakt. In figuur 1 is te zien dat de Nederlandse teelt voor ruim 60% in het Zuidwestelijk zeekleigebied is te vinden. Zeeland neemt ruim een derde van de Nederlandse teelt voor zijn rekening. Om het weersrisico te beperken sluiten de afnemers contracten af in meerdere teeltgebieden. 6 van 27

8 Figuur 1 Ontwikkeling areaal per provincie over de jaren Ontwikkeling graszaadareaal per provincie ha Zeeland Noord Brabant Noord Holland Groningen Zuid Holland Friesland Flevoland Drenthe Overijssel Gelderland Limburg Utrecht provincie Bron: CBS landbouwtelling Biologische graszaadteelt Biologisch graszaad wordt door de biologische veehouder gebruikt. In Nederland zijn biologisch Italiaans en Engels raaigras en ook raaigrasmengsels beschikbaar. Vanaf 2004 dienen biologische landbouwers biologisch geteeld graszaad te gebruiken. De vraag naar biologisch graszaad is beperkt van omvang, maar vertoont een stijgende lijn. Het areaal biologisch grasland in Nederland steeg van ha in 2003 naar ha in Dit laatste cijfer komt overeen met bijna 3% van het Nederlandse graslandareaal. Zwarte roest en onkruiden zijn de grootste problemen is de biologische graszaadteelt. Ook is grasopslag in de volgteelten soms een probleem. De biologische teelt van graszaad blijkt hierdoor in de praktijk risicovol en niet zo gemakkelijk in te passen op het biologische landbouwbedrijf. Bovendien levert de teelt van andere biologische gewassen dikwijls een hoger saldo op dan de teelt van biologisch graszaad. Daar komt bij dat de productie van biologisch graszaad in Denemarken goedkoper kan plaatsvinden dat in Nederland. Dit alles heeft tot gevolg dat de biologische graszaadteelt in Nederland nauwelijks van de grond is gekomen. 7 van 27

9 2.2 De relatie tussen teler en afnemer De graszaadteelt in Nederland vindt uitsluitend op contractbasis plaats. Dit houdt in dat een handelsbedrijf met een teler een overeenkomst sluit, voordat de uitzaai plaatsvindt. Afname is hiermee verzekerd. In Nederland worden twee soorten van overeenkomsten gehanteerd: de participatie-overeenkomst Bij deze overeenkomst krijgen zowel de teler als het handelsbedrijf een deel van de opbrengst van de verkoop, die door het handelsbedrijf is gerealiseerd. Als bodemprijs geldt een minimumprijs, die in het contract wordt genoemd. De teler draagt in deze contractvorm het teeltrisico en participeert in zekere mate ook in het prijsrisico. vaste prijsovereenkomst: De teelt vindt plaats tegen een vaste prijs per 100 kg. De teler heeft het teeltrisico, de afnemer het prijsrisico. De contracten die in Nederland gehanteerd worden, zijn gebaseerd op de algemene modelvoorwaarden van de ATV-L (Algemene voorwaarden voor de teelt van in voorkoop gekochte zaaizaden van landbouwgewassen). Deze zijn opgesteld door Plantum NL, de branche-organisatie van de zaaizaadhandel en LTO-Nederland, de organisatie van boeren en tuinders. 2.3 De plaats van graszaad op het landbouwbedrijf In tabel 3 is het aantal graszaadtelers weergegeven over de periode Het gemiddelde areaal per teler en de perceelgrootte vertonen een stijgende lijn. Dit beeld past bij de tendens van schaalvergroting die in de gehele land- en tuinbouw zichtbaar is. Tabel 3 Aantal graszaadtelers en perceelsomvang in Nederland in de periode aantal telers totaal oppervlakte gemid. graszaadareaal gemiddelde oppervlakte oogstjaar in ha per teler in ha per perceel in ha 1995* ,5 2000* , ,1 4, ,2 4, ,0 4, ,5 4, ,5 4,8 bron: NAK * bron CBS landbouwtelling redenen om voor de graszaadteelt te kiezen Bij de keuze van gewassen speelt het te verwachten financiële resultaat een belangrijke rol. Voor de graszaadteelt is wat dat betreft de graanteelt de belangrijkste referentie. Is de graanprijs laag, dan zal de boer geneigd zijn om alternatieven voor deze teelt te zoeken. Is het omgekeerde het geval dan kiest hij gemakkelijk voor graanteelt. De financiële resultaten van de verschillende graszaadteelten liggen dicht bij elkaar. In hoofdstuk 3 wordt meer 8 van 27

10 informatie gegeven over de financiële kant van de teelt. Tevens wordt daar een vergelijking gemaakt met Denemarken, het belangrijkste Europese graszaadproductieland. Behalve het directe financiële resultaat kunnen er ook andere redenen zijn om voor graszaad te kiezen. Deze redenen kunnen van bedrijf tot bedrijf verschillen. De graszaadteelt levert in een bouwplan met veel hakvruchten een belangrijke bijdrage aan de hoeveelheid organische stof in de bodem. Organische stof is belangrijk voor de vruchtbaarheid, het bevordert de bewerkbaarheid van de bodem en het vermogen om vocht vast te houden. Daarnaast levert de teelt een bijdrage aan de vruchtwisseling, dat wil zeggen aan het gezond houden van de bodem. Dat alles leidt ertoe dat de opbrengsten van de gewassen die na het graszaad worden geteeld, positief worden beïnvloed. Ook belangrijk is dat de graszaadteelt kan leiden tot een betere benutting van de aanwezige arbeidskrachten. De opname van graszaad in het bouwplan leidt tot een spreiding in de arbeidsbehoefte. Tevens kunnen machines, bijvoorbeeld de maaidorser, beter worden benut. Een ander voordeel van graszaad is dat het in de meeste gevallen al een jaar voor de oogst wordt uitgezaaid. Dat betekent dat in de winter de bodem bedekt is waardoor de uitspoeling van voedingsstoffen uit de bodem wordt voorkomen. Tevens kan een kerende grondbewerking achterwege blijven. Dit betekent een kostenbesparing. Soms is het mogelijk om het graszaadperceel in het jaar dat de graszaadoogst plaatsvindt, ook nog te gebruiken voor beweiding of het winnen van een snede gras. Graszaadteelt heeft ten opzichte van granen ook enkele nadelen. Het oogstrisico is groter, de financiële resultaten vertonen grotere schommelingen en in de volggewassen wordt de boer vaak geconfronteerd met opslag van gras. 2.4 Ziekten en plagen, gewasbescherming Hieronder worden de ziekten, plagen en onkruiden die in de graszaadteelt problemen opleveren, kort beschreven. ziekten Zwarte roest is een schimmel die vooral voorkomt in raaigrassen en zeer grote schade kan toebrengen aan het gewas. De blinde zadenziekte komt vooral voor in Italiaans- en Westerwolds raaigras en de vroegbloeiende selecties van Engels raaigras. In april 2002 is in opdracht van het Hoofdproductschap Akkerbouw een literatuurstudie naar de blinde-zadenziekte uitgevoerd. plagen Muizen zijn een toenemend probleem. Per 1 april 2006 mogen bos- en veldmuizen in het veld bestreden worden. Echter op het moment is er maar één middel tegen muizen in het veld toegestaan. De indruk is dat dit middel niet optimaal werkt. Ganzen brengen zowel in de zomer als winter schade aan het graszaadgewas toe. In de winter wordt het jonge graszaadgewas gegeten en ook vertrapt. In de zomer wordt het gewas platgetrapt in de periode voor de oogst. De laatste jaren worden de groepen ganzen steeds groter waardoor de schade in zowel foerageergebieden als de gebieden daaromheen toeneemt. De schadevergoeding die een teler ontvangt, weegt niet altijd op tegen het opbrengstverlies. 9 van 27

11 Emelten veroorzaken vooral schade in meerjarige graszaadgewassen. Op het moment zijn geen chemische middelen toelaten om emelten te bestrijden in de graszaadteelt. De larven van de fritvlieg komen in bepaalde jaren vooral voor in raaigrassen, roodzwenkgras en beemdlangbloem. Er zijn geen middelen toegelaten waarmee de fritvlieg chemisch bestreden kan worden. Slakken doen schade aan jonge, net ontkiemde raaigrassen. Chemische bestrijding is mogelijk. onkruiden Onkruiden hebben een negatieve invloed op het graszaadgewas doordat ze het beconcurreren om licht, water en voedingsstoffen. Tevens zorgen sommige onkruidzaden voor onzuiverheid van het geoogste product. Dit leidt tot een verhoging van de schoningskosten. Grasachtige onkruiden zijn moeilijk uit te schonen als het zaad van het onkruid ongeveer even groot is als het graszaad. Voorbeelden van dergelijke onkruiden zijn duist, ruwbeemd, straatgras, Vulpia-soorten (eekhoornzwenkgras, langbaardgras), kweek en windhalm. In het onderzoeksproject Onkruidbestrijding in de graszaadteelt, dat collectief wordt gefinancierd, worden herbiciden op hun effectiviteit en selectiviteit op grasachtige onkruiden in verschillende graszaadsoorten (Engels raaigras, roodzwenkgras, veldbeemd en rietzwenk) onderzocht. De volgende (grasachtige) onkruiden hebben de aandacht in deze proef: straatgras, ruwbeemd, Vulpia, duist en graan- en raaigrasopslag. Vanwege de mogelijke wettelijke beperking van het gebruik van de stof ethofumesaat in 2007 wordt verwacht dat (resistente) duist een steeds groter probleem zal worden in de graszaadteelt. 2.5 De bijproducten Het belangrijkste bijproduct van graszaad is het hooi. Dit wordt meestal aangewend als diervoeder. De afzetmogelijkheden hangen sterk af van de ruwvoedervoorziening in het algemeen. Het ene jaar is er veel vraag naar graszaadhooi, bijvoorbeeld in situaties van droogte, in een ander jaar veel minder. Een andere mogelijkheid is om het hooi te hakselen en onder te ploegen. Dan draagt het bij aan de verhoging van het organische stofgehalte in de bodem. Een probleem bij sommige rassen is het voorkomen van endofyten. Dit kan een rol spelen het gebruik van het hooi als diervoeder en ook bij het beweiden van een graszaadperceel. Endofyten zijn schimmels die in de plant van nature aanwezig zijn en een positieve bijdrage leveren aan de concurrentiekracht van een gewas. Soms worden grassen bewust met endofyten geïnoculeerd om dit effect te bewerkstelligen. Het nadeel van endofyten is dat ze kunnen leiden tot de vorming van gifstoffen die schadelijk zijn voor het vee. Als endofythoudend hooi wordt vervoederd in combinatie met ander ruwvoer, dan treden er geen problemen bij het vee op. De in het algemeen lage financiële opbrengst van graszaadhooi is aanleiding om te kijken naar alternatieve afzetmogelijkheden. Te denken valt aan het gebruik voor energiewinning. Dat kan gaan om verbranding of de toepassing voor de winning van bio-ethanol. Bij dat laatste gaat de toepassing van technieken die op dit moment nog in ontwikkeling zijn en die het mogelijk maken om bio-ethanol te winnen uit organisch materiaal dat veel cellulose bevat zoals hout, hooi of stro. 10 van 27

12 Na het schonen van graszaad blijft graszaadafval (kaf, stof en zand) over. Het afvoeren van graszaadafval wordt steeds duurder. Deels vindt het zijn weg in de diervoedersector. Een andere afzetmogelijkheid is levering aan energiecentrales of decentrale benutting voor energiewinning. 2.6 Werkgelegenheid De graszaadteelt levert een brede waaier aan werkgelegenheid op. Naast de werkgelegenheid op de bedrijven van de circa telers, is de graszaadproductie bij de handelsbedrijven ook goed voor enkele honderden arbeidsplaatsen. Te denken valt aan teeltadviseurs, medewerkers bij de schoning en verpakking, commerciële en administratieve medewerkers. Voor de uitvoering van de veredelingsprogramma s zijn wetenschappelijk geschoolde kwekers actief. Zij worden ondersteund door een staf van technisch personeel. Naast de bovengenoemde bedrijven biedt de graszaadteelt ook werkgelegenheid aan transportbedrijven, certificerings- en keuringsinstellingen, onderzoeksinstellingen en toeleverende bedrijven. 3 INTERNATIONALE ASPECTEN 3.1 Internationale markt De jaarlijkse wereldproductie van graszaden ligt tussen en ton. De Verenigde Staten nemen daarvan de helft voor hun rekening, de Europese Unie ongeveer 20%. Andere belangrijke productielanden zijn Canada en Nieuw Zeeland. De belangrijkste grassoorten zijn Engels raaigras en Italiaans raaigras. Andere belangrijke soorten zijn rietzwenk-, roodzwenk-, en veldbeemdgras. areaalontwikkeling in de Europese Unie (EU) In tabel 5 wordt het areaal van verschillende graszaadsoorten in verschillende landen over de jaren weergegeven. Uit de tabel komt naar voren dat Denemarken het belangrijkste productieland in Europa is. Ook Duitsland en Frankrijk zijn van belang. De graszaadopbrengsten per ha liggen in Nederland in het algemeen hoger dan in de andere landen. De redenen hiervoor zijn: de goede kwaliteit van de grond, het gematigde zeeklimaat en de vakbekwaamheid van de teler. Tabel 6 geeft enkele cijfers over de productie van graszaden in enkele landen van de EU 11 van 27

13 Tabel 5 Graszaadareaal van enkele belangrijke productielanden in de EU Grassoort Jaar België Duitsland Denemarken Frankrijk Nederland U.K Rietzwenkgras Roodzwenkgras Italiaans raaigras Engels raaigras Veldbeemd Bron: Europese Commissie Tabel 6 Productie van graszaad per land (ton) Grassoort Jaar Duitsland Denemarken Frankrijk Nederland Rietzwenkgras Roodzwenkgras Italiaans Raaigras Engels raaigras Veldbeemd Bron: Europese Commissie Het saldo van de graszaadteelt Om te beslissen over het al of niet opnemen van graszaad in het bouwplan maakt de boer in veel gevallen een vergelijking tussen het financiële resultaat dat hij verwacht van de graszaadteelt en het resultaat van wintertarwe. Hierbij moet worden aangetekend dat er tussen landbouwbedrijven, afhankelijk van de mate van eigen mechanisatie en het bouwplan, aanzienlijke verschillen bestaan. In het navolgende wordt een en ander verder toegelicht. Ook wordt een vergelijking gemaakt met de situatie in Denemarken. Kosten In Nederland liggen de direct aan de teelt toe te rekenen kosten bij graszaad gemiddeld genomen hoger dan bij wintertarwe. In de praktijk wordt vaak gerekend met een verschil in 12 van 27

14 teelt- en oogstkosten van 200 per ha. Ook vraagt een ha graszaad meer arbeidsuren dan een ha wintertarwe. Het dorsen kost meer tijd, bovendien wordt het gewas meestal eerst gemaaid en pas na enkele dagen gedorst. Daarnaast moet er in een graszaadgewas in veel gevallen enig selectiewerk plaatsvinden. Ook na de oogst moeten kosten worden gemaakt voor schonen en, als het weer in de oogstperiode tegenzit, drogen. Met andere woorden: het brutosaldo berekend op basis van opbrengsten en verminderd met de belangrijkste direct toe te rekenen kosten, moet duidelijk hoger zijn dan bij granen. Zo niet, dan kiest de boer voor granen of een gewas met een vergelijkbaar saldo. In Nederland is de graszaadteelt vaak te vinden op bedrijven met een gevarieerd bouwplan. In Denemarken is dat anders. Daar vindt de teelt veelal plaats op bedrijven waar graan de belangrijkste teelt is. De keuze voor graszaad betekent dan dat er een betere spreiding van werkzaamheden ontstaat, waardoor machines, zoals de maaidorser, beter benut kunnen worden. Bovendien betekent de graszaadteelt een verbetering van de vruchtwisseling waardoor de graanopbrengsten omhoog gaan. In Nederland treffen we in het Noordoosten bedrijven aan met een bouwplan dat vergelijkbaar is met Denemarken. In de overige teeltgebieden in Nederland ligt dat anders. Het accent ligt daar op gewassen die gemiddeld een hoger saldo opleveren dan granen. Te denken valt aan aardappelen, bieten en groentegewassen, die arbeidsintensiever zijn dan granen, meer kosten met zich meebrengen, maar ook gemiddeld een hoger financieel rendement opleveren. De graszaadteelt kan in een dergelijke situatie alleen in het bouwplan handhaven als het financiële resultaat beter is dan dat van granen. Bij een vergelijking met Denemarken valt op dat daar minder kosten voor gewasbescherming worden gemaakt. Ook andere kosten, te denken valt aan grondbewerking, pakken in Denemarken dikwijls lager uit, omdat een perceel graszaad in Denemarken dikwijls meerdere jaren voor de oogst van graszaad wordt gebruikt, terwijl dat in Nederland bij de belangrijkste soort Engels raaigras, dikwijls niet het geval is. Daarnaast is er een verschil op het punt van de uitzaai. In Denemarken wordt meestal onder een dekvrucht uitgezaaid, waardoor de grondbewerkingskosten lager zijn. In Nederland wordt de belangrijkste soort, Engels raaigras, vaak in de nazomer uitgezaaid, volgend op de teelt van granen of aardappelen. Dan vindt voor de uitzaai een grondbewerking plaats. Tegenover deze extra kosten staat in veel gevallen een hogere kg-opbrengst. opbrengsten De financiële opbrengst van de graszaadteelt zal hoger moeten liggen dan bij de graanteelt, omdat de graszaadteelt meer kost. Een verschil van 200 per ha is wat dit betreft het minimum. In 2006 en 2007 leidden de sterk gestegen graanprijzen tot een teruggang van het graszaadareaal. Als we de vergelijking met Denemarken maken, dan moeten we enerzijds rekening houden met het gegeven dat de graanprijs in Nederland, dat als duidelijk tekortgebied kan worden aangemerkt, hoger zal liggen dan in Denemarken. Dit verschil ligt rond de 10 per ton graan. Anderzijds is Nederland voor Engels raaigras en rietzwenkgras op het punt van de kgopbrengsten in het voordeel. De uitbetalingsprijzen aan de teler in Denemarken liggen gemiddeld iets hoger dan in Nederland. De reden hiervoor is dat de kosten die de handelsbedrijven moeten maken voor transport, (tussen)opslag en teeltbegeleiding in Denemarken lager zijn dan in Nederland. In Denemarken kunnen vrijwel alle telers het graszaad zelf drogen, als dat nodig is. Bovendien slaat de teler het product dikwijls zelf op na de oogst en levert hij op afroep. In Nederland verlaat het geoogste product onmiddellijk na de oogst het landbouwbedrijf. 13 van 27

15 rendement Uit het bovenstaande komt het beeld naar voren, dat de saldo s van graszaad en graan nauw met elkaar verbonden zijn. De vergelijking tussen Nederland en Denemarken laat zien dat de graszaadteelt in Nederland het moet hebben van hoge opbrengsten en een goede kwaliteit. Als Nederland zich op dat punt onvoldoende kan onderscheiden van Denemarken, dan is de graszaadteelt in Denemarken in het voordeel. De Deense graszaadteelt is voor Nederland een geduchte concurrent is die alleen effectief tegemoet te treden is door het terugdringen van de kosten, door specialisatie op de vermeerdering van soorten of rassen die in Denemarken om klimatologische redenen minder goed passen en door de productie van zaaizaad van zeer goede kwaliteit. 3.3 De afzetmarkt van de Nederlandse handelsbedrijven Om een globaal beeld te geven van de Nederlandse handel in graszaden volgen hier enkele hoeveelheidgegevens met daarbij de kanttekening dat de cijfers van jaar tot jaar aanzienlijk kunnen schommelen. De Nederlandse graszaadproductie ligt rond de ton per jaar. Er is een invoer van ongeveer ton, de afzet in Nederland ligt rond ton. Dat betekent dat de export jaarlijks ruim ton is. Ongeveer 70% van de hoeveelheid die wordt verkocht, betreft voedergrassen, 30% is bestemd voor de recreatieve sector. Belangrijke bestemmingslanden voor de afzet zijn het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, België, Frankrijk en Italië. Ongeveer 80% van de afzet is in Europa. Midden en Oost-Europese landen zijn in opkomst als afzetmarkt. De groeimogelijkheden in de afzet liggen vooral in het recreatieve gebruik. In dat marktsegment is voor de handelsbedrijven ook de meeste toegevoegde waarde te creëren. Dit gebeurt door het graszaad aan te bieden in consumentenverpakkingen en door het zaad te voorzien van een coating, die kan bestaan uit meststoffen, chemische middelen tegen schimmels of stoffen die de kieming van het zaad bevorderen. De afzet voor landbouwkundig gebruik vertoont geen groei. Gras als groenbemester is op veel akkerbouwbedrijven vervangen door andere groenbemesters, zoals bladrammenas en gele mosterd. De afzet naar de veehouderij is vrij stabiel. Omdat de veestapel in Europa eerder inkrimpt dan uitbreid is geen groei van de afzet van graszaad te verwachten, hoewel er nog vele gebieden in Europa zijn waar door een verbeterd graslandmanagement en gebruik van nieuwe grasrassen het financiële resultaat van de veehouderij is te verbeteren. Het Nederlandse graszaad weet zich in de markt te onderscheiden op het punt van zuiverheid. De Nederlandse teler is in staat graszaad te produceren dat zeer weinig onkruidzaad bevat. Bovendien beschikt Nederland over een zeer goed rassenpakket, het resultaat van jarenlang kweekwerk op meerdere veredelingsstations. Nederland beschikt over een efficiënt keuringssysteem dat zijn basis vindt in de EU-regelgeving voor de registratie van rassen en de keuring van zaaizaad. 3.4 Internationalisering van Nederlandse handelsbedrijven Sinds het einde van de jaren 90 zijn de eigendomsverhoudingen van graszaadhandelsbedrijven in Nederland grondig gewijzigd. Dit kwam doordat enkele grote coöperatieve ondernemingen de keuze maakten om zaaizaadactiviteiten af te stoten en te investeren in andere agro-industriële activiteiten. Dit resulteerde erin dat enkele belangrijke spelers in de Nederlandse landbouwzaaizadenbranche, te weten Cebeco Seeds, Advanta en Zelder werden opgedeeld en in buitenlandse handen kwamen. De grassenonderdelen van 14 van 27

16 Cebeco Seeds en Advanta werden samengebracht in Innoseeds, dat deel uitmaakt van het Deense DLF Trifolium. De grassenactiviteiten van Zelder werden opgenomen in Euro Grass, dat eigendom is van het Duitse DSV en het Deense Hunsballe. Een en ander betekent dat beslissingen over kweekprogramma s en zaaizaadproductie nu voor een belangrijk deel buiten Nederland plaatsvinden. Tabel 7 bevat enkele gegevens over de Nederlandse graszaadbedrijven. Tabel 7. De Nederlandse graszaadbedrijven bedrijf vestigingsplaats activiteiten eigendom Innoseeds Vlijmen (N-B), Kapelle (Zld) kweken van rassen, zaaizaadproductie onderdeel van DLF Trifolium (Denemarken) Barenbrug Oosterhout (Gld) kweken van rassen, zelfstandig zaaizaadproductie Euro Grass Ven-Zelderheide (Lb) kweken van rassen, zaaizaadproductie onderdeel van Hunsballe (Denemarken)\DSV (Duitsland) Vandijke Semo Scheemda (Gr) zaaizaadproductie zelfstandig Joordens Kessel (Lb) kweken van rassen, zaaizaadproductie onderdeel van RAGT (Frankrijk) 4 OVERHEIDSBELEID 4.1 Het gemeenschappelijk landbouwbeleid In 2005 werd een grondige wijziging van het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU van kracht. De steun aan de landbouwer kreeg de vorm van bedrijfstoeslagen, die gebaseerd zijn op steun die in de referentiejaren 2000, 2001 en 2002 door de betrokken ondernemer werd ontvangen. Daardoor is de steun niet meer gekoppeld aan de productie, zoals dat in het verleden ondermeer voor de zaaizaadsector het geval was. invoering Lidstaten konden ervoor kiezen om voor zaaizaden een aan de productie gekoppelde steun te handhaven. Bij de graszaden hebben alleen de zuidelijke lidstaten van de EU, die slechts een zeer beperkte productie hebben, hiervoor gekozen. Finland handhaafde de zaaizaadsteun voor timothee. De lidstaten hebben de mogelijkheid om te kiezen voor een meer globaal systeem van steun aan de landbouw, het zogenaamde flat rate systeem. Daarbij is de toeslag niet gebaseerd op een historische referentie per landbouwbedrijf, maar ontvangt de landbouwer een steun per ha landbouwgrond die hij exploiteert. Nederland koos voor het systeem van historische referenties. Een andere keuzemogelijkheid is de optie om voor de granen, eiwithoudende gewassen, oliehoudende zaden, vlas en hennep 25% van de steun gekoppeld te houden aan de productie. Voor zaaizaad is deze mogelijkheid er niet. Alleen Frankrijk maakt van deze optie gebruik. effecten In zijn algemeenheid betekent de overgang naar het nieuwe steunstelsel dat de boer bij de beslissing over de invulling van zijn bouwplan zal afgaan op de saldo s van de gewassen zonder daarbij rekening te houden met de ontkoppelde steun. In het verleden maakte de 15 van 27

17 steun onderdeel van de saldoberekening. Soorten met een relatief hoog steunbedrag per 100 kg werden daardoor gemakkelijker in het bouwplan opgenomen. Het bekendste voorbeeld daarvan was rietzwenkgras. In de nieuwe situatie dat de graszaadsteun ontkoppeld is, zal de boer uitgaan van de te verwachten opbrengst en prijs. Dat betekent dat de teelt van een bepaalde zaadsoort zal plaatsvinden in de gebieden die hiervoor wat opbrengstpotentie en kostenniveau betreft het meest geschikt zijn. Voor Nederland betekent dit dat het accent meer dan in het verleden, is komen te liggen op Engels raaigras, omdat dit in Nederland een betere opbrengst geeft dan in andere landen. Ook rietzwenkgras zal zijn plaats behouden, omdat dit in Nederland hoge kg-opbrengsten geeft. Daarnaast zal Nederland een positie houden voor de productie van kwalitatief hoogwaardig materiaal van meerdere grassoorten. De oogstzekerheid in Nederland is groot in vergelijking met andere teeltgebieden. Een uitzondering op het punt van de ontkoppeling is Frankrijk, omdat daar de steun voor de granen nog voor 25% gekoppeld blijft. Dat betekent een nadeel voor graszaad waarvoor de steun wel volledig is ontkoppeld. Het gevolg is dat het graszaadareaal in Frankrijk onder druk staat. Het wegvallen van de zaaizaadsteun kan er ook toe leiden dat telers en handelshuizen iets voorzichtiger worden om contracten af te sluiten. Had de teler tot nu toe altijd de zekerheid dat een deel van de financiële opbrengst van zijn teelt gegarandeerd was door de EG-steun, nu is de zekerheid er niet meer en is de prijs het enige element dat bepalend is voor de financiële opbrengst van een partij graszaad. Het effect hiervan zou kunnen zijn dat het gemiddelde voorraadniveau iets lager komt te liggen dan in het verleden, waardoor de prijsdruk die van voorraden uitgaat, minder wordt. Ten slotte kan worden vastgesteld dat de Nederlandse graszaadsector de ontkoppeling van de EG-steun voor graszaad positief beoordeeld, ook al is de concurrentie van graanteelt ten opzichte van de teelt van graszaad de laatste jaren scherper geworden. 4.2 Verkeersregelgeving en kwekersrecht De EU kent wetgeving voor de handel in zaaizaden. Wat de graszaden betreft zijn 2 richtlijnen van belang: Richtlijn 66/401/EEG betreffende het in de handel brengen van zaaizaad van groenvoedergewassen en Richtlijn 2002/53/EEG betreffende de gemeenschappelijke lijst van landbouwgewassen. De eerstgenoemde richtlijn vormt de basis voor kwaliteitseisen die gesteld worden aan zaaizaad dat in de handel wordt gebracht. De nationale implementatie van deze richtlijn is te vinden in het Keuringsreglement van de NAK (Stichting Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor Landbouwgewassen). De richtlijn die betrekking heeft op de rassenlijst, is de wettelijke basis voor het cultuur- en gebruikswaardeonderzoek (cgo) aan nieuwe rassen van landbouwgewassen. Grasrassen die uitsluitend worden gebruikt in de recreatieve sector, zijn niet aan een wettelijk verplicht cgo onderworpen. Het verplichte cgo leidt in het algemeen na 2 jaar tot de beslissing over opname op de nationale lijst. Deze opname leidt automatisch tot de opname op de EG-rassenlijst. Aanvullend hierop vindt een derde jaar van onderzoek plaats, gericht op de opname op de Aanbevelende Rassenlijst van Landbouwgewassen. De coördinatie van de uitgave van deze lijst ligt bij het Hoofdproductschap Akkerbouw. De plaatsing van een ras op deze aanbevelende lijst speelt een duidelijke rol bij de afzet in Nederland en België. De bedrijven die zorg dragen voor de distributie van zaaizaden, hechten er veel waarde aan dat in de graszaadmengsels die zij aan de veehouder aanbieden, in hoofdzaak rassen worden opgenomen die in het cultuur- en gebruikswaarde onderzoek goede resultaten te zien 16 van 27

18 hebben gegeven. Andere landen, zoals Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kennen vergelijkbare beproevingssystemen. Het is duidelijk dat de bovengenoemde wettelijke regelingen voor het zaaizaadverkeer een duidelijke bijdrage leveren aan het kwaliteitsniveau van het zaaizaad dat aan de gebruikers wordt afgeleverd. Bovendien zorgen zij voor transparantie in de handel en bieden daarmee een duidelijk raamwerk waarbinnen de Europese graszaadhandel functioneert. Om die reden hecht de Nederlandse graszaadsector veel waarde aan de handhaving van het huidige wettelijke kader met daarbij de kanttekening dat bij de inrichting efficiency voorop moet staan. Voor de grassen voor recreatief gebruik, waarvoor het wettelijk verplichte cgo ontbreekt, vindt eveneens collectief cgo plaats. De resultaten hiervan worden gepubliceerd in de Grassengids. Plantum NL, de brancheorganisatie van de Nederlandse zaaizaadbedrijven, heeft hier de coördinatie. Er wordt gewerkt aan een samenwerking met andere landen. De achtergrond is beheersing van de kosten van de proeven. 4.3 Mestbeleid per 1 januari 2006 Per 1 januari 2006 is MINAS (Minerale Aangifte Systeem), een wettelijk systeem op basis van verliesnormen, vervangen door een stelsel van gebruiksnormen. Dit nieuwe stelsel stelt enerzijds een limiet aan het totale gebruik van meststoffen en anderzijds aan het gebruik van dierlijke mest, zowel voor stikstof als fosfaat. Voor de graszaadteelt zijn met name de stikstofgebruiksnormen van belang. De telers kunnen in zijn algemeenheid goed uit de voeten met de normen voor graszaad. 4.4 Gewasbeschermings(middelen)beleid De overheid heeft samen met ketenpartijen (waaronder het landbouwbedrijfsleven) en maatschappelijke organisaties het Convenant Gewasbescherming afgesloten. Het doel is duurzame gewasbescherming in Het beleid is gericht op het realiseren van de bestaande milieukwaliteitsdoelen (waaronder als inspanningsverplichting een reductie van de milieubelasting van 95% in 2010 ten opzichte van 1998). Dit dient te gebeuren op een wijze die bedrijfseconomisch verantwoord is en de concurrentiepositie van de Nederlandse land- en tuinbouw ten opzichte van omringende EU-landen niet onevenredig onder druk zet. Bij de invulling vormen relevante EG-richtlijnen (zoals de Bestrijdingsmiddelenrichtlijn) het uitgangspunt. Eén van de subdoelstellingen van het convenant, die in lijn ligt met de wensen van de graszaadsector, is zorgen dat de ontwikkeling naar duurzame gewasbescherming gepaard gaat met een effectief pakket aan middelen, dit met het oog op de concurrentiepositie van de land- en tuinbouw. Dit streven wordt door verschillende regelingen en projecten ondersteund. Sinds 2003 is er een vrijstellingsregeling, waarmee de land- en tuinbouw voor een zogenaamd erkend gewasbeschermingsknelpunt weer tijdelijk kan beschikken over een niet meer of nog niet regulier toegelaten gewasbeschermingsmiddel. De regeling heeft als achtergrond meer in de pas te lopen met de Europese beoordeling van middelen (Nederland liep voorop) en geldt daarom alleen voor oude stoffen die Europees nog niet zijn beoordeeld. De graszaadteelt heeft de afgelopen jaren voor enkele knelpunten (graanopslag, straatgras) gebruik gemaakt van de regeling en zal dat waar mogelijk en nodig blijven doen. Voor fabrikanten van gewasbeschermingsmiddelen is het niet altijd rendabel te investeren in toelatingen voor kleine gewassen. Overheid en bedrijfsleven hebben daarom het Fonds Kleine Toepassingen (FKT) in het leven geroepen. De financiers zijn het Ministerie van LNV en het Hoofdproductschap Akkerbouw (HPA). Het FKT verleent financiële ondersteuning bij 17 van 27

19 onderzoek of aanvraag- en beoordelingskosten voor een toelatingsaanvraag voor kleine toepassingen. De graszaadteelt heeft al enkele malen een beroep gedaan op het FKT, zoals voor een brugstudie waardoor extrapolatie van gegevens van granen naar graszaad mogelijk is geworden (en daarmee toelatingen voor graszaad eenvoudiger zijn te realiseren) en voor een derdentoelatingsaanvraag voor een fungicide in graszaad. Het FKT heeft eind 2004 een tweede ronde gekregen, tot en met Overigens heeft de graszaadsector zelf via het Productschap Granen Zaden en Peulvruchten de afgelopen jaren geïnvesteerd in onderzoek naar geschikte gewasbeschermingsmiddelen, met name voor onkruidbestrijding maar ook voor schimmelen slakkenbestrijding. Ook hierdoor is het gewasbeschermingsmiddelenpakket voor de graszaadteelt de laatste jaren uitgebreid. Dit laatste werd ook bewerkstelligd door het project Effectief middelen pakket dat zich richt op toelatingen van middelen voor kleine toepassingen. De hiervoor aangestelde coördinator wist, ook door samenwerking met coördinatoren voor andere sectoren, goede resultaten te boeken. Door de voortgaande Europese beoordeling van gewasbeschermingsmiddelen komt er langzamerhand een vergelijkbaar pakket middelen in de diverse lidstaten. Door speciale regelingen blijft het soms toch mogelijk dat men in andere landen nog enkele jaren over een middel kan beschikken dat in Nederland niet meer is toegelaten (bijvoorbeeld Tribunil in Frankrijk). Ook blijft het mogelijk dat een stof weliswaar Europees geregistreerd is, maar uiteindelijk niet in Nederland voor de graszaadteelt wordt toegelaten, bijvoorbeeld omdat deze toepassing voor de fabrikant economisch niet interessant is. Verder kunnen stoffen ook verdwijnen of in hun toepassing beperkt worden door het doorvoeren van de Europese milieucriteria. Dit wordt bijvoorbeeld verwacht voor de voor de duist- en straatgrasbestrijding belangrijke stof ethofumesaat. Tot slot heeft Nederland per 1 januari 2006 de Nederlandse milieucriteria voor beoordeling van gewasbeschermingsmiddelen eenzijdig aangescherpt ten opzichte van Europa. Dit kan ook consequenties hebben voor de middelen in de graszaadteelt. 4.5 Flora- en faunawet De Europese vogel- en habitatrichtlijn die in Nederland invulling krijgt in de Flora- en faunawet heeft ook raakvlakken met de graszaadteelt. Het meest in het oog springend is de problematiek van de ganzen, die in toenemende mate in de winter schade toebrengen aan het jonge gewas en de bodem dichttrappen en die in de periode van de afrijping neerstrijken in het graszaadgewas en dit plattrappen. Dit probleem zorgt ervoor dat op bepaalde landbouwbedrijven de graszaadteelt een zeer risicovolle activiteit is geworden. Een ander probleem dat zich voordoet, heeft te maken met de belending. Om kruisbestuiving tegen te gaan moeten bermen of slootkanten die grenzen aan een graszaadperceel tijdig gemaaid worden. Hierover zijn voorschriften in het Keuringsreglement van de NAK opgenomen. Deze kunnen een probleem opleveren in relatie tot de Flora- en faunawet. Vroeg maaien, dat wil zeggen in mei, kan ertoe leiden dat vogelnesten verstoord worden of dat beschermde planten geen gelegenheid krijgen zaad te vormen. Ook de ambities van lagere overheden (provincies, waterschappen, gemeenten) op het punt van akkerrandenbeheer of ecologisch bermbeheer leiden soms tot problemen voor de graszaadteelt. Alleen door vroegtijdig overleg tussen de graszaadteler en de beheerder van de bermen kunnen problemen voorkomen worden. 18 van 27

20 5 ONDERZOEK 5.1 Onderzoek in de periode Het landbouwkundig onderzoek, gericht op de graszaadteelt heeft een toegepast karakter. Fundamenteel onderzoek aan grassen richt zich op de genetica van grassen en op het beheer van graslanden en het grasland als leverancier van voeder voor het vee. Deze laatste onderwerpen vallen onder de noemer van de graslandkunde. fundamenteel onderzoek Binnen Wageningen Universiteit is de aandacht voor het vakgebied graslandkunde in de afgelopen 10 jaar sterk verminderd. Ook op moleculair niveau vormen de grassen geen speerpunt. rassenonderzoek Het cultuur- en gebruikswaarde-onderzoek (cgo) van nieuwe rassen van grassen wordt door de kwekers van groot belang geacht. De criteria die in dit onderzoek gehanteerd worden zijn richtinggevend voor het kweekwerk. Bovendien leidt het onderzoek tot een schifting van het rassenaanbod. Alleen de beste rassen komen in de handel, de minder goede rassen vallen af. Dit is een voordeel, zowel voor de zaaizaadhandel, die zich daardoor kan focussen op een relatief beperkt sortiment van goede rassen, als voor de gebruiker, die gemakkelijk toegang heeft tot objectieve gegevens over rassen. Onder 4.2. is al informatie gegeven over de wettelijke basis van het rassenonderzoek. praktijkonderzoek Het praktijkgericht teeltkundig onderzoek in de periode was gericht op bemesting en gewasbescherming. Bij bemesting ging het om de optimalisatie van de stikstofbemesting, de zwavelbemesting van Engels raaigras en de toepassing van dierlijke mest bij de teelt van dit gewas. Bij gewasbescherming lag de nadruk op onderzoek aan chemische middelen voor de bestrijding van onkruid. Daarnaast gebeurde er onderzoek aan de zaadbehandeling tegen slakken, de bestrijding van schimmelziektes en groeiregulatie. Ook werden de mogelijkheden onderzocht van de toepassing van gerst als dekvrucht voor veldbeemd. Tevens vond onderzoek naar de biologische teelt van graszaad plaats. Met name het onderzoek aan chemische middelen voor onkruidbestrijding en groeiregulatie leverde praktische toepassingen op. Voor het verkrijgen van toelatingen werd meerdere keren met succes een beroep gedaan op het Fonds Kleine Toepassingen. Het Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten trad enkele malen op als vertegenwoordiger van de graszaadsector bij de aanvraag van een derdenuitbreiding van de toelating van een gewasbeschermingsmiddel. 5.2 Onderzoekswensen Uit de analyse van de internationale positie van de Nederlandse graszaadsector, die te vinden is in hoofdstuk 3, komt het volgende beeld naar voren. Wil de Nederlandse graszaadsector in het internationale krachtenveld een rol van betekenis blijven spelen dan moet de sector zich richten op de productie van hoogwaardig zaaizaad. Dat betekent dat de 19 van 27