VINCENT VAN GOGH EN DE KUNST VAN DE NEGENTIENDE EEUW

Transcriptie

1 VINCENT VAN GOGH EN DE KUNST VAN DE NEGENTIENDE EEUW Van 29 september 2012 t/m 13 januari 2013 is Vincent. Het Van Gogh Museum in de Hermitage Amsterdam te zien naast de tentoonstelling Impressionisme: sensatie & inspiratie van de Hermitage. Daarin worden de Impressionisten getoond in de context van hun voorgangers, tijdgenoten en opvolgers. Er zijn voorbeelden te zien van de verschillende opeenvolgende kunststromingen van de negentiende eeuw: romantiek, academische kunst, realisme, de school van Barbizon, het impressionisme en het post-impressionisme. Het is een unieke kans om het werk van Vincent van Gogh te zien in de context van de ontwikkelingen in de negentiendeeeuwse kunst. In deze voorbereidende lesbrief wordt kort uiteengezet wat die ontwikkelingen waren. Aan de hand van Vincents brieven wordt ingegaan op zijn opvattingen over de schilderijen die op de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam te zien zijn.

2 Technologie en maatschappij Vincent van Gogh in 1866 De invloed die het internet op ons leven heeft is zo groot, dat we nu nog niet kunnen inschatten hoe omvangrijk die invloed werkelijk is. We kunnen wel al vaststellen dat het gaat om een technologische vernieuwing die invloed heeft op hoe de maatschappij en wijzelf functioneren. Het beïnvloedt bovendien niet alleen ons leven, maar ook ons denken. Er zijn in de geschiedenis meerdere moment geweest waarop de mensheid door wetenschap en technologische vernieuwing een nieuwe fase in ging: de uitvinding van de landbouw ( v. Chr.), de boekdrukkunst (vijftiende eeuw) en de stoommachine (achttiende eeuw). * Kun je nog meer technologische vernieuwen bedenken die ons even en denken hebben veranderd? * Wat zou jij het meest missen als het internet nooit was uitgevonden? De 37 jaren die Vincent van Gogh ( ) leefde zitten vol ingrijpende maatschappelijke en technologische veranderingen. In Vincents geboortejaar wordt de injectiespuit uitgevonden. In hetzelfde jaar breekt de bloedige Krimoorlog uit tussen Rusland en het Turkse rijk, waarbij Engeland en Frankrijk de kant van Turkije kiezen. Het is ook het jaar waarin de eerste aardappelchips worden gemaakt. In de loop van Vincents leven raakt de fotografie ingeburgerd en komt de Motorwagen van Karl Benz op de markt (1888). * Welke van de technologische vernieuwingen hierboven zal de grootste invloed hebben gehad op de schilderkunst? * Waarom? Vincent over de technologische vernieuwingen: De photografen schijnen hier veel te doen te hebben. men ziet ook geschilderde portretten bij hen die zij blijkbaar op een door photografie verkregen fond bewerken, wat voor iemand die weet wat schilderen is natuurlijk en zwak en flaauw van effekt is. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Antwerpen, 19 december 1885

3 Sociale veranderingen Ook op sociaal gebied is de negentiende eeuw turbulent. De Industriële Revolutie die in de achttiende eeuw in Engeland was begonnen, spreidt zich in het begin van de negentiende eeuw uit over heel Europa. De steden groeien door de toestroom van ongeschoolde arbeiders: het proletariaat. De burgerij, de handelaren en de eigenaren van de fabrieken worden steeds rijker, maar hebben nog weinig politieke invloed. betere leefomstandigheden. De opstanden leiden tot nieuwe grondwetten en het ontstaan van het communisme. Karl Marx en Friedrich Engels publiceren in 1848 Het Communistisch Manifest: het startsein van ontwikkelingen die zullen leiden tot een revolutie in Parijs in 1871, de Russische Revolutie en dientengevolge het internationale klimaat van bijna de hele twintigste eeuw. De nieuwe sociale verhoudingen zijn aanleiding tot verschillende opstanden. In 1830 komt de Franse middenklasse in verzet tegen de macht van de koning. Geïnspireerd door deze revolutie komen de Belgen in opstand tegen de Nederlandse koning Willem II en eisen - met succes - onafhankelijkheid. In 1848 zijn er verspreid over het Europese vasteland opstanden waarbij de burgerij meer politieke invloed eist en de arbeiders * Welke invloed hadden de opstanden in 1848 op Nederland? * Kun je nagaan welke invloed het werk van Karl Marx en Friedrich Engels heeft gehad op de (maatschappelijke en/of politieke) ontwikkelingen in Nederland? Vincent over de revolutie van 1848: Ik wou gij U eens kondt voorstellen dat gij en ik hadden geleefd in dat jaar 1848 ( ) ik tracht U duidelijk te maken in hoeverre t verschil dat tusschen ons gekomen is in verband staat met algemeene stroomingen in de maatschappij ( ) ik houd het er voor dat als gij en ik toen geleefd hadden gij aan den kant van Guizot waart geweest en ik aan den kant van Michelet. ( ) b.v. op zoo n barricade, gij er vóór als soldaat van t gouvernement, ik er achter als revolutionnair of rebel. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Nuenen, september 1884 Guizot: minister, tegen de opstand Michelet: schrijver, steunde de opstand * Zoek meer informatie over het leven van Vincent van Gogh en bedenk waarom hij sympathie had voor de revolutionairen van 1848.

4 Romantiek Tegen het eind van de achttiende eeuw ontstaat de romantiek als reactie op de industriële revolutie. Kunstenaars reageren in de loop van de negentiende eeuw op de ingrijpende veranderingen. De bekendste voorbeelden van romantische literatuur zijn Faust ( ) van de Duitser Goethe, Frankenstein (1818) van de Britse Mary Shelly, De graaf van Monte-Cristo (1844) van de Fransman Alexandre Dumas en Moby Dick (1851) van de Amerikaan Herman Melville. In de schilderkunst zijn de bekendste namen die van de Duitser Caspar David Friedrich ( ), de Britten John Constable ( ) en William Turner ( ) en de Fransman Eugène Delacroix ( ). De romantische schilderkunst wordt gekenmerkt door landschappen, exotische onderwerpen en een voorkeur voor emotie en verbeelding als reactie op het rationalisme van de Verlichting in de achttiende eeuw. De mens en zijn plek in de natuur is een terugkerend thema. Hieronder het gedicht I wandered lonely as a cloud (1807) van de Engelse dichter William Wordsworth ( ). I wandered lonely as a cloud That floats on high o er vales and hills, When all at once I saw a crowd, A host of dancing daffodils Beside the lake, beneath the trees, Ten thousand dancing in the breeze. Zo eenzaam als een wolk alleen, Die wegdrijft over land en dag, Zo zwierf ik tot ik plots een zee Van dansende narcissen zag: Onder de bomen langs het meer, Tienduizend dansend heen en weer. The waves beside them danced, but they Outdid the sparkling waves in glee; A poet could not be but gay, In such a laughing company! I gazed and gazed but little thought What wealth the show to me had brought. De golfjes dansten glanzend mee, Maar niet zo fraai, zo licht van toon. Gezelschap lachend en tevree Als dit, is haast een dichtersdroom. Ik staarde, staarde maar ik dacht Niet aan de weelde hier gebracht. For oft, when on my couch I lie In vacant or in pensive mood, They flash upon that inward eye Which is the bliss of solitude; And then my heart with pleasure fills, And dances with the daffodils Want vaak als ik verzonken lig In vaag gepeins of ledigheid, Dan vangt mijn geestesoog hun licht, De zegen van de eenzaamheid, Een vreugde die mij diep bevalt: Narcissen dansend met mijn hart. (vertaling: Ivo van Strijtem, De mooiste van Wordsworth, Lannoo/Atlas, 2004) * Waaruit blijkt in het gedicht de romantische voorkeur voor emotie en verbeelding? * Waar gaat Faust van Goethe over? * Wat is hier romantisch aan?

5 Eugène Delacroix ( ), Leeuwenjacht in Marokko, 1854, Hermitage Ary Scheffer ( ), Faust met de gifbeker, 1858, Hermitage De belangrijkste Franse romantische schilder is Eugène Delacroix ( ). Hij schildert veel historische voorstellingen en Noord-Afrikaanse scènes. Een andere grote naam is de Nederlands-Franse schilder Ary Scheffer ( ), die vooral Bijbelse en literaire onderwerpen kiest en een klassieke stijl hanteert. * Kun je verklaren waarom Noord-Afrika een dankbaar onderwerp was voor de romantische schilders? * Hoe zijn de kenmerken van de romantische schilderkunst terug te zien in het schilderij van Delacroix? Vincent over de romantiek: De roman en het romantieke is onze tijd, en verbeeldingskracht, sentiment moet men bij t schilderen hebben. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Nuenen, ca. 28 oktober 1885 links: Eugène Delacroix ( ), Pietà, 1850, Nationaal Museum, Oslo (Niet te zien in de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam) rechts: Vincent van Gogh, Pietà (naar Delacroix), 1889, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) (Niet te zien in de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam) Even als in de litteratuur de franschen de baas zijn onweerlegbaar, zoo is het in t schilderen ook, er zijn in de moderne kunsthistorie namen als Delacroix, Millet, Corot, Courbet, Daumier, die al wat in andere landen is geproduceerd domineeren. Vincent van Gogh aan zijn zus Willemien, Arles, juni 1888

6 Academische kunst De Franse Académie des Beaux-Arts (de academie van schone kunsten) in Parijs is een overheidsinstelling die van 1748 tot 1890 elke twee jaar een tentoonstelling van schilderijen en beelden organiseert: de Salon. Een jury bepaalt of een werk goed genoeg is om in de Salon te worden tentoongesteld. Hierdoor is het tentoongestelde werk in de negentiende eeuw doorgaans traditioneel. De kunst in de Salons wordt ook wel academische kunst genoemd: kunst gemaakt volgens de regels van de opleiding aan de Académie. Alexandre Cabanel ( ) en William-Adolphe Bouguereau ( ) zijn kunstenaars én leden van de jury die besluit om het werk van Édouard Manet en zijn impressionistische vrienden niet toe te laten tot de Salon van (Meer hierover bij de impressionisten.) Niet alle academische schilders zijn faliekant tegen de impressionisten. Carolus-Duran ( ) schildert portretten van de Parijse elite, maar is wel beïnvloed door Manet en de impressionisten. Vincent van Gogh werkt al op zijn zestiende bij een kunsthandelaar, in filialen in Den Haag, Londen en Parijs. Hierdoor is hij al vroeg in zijn leven goed op de hoogte van de ontwikkelingen in de schilderkunst. Alexandre Cabanel ( ), Portret van gravin Jelizaveta Vorontsova-Dasjkova, Hermitage William-Adolphe Bouguereau ( ), Tobias neemt afscheid van zijn vader, Hermitage Carolus-Duran ( ), Portret van vorstin Anna Obolenskaja, Hermitage Vincent over de academische kunst: Het is goed dat gij Bouguereau mooi vindt. Het is niet iedereen gegeven het goede & schoone zoo op te merken & te voelen als gij doet. Vincent van Gogh aan zijn vrienden Willem en Caroline van Stockum-Haanebeek, Londen, oktober 1873

7 Rappard, ik geloof dat gij ook dan wanneer ge op de akademie werkt ge meer en meer een echt realist zoekt te worden en ook op de akademie U houdt aan t reele. Evenwel zonder U zelven daarvan bewust te zijn, sans le savoir, is die akademie eene maitresse die verhindert dat er eene meer serieuse, meer warme, meer vruchtbare liefde in U wakker wordt. Laat die maitresse loopen en wordt tot over de ooren verliefd op Uwe eigentlijke beminde, dame nature of réalité. Vincent van Gogh aan de kunstenaar Anthon van Rappard, Etten, 12 november 1881 ( ) hoe meer ik er aan werk, hoe meer het boerenleven me absorbeert. En hoe minder en minder ik ga geven om ( ) de cabanelachtige dingen (en) de hooggeroemde maar zoo onuitsprekelijk wanhopig drooge techniek van de Italjanen & spanjaarden. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Nuenen, 14 juli 1885 ( ) en dat er een Carolus-Duran, Triomphe de Bacchus, was, slecht. Toch vind ik zijn La dame au gant in het Luxembourg nog altijd zo goed; enfin, er zijn van die nauwelijks serieuze dingen die ik heel mooi vind, bijvoorbeeld een boek als Bel-ami. En het werk van Carolus is een beetje zo. ( ) En als een schilder maakt wat hij ziet, dan blijft hij altijd iemand. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Arles, 3 mei 1889 Bel-ami: boek van de Franse schrijver Guy de Maupassant ( ) het klopt helemaal dat de gewone mensen die kleurenprenten kopen en sentimenteel naar draaiorgels luisteren, het enigszins bij het rechte eind hebben en misschien wel oprechter zijn dan sommige boulevardiers die de Salon bezoeken. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Saint-Rémy-de-Provence, 23 mei 1889 Tussen 1873 en 1889 veranderen Vincents opvattingen over academische schilderkunst. * Wat is die verandering precies? * In welke drie zinsneden zie je volgens jou het duidelijkst de opvattingen van Vincent weergegeven?

8 Realisme Als reactie op de revoluties van 1830 en 1848, de veranderende sociale verhoudingen en de in hun ogen overdreven stijl van de romantiek, gaan Franse schilders over tot het schilderen van het alledaagse leven van alledaagse mensen. Als inspiratiebron dienen onder andere de genrestukken van de Nederlandse meesters uit de zeventiende eeuw: afbeeldingen van het alledaagse leven van gewone burgers. Gustave Courbet ( ) en Jean-François Millet ( ) zijn de leiders van de Franse realistische school. Vincent verzamelt prenten van Millet en schildert ze na. Jean-François Millet ( ), Landschap met twee boerinnen, , Hermitage Vincent over het realisme: Maar t realisme ( ) wordt nu geeischt en er is meer dan ooit behoefte aan. Aan dat realisme dat karakter en een serieus sentiment heeft. Ik wil U dit wel zeggen, dat mij aangaande ik mijn roer zal trachten regt te sturen en het dood eenvoudige, meest alledaagsche zal schilderen. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Nuenen, 16 december 1884 Wat je zegt over de kopie naar Millet, de Avondstond, heeft me genoegen gedaan. Hoe meer ik erover na denk, hoe meer ik vind dat het zin heeft te proberen werk van Millet te kopiëren, want zelf had hij niet de tijd om ze in olieverf te schilderen. Als je dan naar zijn tekeningen of de houtgravures werkt, dan is dat niet zuiver en alleen kopiëren wat je doet. Het is veeleer een kwestie van de clair-obscureffecten in zwart en wit vertalen naar een andere taal, die van de kleuren. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Saint-Rémy-de-Provence, op of rond 13 januari 1890

9 Ah, nu we het hebben over het verschil tussen de grote stad en de velden, wat is Millet toch een meester! Hij die zo wijs is, zo bewogen, hij maakt het platteland zo dat je het zelfs in de stad nog voelt. En verder schuilt er iets unieks en iets zo fundamenteel goeds in dat het troost geeft om naar zijn werken te kijken en je vraagt je af of hij het opzettelijk zo gemaakt heeft om ons te troosten. Vincent van Gogh aan zijn zus Willemien, Saint-Rémy-de-Provence, 20 januari 1890 Jean-François Millet, Winteravond, 1867, Museum of Fine Arts, Boston Vincent van Gogh, Avond (naar Millet), 1889, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) * Welk beroemd schilderij van Vincent is een goed voorbeeld van zijn voornemen het alledaagse te schilderen?

10 De School van Barbizon Een groep realistische schilders vestigt zich in het dorp Barbizon, onder Parijs. Onder leiding van onder meer Jean- François Millet nemen ze het realisme nog een stapje verder. Ze schilderen landschappen naar de natuur, in de buitenlucht, geholpen door het feit dat olieverf vanaf halverwege de negentiende eeuw in tubes te koop is. Daarbij gebruiken ze stemmige bruintinten, die ze met lossere streken op het doek zetten dan in de academische traditie gebruikelijk is. De belangrijkste namen van de Barbizonschool zijn Théodore Rousseau ( ), Charles-François Daubigny ( ) en Camille Corot ( ), die enorm worden bewonderd door Vincent van Gogh. De enige Barbizonschilder die ook mensfiguren schildert is Jean-François Millet. Zijn schilderijen van het boerenleven zijn voor Van Gogh een belangrijke inspiratiebron. Vincent over de schilders van Barbizon: ( ) als menschen en als schilders is t geslacht van omstreeks (18)48 mij liever dan omstreeks (18)84, maar wat 48 betreft, niet de Guizots maar de revolutionairen, Michelet en ook de boerenschilders van Barbizon. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Nuenen, 30 september 1884 Ik zend je vandaag in de kist die wij afzenden ( ) ook een portret van Corot, uit de London News, dat ik ook op mijn kamer heb hangen. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Londen, 6 maart 1875 Gisteren heb ik de tentoonstelling van Corot gezien. Daar was o.a. een schilderij Le jardin des oliviers ; ik ben blij dat hij dat geschilderd heeft. Rechts, een groep olijfboomen, donker tegen de schemerende blauwe lucht; op den achtergrond heuvels met struiken & een paar groote boomen begroeid, waarboven de avondster. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Parijs, 31 mei 1875 Théodore Rousseau ( ), Landschap met een ploeger, , Hermitage Charles-François Daubigny ( ), De vijver, 1858, Hermitage Jean-Baptiste Camille Corot ( ), Boerin die haar koe hoedt bij een stuk bos, , Hermitage

11 Ik denk aan iets grappigs. In het boek Manette Salomon wordt gediscussieerd over moderne kunst, en een of andere kunstenaar die het heeft het over wat over zal blijven zegt: wat er zal overblijven zijn de landschapskunstenaars daar zat een kern van waarheid in want Corot, Daubigny, Dupré, Rousseau Millet als landschapsschilder, dat blijft, en als Corot of zijn sterfbed zegt: in een droom zag ik landschappen met luchten die helemaal roze zijn, dan was dat charmant; dan heel goed zien we bij Monet, Pissarro, Renoir die helemaal roze luchten, dus de landschapschilders blijven zeker goed, dat was verdomd waar. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Saint-Rémy-de-Provence, 5-6 september 1889 Manette Salomon: boek van Jules en Edmond de Goncourt, 1870 De laatste drie maanden van zijn leven (mei tot en met juli 1890) brengt Vincent door in Auvers-sur-Oise, vlakbij Parijs. Dertig jaar eerder woonden en werkten Charles Daubigny en Camille Corot al in hetzelfde plaatsje. Onder de laatste werken die Vincent maakt, zijn enkele schetsen en drie schilderijen van de tuin van het huis waar Daubigny had gewoond. Vincent van Gogh, De tuin van Daubigny, 1890, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

12 De impressionisten De jury van de Salons weigert werk dat afwijkt van de academische norm (zie ook hierboven: Academische kunst). Landschappen en stillevens zijn uit den boze, felle kleuren zijn taboe en penseelstreken mogen niet al te zichtbaar zijn. In 1863 worden er zoveel schilderijen geweigerd dat keizer Napoleon III besluit naast de officiële academische Salon een tentoonstelling te houden van de geweigerde werken: de Salon des Refusés. Jaargang 1874 wordt beroemd als de eerste tentoonstelling van de kunstenaars die later bekend worden als de impressionisten. Ze noemen zich zo na een sarcastische opmerking van een criticus over het schilderij Impression: Soleil levant (Impressie: Ondergaande zon) van Claude Monet. De landschappen en alledaagse onderwerpen zijn geschilderd met kleine, dunne en zichtbare penseelsteken, met veel nadruk op de weergave van het licht. De composities lijken losjes en open. De belangrijkste namen zijn Monet, Manet, Renoir, Pissarro en Sisley. Eind 1885 gaat Vincent naar Antwerpen, waar hij onder andere lessen volgt aan de traditionele École des Beaux-Arts. Hij had toen al wel gehoord over de impressionisten, maar wist nog niet precies wat het impressionisme inhield. Vanuit Antwerpen verhuist hij eind februari 1886 naar Parijs. Vincent over het impressionisme: voor mij is niet Manet doch Millet die essentieel moderne schilder die den horizon opende voor velen. Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, Nuenen, op of rond zondag 3 februari 1884 We ve [Vincent and the painter Anthon van Rappard] talked together quite a lot about Impressionism I think that you would classify his work as that. But here in Holland it s hard to work out what Impressionism is actually trying to say. But both he and I are greatly interested in what the present aim is. And it s certain that unexpected new ideas are beginning to emerge. That paintings are once again beginning to be painted in very different tone from a few years ago. Vincent to his brother Theo, Nuenen, on or around Saturday 25 October 1884

13 Vincent van Gogh, Boulevard de Clichy, 1887, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) Claude Monet ( ), Weilanden in Giverny, Hermitage In Parijs ziet Vincent werk van Monet in de kunsthandel waar zijn broer Theo werkt. Hij bezoekt verschillende tentoonstellingen. Het werk dat hij in 1887 en begin 1888 in Parijs maakt, is duidelijk beïnvloed door het impressionisme. In Antwerpen wist ik nog niet en wat de impressionisten waren, nu heb ik ze gezien en hoewel ik nog niet bij de club hoor, heb ik veel bewondering voor bepaalde impressionistische schilderijen Degas, naakt Claude Monet, landschap. Vincent van Gogh aan de kunstenaar Horace Mann Livens, Parijs, september of oktober 1886 Ah Millet! Millet! Hoe die man de mens schilderde en het verhevene, bekend en toch plechtig. Tegenwoordig, te bedenken dat die man huilde toen hij begon met schilderen, dat Giotto, dat Fra Angelico op hun knieën schilderden, Delacroix zo ontzettend verdrietig en geëmotioneerd bijna glimlachend. Wie zijn wij Impressionisten om ons nu al zo te gedragen? Vincent van Gogh aan Willemien, Saint-Rémy-de-Provence, 19 februari 1890 * Kun je uit bovenstaande brieffragmenten opmaken wat Vincent dacht over het verschijnsel hokjesgeest in de kunstwereld? * Waarom is het op zijn minst opmerkelijk dat Vincent in zijn brief van februari 1884 aan Theo verklaart dat Millet de essentiële moderne schilder is?

14 Het postimpressionisme De term postimpressionisme wordt in 1910 voor het eerst gebruikt op een tentoonstelling in Londen waarin ook werk van Vincent is opgenomen. Postimpressionisme is een verzamelnaam voor verschillende stromingen die voortborduren op het impressionisme, zoals bijvoorbeeld het neoimpressionisme (of pointillisme). Vincent zelf ziet in 1886 in Parijs de tentoonstelling van de Société des Artistes Indépendants, opgericht door onder meer de neo-impressionisten Georges Seurat ( ), Paul Signac ( ) en Henri-Edmond Cross ( ). Deze schilders gebruiken de pointillistische techniek. Ze schilderen stipjes ongemengde kleur, die tijdens het kijken door de ogen van de toeschouwers als vanzelf worden gemengd. Vincent experimenteert in Parijs met deze technieken. In november 1887 ontmoet Vincent Paul Gauguin ( ), die ook bezig is de grenzen van het impressionisme te verleggen. In de kunstenaarskolonie van Pont-Aven is hij de belangrijkste vernieuwer op het gebied van kleurgebruik en de keuze voor symbolische onderwerpen. Vincent verhuist in februari 1888 naar Arles in Zuid-Frankrijk. In het voorjaar van hetzelfde jaar houdt de Société des Artistes Indépendants haar vierde tentoonstelling in Parijs. Theo stelt Vincent voor om ook werk in te sturen. Wat de tentoonstelling van de Indépendants aangaat, doe wat je denkt dat goed is. Wat zou je ervan zeggen om de twee grote landschappen van de Butte Montmartre te laten zien? Voor mij is het allemaal veel van hetzelfde, ik ben geneigd iets meer hoop te vestigen op het werk van dit jaar. Vincent van Gogh aan Theo van Gogh, uit Arles, op of rond vrijdag 2 maart 1888 Vincent van Gogh, Montmartre: achter de Moulin de la Galette, 1887, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) Gauguin trekt in oktober 1888 in bij Vincent in Arles. Hij laat hem kennismaken met het cloissonnisme: Gauguin scheidt op zijn doeken de heldere, platte kleurvlakken met donkere contourlijnen. Dat lijkt op een techniek van leren, waarin metalen draadjes de kleurvlakken op bijvoorbeeld vazen scheiden, zodat ze bij verhitting in de oven niet in elkaar overlopen. Gauguin schildert niet alleen alledaagse onderwerpen, maar ook Bijbelse taferelen. In beide gevallen put hij uit zijn geheugen en fantasie.

15 Ik herinner me dat ik je nog niet heb verteld dat mijn vriend Paul Gauguin, een impressionistische schilder, nu bij me woont en dat we heel gelukkig zijn samen, hij moedigt me vaak aan puur uit de verbeelding te werken. Vincent van Gogh aan zijn zus Willemien, Arles, op of rond 12 november 1888 Paul Gauguin ( ), Portret van Van Gogh, zonnebloemen schilderend, 1888, Van Gogh Museum (Vincent van Gogh Stichting). (Niet te zien in de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam) Vincent van Gogh, De stoel van Gauguin, 1888, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) Vincent van Gogh, De stoel van Van Gogh, 1888, National Gallery, Londen. (Niet te zien in de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam) Onderlinge spanningen en een zenuwinzinking van Vincent resulteren in het vertrek van Gauguin uit Arles, op eerste kerstdag Ze hebben dan negen weken samen geleefd en gewerkt. Gauguin vertrekt in 1891 naar Tahiti, teleurgesteld in de westerse beschaving. Hij zal daar tot aan zijn dood blijven schilderen. Gauguin wordt gezien als een belangrijke voorloper van het Modernisme. * Het portret van de schilderende Vincent, door Gauguin, kan niet naar de werkelijkheid zijn geschilderd. Waarom niet? * Hoe kun je de schilderijen van de stoelen van Vincent en Gauguin als symbolische portretten beschouwen? Paul Gauguin ( ), Eü haere ia oe (Waar ga je heen?). Vrouw met een vrucht, 1893, Hermitage

16 In mei 1889 laat Vincent zich opnemen in een inrichting in Saint-Rémy. Omdat hij niet altijd naar buiten mag, schildert hij in zijn kamer veel werk na van andere kunstenaars, waaronder Millet. In mei 1890 vertrekt hij naar Auvers-sur-Oise, vlakbij Parijs, onder andere om dichter bij Theo te kunnen zijn. Hij woont en werkt er zelfstandig, maar is onder behandeling van de arts en kunstverzamelaar Paul Gachet. In Auvers maakt Vincent tot aan zijn dood een groot aantal schetsen en tekeningen en meer dan zeventig schilderijen, waaronder een aantal met het formaat van een dubbel vierkant. Wellicht was hij geïnspireerd door het feit dat Charles-François Daubigny in Auvers op min of meer hetzelfde formaat had gewerkt. Vincent van Gogh, Korenveld met kraaien, 1890, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting) Charles-François Daubigny, De oevers van de Loing, , Hermitage Op maandag 29 juli 1890 sterft Vincent van Gogh aan de gevolgen van een zelfmoordpoging, twee dagen eerder. Hij had zichzelf met een pistool in zijn borst geschoten. Al in de laatste jaren van zijn leven begint de kunstwereld in de gaten te krijgen dat Vincent van Gogh een opmerkelijke kunstenaar is. In 1890 zijn er tien schilderijen van hem te zien op de tentoonstelling van de Société des Artistes Indépendants. Je schilderijen op de tentoonstelling zijn heel succesvol. ( ) Monet zei dat jouw schilderijen de beste zijn van de tentoonstelling. Veel andere kunstenaars hebben er tegen mij over gesproken. Theo aan Vincent, Parijs, 23 april 1890 Vincent van Gogh had zijn wortels in de kunst van de negentiende eeuw. Zijn invloed is merkbaar in het werk van Matisse, Picasso, de Duitse expressionisten en ook nu nog inspireert en beïnvloedt hij kunstenaars.

17 In welk kunsthistorisch hokje hoort Vincent van Gogh? Vincent van Gogh noemde zichzelf impressionist nadat hij in Frankrijk ging werken. In zijn brieven noemt hij nergens termen als neo-impressionisme of pointillisme. Door veel kunsthistorici wordt hij tegenwoordig postimpressionist genoemd. Ik zie in het impressionisme als een wederopstanding van Eugène Delacroix, maar de interpretaties zijn zowel uiteenlopend als op een of andere manier onverenigbaar, het zal niet het impressionisme zijn dat de doctrine formuleert. Om die reden blijf ik onder de Impressionisten omdat dat niets zegt en het je aan niets verbindt. Vincent aan zijn broer Theo, Arles, 18 september 1888 Ik vind het zo moeilijk Impressionisme te scheiden van andere dingen, ik zie het nut niet van zo veel sektarisch denken dat we de laatste jaren hebben gezien, maar ik ben bang dat het absurd is. Vincent aan de criticus Albert Aurier uit Saint-Rémy-de-Provence, 9 of 10 februari 1890 Ah Millet! Millet! Hoe die man de mens schilderde en het verhevene, bekend en toch plechtig. Tegenwoordig, te bedenken dat die man huilde toen hij begon met schilderen, dat Giotto, dat Fra Angelico op hun knieën schilderden, Delacroix zo ontzettend verdrietig en geëmotioneerd bijna glimlachend. Wie zijn wij Impressionisten om ons nu al zo te gedragen? Vincent aan zijn zus Willemien, Saint-Rémy-de-Provence, 19 februari 1890 * Stel de top drie van kunstenaars op zoals jij denkt dat Vincent dat zou hebben gedaan. Baseer je antwoorden op de brieffragmenten in deze lesbrief. * Bedenk wat Vincent zou zeggen over de discussie die in de twintigste eeuw ontstond over het kunsthistorische hokje waarin hij hoort. Schrijf deze mening op in een korte brief van Vincent aan de directeur van het Van Gogh Museum, Axel Rüger.