Boekbespreking. Ontwikkeling in energie-onderwijs. A.E. van der Valk CD-B Press, Utrecht, 1992 Dissertatie, pp. 217 ISBN
|
|
- Matthias de Ridder
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 10 (1992) nr Boekbespreking Ontwikkeling in energie-onderwijs A.E. van der Valk CD-B Press, Utrecht, 1992 Dissertatie, pp. 217 ISBN De dissertatie waarop Van der Valk op 27 mei 1992 te Utrecht promoveerde draagt als ondertitel: "Een onderzoek naar begripsontwikkeling bij VWO-leerlingen in realiteitsgericht natuurkundeonderwijs". Dit laatste betreft allereerst het curriculum met de naam PLON (Project Leerpakket Ontwikkeling Natuurkunde), dat voor MAVO/HAVO/VWO is ontwikkeld tussen 1972 en 1986, maar voor de bovenbouw VWO slechts ten dele is gerealiseerd. Het onderwijs bestaat uit praktijkgerichte "thema's" en vakstructuurgerichte "blokken". Dit onderzoek is toegespitst op begripsontwikkeling in de thema-blokcombinatie Energie/Arbeid en Energie. Daarnaast is in een tweede ronde ook begripsontwikkeling tijdens het gebruik van lesmateriaal in het kader van PBN (Project Bovenbouw Natuurkunde) onderzocht. De dissertatie vertoont een opbouw die langzamerhand voor de empirische didactiek uit Utrecht gewoon lijkt te worden. De inleiding omvat de positiekeuze en de onderzoeksvragen. De auteur plaatst het curriculum binnen een stroming uit de tachtiger jaren, het zogeheten Science, Technology and Society onderwijs. Het door Van der Valk beoogde realiteitsgerichte onderwijs wil nog meer dan in de begintijd van het PLON rekening houden met denkbeelden van leerlingen en gebruik maken van praktijksituaties aan de hand waarvan natuurkundige begrippen en relaties aan de orde worden gesteld. In de zogeheten blokken en thema's wordt gepoogd de wendbaarheid van deze begrippen te vergroten door toepassing ervan in een variatie van praktijksituaties. Ook wordt er aandacht gegeven aan de samenhang van begrippen in de natuurkundige vakstructuur. De onderzoeksvragen zijn erop gericht een proces van begripsontwikkeling te volgen: 1. Op welke wijze vindt tijdens het betreffende onderwijs een ontwikkeling van het energiebegrip bij leerlingen plaats en in hoeverre kan deze beschreven worden als een opeenvolging van een praktijkgerichte en een vakstructuurgerichte begripsontwikkeling?
2 206 Boekbespreking 2. In welke mate verandert de kwalitatieve wendbaarheid waarmee de leerlingen het energiebegrip gebruiken tijdens het thema resp. het blok? 3. In hoeverre kunnen de verbeteringen in kwalitatieve wendbaarheid verklaard worden door verandering in het gebruik van denkbeelden over energie en aldus in verband gebracht worden met de waargenomen begripsontwikkeling tijdens het onderwijs? In hoofdstuk 2 vindt een reflectie plaats op vak en vakonderwijs, in dit geval het energiebegrip in de natuurkunde, het schoolvak en het PLON curriculum. -Tevens wordt daar een overzicht gegeven van energiebegrippen in de leefwereld en denkbeelden van leerlingen over energie. Dan volgt een eerste onderzoek in hoofdstuk 3, d.w.z. er wordt aan het begin van het onderwijs en tijdens thema en blok via registratie en analyse van verbale uitingen van leerlingen, het zogeheten protokolonderzoek, gekeken naar de ontwikkeling van een energiebegrip en met name naar onderzoeksvraag 1. Van der Valk gebruikt hierbij als uitgangspunt voor protokolanalyse de categoriseringen van Duit en Ogborn. Eerstgenoemde onderscheidt aan energie de aspekten behoud, degradatie, omzetting en overdracht. Ogborn onderscheidt, teruggaande op historische wortels, energie als een behouden oorzaak/werking, als een behouden en bruikbaar iets en als een behouden mechanische grootheid. In het onderzoek wordt dan vervolgens onderscheid gemaakt tussen taaksituaties, dat zijn situaties waarin apparaten aan het werk zijn of brandstof wordt gebruikt, en situaties waarin "vanzelf verlopende" processen plaatsvinden zoals vallen of afkoelen. Hier krijgen met name de valsituaties de aandacht. Van der Valk onderscheidt energie als eigenschap van mensen, als werkingsvoorwaarde voor apparaten en als bruikbaar iets. De beschrijving van de begripsontwikkeling in het thema vindt dan plaats via de categorisering taak- en valsituatie en de categorieën werkingsvoorwaarde voor apparaten en bruikbaar (en behouden) iets. De voornaamste blokkade om het vakaspect energiebehoud te ontwikkelen blijkt gelegen in het karakter van energie als werkingsvoorwaarde. Op grond van onderzoeksresultaten aan dit bestaande onderwijs (de eerste ronde) wordt nu nieuw onderwijs ontwikkeld waaraan opnieuw protokolonderzoek wordt verricht: de 2e ronde. De begripsopbouw wordt nu nagestreefd via de achtereenvolgende taaksituaties: werkingsvoorwaarde voor apparaten, bruikbaar iets, behouden en bruikbaar iets, behouden entiteit. Daarbij worden onderwijsbeelden geconstrueerd die zo dicht mogelijk bij de denkbeelden van de leerlingen liggen: energie van bepaalde soort van bron naar ontvanger (bv. cv-ketel), weglekken van energie uit de te verwarmen
3 Verdonk 207 ruimte, (verwarmen en isoleren), apparaten als energieomzetters (boormachine, elektrisch apparaat dat arbeid en warmte levert), energieopslag, (waterspaarbekken, voertuig, zonne-energie), energievergelijking (slede op luchtkussenbaan, uitrijdende fietser). Deze energievergelijking heeft betrekking op arbeid en bewegingsenergie, op arbeid en potentiële energie en op arbeid, warmte en moleculaire energie. De resultaten in het tweede ronde protokolonderzoek worden geordend naar het functioneren van deze onderwijsbeelden, zowel bij de begripsopbouw door de leraar als bij de begripsontwikkeling van de leerlingen. Er blijken na deze tweede ronde nog twee kernproblemen in de begripsopbouw te resteren: (1) Waarom zouden 'natuurlijke' processen met energie te maken hebben? en (2) Hoe kan het dat een voorwerp of een systeem energie heeft? De onderzoeksvragen 2 en 3 tenslotte worden bewerkt in een vragenlijstonderzoek gericht op de kwalitatieve wendbaarheid van het energiebegrip, d.w.z. de mate waarin de leerlingen concrete redeneringen over energie kunnen herkennen en produceren in taak- en valsituaties. De vragenlijst is zowel aan het begin zowel als aan het eind van een thema- en blokperiode aan de leerlingen voorgelegd. Na beoordeling van de kwaliteit van de geconstrueerde vragenlijst en onderzoeksopzet blijken de resultaten van dit kwantitatieve onderzoek zeer goed overeen te komen met die van het daaraan voorafgaande kwalitatieve onderzoek. Ter afsluiting enkele evaluerende opmerkingen m.b.t. de waarde van dit proefschrift voor de didactiek als wetenschap en voor het natuurkunde onderwijs. Het proefschrift eindigt met een aanbeveling om ten aanzien van de opbouw van een energiebegrip een 'tussengezichtspunt' tussen dat uit de leefwereld en de vakstructuur in te brengen. - de leefwereld met energie nodig voor een gedwongen proces; - een tussengezichtspunt, nl. natuurlijke processen hebben ook iets met energie te maken; - de vakstructuur met energie als een behouden, abstracte grootheid. Een dergelijke aanbeveling lijkt mij onvoldoende. Hoewel ik alle lof heb voor deze eerste poging om het energiebegrip in verschillende contexten ('leefwereld', maatschappij, natuurkunde) te analyseren is dit m.i. onvoldoende grondig gebeurd. Er is niet alleen betekenisverschil tussen energie in de context van leefwereld en maatschappij (bijv. verbruik) en die in de vakstructuur (bijv. behoud), maar ook binnen zo'n context kunnen betekenisverschillen worden aangegeven. Dit wordt zichtbaar in de toevoeging van bijvoeglijke of zelfstandige naamwoorden, bijv. elektrische energie en kinetische energie in
4 208 Boekbespreking de context van elektriciteitsleer, resp. mechanica of energieoverdracht en energiebehoud in de context van transport, resp. thermodynamica. Verder zijn er relaties met begrippen zoals warmte, snelheid, arbeid, vermogen etc. (bijv.: in calorimetrische zin is er behoud van warmte, in thermodynamische zin met; kinetische energie kan een begrip zijn in een corpusculaire context, niet in een thermodynamische). Deze relaties laat ik hier echter nog buiten beschouwing. De gebruikte categorisering van Duit, met de vakaspecten degradatie en behoud staat daarmee echter wel ter discussie. De auteur had m.i. meer aandacht kunnen geven aan contextwisselingen en daarmee aan de betekenisveranderingen van energie. Verder, meer diepgaand onderzoek is in ieder geval gewenst. Ook t.a.v. de vakdidactische begripsvorming is een zekere globaliteit te bespeuren. Begrippen als praktijk- en vakstructuurgerichtheid, denk- en onderwijsbeeld, begripsontwikkeling en -opbouw, conceptualisatie en vakaspect worden slechts beperkt op hun houdbaarheid en bruikbaarheid beoordeeld. Laat ik dit toelichten aan het eerstgenoemde begrippenpaar. Praktijkgerichtheid kan slaan op het aanbieden van situaties zowel aan de beginneling als aan degene die zijn vakstructuur kan operationaliseren in de praktijk. De startpositie van de leerling wordt dan verward met het doel van het onderwijs. Gaat het nu om 'proto-fysisch' handelen van de leerling op weg naar natuurkunde of om rationeel handelen op basis van fysisch inzicht na genoten onderwijs? 'Vakstructuur' kan slaan zowel op een beschrijving van de begripsmatige opbouw van het feitelijk onderwijsaanbod als op een reconstructie daarvan vanuit het gezichtspunt van, in dit geval, de fysicus. Ook t.a.v. kader en methode van vakdidactisch onderzoek lijken enige kanttekeningen op hun plaats. De auteur zegt aan de hand van de vijf onderwijsleerprincipes van Treffers op het curriculum terug te kijken maar komt hierop verder nauwelijks terug. Ook op de gekozen combinatie van kwalitatief en kwantitatief onderzoek, die overigens beide vrijwel dezelfde resultaten opleveren, wordt niet nader gereflecteerd. De verwachting gewekt m.b.t. de beantwoording van onderzoeksvraag 2 wordt daarmee met ingelost. Van der Valk eindigt met de conclusie dat realistisch onderwijs in een thema-blok-structuur niet zonder meer een goede structuur bezit voor het nastreven van de ontwikkeling van een bruikbaar kernbegrip zoals energie. Deze conclusie wordt m.i. met gerechtvaardigd door zijn voorafgaande rapportage. Naar mijn mening kan begripsontwikkelingsonderzoek als produkt een onderzoeksmatig gefundeerde curriculumstructuur opleveren. Begripsontwikkelingsonderzoek binnen een niet onderzoeksmatig gefundeerde curriculumstructuur leidt dan tot een verandering van deze structuur en daarmee tot eisen te stellen aan een onderwijsaanbod dat de ontwikkeling van een energiebegrip moet bevorderen. Er is nu begripsontwikkelingsonderzoek in onderwijs
5 Verdonk 209 met veel afleiders beschreven. De vraag of de onderwijsdiscussie over thema en blok wel kan worden opgelost met begripsontwikkeling is nog even open als bij de formulering van onderzoeksvraag 1. Tenslotte: de dissertatie vormde voor mij een inspiratiebron voor verder onderzoek en onderwijsontwikkeling. Als eerste verkenning van een moeilijk terrein wil ik hem van harte bij de lezer aanbevelen. A.H. Verdonk CD-B, Vakgroep Chemie-Didactiek Universiteit Utrecht
Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 7 (1989) nr.1 79
Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 7 (1989) nr.1 79 Boekbespreking Techniek in het natuurkunde-onderwijs M.J. de Vries, Uitg.: Technische Universiteit Eindhoven, 1988 Dissertatie, 278 p. De
Nadere informatie4 Leerstofdomeinen. 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw Energie Ton van der Valk
4 Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.2 Energie Ton van der Valk Inleiding Energie is een kernbegrip in de natuurkunde, in de technologie en in de natuurwetenschappen in het algemeen.
Nadere informatieRekenen aan reacties; een vakdidactische studie van chemische berekeningen in begin bovenbouw havo/vwo
142 Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 9 (1991) nr.2 Boekbespreking Rekenen aan reacties; een vakdidactische studie van chemische berekeningen in begin bovenbouw havo/vwo 0. de Jong Rijksuniversiteit
Nadere informatieTijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 8 (1990) nr.2 145
Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 8 (1990) nr.2 145 Boekbespreking Over kennis en kunde in de fysica M.G.M. Ferguson-Hessier Uitg.: Technische Universiteit Eindhoven, 1989 Proefschrift, pp.
Nadere informatieBoekbespreking. Curriculumvernieuwing en lespraktijk. W.A.J.M. Kuiper Enschede, [S.l.:s.n.] Dissertatie, pp. 208 ISBN
110 Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 11 (1993) nr.2 Boekbespreking Curriculumvernieuwing en lespraktijk W.A.J.M. Kuiper Enschede, [S.l.:s.n.] Dissertatie, pp. 208 ISBN 90-9006081-2 Onder
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11699 8 juni 2012 Rectificatie Examenprogramma natuurkunde vwo van 28 april 2012, kenmerk VO2012/389632 In de regeling
Nadere informatieCompetenties Schoolleider. Voor ieder kind het beste bereiken met passie, plezier en professionaliteit
Competenties Schoolleider Voor ieder kind het beste bereiken met passie, plezier en professionaliteit SOPOH Competenties schoolleiding 1 Inleiding: Voor het benoemen van de competenties voor de functionerings-/
Nadere informatieExamenprogramma natuurkunde havo
Bijlage 1 Examenprogramma natuurkunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden
Nadere informatieKenniskring leiderschap in onderwijs. Voorbeeld onderzoek in eigen organisatie
Kenniskring leiderschap in onderwijs Voorbeeld onderzoek in eigen organisatie Onderzoek doen Wie aanwezig? Wat wilt u weten? Beeld / gedachte / ervaring Praktijkonderzoek in de school = Onderzoek dat wordt
Nadere informatiewarmte en licht energie omzetting elektriciteit In een lamp wordt energie omgezet
Energieomzetting We maken veel gebruik van elektrische energie. Aan elektrische energie hebben we niet zoveel. Elektrische energie is maar een tussenvorm van energie. Bij een elektrische verwarming, willen
Nadere informatieEen exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau
Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau dr. H. Knipprath ing. J. De Meester STEM Science Engineering Technology Mathematics 2
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende
Nadere informatieExamenprogramma natuurkunde vwo
Examenprogramma natuurkunde vwo Ingangsdatum: schooljaar 2013-2014 (klas 4) Eerste examenjaar: 2016 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma
Nadere informatieOnderzoek nieuwe examenprogramma MAW
Onderzoek nieuwe examenprogramma MAW Voorbeeldlesmateraal maakt vernieuwingen Maatschappijwetenschappen concreet en uitvoerbaar In het kader van haar afstudeerproject voor de eerstegraads lerarenopleiding
Nadere informatieWaarom mensen zich niet verdiepen in partnerpensioen
Onderzoek Waarom mensen zich niet verdiepen in partnerpensioen Onderzoek in opdracht van Pensioenkijker.nl Projectleider Kennisgroep : Vivianne Collee : Content Unit Financiën Datum : 09-11-010 Copyright:
Nadere informatieWiskunde en informatica: innovatie en consolidatie Over vragen in het wiskunde- en informaticaonderwijs
Tijdschrift voor Didactiek der β-wetenschappen 22 (2005) nr. 1 & 2 53 Oratie, uitgesproken op 11 maart 2005, bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Professionalisering in het bijzonder in het onderwijs
Nadere informatieBeoordeling van het PWS
Weging tussen de drie fasen: 25% projectvoorstel, 50% eindverslag, 25% presentatie (indien de presentatie het belangrijkste onderdeel is (toneelstuk, balletuitvoering, muziekuitvoering), dan telt de presentatie
Nadere informatieDoelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel
Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel Auteurs: Sara Diederen Rianne van Kemenade Jeannette Geldens i.s.m. management initiële opleiding (MOI) / jaarcoördinatoren 1 Inleiding Dit document is bedoeld
Nadere informatieOverzicht curriculum VU
Overzicht curriculum VU Opbouw van de opleiding Ter realisatie van de gedefinieerde eindkwalificaties biedt de VU een daarbij passend samenhangend onderwijsprogramma aan. Het onderwijsprogramma bestaat
Nadere informatieEvalueren van de kwaliteit van onderzoek
Evalueren van de kwaliteit van onderzoek Een aanpak voor zelfevaluatie van nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en validiteit door vwo-leerlingen bij onderzoek in de bètavakken Promotieonderzoek in kader van
Nadere informatie1. Ik zorg voor een inspirerende leeromgeving waarin de leerlingen zelfstandig leren
Stellingen visie 1. Ik zorg voor een inspirerende leeromgeving waarin de leerlingen zelfstandig leren 2. Ik heb voldoende vertrouwen in mijn leerlingen om ze op afstand te coachen en begeleiden 3. Ik houd
Nadere informatieLeren bedrijfseconomische problemen op te lossen door het maken van vakspecifieke schema s
Leren bedrijfseconomische problemen op te lossen door het maken van vakspecifieke schema s Bert Slof, Gijsbert Erkens & Paul A. Kirschner Als docenten zien wij graag dat leerlingen zich niet alleen de
Nadere informatiePilot Social Media Analyse, studiejaar 14/ 15
Pilot Social Media Analyse, studiejaar 14/ 15 Presentatie 10-9-2015 Even voorstellen: Studie wiskunde (Rijksuniversiteit Utrecht) met voor- en nakandidaatsbijvak econometrie (Erasmus universiteit). Docent
Nadere informatieInleiding 15 Waarom deze methode? 15 Voor de student 16 Legenda gebruikte icoontjes 18 Personages: wie is wie? 18. In de startblokken 19
Inleiding 15 Waarom deze methode? 15 Voor de student 16 Legenda gebruikte icoontjes 18 Personages: wie is wie? 18 In de startblokken 19 STAP 1 Van interesse tot brainstormen over het onderwerp 29 Beschrijvende
Nadere informatieLeidinggeven aan onderzoekende scholen in de 21 ste eeuw
Leidinggeven aan onderzoekende scholen in de 21 ste eeuw Vier jaar onderzoek naar onderzoeksmatig leiderschap: welke inzichten levert het op? Meta Krüger Lector leiderschap in het onderwijs Inhoud lezing
Nadere informatieOverzicht. Onderzoekstaal. TOHBO Inholland. Taalbeleid Inholland 5-3-2013
Overzicht Onderzoekstaal Dorian de Haan Lectoraat Ontwikkelingsgericht Onderwijs Studiedag Domein Onderwijs, leren en levensbeschouwing 12 april 2012 Taal: Taalbeleid Inholland Onderzoek: Onderzoek Domein
Nadere informatieTechnologie en taal = WIN WIN. Anique Kamp-Bokdam Anika Embrechts
Technologie en taal = WIN WIN Anique Kamp-Bokdam Anika Embrechts Programma Workshop Even kennis maken.. Introductie workshop Zelf aan de slag en ervaren Ervaringen uitwisselen Wat neem ik mee voor morgen
Nadere informatieAuteurs: Baarda e.a. isbn: 978-90-01-80771-9
Woord vooraf Het Basisboek Methoden en Technieken biedt je een handleiding voor het opzetten en uitvoeren van empirisch kwantitatief onderzoek. Je stelt door waarneming vast wat zich in de werkelijkheid
Nadere informatieHoofdstuk 8 Kenmerken van de thuisomgeving
Hoofdstuk 8 Kenmerken van de thuisomgeving De relatie tussen leesvaardigheid en de ervaringen die een kind thuis opdoet is in eerder wetenschappelijk onderzoek aangetoond: ouders hebben een grote invloed
Nadere informatieHoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13!!
Hoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13 Stof hoorcollege Hennie Boeije, Harm t Hart, Joop Hox (2009). Onderzoeksmethoden, Boom onderwijs, achtste geheel herziene druk, ISBN 978-90-473-0111-0. Hoofdstuk
Nadere informatieAnalyse van lesmateriaal
Analyse van lesmateriaal ECENT conferentie 15 mei 2013 Maarten Pieters twee rondes checklists concept-contextvenster checklists gemeenschappelijke uitgangspunten in opdrachten aan vernieuwingscommissies
Nadere informatie1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen
1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen Wanneer je als student in het hoger onderwijs de opdracht krijgt om te zoeken naar wetenschappelijke informatie heb je de keuze uit verschillende informatiebronnen.
Nadere informatieVan ambitie naar collectief leren. Masterclass 2
Van ambitie naar collectief leren Masterclass 2 Cyclus op lokaal niveau check Ambitie ontwikkelen Product en proces evalueren Informatie verzamelen Actie uitvoeren Collectief leren studie/ analyse doen
Nadere informatieDENKEN OVER TECHNOLOGIE, GEZONDHEID EN ZORG
DENKEN OVER TECHNOLOGIE, GEZONDHEID EN ZORG Colofon Dorien Voskuil en Deirdre Beneken genaamd Kolmer Denken over technologie, gezondheid en zorg In opdracht van: De Haagse Hogeschool Johanna Westerdijkplein
Nadere informatieDit memo bevat een overzicht van het commentaar dat gegeven is op de grote wijzigingsvoorstellen voor de Aquo-update van juni 2011.
Memo Onderwerp Reacties op grote wijzigingsvoorstellen voor de Aquo-update van december 2011 nota van commentaar [consultatieronde 1] Kenmerk - Datum 22 december 2011 Aan CC Van Aquo-gebruikers en belanghebbenden
Nadere informatieScheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid
Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren
Nadere informatieSCHRIJVEN. Instructiekaart voor de leerling nr. 5. A-vragen. Korte vragen die beginnen met Wie...? Wat...? Waar...? Wanneer...? Hoeveel...?
Instructiekaart voor de leerling nr. 5 A-vragen Formulering van de vraag Formulering van het antwoord Korte vragen die beginnen met Wie...? Wat...? Waar...? Wanneer...? Hoeveel...? Antwoord met één volledige
Nadere informatieOndernemerschaponderwijs. Kansloze onderneming?
Ondernemerschaponderwijs Kansloze onderneming? Probleemstelling Theoretisch kader Methode van Onderzoek Resultaten Conclusie Discussie Effectiviteit van Ondernemerschaponderwijs Probleemstelling Belang
Nadere informatieDocent Kunsteducatie in de schijnwerpers
Docent Kunsteducatie in de schijnwerpers Master-thesis over de werkwijze van de docent kunsteducatie in het VMBO en VWO Tirza Sibelo Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen Richting: Sociologie
Nadere informatieHET GROOT RACISME EXPERIMENT Op donderdag 7 november 2013 werd door BNN het groot Racisme Experiment uitgezonden. Ik bekeek de uitzending en hoewel
HET GROOT RACISME EXPERIMENT Op donderdag 7 november 2013 werd door BNN het groot Racisme Experiment uitgezonden. Ik bekeek de uitzending en hoewel de insteek van het experiment racisme is, is de impact
Nadere informatieTalent in actie. Sleutels tot succes
Talent in actie. Sleutels tot succes Zomerschool: Praktijkgericht onderzoek voor lerarenopleiders Leuven 6 september 2012 Ann Van Hooste, Hilde Loenders, Anne Slaets, Jonathan Cops, Sylvia Mommaerts, Joke
Nadere informatieOntwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO
Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde
Nadere informatie1. Effectiviteittest lesmateriaal. Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen
Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen Kwalitatief onderzoek onder ouders en leerkrachten door IPM Kidwise Bronnenonderzoek Kinderen, media en commercie in Europa en USA 2005 Ontwikkeling Nationale
Nadere informatie4 juni conferentie vakvernieuwingen
4 juni 2010 conferentie vakvernieuwingen doelen van de vernieuwing Maatschappelijke ontwikkelingen aandacht en ruimte voor actuele ontwikkelingen in wetenschap en technologie toename instroom in bèta-
Nadere informatieBeste leerling, Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de examenvragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag van het vak natuurkunde havo, eerste tijdvak (2016). In dit examenverslag proberen we zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre
Nadere informatieSamenvatting (in Dutch)
Summary Samenvatting (in Dutch) Motivatie is een veelgebruikte term, ook in het dagelijks leven. Iedereen heeft een bepaald beeld bij het concept motivatie, maar vaak loopt de perceptie hiervan uiteen.
Nadere informatieNaar een onderzoekscultuur in de school: Interventies van schoolleiders
Symposium Naar een onderzoekscultuur in de school: Interventies van schoolleiders 3 NRO projecten praktijkgericht onderzoek aug 2015- aug 2017 Programma 1 Naar een onderzoekscultuur in de school: Interventies
Nadere informatieVraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis
Vraag naar duurzame producten blijkt crisisproof Duurzaamheidkompas #9 thema: Duurzaamheid in tijden van crisis November 2012 Inleiding Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van
Nadere informatiePieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011
MONTESSORI LYCEUM AMSTERDAM Smartboard De mening van de Leerlingen Pieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011 Inhoud 1. Inleiding... 3 Aanleiding... 3 Doel van het onderzoek... 3 2. Onderzoeksvraag...
Nadere informatieEnergie. Docentenhandleiding. Lesmateriaal onderbouw havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO
Energie Docentenhandleiding Lesmateriaal onderbouw havo/vwo Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod
Nadere informatie(56 enquêtes) (62 enquêtes) (45 enquêtes) (57 enquêtes) Accent 2012. Accent 2013. Accent 2011. Accent 2014. score 1-10. score. score 10.
Evaluatie ouders: : Uitkomsten tevredenheidsonderzoek 2011 t/m 2014 uitgedrukt in een (waarderingscijfer) Accent 2011 (45 enquêtes) Accent 2012 (57 enquêtes) Accent 2013 (56 enquêtes) Accent 2014 (62 enquêtes)
Nadere informatieHuiswerk, het huis uit!
Huiswerk, het huis uit! Een explorerend onderzoek naar de effecten van studiebegeleiding op attitudes en gedragsdeterminanten en de bijdrage van de sociale- en leeromgeving aan deze effecten Samenvatting
Nadere informatieSporthuis/GoSport Roy Schungel 1570046
Sporthuis/GoSport 1570046 Document Informatie Versie Datum Status Aanpassingen Getroffen pagina s 1.0 20-06-2013 Definitief Colofon Soort document: Versie: 1.0 Afstudeerscriptie Opdrachtgever: Opdrachtgever:
Nadere informatieGeneraliseerbaarheid van kwalitatieve onderzoeksresultaten (korte versie)
Generaliseerbaarheid van kwalitatieve onderzoeksresultaten (korte versie) Adri Smaling Emeritus hoogleraar Methodologie Universiteit voor Humanistiek Utrecht Indeling naar logica of redeneerwijze Inductie
Nadere informatieVragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO
Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 1. Persoonlijke gegevens Naam school:.. Provincie school: o Antwerpen o Limburg o Oost- Vlaanderen o Vlaams- Brabant o West- Vlaanderen Wat is je functie?
Nadere informatieTitel: Creatief met (kilo) gram Groep 5 rekenen 1
Titel: Creatief met (kilo) gram Groep 5 rekenen 1 De leerlingen gaan in deze les op een speelse en kritische manier een verdieping leggen in de begrippen kilogram en gram aangezien de meeste leerlingen
Nadere informatieBoekbespreking. Een onverdeelbare eenheid
Tijdschrift voor Didactiek der B-wetenschappen 9 (1991) nr.1 61 Boekbespreking Een onverdeelbare eenheid M. Vogelezang CDfi-Press, Utrecht, 1990 Dissertatie, pp. 194 ; bijlagen, pp. 146. ISBN 90-73346-05-3
Nadere informatieMens en Natuur, Natuurkunde. VO onderbouw (havo/vwo) 2-3 lesuren
De sneeuwpop Voor de docent Vak(gebied) Schooltype / afdeling Mens en Natuur, Natuurkunde VO onderbouw (havo/vwo) Leerjaar 1 Tijdsinvestering Vakinhoud 2-3 lesuren Warmtegeleiding en -isolatie in dagelijkse
Nadere informatieNatraject Toelichting voor de leerkracht Een Talentkrachtige les
Natraject Toelichting voor de leerkracht Ter afsluiting van het bezoek aan de Magneet zijn er twee lessen waaruit gekozen kan worden: Een korte les van 1 uur of een lesmiddag van 2 uur. Een Talentkrachtige
Nadere informatiePraktijkgericht W&T onderzoek door leerkrachten: een case study
Praktijkgericht W&T onderzoek door leerkrachten: een case study Martijn Weesing, ipabo Amsterdam Erna van Hest, Vrije Universiteit Amsterdam St. Jan School, Amsterdam EWT Conferentie, NEMO, 22 mei 2013
Nadere informatieBelevingsonderzoek Duits 2017 #BELEVINGSONDERZOEKDUITS
Belevingsonderzoek Duits 2017 Belevingsonderzoek Duits 2017 RESULTATEN EN AANBEVELINGEN Over het onderzoek Het Belevingsonderzoek Duits is een onderzoek naar de beleving van het vak Duits onder middelbare
Nadere informatieOnderwijs in programmeren in het voortgezet onderwijs: een benadering vanuit de Pedagogical Content Knowledge
153 Samenvatting Onderwijs in programmeren in het voortgezet onderwijs: een benadering vanuit de Pedagogical Content Knowledge Informatica is een vak dat de laatste 20 jaar meer en meer onderwezen wordt
Nadere informatieHet stuurmodel voor een opdrachtgever
Het stuurmodel voor een opdrachtgever Ir. Derk K. Kremer 1. Inleiding In één van mijn eerdere artikelen heb ik al aangegeven dat de rol van opdrachtgever op zich geen moeilijke rol is. Voor een ervaren
Nadere informatieCompetenties. De beschrijvingen van de 7 competenties :
Inhoud Inleiding...3 Competenties...4 1. Interpersoonlijk competent...5 2. Pedagogisch competent...5 3. Vakinhoudelijk en didactisch competent...6 4. Organisatorisch competent...6 5. Competent in samenwerking
Nadere informatieVragen pas gepromoveerde
Vragen pas gepromoveerde dr. Maaike Vervoort Titel proefschrift: Kijk op de praktijk: rich media-cases in de lerarenopleiding Datum verdediging: 6 september 2013 Universiteit: Universiteit Twente * Kun
Nadere informatieUNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION
UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION LERARENOPLEIDING NATUURKUNDE, WISKUNDE, SCHEIKUNDE, INFORMATICA EN ONTWERPEN Heb jij een technische bachelor gevolgd
Nadere informatieTijdschrijft Didactiek B-wetenschappen,4 (1986) nr.1 53. Leraar scheikunde aan het St.-Vituscollege te Bussum
Tijdschrijft Didactiek B-wetenschappen,4 (1986) nr.1 53 Begripsontwikkeling als leidraad bij onderwijzen R.A.M.de Jong Leraar scheikunde aan het St.-Vituscollege te Bussum 1. Wat noem je een stofeigenschap?
Nadere informatieProfielwerkstukken β. Onderzoek doen is een vak. maandag 25 juni 2012 08:10:34 Midden-Europese zomertijd
Profielwerkstukken β Onderzoek doen is een vak 25 juni 2012 Profielwerkstukken 2012/2013 Onderzoekende houding Aarsen en Van der Valk (2008). NVOX 33(8), 354-356. Wees nieuwsgierig Wees kribsch Wees deel
Nadere informatieDidactische cursus 2007-2008 POP
Jeremy Waterloo Datum: 251007 Ranonkelstraat 9 4818 HN Breda Netherlands Didactische cursus 20072008 POP Toelichting Na het doornemen van het competentieprofiel van de HKU en de verwerking hiervan op het
Nadere informatieProefschrift Patrick Sins Students reasoning during scientific computer-based modeling
Tijdschrift voor Didactiek der β-wetenschappen 25 (2008) nr. 1 & 2 97 Proefschrift Patrick Sins Students reasoning during scientific computer-based modeling Bespreking door: Ruurd Taconis Technische Universiteit
Nadere informatieONDERZOEKSVAARDIGHEDEN Havo congres 5 februari 2015
ONDERZOEKSVAARDIGHEDEN Havo congres 5 februari 2015 DET VAN GILS d.vangils@aps.nl Naam Datum Verschillen havo/vwo (bron: SLO) Havo Vwo Kennis moet relevant zijn Kennis is middel Ondernemen Organiseren
Nadere informatieEvaluatieonderzoek workshop Nieuws van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid
Evaluatieonderzoek workshop Nieuws van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid Verwachting, waardering en leerwinst van de Workshop Nieuws Laura Gil Castillo en Eva Mulder, januari 2009 Universiteit
Nadere informatieTerugblik masterclasses HAN Pabo
Terugblik masterclasses HAN Pabo Het afgelopen jaar 2017 hebben studenten van de HAN Pabo de mogelijkheid gehad zich via masterclasses te verdiepen in W&T. Alle hieronder beschreven masterclasses zijn
Nadere informatieMETRIEK STELSEL: GET THE PICTURE NIEUWE VISUALISATIE METRIEK STELSEL 19 JANUARI 2017
Panama conferentie METRIEK STELSEL: GET THE PICTURE NIEUWE VISUALISATIE METRIEK STELSEL 19 JANUARI 2017 Pauline van Vliet & Uschi van der Velden info@vanvlietonderwijsadvies.nl info@vanderveldenonderwijsadvies.nl
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Verwarmen en isoleren (Newton)
Samenvatting Natuurkunde Verwarmen en isoleren (Newton) Samenvatting door een scholier 1404 woorden 25 augustus 2003 5,4 75 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Verwarmen en isoleren Warmte en energie 2.1 Energievraag
Nadere informatieDe DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING:
beeldende vorming De DOELSTELLING van de -opdrachten & De BEOORDELING: Doelstellingen van de opdrachten. Leren: Thematisch + procesmatig te werken Bestuderen van het thema: met een open houding Verzamelen
Nadere informatieOverzicht van tabellen 13. Overzicht van figuren 15. Voorwoord 17. Inleiding 19
Inhoudsopgave Overzicht van tabellen 13 Overzicht van figuren 15 Voorwoord 17 Inleiding 19 Ontwikkelingen in het Hoger Beroepsonderwijs 19 Praktijkgericht Onderzoek 21 De focus van dit boek 23 De structuur
Nadere informatieActief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl
2013 Actief burgerschap 0 Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hoofdstuk 1 : 3 Hoofdstuk 2 : : een doel en een middel
Nadere informatieWaterweerstand. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding
VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Waterweerstand 1 Inleiding Een bewegend vaartuig ondervindt altijd weerstand van het langsstromende water: het water oefent een wrijvingskracht uit
Nadere informatieDOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER
DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER 2018 The Spirit Level Een authentieke toetstaak in de praktijk Niels Hoendervanger Stedelijk Gymnasium Nijmegen The Spirit Level Wat gaan we doen? Korte introductie op de taak
Nadere informatieReflectiegesprekken met kinderen
Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen
Nadere informatieOpleiding docent rekenen MBO. Groep Nova College 6 november 2014 Derde bijeenkomst
Opleiding docent rekenen MBO Groep Nova College 6 november 2014 Derde bijeenkomst Inhoud 1. Introductie 2. Verhoudingen en procenten 3. Portfolio 4. Lunch 5. Onderzoek 6. Ontwikkelingen in rekenonderwijs
Nadere informatieLaat idealen de lesinhoud bepalen
Laat idealen de lesinhoud bepalen Laura Boele-de Bruin Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap van Driestar
Nadere informatieVerslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam
Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Aanleiding voor het symposium Onder de vlag van Curriculum.nu buigen in
Nadere informatieToetstermen en taxonomiecodes
Toetstermen en taxonomiecodes Door middel van toetstermen is vastgelegd wat deelnemers moeten kennen en kunnen. Een toetsterm is bepalend voor de inhoud van de opleiding en de toetsing. Dit betekent dat
Nadere informatieOpleidingsplan. Studenten. MDL- referentie. Clermond de Hullu Wiebren Wolthuis Simon Wels Maik Gosenshuis D04
Opleidingsplan Studenten Clermond de Hullu Wiebren Wolthuis Simon Wels Maik Gosenshuis MDL- referentie D04 Versiebeheer Versie Datum Wijzigingen Door wie 0.1 20-09- 2009 Eerste opzet voor het document.
Nadere informatieWetenschap en techniekonderwijs op
Inleiding verzorgt ervarings- en ontwikkelingsgericht onderwijs. Wij bieden de kinderen basisvaardigheden waarmee ze de wereld om hen heen leren kennen. Wetenschap en techniek (W&T) worden steeds belangrijker
Nadere informatieOntwikkelen op stage? (Kern)competenties: Cijfer Toelichting
Competentieontwikkeling Om goede, nieuwe leerdoelen te kunnen formuleren is het van belang om eerst te kijken hoe ver ik ben met mijn competentieontwikkeling en welke competenties ik verder wil of moet
Nadere informatieImpuls en stoot. De grootheid stoot Op basis van de tweede wet van Newton kan onderstaand verband worden afgeleid. F = m a = m Δv Δt.
Inhoud en stoot... 2 De grootheid Stoot... 2 De grootheid impuls... 3 Voorbeeld: USS-Iowa... 4 Opgaven... 5 Opgave: Tennisbal... 5 Opgave: Frontale botsing... 6 Opgave: Niet-frontale botsing... 6 1/6 en
Nadere informatieHavo examenexperiment. De groene leerlijn
Havo examenexperiment De groene Opzet workshop Modules bekijken Kenmerken groene Overzicht groene Modules bekijken Maak een keuze uit: Onbreekbare bekers of Ecoreizen deel 1: De reis Bekijk deze module
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1999 2000 24 578 MAVO/VBO/VSO Nr. 26 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAPPEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieLesson Study: beginnende en ervaren docenten in één multidisciplinair team
Lesson Study: beginnende en ervaren docenten in één multidisciplinair team Lesson Study UT Nellie Verhoef Lesson Study: een multidisciplinair team met Fer Coenders beginnende en ervaren docenten BSL: problemen
Nadere informatieI nleiding. Type 2 weerspannigen
I nleiding Type 2 weerspannigen Onder de LTS-leerlingen komen leerlingen voor met opstandig of rebels gedrag. Het gaat om drie van totaal twintig onderzochte leerlingen; of meer precies gezegd drie op
Nadere informatieBekwaamheidseisen leraar primair onderwijs
Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs Uit: Besluit van 16 maart 2017 tot wijziging van het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel en het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel BES in verband
Nadere informatieEvaluatie Curriculum Onderzoek in de opleiding
Evaluatie Curriculum Onderzoek in de opleiding Helmond, 16 juni 2016 Puck Lamers Master Onderwijswetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen drs. Monique van der Heijden dr. Jeannette Geldens Kempelonderzoekscentrum
Nadere informatieFACULTEIT DER NATUURWETENSCHAPPEN, WISKUNDE EN INFORMATICA. ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING Masterschool Life and Earth Sciences studiejaar 2008-2009
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM FACULTEIT DER NATUURWETENSCHAPPEN, WISKUNDE EN INFORMATICA ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING Masterschool Life and Earth Sciences studiejaar 2008-2009 DE MASTEROPLEIDING BIOMEDICAL
Nadere informatieBIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG
BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in
Nadere informatiestimuleert ondernemerschap BRochure albert
BRochure albert 2015/2016 DreamStorm presenteert albert het introductie programma ondernemend leren Albert is een individueel lesprogramma voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. In 12 lesuren krijgen
Nadere informatie