CO 2 -gehalteninscholeninrelatietot ventilatiecapaciteit, ventilatiebehoefte en ventilatienorm
|
|
- Tania Coppens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 CO 2 -gehalteninscholeninrelatietot ventilatiecapaciteit, ventilatiebehoefte en ventilatienorm G. Meijer, 1 F. Duijm 1 Om de ventilatie in openbare scholen te beoordelen zijn CO 2 -metingen gedaan in 174 leslokalen van 61 schoolgebouwen voor primair onderwijs (PO), voortgezet onderwijs (VO) en speciaal onderwijs (SO). In de 38 lokalen van het VO zijn de ventilatievoorzieningen beoordeeld en is de ventilatiecapaciteit berekend en vergeleken met de ventilatiebehoefte. Bij ventilatie die voldoet aan de arbo-normen, zijn geen CO 2 -concentraties hoger dan 1400 ppm te verwachten. In 97% van de lokalen voor VO en 86% van de lokalen voor PO lopen de CO 2 -waarden hoger op dan 1400 ppm. In PO-scholen zijn de gehalten gemiddeld 27% van de lestijd hoger dan 1400 ppm. De P98 van de CO 2 -concentraties is in het VO statistisch significanthogerdaninhetpo,eninhetpoplusvosamenhogerdaninhetso.depiekwaardenvandeco 2 -concentratie zijn in een aantal lokalen hoger dan 4000 ppm, de bovenste detectiegrens van de meetapparatuur. In het VO hebben slechts vier van de 38 onderzochte lokalen voldoende in de winter bruikbare ventilatievoorzieningen om in de ventilatiebehoefte te voorzien. De CO 2 -concentratie (P98) correleert met de bruikbare capaciteit van de voorzieningen. De verschillen tussen de schoolgebouwen onderling zijn significant groter dan de verschillen tussen de lokalen binnen een schoolgebouw. Conclusie: De CO 2 -concentraties in Nederlandse leslokalen zijn hoog, zowel in het primair als in het voortgezet onderwijs, waarschijnlijk door te weinig ventilatie. De ventilatievoorzieningen zijn in veel schoolgebouwen ontoereikend en/of worden slecht gebruikt. Trefwoorden: kooldioxide, klaslokalen, voortgezet, primair en speciaal onderwijs Inleiding Al lang is bekend dat op scholen luchtweginfecties worden overgedragen en dat dit gepaard gaat met verergering van astma en ziekenhuisopnames. 1 Er zijn aanwijzingen dat inhalatie van huisdier-allergenen, die in de kleding van kinderen van huis worden meegenomen, in scholen zonder huisdieren kan leiden tot het ontstaan van nieuwe gevallen van astma. 2,3 Mogelijk verhoogt de verontreiniging van de binnenlucht de kans op klachten over de slijmvliezen, hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid en concentratieproblemen. 4 Ook zijn er aanwijzingen dat de lucht in schoollokalen een ongunstig effect kan hebben op aandacht, tempo, inprenting en aantal fouten van de leerlingen. 5 De lucht in scholen bevat relatief veel micro-organismen, allergenen, stof en geurstoffen. Ventilatie verlaagt de concentraties van deze factoren in de lucht. Dat kan wellicht gunstige effecten hebben, hoewel daarvoor in de literatuur weinig harde evidentie te vinden is. 1 GGD Groningen Om een beeld te krijgen van de ventilatie in de openbare scholen in de stad Groningen heeft het schoolbestuur aan de GGD Groningen opdracht verleend om die te onderzoeken. De ventilatie van de betreffende scholen is afhankelijk van het gebruik van ramen en roosters door de leerkrachten. Tevens is de ventilatie afhankelijk van de maat en de positie van de ramen en roosters. Als deze ventilatievoorzieningen laag zitten, treedt bij koud of winderig weer gemakkelijk tocht op. Dit leidt vaak tot het sluiten van de ventilatievoorzieningen. Tochtklachten treden ook eerder op als de aanwezigen dicht bij de ventilatievoorzieningen zitten. Dit is vooral te verwachten in lokalen met veel leerlingen of een kleine oppervlakte. Er zijn nauwelijks empirische gegevens beschikbaar over het relatieve belang van ventilatiegedrag, ventilatievoorzieningen en grootte van het lokaal. Ook zijn er geen gegevens om de ventilatie in basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs te vergelijken. In ruimten met relatief veel personen is het CO 2 -gehalte de meest gebruikte maat om de feitelijke ventilatie tsg jaargang 87 / 2009 nummer 4 Ventilatie van scholen - pagina 176 /
2 te kwantificeren. De CO 2 is uitgeademd door de aanwezigen. Er wordt uitgegaan van een gemiddelde CO 2 -produktie van 0,02 m 3 /uur per persoon. 6 De bouwregelgeving geeft voorschriften voor de capaciteit van ventilatievoorzieningen van te bouwen scholen. De capaciteit is de luchtstroom die per seconde door een opening kan passeren. De wettelijke voorschriften gaan uit van de wenselijkheid dat het CO 2 -gehalte van de binnenlucht niet hoger wordt dan 1200 ppm (parts per Kernpunten million). De Gezondheidsraad heeft dit onderschreven. 6 Deze norm is gebaseerd op het beperken van hinder van geurstoffen die samen met de CO 2 geproduceerd worden en niet op eventuele gezondheidseffecten. De arbo-regelgeving schrijft voor dat in scholen tenminste 20 m 3 /uur per persoon geventileerd moet worden. 7 Dit komt overeen met een CO 2 -gehalte van minder dan 1400 ppm bij de genoemde CO 2 -productie. 6 De GGD Nederland heeft toetswaarden voor ventilatie van scholen en kindercentra opgesteld, waarbij een CO 2 - gehalte (P98) van meer dan 1400 ppm aangemerkt is als onacceptabel en een gehalte tussen 1000 en 1400 ppm als tijdelijk acceptabel. Deze toetswaarden gaan uit van een buitenluchtgehalte van 400 ppm CO 2. Dit komt vrijwel overeen met de achtergrondconcentratie in de stad Groningen in de meetperiode. 8,9. De CO 2 -concentratie is in bijna alle leslokalen regelmatig veel hoger dan past bij de arboregels voor ventilatie. In het voortgezet onderwijs is de CO 2 -concentratie hoger dan in het primair onderwijs.. De CO 2 -concentratie is hoger naarmate de ventilatievoorzieningen hoog in het lokaal een kleinere oppervlakte hebben.. Veel ventilatievoorzieningen in scholen zijn in de winter niet toereikend en ze worden niet goed gebruikt.. De verschillen tussen schoolgebouwen onderling zijn groter dan de verschillen tussen de lokalen binnen een schoolgebouw. Methoden en technieken Het schoolbestuur heeft de adressen geleverd van alle openbare schoolgebouwen, met uitzondering van enkele gebouwen waarvan het voornemen bestaat om ze buiten gebruik te stellen. De metingen zijn uitgevoerd tussen en Per school voor primair onderwijs zijn twee of drie leslokalen uitgekozen. In het voortgezet onderwijs zijn 6 leslokalen uitgekozen, omdat deze schoolgebouwen over het algemeen groter zijn. De lokalen zijn zo gekozen dat ze representatief zijn voor de diverse typen leslokalen van het schoolgebouw. Om de ventilatie te bepalen is gedurende een week het CO 2 -gehalte van de binnenlucht gemeten met infrarooddetectie. Er is gebruik gemaakt van Telaire 7001 dual beam NDIR CO 2 -meters met ATX-ATV-data recorders van Atal. Kort voor het onderzoek zijn deze meetapparaten geijkt. Na het onderzoek zijn de meters met elkaar vergeleken bij een CO 2 -concentratie van rond 1400 ppm. De afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde waren acceptabel, dat wil zeggen minder dan +/-10%. Eén meter week na het onderzoek meer dan 10% af, hier is niet voor gecorrigeerd, aangezien niet duidelijk is wanneer deze afwijking is ontstaan. Dit heeft geen grote gevolgen voor de conclusies. De CO 2 -meters zijn geplaatst aan de zijkant van de lokalen op circa 1,5 meter hoogte, niet vlak bij ventilatievoorzieningen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat er weinig verschil is tussen de CO 2 -concentraties op verschillende plekken per lokaal. 10 Om de acht seconden vond een meting plaats; de uitkomsten daarvan zijn iedere vijf minuten gemiddeld en opgeslagen. Alleen de meetgegevens tijdens de lestijden zijn gebruikt voor de berekeningen. De diverse toetswaarden geven waarden die niet overschreden zouden moeten worden. Kortdurende overschrijdingen, bijvoorbeeld als gevolg van inblazen door een leerling, zijn niet relevant. Daarom is het gemeten CO 2 -gehalte uitgedrukt als 98-percentiel (P98). Dit is het maximum van de meetperiode, zonder de bovenste 2% van de meetwaarden. Per school voor primair onderwijs (PO) is nagegaan wat de vaste lestijden zijn. Hierbij is geen rekening gehouden met tijdelijk verblijf buiten het leslokaal, zoals tijdens de korte pauze of een gymnastiekles. Op deze basis is de P98 berekend en het percentage van de lestijd met een CO 2 -gehalte boven 1400 ppm. In het voortgezet onderwijs (VO) zijn metingen gedurende de gehele openingstijd van de school in de berekening opgenomen. De betreffende lokalen zijn niet elk lesuur gebruikt, maar het was niet mogelijk te documenteren wanneer dit het geval was. Daarom is voor deze scholen niet berekend welk percentage van de lestijd het CO 2 -gehalte te hoog was. Bij het bepalen van het aantal leerlingen is geen rekening gehouden met absentie. In het VO is uitgegaan van het maximale aantal leerlingen waarboven de betreffende school een groep opsplitst in twee groepen. Om de minimale ventilatiebehoefte te berekenen is uitgegaan van het arbo-voorschrift van 20 m 3 /uur per persoon. In 38 lokalen van het reguliere VO zijn in de zomer van 2007 de ramen en roosters opgemeten, evenals de afstand tussen de vloer en de onderkant van de ventilatieopening. Ramen die slechts wijd open kunnen staan (zogenaamde spuivoorzieningen), zijn niet als ventilatievoorziening beschouwd. Omdat in een groot lokaal het CO 2 -gehalte minder snel zal oplopen dan in een klein lokaal, is de inhoud van de onderzochte lokalen berekend. Gebruik van ventilatievoorzieningen lager dan 1,8 meter boven de vloer geven in de winter te veel tochtklachten en zijn dan niet bruikbaar. Van de ventilatievoorzieningen met de onderkant van de opening meer dan 1,8 meter boven de vloer is de ventilatiecapaciteit bepaald met gegevens die ontleend zijn aan de Nederlandse Praktijkrichtlijn NPR Deze methode gaat ervan uit dat in gevelopeningen meestal een luchtsnelheid tsg jaargang 87 / 2009 nummer 4 Ventilatie van scholen - pagina 177 /
3 van ten minste 1 m/s te verwachten is. Dit geldt als de luchtverversing door dwarsventilatie plaats vindt, dat wil zeggen met ramen aan weerszijden van het lokaal. Indien echter de toevoer en afvoer van lucht tegelijkertijd via één gevel moeten plaatsvinden, is te verwachten dat de luchtsnelheid in gevelopeningen vijf maal kleiner is. Op basis van deze uitgangspunten is de bruikbare capaciteit van de ventilatievoorzieningen berekend. Omdat veelal de onderzochte lokalen van een school onderling bouwkundig verschillen, zijn primair de bevindingen per lokaal geanalyseerd en niet per school. De analyse van de data is uitgevoerd met behulp van het statistische programma SPSS Resultaten Het onderzoek is uitgevoerd in 61 schoolgebouwen voor openbaar onderwijs en wel in 86 lokalen van 39 schoolgebouwen voor regulier PO, in 61 lokalen van tien schoolgebouwen voor regulier VO, in 24 lokalen van tien schoolgebouwen voor speciaal PO en drie lokalen van twee schoolgebouwen voor speciaal VO. De respons was 100%. De basisgegevens staan in tabel 1. In een aantal lokalen is de CO 2 -meting onderbroken. Indien er minder dan één volledige schooldag is gemeten, zijn de gegevens niet verwerkt. Dit betreft voor het basisonderwijs één lokaal en voor het voorgezet onderwijs drie lokalen. In het onderstaande zijn speciaal PO en speciaal VO samengevoegd wegens de kleine aantallen en de onderlinge overeenkomsten. In het reguliere basisonderwijs is de P98 van het CO 2 - gehalte tijdens de lesuren van vijf dagen ruim 1900 ppm gemiddeld over alle lokalen (tabel 2). In het voortgezet onderwijs is dit ruim 2600 ppm. Het verschil tussen de gemiddelden in het reguliere PO en VO is statistisch significant, evenals het verschil tussen SO en regulier PO plus VO samen (T-toets; p< 0,001). De gebruikte CO 2 - meters hebben een meetbereik tot circa 4000 ppm. In vijf lokalen van het VO was het maximum CO 2 -gehalte hoger dan 4000 ppm; in het PO en SO was het maximum wat lager. Een verdeling van de CO 2 -gehalten in de categorieën< 1000 ppm, ppm en > 1400 ppm geeft inzicht in het percentage scholen dat voldoet aan de toetswaarden. In 3% van de lokalen is het CO 2 -gehalte in de meetweek niet hoger geweest dan 1000 ppm (tabel 2). Een overschrijding van het niveau van 1400 ppm is gemeten in 86% van de PO-R-lokalen, 97% van de VO-Rlokalen en 52% van de SO-lokalen. Voor het primair onderwijs is berekend welk percentage van de lestijd het CO 2 -gehalte hoger is dan 1400 ppm. In het reguliere en speciale PO is dit gemiddeld 27 resp. 11%. In figuur 1 staat de frequentieverdeling van de lokalen waarin overschrijding optreedt. Van 38 lokalen in zeven schoolgebouwen voor voortgezet onderwijs zijn de afmetingen en ventilatievoorzieningen in kaart gebracht. Hiervan hebben er 21 (55%) alleen voorzieningen met de onderkant van de opening lager dan 1,8 meter boven de vloer. In vier lokalen is dwarsventilatie mogelijk doordat er ramen of roosters aan weerszijden van het lokaal zitten. Op basis van de aanwezige ventilatievoorzieningen is de in de winter bruikbare ventilatiecapaciteit per lokaal berekend (tabel 1). Tussen deze capaciteit en de P98 van het CO 2 -gehalte per lokaal bestaat een significante correlatie (r = -0,488; tweezijdig p<0,01). Het betreft 36 lokalen, omdat van twee lokalen de CO 2 -gegevens niet bruikbaar zijn (zie figuur 2). Op basis van het maximale aantal leerlingen in het lokaal is berekend wat de ventilatiebehoefte is, uitgaande van een behoefte van 20 m 3 /uur per persoon (tabel 1). In slechts vier lokalen is de in de winter bruikbare capaciteit groterdandebehoefte,hiervanhebbendriedemogelijkheid tot dwarsventilatie. Ook in deze lokalen loopt het CO 2 -gehalte op tot boven 1400 ppm. Blijkbaar zijn niet alle ventilatievoorzieningen gebruikt. De inhoud van de lokalen varieert tussen 76 en 316 m 3 met een gemiddelde van 186 m 3 (tabel 1). De inhoud correleert negatief met de P98 van het CO 2 -gehalte (r = -0,351; tweezijdig p<0,05). In een multivariate toetsing van bruikbare capaciteit en inhoud blijft bruikbare capaciteit over als significante verklarende factor voor CO 2. Voor de schoolgebouwen met ten minste twee onderzochte lokalen is nagegaan of de variantie van het CO 2 - gehalte binnen de schoolgebouwen groter of kleiner is dan de variantie tussen de schoolgebouwen. Hieruit blijkt dat er significant meer verschil is tussen schoolgebouwen dan binnen schoolgebouwen, zowel voor PO-R, VO-R als voor SO (One-Way ANOVA; PO-R (n=30): F=2,13 p<0,05; VO-R (n=10): F=5,42 p<0,001; PO-S (n=10): F=2,98 p<0,05). Tabel 1 Basisgegevens van de onderzochte schoolgebouwen voor primair en voortgezet onderwijs (regulier en speciaal). PO-R ** VO-R ** PO-S ** VO-S ** totaal Aantal schoolgebouwen n Aantal lokalen n Aantal leerlingen gem min - max Ventilatie-behoefte (in m 3 /h) * gem min - max Ventilatie-capaciteit (in m 3 /h) * gem min - max Maat van het lokaal (in m 3 ) * gem min - max *n=38 ** PO = primair onderwijs; VO = voortgezet onderwijs; R = regulier; S = speciaal tsg jaargang 87 / 2009 nummer 4 Ventilatie van scholen - pagina 178 /
4 Tabel 2 P98 van het CO 2 -gehalte in lokalen van het reguliere primair onderwijs (PO-R), reguliere voortgezet onderwijs (VO-R) en speciaal onderwijs (SO). PO-R VO-R SO totaal Aantal lokalen Gemiddelde over alle lokalen van P98 per lokaal 1942* 2621* 1526* 2108 Minimum maximum van P98 per lokaal Indeling in klassen volgens GGD Nederland 8 n % n % n % n % - ventilatie acceptabel: CO ppm 2 2,4 1 1,7 2 7,4 5 2,9 - ventilatie tijdelijk acceptabel: CO 2 = ppm 10 11,8 1 1, , ,9 - ventilatie onacceptabel: CO ppm 73 85, , , ,1 *p< 0, PO-R soort onderwijs PO-S aantal totaal % lestijd > 1400 ppm Figuur 1 Frequentieverdeling van de lokalen van PO-scholen met percentage lestijd met een CO 2 -gehalte hoger dan 1400 ppm. Discussie Het onderzoek geeft voor het eerst informatie over de CO 2 -gehalten in Nederlandse scholen voor voortgezet onderwijs (VO) en speciaal onderwijs (SO). De CO 2 -gehalten zijn in het VO hoger en in het SO lager dan in het PO. De uitkomsten wijzen erop dat in veel scholen niet wordt voldaan aan de arbo-regelgeving. De hogere CO 2 -gehalten in het VO kunnen een gevolg zijn van de hogere CO 2 -productie van grotere leerlingen. In theorie kunnen ze ook het gevolg zijn van een ongunstiger verhouding tussen aantallen leerlingen en inhoud van het lokaal, ongunstiger ventilatievoorzieningen of ongunstiger ventilatiegedrag. Voor ongunstige voorzieningen pleit dat de bruikbare capaciteit in de meeste lokalen kleiner is dan de behoefte, terwijl de capaciteit samenhangt met het CO 2 -gehalte. Bovendien heeft van de VO-lokalen 55% alleen voorzieningen met de onderkant van de opening lager dan 1,8 meter boven de vloer. Lage ramen of roosters leiden bij koud of winderig weer eerder tot tocht en dus tot het sluiten van de ventilatieopeningen. Van een landelijke steekproef van schoolgebouwen voldeed 80% wel aan de eisen van het Bouwbesluit. 12 Voldoen aan deze wettelijke bouwvoorschriften is blijkbaar geen garantie voor de aanwezigheid van voldoende bruikbare ventilatievoorzieningen. De voorschriften eisen geen minimum afstand tussen ventilatievoorzieningen en de vloer of de zitplaatsen. Een CO 2 -gehalte hoger dan 1400 ppm is door de GGD Nederland aangeduid als onacceptabel. De gevonden waarden in zowel basis- als voortgezet onderwijs liggen hier beduidend boven. In het regulier voortgezet onderwijs loopt het CO 2 - gehalte in 97% van de lokalen hoger op dan 1400 ppm, in het primair onderwijs is dit 86%. In het primair onderwijs is gemiddeld 27% van de lestijd het CO 2 -gehalte onacceptabel hoog. De piekwaarden van de CO 2 -concentratie zijn in een aantal lokalen hoger dan 3000 ppm. De in reguliere basisscholen gemeten CO 2 -gehalten komen overeen met uitkomsten van eerder onderzoek. 12,13 Er is geen reden om aan te nemen dat de uitkomsten van het onderzoek in Groningen verschillen van de situatie elders in het land. Tot 1996 is de bouw van scholen sterk beïnvloed door landelijke financiering en richtlijnen. De uitkomsten zijn daarom hoogstwaarschijnlijk generaliseerbaar. De gemeten CO 2 -gehalten zijn enigszins onderschat doordat de apparatuur in vijf lokalen van het VO de hoogste waarde niet kon meten. Bij het bepalen van de lestijd per school is geen rekening gehouden met tijdelijk verblijf buiten het leslokaal, zoals tijdens de korte pauze of een gymnastiekles. Dit betekent dat de berekende tsg jaargang 87 / 2009 nummer 4 Ventilatie van scholen - pagina 179 /
5 P98 van het CO2-gehalte in ppm R Sq Linear= 0, ,00 200,00 400,00 600,00 800,00 in de winter bruikbare ventilatiecapaciteit in m3/uur Figuur 2 Verloop deelnemers tijdsduur van te hoge CO 2 -gehalten ook onderschat is. Dit heeft geen belangrijke invloed op de conclusies. In leslokalen zitten vijf tot tien maal meer personen per m 2 dan in kantoren of woningen. Er is dus relatief veel ventilatie nodig. Luchttoevoer via de gevel leidt gemakkelijk tot tocht. Hoe kleiner het aantal leerlingen en hoe groter de ruimte, des te meer afstand men kan houden tot de ventilatievoorzieningen. De ventilatievoorzieningen kunnen dan vaker open blijven. Het CO 2 -gehalte in de bivariate analyse correleert negatief met de lokaalgrootte. De samenhang verdwijnt in een model met ventilatiecapaciteit. Dit is mogelijk een gevolg van een grotere ventilatiecapaciteit in grotere lokalen. Dat het CO 2 -gehalte samenhangt met de capaciteit van de hoog boven de vloer gelegen ventilatievoorzieningen, wijst erop dat deze in de winter bruikbare capaciteit een beperkende factor is voor de luchtverversing. Dit kan betekenen dat het verruimen van die capaciteit kan leiden tot meer ventilatie. Hierbij past dat de variantie tussen scholen groter is dan de variantie binnen scholen. Dit kan veroorzaakt zijn door de gebruikscultuur, maar ook door het gebouw en zijn omgeving. Verbeteringen dienen daarom naast de gebruikscultuur vooral ook gericht te worden op de schoolgebouwen. Naast verbeteringen van de ventilatievoorzieningen valt te denken aan het verkleinen van het aantal leerlingen per kubieke meter. Opties zijn het verkleinen van de groepen, het vergroten van de vloeroppervlakte of het vergroten van de hoogte van lokalen. De laatste twee maatregelen zijn alleen in nieuwbouw toepasbaar. Dankwoord We zijn A. Waijer erkentelijk voor zijn grote aandeel in het veldwerk. Abstract Ventilation of schools At the request of the school governing body the public health services have studied the air exchange of public school buildings. 1-week CO 2 measurements were performed in a hundred and ten classrooms of forty-nine primary school buildings and sixty-four classrooms of twelve secondary school buildings. Ventilation options were surveyed in thirty-eight classrooms of secondary schools and their ventilation capacity was compared to the ventilation requirements which depend on the number of pupils. Compliance with the occupational standard would keep the CO 2 level below 1400 ppm. CO 2 concentrations exceeding 1400 ppm were ascertained in 86% and 97% of the classrooms for primary and secondary education, respectively. In primary schools this level was exceeded during 27% of the class hours on average. Maximum values surpassed 4000 ppm, the upper detection limit of the equipment. The air exchange capacity met the ventilation requirements in only four out of thirty-eight classrooms of secondary schools. The P98 of the CO 2 levels correlated with the ventilation capacity situated more than 1.8 m above the floor. The between-school variation of CO 2 levels exceeded the within-school variation. In conclusion, CO 2 levels are high in most of the schools most of the time, probably due to a poor air exchange. This study underlines the importance of an adequate ventilation system. Keywords: CO 2 level, classroom, ventilation primary school, secondary school tsg jaargang 87 / 2009 nummer 4 Ventilatie van scholen - pagina 180 /
6 Literatuur 1. Johnston SL, Pattemore PK, Sanderson G et al. The relationship between upper respiratory infections and hospital admissions for asthma: a time-trend analysis. Am J Respir Crit Care Med 1996;154(3 Pt 1): Smedje G, Norbäck D. Incidence of asthma diagnosis and selfreported allergy in relation to the school environment a fouryear follow-up study in schoolchildren. Int J Tuberc Lung Dis 2001;5: Ritz BR, Hoelscher B, Frye C, Meyer I, Heinrich J. Allergic sensitization owing to second-hand cat exposure in schools. Allergy 2002;57: Daisey JM, Angell WJ, Apte MG. Indoor air quality, ventilation and health symptoms in schools: an analysis of existing information. Indoor Air 2003;13: Bakó-Biró Zs, Kochhar N, Clements-Croome DJ, Awbi HB, Williams M. Ventilation rates in schools and pupil s performance using computerised assessment tests. Copenhagen: Proceedings of Indoor Air 2008, 2008, 88o. 6. Gezondheidsraad. Advies inzake het binnenhuisklimaat, in het bijzonder een ventilatieminimum, voor Nederlandse woningen. Den Haag: Gezondheidsraad, Anonymus. Arbeidsonstandighedenwet; beleidsregel Arbeidsomstandighedenwetgeving. 8. Duijm F. Ventilatiecriteria voor scholen en kinderopvang. Tijdschr Gezondheidswet 2008;86: Meijer HAJ. Schriftelijke mededeling. Groningen: RUG-IVEM, Meijer G, Duijm F, Waijer A. Vensterschool Gravenburg. Groningen, GGD Groningen, NEN-NNI. Nederlandse Praktijkrichtlijn NPR 1090:1993 nl; ventilatie van schoolgebouwen - voorbeelden van bouwkundige oplossingen, afgestemd op NEN Delft: NEN-NNI, Versteeg H. Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu in basisscholen. VROM Artikelcode Nieuwegein: LPB, Meijer G, Duijm F, Hendriks U. Binnenmilieu; ongezonde lucht in Groninger schoollokalen; feitenblad 1. Groningen: GGD Groningen, Correspondentieadres Drs. G. Meijer, F. Duijm arts M&G medische milieukunde GGD Groningen, Kenniscentrum Milieu en Gezondheid, Postbus 584, 9700 AN Groningen, tel , gea.meijer@hvd.groningen.nl Voor publicatie aanvaard in maart tsg jaargang 87 / 2009 nummer 4 Ventilatie van scholen - pagina 181 /
7
Binnenmilieuvandeopenbare scholeningroningen
Binnenmilieuvandeopenbare scholeningroningen binnenmilieu van de openbare scholen in Groningen oktober 2009 Gea Meijer Frans Duijm GGD Groningen Postbus 584 9700 AN Groningen 050-3674000 1 Samenvatting
Nadere informatieVentilatiemetenmetCO2alstracergas2009
VentilatiemetenmetCO2alstracergas2009 Ventilatie meten met CO 2 als tracergas December 2009 G. Meijer F. Duijm GGD Groningen Postbus 584 9700 AN Groningen Samenvatting De capaciteit van mechanische ventilatie
Nadere informatieToetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra
Toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra Frans Duijm arts medisch milieukundige Kenniscentrum Milieu & Gezondheid GGD s Groningen, Friesland, Drenthe 21 maart 2007 ventilatie in scholen
Nadere informatieSamenvatting. Invloeden op de gezondheid en op het cognitief functioneren
Samenvatting Het kabinet stelde in 2008 dat de kwaliteit van het binnenmilieu op basisscholen te wensen overlaat. Het gaat dan vooral om de luchtkwaliteit tijdens het stookseizoen, de temperatuur in de
Nadere informatieVentilatievoorzieningen voor een meterruimte in een woning
Ventilatievoorzieningen voor een meterruimte in een woning Probleem Aan de hand van het Bouwbesluit vaststellen welke eisen er gelden voor de ventilatiecapaciteit die is vereist voor een meterruimte in
Nadere informatieAchtergrondinformatie behorend bij het project: Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland
Achtergrondinformatie behorend bij het project: Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland Voor wie Basisscholen die mee hebben gedaan het project Mechanisch geventileerde scholen in Flevoland Inhoud
Nadere informatieMeten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven. Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009
Meten is weten (wat te doen) Gezondheid in woningen, scholen en kinderdagverblijven ir. Henk Versteeg Presentatie 3e kennisdag Bouwfysica 14 mei 2009 Lichtveld Buis & Partners BV Raadgevende ingenieurs
Nadere informatielogoocw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag 13 juli 2006 PO/B&B/06.
logoocw De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk 13 juli 2006 PO/B&B/06.29506 Uw kenmerk 06-OCW-B-029 Onderwerp Rappel toezegging kabinet
Nadere informatiew w w. o l d e h a n t e r. n l
Werknr.: 09-288 Project: Standaard garage Prefab beton elementen Opdrachtgever: Rekers Betonwerk GMBH & Co. KG Portlandstraße 15 48480 Spelle Duitsland Onderwerp: Ventilatieberekening Alle type garages
Nadere informatieBasisscholen die meedoen aan het project Mechanisch geventileerde basisscholen in Zuid-Holland Zuid. Hoofdstuk 1 Binnenmilieu in basisscholen...
Achtergrondinformatie project mechanisch geventileerde basisscholen in Zuid-Holland Zuid Achtergrondinformatie behorend bij het project Mechanisch geventileerde basisscholen in Zuid-Holland Zuid Voor wie
Nadere informatieNatuurlijke ventilatie van leslokalen
Natuurlijke ventilatie van leslokalen Seminar Actiflow - CFD in de bouw 20 mei 2011 ir. Henk Versteeg Inhoud presentatie Introductie LBP SIGHT Binnenmilieu basisscholen Ventilatie basisschool De Schakel
Nadere informatieBinnenmilieu in het Voortgezet onderwijs
Binnenmilieu in het Voortgezet onderwijs Onderzoeksrapport Michel Heijnekamp Stand van Kleef Barry Tuip 1 juli 2010 Voorwoord In opdracht van de voortgezet onderwijs-raad (VO-raad) heeft Strukton Worksphere
Nadere informatiemens en CO 2 verfris het Bouwbesluit Rudy Tuik nvvk-congres 30/3/2017 A-rt b.v. Rudy Tuik mens en CO 2 nvvk-congres 30/3/ / 11
mens en CO 2 verfris het Bouwbesluit Rudy Tuik A-rt b.v. nvvk-congres 30/3/2017 Rudy Tuik mens en CO 2 nvvk-congres 30/3/2017 1 / 11 Doel Bouwbesluit bouwbesluit hst. 3.6 : Luchtverversing (art. 3.28-40):
Nadere informatieVerbetering Ventilatie Basisscholen
Verbetering Ventilatie Basisscholen Evaluatie Effect Middellange termijn Juni 2008 Verbetering Ventilatie Basisscholen Evaluatie effect middellange termijn M.M. Nijkamp MSc. Bureau Gezondheid, Milieu &
Nadere informatieFrisse Scholen in Wervershoof GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu
Frisse Scholen in Wervershoof GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu Auteurs: J. Visser, L. Lakenman, M. Karels en E.D. Schmidt 19 december 2008 De aftrap van het project Frisse Scholen
Nadere informatieYES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2
1/1/2013 CHRISTELIJK LYCEUM DELFT YES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2 Wat is de luchtkwaliteit van onze school en voldoet deze aan de Europese norm? Door Alma van Oudheusden, Naomi Bartels en Mark Bemelmans Inhoud
Nadere informatieTekst: Cees van de Sande
Het lijkt zo vanzelfsprekend als we zeggen dat klaslokalen zijn gemaakt om optimaal te kunnen leren. Helaas is dat niet altijd het geval. Het klimaat in klaslokalen kan zelfs een negatief effect op de
Nadere informatieBinnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht
Binnenmilieu op de basisschool verdient meer aandacht Het binnenmilieu in basisscholen is niet altijd wat het zijn moet. De luchtkwaliteit laat soms te wensen over, wat gezondheidsklachten kan veroorzaken.
Nadere informatieNotitie: Notitie ventilatie parkeergarage Project: Nieuw Leyden veld 25, te Leiden
Notitie: Project: Nieuw Leyden veld 25, te Leiden Opdrachtgever : Projects & Development B.V. Kenmerk : notmbu_ventilatie parkeergage_11042014-d01 Datum : 11 april 2014 Auteur : M. Burggraaf Behoort bij
Nadere informatieAdviseurs voor bouw, industrie, verkeer, milieu en software. Rapport B R001 Stadhuiskwartier Deventer
Rapport B.2006.0407.37.R001 Stadhuiskwartier Deventer Gevelisolatieonderzoek Polstraat 16, Deventer Status: DEFINITIEF Van Pallandtstraat 9-11 Casuariestraat 5 Lavendelheide 2 Geerweg 11 info@dgmr.nl Postbus
Nadere informatieBeter leren in een gezonde school
Beter leren in een gezonde school drs. L. Haans en ir. A.C. Boerstra, BBA Boerstra Binnenmilieu Advies Het binnenmilieu in basisscholen is van groot belang omdat jonge kinderen een groot deel van hun tijd
Nadere informatieGGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009
GGD-criteria bij de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 Inleiding De Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 stelt subsidie aan gemeenten
Nadere informatieENV-MB450-NV. CO2 s i g n a a l m e t e r G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g (versie maart 2015)
ENV-MB450-NV CO2 s i g n a a l m e t e r G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g (versie maart 2015) 2 Inleiding Dank u vriendelijk voor uw aankoop van één of meerdere ATAL ENV-MB450- NV CO 2 -signaalmeter(s).
Nadere informatieOp weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen
Nadere informatieAan de fractie van Nijmegen Nu Korte Nieuwstraat 6, 6511 PP Nijmegen. 14 november Geachte fractie,
Aan de fractie van Nijmegen Nu Korte Nieuwstraat 6, 6511 PP Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 90 00 Telefax (024) 329 29 81 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus
Nadere informatieProject Frisse Scholen op Texel 2009 GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu
Project Frisse Scholen op Texel 29 GGD Hollands Noorden Sector Infectieziekten en Milieu Auteurs: L. Lakenman, J. Visser, M. Karels, R. Kuipers en E.D. Schmidt November 29 Inhoudsopgave Inleiding... 3
Nadere informatieVerbouw Abdij Koningsoord te Berkel-Enschot. - Werkplaats - Toetsing verblijfsgebieden, verblijfsruimten Luchtverversing Daglichttoetreding
Verbouw Abdij Koningsoord te Berkel-Enschot - Werkplaats - Toetsing verblijfsgebieden, verblijfsruimten Luchtverversing Daglichttoetreding Verbouw Abdij Koninsgoord te Berkel-Enschot - Werkplaats - Toetsing
Nadere informatiePresentatie en gebruik van productgegevens. Suskasten en het bouwbesluit
Presentatie en gebruik van productgegevens Suskasten en het bouwbesluit In Nederland wordt tot nu toe de akoestische prestatie van geluidgedempte ventilatievoorzieningen (suskasten) gegeven door de geluidisolatie
Nadere informatie'Your air.. Our care!'
'Your air.. Our care!' Beknopt kan hiermee de missie van KlimaVent environment worden omschreven. Ventileren is een vak. Een vak waar KlimaVent zich dagelijks mee bezig houdt. Voor het creëren van een
Nadere informatieRapport. Ventilatieberekeningen Herontwikkeling Rietveld 33A te Woerden. Projectnummer 16126
Rapport Ventilatieberekeningen Herontwikkeling Rietveld 33A te Woerden Projectnummer 16126 Opdrachtgever Kolpa Architecten t.a.v. dhr. W. Baas Strevelsweg 700/406 3083 AS Rotterdam Auteur Dhr. H. Dijcks
Nadere informatieBinnenmilieu-onderzoek
Binnenmilieu-onderzoek Rapportage binnenmilieu-onderzoek voor school Naam School : Basisschool De Reuzepas te Ewijk Datum : Januari 2014 Uitgevoerd door : Thea Hiemstra en Vivian van Hooren Samenvatting
Nadere informatiePraktijkproef tochtvrije natuurlijke luchttoevoer
Praktijkproef tochtvrije natuurlijke luchttoevoer Eemsmond De Marne Winsum Loppersum Delfzijl Bedum Appingedam Ten Boer April 2013 Zuidhorn Grootegast Leek Marum Groningen Haren Slochteren Hoogezand- Sappemeer
Nadere informatieRenovatie en verbouwing Brouwhuis Ceresstraat te Breda '8 woningen noord en westgevel'
2633 - Renovatie en verbouwing Brouwhuis Ceresstraat te Breda '8 woningen noord en westgevel' Toetsing verblijfsgebieden, verblijfsruimten Luchtverversing Daglichttoetreding 2633 - Renovatie en verbouwing
Nadere informatieDatum: 14 november 2016 Ons kenmerk: MW15457 Project: Verbouwing schuur Wiersserbroekweg 12 te Vorden Betreft: Bouwbesluitberekeningen
Adviseurs voor milieu, geluid, trillingen, brand en bouwfysica Alcedo bv Keizersweg 26 Postbus 140, 7450 AC Holten NOTITIE T: (0548) 63 64 20 F: (0548) 63 64 30 E: info@alcedo.nl I: www.alcedo.nl KvK 08108022
Nadere informatieWoningventilatie en renovatie
Woningventilatie en renovatie Bouwbesluit, bewoners en de praktijk Workshop Energie Nul73 Ir. H.J.J. (Harm) Valk Nieman Raadgevende Ingenieurs BV 19 mei 2015 Ventilatie Waarom ventileren? Kwaliteit en
Nadere informatieEffectiviteit van mechanische ventilatie met filtertoepassing in scholen langs drukke wegen. Dr. Maciek Strak GGD Amsterdam Afd. Milieu en Gezondheid
Effectiviteit van mechanische ventilatie met filtertoepassing in scholen langs drukke wegen Dr. Maciek Strak GGD Amsterdam Afd. Milieu en Gezondheid Inleiding Langdurige blootstelling aan luchtverontreiniging
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool O.B.S. Elckerlyc
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool O.B.S. Elckerlyc GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres 1 Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM Hilversum
Nadere informatieVerbouw schuur Vlietweg 13 te Leiden. Toetsing verblijfsgebieden, verblijfsruimten Luchtverversing Daglichttoetreding
Verbouw schuur Vlietweg 13 te Leiden Toetsing verblijfsgebieden, verblijfsruimten Luchtverversing Daglichttoetreding Verbouw schuur Vlietweg 13 te Leiden Toetsing verblijfsgebieden, verblijfsruimten Luchtverversing
Nadere informatieRapportage BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN. Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de
Rapportage BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de Academische Werkplaats Medische Milieukunde 10 juli 2014 www.vggm.nl BINNENMILIEU IN ZORGINSTELLINGEN
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool Augustinusschool te Hilversum GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres Onderzoek naar de kwaliteit van het
Nadere informatieVerbouwing van een gevel: geluidsisolatie en ventilatie
Verbouwing van een gevel: geluidsisolatie en ventilatie Probleem Aan de hand van het Bouwbesluit vaststellen welke eisen voor de geluidswering en ventilatie gelden bij de renovatie van een gevel. Oplossingsrichtingen
Nadere informatieGezond ventileren lekkere lucht is hoofdgerecht van gezond wonen. Evert Hasselaar Onderzoeksinstituut OTB, TUDelft 12 november 2009
Gezond ventileren lekkere lucht is hoofdgerecht van gezond wonen Evert Hasselaar Onderzoeksinstituut OTB, TUDelft 12 november 20 Inhoud Gezond wonen Gezond wonen en ventilatie Gedrag en energiegebruik
Nadere informatieFrisse schoolvoorbeelden. concepten voor gezonde ventilatie in scholen
Frisse schoolvoorbeelden concepten voor gezonde ventilatie in scholen Frisse schoolvoorbeelden Concepten voor gezonde ventilatie in scholen Opdrachtgever: GGD, Hulpverleningsdienst Groningen Contactpersoon:
Nadere informatieOnderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu in basisscholen
www.vrom.nl Onderzoek naar de kwaliteit van het binnenmilieu in basisscholen Onderzoeksrapportage Artikelcode 8055 Opdrachtgever Ministeries van VROM, OCW, SZW en VWS Datum 19 juli 2007 Auteur ir. H. Versteeg
Nadere informatieBalansventilatie in Vathorst Effectstudie van de verbetermaatregelen
Balansventilatie in Vathorst Effectstudie van de verbetermaatregelen Arjen Meijer 16-11-2009 In samenwerking met: GGD Midden-Nederland, DWA en GGD Groningen In opdracht van: Gemeente Amersfoort Begeleidingscommissie:
Nadere informatieWat kun je meten én verbeteren bij klimaatklachten in gebouwen?
Wat kun je meten én verbeteren bij klimaatklachten in gebouwen? Pagina 1 van 6 Inhoud Inhoud... 2 Klimaatklachten... 3 Welke klachten zijn het meestal?... 3 Klimaatonderzoek kan klimaatklachten verbeteren...
Nadere informatieMet dank aan de voormalig projectcoördinator en de projectmedewerkers: Marja van Rossenberg en Manon Rutjes, Remke Roes, Iris Drost en Brenda de Wolf
Eindrapport BEWUSTWORDING BINNENMILIEU BASISSCHOLEN EINDVERSLAG VAN HET PROJECT FRISSE LUCHT OP SCHOOL IN GELDERLAND 2008-2012 Maart 2013 www.vggm.nl GGD Regio Nijmegen Brenda de Wolf en Manon Vaal Team
Nadere informatieNatuurlijke toevoer en comfort Een samenvatting van nationaal en internationaal onderzoek
Natuurlijke toevoer en comfort Een samenvatting van nationaal en internationaal onderzoek W.F.de Gids TNO Bouw en Ondergrond Symposium 12 november 2008 Etten Leur Tocht Te koude relatief hoge luchtsnelheid
Nadere informatieVentilatieberekening. Projectnummer Project : Vrijstaande woning aan de Roswinkelermarke 15 ter Apel
Ventilatieberekening Projectnummer 16.01 18-10-2016 Project : Vrijstaande woning aan de Roswinkelermarke 15 ter Apel ventilatie Het Bouwbesluit stelt in afdeling 3.10 van het Bouwbesluit de volgende eisen
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rembrandtkwartier te Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Ontwerpnotitie Ventilatie 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieResultaten landelijk onderzoek aanleiding voor verbetermaatregelen
1 01 Bouwfysica www.nvbv.org Kwaliteit binnenmilieu kinderdagverblijven Resultaten landelijk onderzoek aanleiding voor verbetermaatregelen De kwaliteit van het binnenmilieu in kinderdagverblijven is onvoldoende.
Nadere informatieRapport Bouwbesluit. (Bouwbesluit 2012) - Ventilatie berekening - Spui berekening - Daglicht berekening
Rapport Bouwbesluit (Bouwbesluit 2012) - Ventilatie berekening - Spui berekening - Daglicht berekening Interne uitbreiding kinderopvang Mr. J.B. Kanweg 8 A, 9439 TG Witteveen Revisie: 0 Datum: 01-12-2017
Nadere informatieOp weg naar bijna energieneutrale gebouwen, met gezonde ventilatie
Op weg naar bijna energieneutrale gebouwen, met gezonde ventilatie Themabijeenkomst De Nieuwe Standaard In Ventileren ing. G.A. (Gerton) Starink Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. 22-5-2015 2 1 Op weg
Nadere informatieVentilatievoorzieningen, Daglicht, VWA en HWA
Oude Parklaan 2 Castricum Ventilatievoorzieningen, Daglicht, VWA en HWA t.b.v. bouwaanvraag Opdrachtgever: Moke Architecten Projectnr. 1315.01 Datum: 15 juli 2015 ir. K.C.J. Nobel -2- INHOUD 1. INLEIDING...
Nadere informatieBinnenlucht kwaliteit in verzorgingstehuizen
Binnenlucht kwaliteit in verzorgingstehuizen Marije te Kulve Prof.dr. H.S.M. Kort Dr.ir. M.G.L.C. Loomans Binnenlucht kwaliteit en temperatuur Het project: Bezielende omgeving in de Ouderenzorg (registratienummer:
Nadere informatieVENTI-LIGHT VLH. Ventilatie Indicator G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g. Ampèrestraat 35-37 NL-1446 TR PURMEREND
VENTI-LIGHT VLH Ventilatie Indicator G e b r u i k e r s h a n d l e i d i n g Ampèrestraat 35-37 NL-1446 TR PURMEREND Postbus 783 NL-1440 AT PURMEREND T (+31) 0299 630 610 F (+31) 0299 630 611 E info@atal.nl
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Goudenregenschool te Hilversum
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Goudenregenschool te GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres 1 Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM T: 035-6 926
Nadere informatieBouwfysica. Ventilatie en Infiltratie. hoofdstuk 6 Bouwfysica. eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte
Bouwfysica Ventilatie en Infiltratie hoofdstuk 6 Bouwfysica 1 Onderwerpen Inleiding Bouwbesluit eisen m.b.t. ventilatie oppervlakte Ventilatie Basisventilatie (luchtverversing) Spuiventilatie (zomerventilatie)
Nadere informatieVentilatieberekening. Projectnummer 1718 Datum: Vrijstaande woning Bos, Teugel kavel 36 Barger Compascuum
Ventilatieberekening Projectnummer 1718 Datum: 14-12-2017 Project : Vrijstaande woning Bos, Teugel kavel 36 Barger Compascuum ventilatie Het Bouwbesluit stelt in afdeling 3.10 van het Bouwbesluit de volgende
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool GGD Gooi & Vechtstreek Bezoekadres Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1 1200 AM Hilversum T: 035-6 926
Nadere informatieBerekening Bouwbesluit
Berekening Bouwbesluit 1. Gebruiksoppervlak / Verblijfsgebied 2. Daglichttoetreding 3. Luchtverversing 4. Spuivoorziening 1 2 3 6 Project : Oprichten woning aan de Heilaardreef ong. 4814 NM Breda Bijlage
Nadere informatieMeelstof in de bakkerij
Meelstof in de bakkerij Welke grenswaarde is haalbaar? Frans Jongeneelen Bijeenkomst Nijkerk 2013 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Meetbaarheid grenswaarde 3. Meetresultaten meelstof en trend van de blootstelling
Nadere informatieEvaluatierapport project Binnenmilieu op scholen. Resultaten onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag periode 2007-2011
Evaluatierapport project Binnenmilieu op scholen Resultaten onderzoek op- en adviezen aan scholen in Den Haag periode 2007-2011 GGD Den Haag Afdeling Leefomgeving Mei 2012 Samenvatting Bestaande scholen
Nadere informatieRapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen Frisse Lucht op School in Gelderland
Rapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen 2010-2011 Frisse Lucht op School in Gelderland September 2011 Marja van Rossenberg Rapport Bewustwording Binnenmilieu Basisscholen 2010-2011 Frisse Lucht
Nadere informatieLekkerFrisinschool (mech.)ventilatieenbinnenmilieu, beoordelingvan2systemen
LekkerFrisinschool (mech.)ventilatieenbinnenmilieu, beoordelingvan2systemen Lekker fris in school; (mech.) ventilatie en binnenmilieu, beoordeling van 2 systemen juni 2006 G. Meijer F. Duijm GGD Groningen
Nadere informatieToetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra
Toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra 2006 GGD Nederland, werkgroep binnenmilieu Frans Duijm.. expertgroep: ir. A. Boerstra (BBA en ISSO-SBR Praktijkboek Gezonde Gebouwen) C. van de Bogaard,
Nadere informatieBrief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Brief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen Programma Onderwijs Portefeuillehouder R. Helmer-Englebert Samenvatting Tijdens de kamerronde van 7 juni 2017 inzake
Nadere informatieGezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid!
Gezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid! www.airatschool.be www.mmk.be/onderwijs www.vlaamselogos.be www.zorg-en-gezondheid.be www.vigez.be Gezonde binnenlucht op school? Belang voor
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatieDe Relatie tussen de Fysieke Omgeving en het Beweeggedrag van Kinderen gebruik. makend van GPS- en Versnellingsmeterdata
De Relatie tussen de Fysieke Omgeving en het Beweeggedrag van Kinderen gebruik makend van GPS- en Versnellingsmeterdata The relationship Between the Physical Environment and Physical Activity in Children
Nadere informatieVERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN. Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu. Basisschool
VERBETERING VENTILATIE BASISSCHOLEN Schooladvies over de kwaliteit van het binnenmilieu Basisschool GGD Gooi & Vechtstreek 1 Bezoekadres Heuvellaan 50 Postadres Postbus 514 1200 AM Hilversum T: 035-6 926
Nadere informatieHet binnenmilieu binnenste buiten
Het binnenmilieu binnenste buiten Resultaten van het onderzoek Gezondheid en ventilatie in woningen in Vathorst GGD Eemland in samenwerking met het ministerie van VROM In opdracht van de gemeente Amersfoort
Nadere informatiePersoonlijkheidskenmerken en cyberpesten onder jongeren van 11 tot 16 jaar:
Persoonlijkheidskenmerken en cyberpesten onder jongeren van 11 tot 16 jaar: is er een relatie met een verkorte versie van de NVP-J? Personality Characteristics and Cyberbullying among youngsters of 11
Nadere informatieEmotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid
Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en Bevlogenheid Emotional Labor, the Dutch Questionnaire on Emotional Labor and Engagement C.J. Heijkamp mei 2008 1 ste begeleider: dhr. dr.
Nadere informatieDe Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats
De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats The Relationship between Physical Health, Resilience and Subjective Wellbeing of Inhabitants
Nadere informatieEtnische Diversiteit van scholen en de relatie met onderwijsprestaties in de Nederlandse PISA data 2009
Researchcentrum Researchcentrum voor voor Onderwijs Onderwijs en Arbeidsmarkt Etnische Diversiteit van scholen en de relatie met onderwijsprestaties in de Nederlandse PISA data 2009 Jaap Dronkers ROA/CPB
Nadere informatieWIJZIGING VENTILATIE BOUWBESLUIT 2012
WIJZIGING VENTILATIE BOUWBESLUIT 2012 O p s t e l l e r : A. d e n H a r t o g O p d r a c h t g e v e r : D a t u m : J u l i 2 0 1 1 Wijziging Bouwbesluit 2012 Ventilatie 1 Culemborg 19 augustus 2011.
Nadere informatieInhoudsopgave. R043165aaA5.hv - 18 juni 2009 2/32
Onderzoek binnenmilieu kindercentra Samenvattende rapportage 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 8:00:00 9:00:00 10:00:00 11:00:00 12:00:00 13:00:00 14:00:00 15:00:00 16:00:00 17:00:00 18:00:00 Opdrachtgever
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Comfort System en het DucoTronic System bieden de garantie
Nadere informatie, relatieve luchtvochtigheid (RH) en temperatuur hoeft u zelf helemaal niets te doen.
DUCO at HOME De standaard voor woningventilatie Bij Duco Ventilation & Sun Control staat de gezondheid van de bewoners op de eerste plaats. Het Duco Reno System, Duco Comfort System en DucoTronic System
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieDe Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen
Voorschoolse vorming en de ontwikkeling van kinderen 1 De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van Kinderen The Relationship between Early Child Care, Preschool Education and Child Development
Nadere informatiePM10 in het binnenmilieu Het effect van het branden van kaarsen en van gourmetten
PM10 in het binnenmilieu Het effect van het branden van kaarsen en van gourmetten samenvattend rapport mei 2010 G. Meijer F. Duijm GGD Groningen Postbus 584 9700 AN Groningen Samenvatting Om een beeld
Nadere informatieTOETSING BOUWBESLUIT. Project: Uitbreiding Kinderdagverblijf Het Stokpaardje Castricum
TOETSING BOUWBESLUIT Project: Uitbreiding Kinderdagverblijf Het Stokpaardje Castricum Datum: 19-11-2013 Inhoud bladzijde Verblijfsgebieden 2 Daglichttoetreding 3 Daglichtoppervlakte per verblijfsgebied
Nadere informatieArtikel 3.27 Wateropname AFDELING 3.6 LUCHTVERVERSING Nieuwbouw. Artikel 3.28 Aansturingsartikel
Artikel 3.27 Wateropname Een scheidingsconstructie van een badruimte heeft aan een zijde die grenst aan die ruimte tot 1 m boven de vloer van die ruimte een volgens NEN 2778 bepaalde wateropname die gemiddeld
Nadere informatieBEANTWOORDING SCHRIFTELIJKE VRAGEN van het raadslid S. Mulder en L. Zandstra. sv RIS Regnr. BOW/ Den Haag, 29 april 2008
Gemeente Den Haag BEANTWOORDING SCHRIFTELIJKE VRAGEN van het raadslid S. Mulder en L. Zandstra sv 2008.070 RIS 153508 Regnr. BOW/2008.283 Den Haag, 29 april 2008 Inzake: binnenmilieu in schoolgebouwen
Nadere informatieRgd. Luchtkwaliteit. 3.1 Luchtverversing 3.2 Luchtverontreiniging
Rgd 3 Luchtkwaliteit De luchtkwaliteit in de huisvesting moet zodanig zijn dat de gezondheid van gebruikers en bezoekers niet nadelig wordt beïnvloed en een optimale uitvoering van het bedrijfsproces mogelijk
Nadere informatieBouwbesluit rapportage
Bouwbesluit rapportage Project: aanpassen bijgebouw met sauna voorziening Dossier: 16.043 Opdrachtgever: Dhr. A. Jonkers Loon 51 5757 AA Deurne Architect: J.A.W. van Extel buro voor Bouwadvies Ontwerp
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatieBouwbesluit: Regeling formaldehyde voor alle gebouwen Hoofdstuk: Eisen en bepalingsmethoden voor formaldehyde ten gevolge van bouwmaterialen
TNO Ruimte en Infrastructuur Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus 49 2600 AA Delft www.tnomi T 0152763000 F 0152763023 B -92-o468 Bouwbesluit: Regeling formaldehyde voor alle gebouwen Hoofdstuk: Eisen en bepalingsmethoden
Nadere informatieSAMENVATTING. Onderzoek Prestatie-eisen ventilatie in scholen: Adviesrapport.
Onderzoek Prestatie-eisen ventilatie in scholen: Adviesrapport. Datum Referentie 17 januari 2013 20120582-06 SAMENVATTING In de motie Lucassen c.s. over luchtkwaliteit in lesruimten (32 757, nr. 24) is
Nadere informatieTRANSFORMATIE KANTOOR BREDA. Bepaling Equivalent daglichtoppervlakte. Ventilatieberekening
TRANSFORMATIE KANTOOR BREDA Bepaling Equivalent daglichtoppervlakte Ventilatieberekening Arlan Architecten bv Juli 2013 Inhoud Inleiding Projectgegevens Overzicht gegevens 1.0 Bepaling Equivalent daglichtoppervlakte
Nadere informatieDe kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht
De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht Claudia de Graauw Bo Broers Januari 2015 1 Inhoudsopgave
Nadere informatiePesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.
Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary
Nadere informatieEenvoudige oplossingen voor ventilatieproblemen in de kinderopvang
1 Eenvoudige oplossingen voor ventilatieproblemen in de kinderopvang vijf casussen onderzocht W/E adviseurs: Marit Béguin en Cees Leenaerts BOinK, Belangenvereniging Ouders in de Kinderopvang: Gjalt Jellesma
Nadere informatie2. Op welke punten schieten de huidige normen tekort? Hoe zouden ze moeten veranderen om effectief te kunnen handhaven?
Hasic, Emira Van: namens Postbus Onderwerp: FW: Houtrook en gezondheid GGD Bijlagen: presentatie-stookinstallaties-houtrook-en-gezondheid-1.pdf; Longfonds Verklaring Houtrook met logo.pdf Longfonds Verklaring
Nadere informatieVraaggestuurde ventilatie in scholen en kantoorgebouwen: analyse van werking door metingen
Vraaggestuurde ventilatie in scholen en kantoorgebouwen: analyse van werking door metingen 20-10-2016 Bart Merema 20 oktober 2016 Antwerpen Introductie Case studie: Dilbeek Case studie: Testleslokalen
Nadere informatieHet hoofd in de wolken
Het hoofd in de wolken Evert Hasselaar Trees Wouda, 1947 Fijn stof binnenshuis transport Van vervuilingsbron naar effect Bron vervuiling of hinder emissies Concentratie blootstelling opname gezondheids
Nadere informatieVENTILATIE & DAGLICHT MULLER ONTWERP EN ADVIES B.V. WIEDHAAK 18A 3371 KD HARDINXVELD-GIESSENDAM TELEFOON: 0184-614120 FAX: 0184-631091
RAPPORT: VLOEROPPERVLAKTE & RUIMTE-DIFFERENTIATIE VENTILATIE & DAGLICHT WERKNO: 12429 DATUM: 10-06-2015 PROJECT: NIEUWBOUW BEDRIJFSVERZAMELGEBOUW WEIDEVOGEL A/D MANMAKERWEG TE BLESKENSGRAAF B OPDRACHTGEVER:
Nadere informatieRapportage trillingsmetingen
Rapportage trillingsmetingen Verkeerstrillingen km/h gebied Schil Dordrecht Opdrachtgever Kenmerk Behandeld door Datum Gemeente Dordrecht Cluster Wijken Postbus 8 AA Dordrecht 7AD Revisie C Dhr. P.A.M.
Nadere informatie